Do Rzecznika wpływały skargi dotyczące odmowy udostępnienia danych o recenzen-tach i ekspero recenzen-tach oceniających wnioski o przyznanie środków finansowych na naukę. Zgod-nie z treścią ustawy o zasadach finansowania nauki169, wnioski, recenzje, umowy i raporty z realizacji zadań finansowanych ze środków na naukę stanowią tajemnicę przedsiębiorstw w rozumieniu przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, a dane o osobach recen-zentów i ekspertów oceniających wnioski o przyznanie środków finansowych na naukę nie są udostępniane wnioskodawcom. Zagadnienia związane z przyznawaniem pomocy
finan-166 RPO-700343-I/12 z 9 kwietnia 2013 r., sygn. akt K 14/13.
167 Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. (Dz.U. Nr 157, poz. 1240, z późn. zm.).
168 Ustawa z 6 września 2001 r. (Dz.U. Nr 112, poz. 1198, z późn. zm.).
169 Ustawa z 30 kwietnia 2010 r. (Dz.U. Nr 96, poz. 615, z późn. zm.).
sowej, na podstawie ustawy o zasadach finansowania nauki, należy rozpoznawać również na gruncie ustawy o dostępie do informacji publicznej. Opinie recenzentów czy ekspertów o projekcie mają istotne znaczenie dla podjęcia przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższe-go rozstrzygnięcia o przyznaniu dofinansowania w ramach konkursu. Wykonywanie zadań przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego na podstawie ustawy o zasadach finansowania nauki w związku z organizowanymi konkursami odbywa się w ramach władztwa publiczne-go i związane jest z rozdysponowaniem majątku publicznepubliczne-go. Wnioskodawca, którepubliczne-go pro-jekt został oceniony przez konkretnych recenzentów czy ekspertów powinien mieć do-stęp do pełnej opinii, w tym również do danych osób, które tę opinię sporządziły. Ustawa o zasadach finansowania nauki nie przewiduje wyłączenia recenzenta czy eksperta w sy-tuacji, gdy jego ocena nie byłaby w danej sprawie bezstronna i rzetelna. Wnioskodawca nie ma więc możliwości zwrócenia uwagi na okoliczność, która ma znaczenie także z punktu widzenia dysponowania majątkiem publicznym. Rzecznik zwróciła się170 do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego o przedstawienie stanowiska w sprawie.
Minister zapewniła171, że zagwarantowanie przejrzystości postępowań recenzyjnych i przeciwdziałanie nieprawidłowościom jest priorytetem działania kierowanego przez nią resortu. W ocenie ekspertów i recenzentów biorących udział w postępowaniach konkur-sowych wprowadzenie jawności danych osobowych „ograniczyłoby zainteresowanie przy-gotowaniem obiektywnych recenzji i opinii”, bowiem upublicznienie nazwisk, zwłaszcza w przypadku recenzji negatywnych, „powodowałoby zapewne formalne i nieformalne re-torsje środowisk naukowych niezadowolonych z oceny”. Trudno przyjąć taką argumentację, wystawiającą złe świadectwo polskiej nauce. Rozwiązania gwarantujące anonimowość re-cenzentów są stosowane także w postępowaniach konkursowych dotyczących przyznawania środków finansowych na badania naukowe lub prace rozwojowe w innych krajach. W ostat-nich latach wprowadzono rozwiązania sprzyjające zwiększeniu przejrzystości procedur opi-niowania wniosków: utworzono Narodowe Centrum Nauki, w którym Rada, składająca się z wybitnych przedstawicieli nauki, czuwa nad jakością recenzji sporządzanych przy ocenie wniosków składanych do NCN.
Rzecznik zbada konstytucyjność obowiązujących w tym zakresie przepisów, zwłaszcza w kontekście europejskich standardów wyłączenia stronniczości i prawa do odwołania.
4. Ograniczenie dostępu do pytań testowych z egzaminów medycznych
Omówienie w rozdziale „Egzaminy zawodowe i prawo wykonywania zawodu”.
170 RPO-693315-I/12 z 3 czerwca 2013 r.
171 Pismo z 1 lipca 2013 r.
B. Prawo do prywatności i ochrona danych osobowych
1. Działalność gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych
Rzecznik skierowała172 wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgod-ności niektórych przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoho-lizmowi173 z Konstytucją.
W związku z wpływającymi do Rzecznika skargami analizie prawnej zostały poddane systemowo przepisy dotyczące działalności gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych. W ocenie Rzecznika kwestionowane przepisy ustawy o wychowaniu w trzeź-wości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi mają charakter blankietowy. Na ich podstawie usta-wodawca przyznał gminnym komisjom rozwiązywania problemów alkoholowych upraw-nienia do podejmowania czynności zmierzających do orzeczenia o zastosowaniu wobec osób uzależnionych od alkoholu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego. Czynności te w sposób nierozerwalny związane są zaś z pozyskiwaniem przez komisje informacji wchodzących w zakres chronionego konstytucyjnie prawa do prywatno-ści. Gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych pozyskuje o jednostce dane dotyczące życia rodzinnego, a także dane o szczególnym charakterze, tj. dane wrażliwe takie, jak dane dotyczące stanu zdrowia i nałogu (uzależnienia od alkoholu). Ustawodawca nie określił jednak zakresu ingerencji przez członków komisji w sferę prawa do prywatno-ści. Przyznając uprawnienia gminnym komisjom rozwiązywania problemów alkoholowych ustawodawca nie określił też zasad i trybu gromadzenia oraz udostępniania informacji do-tyczących osób nadużywających alkoholu.
Rzecznik oczekuje obecnie na wyznaczenie terminu rozprawy przez Trybunał Konsty-tucyjny.
2. Dane umieszczane na wokandach sądowych
W Biurze Rzecznika analizowana była, doniosła np. dla ochrony prywatności ofiar prze-stępstw, problematyka sporządzania wokand sądowych. Obowiązek sporządzenia wokandy i umieszczenia jej przed salą sądową dotyczy każdej sprawy, niezależnie od tego, czy sąd zdecydował się na wyłączenie jawności. W konsekwencji, mimo że sąd wyłączył jawność posiedzenia, informacja o przedmiocie sprawy oraz osobach biorących w niej udział będzie dostępna dla innych osób. Umieszczanie na wokandach danych osobowych stron postępo-wania, świadków, czy oskarżonych, jest przetwarzaniem danych osobowych w rozumieniu ustawy o ochronie danych osobowych174. W niektórych sprawach sądowych występują istot-ne racje dla ograniczenia jawności wokand z uwagi na konieczność ochrony prywatności
172 RPO-728872-V/13 z 8 kwietnia 2013 r., sygn. akt K 13/13.
173 Ustawa z 26 października 1982 r. (Dz.U. z 2012 r., poz. 1356).
174 Ustawa z 29 sierpnia 19997 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926, z późn. zm.).
osób fizycznych. W przypadku spraw cywilnych, taka konieczność zachodzi w sprawach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz ochrony zdrowia psychicznego. W przy-padku spraw karnych, konieczna jest anonimizacja wokand w sprawach dotyczących prze-stępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, w celu ochrony ofiar przeprze-stępstwa przed wtórną wiktymizacją. Treść i sposób udostępniania wokand sądowych reguluje zarzą-dzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów są-dowych oraz innych działów administracji sądowej175. Zdaniem Rzecznika przepis zarządze-nia, niemający rangi przepisu prawa powszechnie obowiązującego, nie może zostać uznany za umożliwiający przetwarzanie danych osobowych zgodnie z przepisami ustawy o ochro-nie danych osobowych. Powyższa materia powinna zostać uregulowana w ustawie lub akcie wykonawczym. Rzecznik zwróciła się176 do Ministra Sprawiedliwości o przedstawie-nie stanowiska oraz podjęcie działań w celu wprowadzenia odpowiednich zmian przepisów.
W odpowiedzi Minister poinformował177, że w Ministerstwie „trwają prace nad nowym rozporządzeniem – Regulamin urzędowania sądów powszechnych”. Zakłada się, że co do zasady na wokandach powinny być wskazywane strony postępowania, świadkowie oraz biegli, jak również przedmiot sprawy, przy czym możliwe będzie w niektórych kategoriach spraw odstąpienie od konieczności zamieszczenia części tych danych, aby zapobiegać m.in.
niekorzystnym ze społecznego punktu widzenia zjawiskom wtórnej wiktymizacji. Podjęte prace mają na celu wypracowanie rozwiązania, które wyważy z jednej strony konieczność respektowania wynikającej z Konstytucji zasady jawności postępowania, z drugiej zaś obo-wiązek respektowania prawa do ochrony prywatności, który reguluje ustawa o ochronie da-nych osobowych.
Powyższy problem pozostaje w obszarze zainteresowań Rzecznika. Należy zwrócić uwa-gę, że odpowiedź Ministra pochodzi sprzed roku, a nadal brak jest zapowiadanej zmiany, mimo publikowania na wokandzie danych np. ofiar pedofilii.
3. Stosowanie monitoringu wizyjnego
Rzecznik niejednokrotnie sygnalizował poszczególnym ministrom problemy związane z brakiem odpowiedniej regulacji monitoringu wizyjnego. Ze względu na fakt, że zagad-nienie monitoringu dotyka różnych sfer działalności państwa, w ocenie Rzecznika koniecz-na jest sprawkoniecz-na międzyresortowa koordykoniecz-nacja prac w tym zakresie. Nadal bowiem istnieje wiele obszarów, w których monitoring jest stosowany bez podstawy ustawowej. Zdaniem Rzecznika, zwłaszcza w wypadku przestrzeni publicznych, taka sytuacja jest niedopusz-czalna. Znalezienie równowagi między bezpieczeństwem a ochroną prywatności obywa-teli w dobie rozwoju nowoczesnych technologii jest jednym z największych wyzwań, przed jakimi stoją obecnie władze publiczne. Podczas seminarium zorganizowanego w Biurze Rzecznika, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych poinformował
o pro-175 Zarządzenie z 12 grudnia 2003 r. (Dz.Urz. MS Nr 5, poz. 22, z późn. zm.).
176 RPO-695861-I/12 z 22 lutego 2013 r.
177 Pismo z 25 marca 2013 r.
wadzonych pracach koncepcyjnych nad przygotowaniem założeń ustawy, która miałaby uregulować całościowo kwestię monitoringu wizyjnego. Rzecznik zwróciła się178 do Ministra Spraw Wewnętrznych o przedstawienie aktualnego stanu prac nad ustawą o monitoringu oraz kalendarza planowanych w tej sprawie działań.
W odpowiedzi poinformowano179, że Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wystąpiło do podmiotów administracji publicznej odpowiedzialnych za kwestie związane z zapewnie-niem bezpieczeństwa oraz ogólnopolskich organizacji, w zainteresowaniu których pozostają sprawy dotyczące stosowania monitoringu wizyjnego i ochrony danych osobowych, o wska-zanie zagadnień, które z punktu widzenia właściwości ww. podmiotów, powinny zostać ob-jęte regulacją ustawową.
W styczniu 2014 r. Minister Spraw Wewnętrznych przedstawił Rzecznikowi projekt za-łożeń ustawy.
4. Zapewnienie obywatelom polskim właściwego stopnia ochrony prywatności w Internecie
Rzecznik z zaniepokojeniem przyjęła informacje o istnieniu w USA programu PRISM, w ramach którego amerykańska Narodowa Agencja Bezpieczeństwa i Federalne Biuro Śled-cze posiadają możliwość inwigilacji danych internautów w postaci plików audio i wideo, e--maili czy przesyłanych fotografii i dokumentów, znajdujących się na serwerach czołowych firm internetowych. Z uwagi na fakt, iż w wirtualnej przestrzeni zanikają granice państwo-we, opisane działania polegające na nieuregulowanym przepisami prawa gromadzeniu danych teleinformatycznych mogą stanowić również zagrożenie dla prywatności polskich internautów. Rzecznik zwróciła się180 do Ministra Administracji i Cyfryzacji o zajęcie stano-wiska w tej sprawie, a także o udzielenie informacji dotyczących planowanych działań rządu mających na celu zapewnienie polskim obywatelom właściwego stopnia ochrony prywatno-ści w Internecie.
W ocenie181 Ministra masowe zbieranie danych dotyczących obywateli obcych państw, przy braku podstaw w postaci podejrzeń konkretnych osób o działalność zagrażającą bezpie-czeństwu USA, nie znajduje uzasadnienia. Minister zapewnił, że będzie poruszać tę kwestię podczas spotkań bilateralnych z przedstawicielami rządu USA. Zapewnienie polskim oby-watelom wysokiego poziomu ochrony prywatności w Internecie jest priorytetem Minister-stwa Administracji i Cyfryzacji. Wyrazem tego jest aktywny udział MinisterMinister-stwa w pracach nad reformą przepisów o ochronie danych osobowych w Unii Europejskiej. Pojawienie się doniesień nt. programu PRISM wzbudziło również zaniepokojenie innych państw UE oraz Komisji Europejskiej. Wspólnie z partnerami amerykańskimi powołano grupę ekspercką UE – USA dotyczącą bezpieczeństwa i ochrony danych osobowych, która ma zbadać wpływ amerykańskich programów masowego zbierania danych na prawa i wolności obywateli UE.
178 RPO-647548-I/10 z 12 marca 2013 r.
179 Pismo z 15 marca 2013 r.
180 RPO-738662-I/13 z 3 lipca 2013 r.
181 Pismo z 31 lipca 2013 r.
Sprawa pozostaje w obszarze zainteresowań Rzecznika, była także przedmiotem uchwa-ły Parlamentu Europejskiego.