warunkach lub o szczególnym charakterze
Na gruncie stosowania przepisów ustawy o emeryturach pomostowych258 pojawił się problem zakresu kompetencji, jakie przysługują organom Państwowej Inspekcji Pra-cy w związku z rozpoznawaniem spraw na skutek zgłoszenia przez pracownika wniosku o umieszczenie w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Tego rodzaju uprawnienie pracownicze wynika wprost z przepisu ustawy o emeryturach pomostowych, który stanowi, że w przypadku nieumiesz-czenia w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, za których jest przewidziany obowiązek opłacania składek na FEP, pracownikowi przysługuje skarga do Państwowej Inspekcji Pracy. Zgodnie z ustawą o Państwowej Inspekcji Pracy259, właściwe organy Państwowej Inspekcji Pracy są upraw-nione do nakazania pracodawcy umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wy-konujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wykreślenia go z ewidencji oraz do sporządzenia korekty wpisu w ewidencji. W opinii Rzecznika brak możliwości władczej ingerencji organów Państwowej Inspekcji Pracy w sprawie umiesz-czenia pracownika w ewidencji, niesie ryzyko narastania sytuacji spornych w fazie ubie-gania się pracowników o przyznanie prawa do emerytury pomostowej. Rzecznik zwró-ciła się260 do Ministra Pracy i Polityki Społecznej z wnioskiem o rozpatrzenie możliwości określenia władczych kompetencji Państwowej Inspekcji Pracy przy rozpoznawaniu spraw na skutek zgłoszenia przez pracownika wniosku o umieszczenie w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
Minister nie podzielił261 poglądu Rzecznika o konieczności nowelizacji przepisów usta-wy o emeryturach pomostousta-wych w zakresie zmiany uprawnień Państwowej Inspekcji Pra-cy. W ocenie Ministra obowiązująca regulacja „umożliwia skuteczną realizację zadań Pań-stwowej Inspekcji Pracy w zakresie kontroli ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze”.
Rzecznik rozważy możliwość dalszych działań w tej sprawie po otrzymaniu dodatko-wych wyjaśnień od Głównego Inspektora Pracy.
258 Ustawa z 19 grudnia 2008 r. (Dz.U. Nr 237, poz. 1656, z późn. zm.).
259 Ustawa z 13 kwietnia 2007 r. (Dz.U. z 2012 r. poz. 404).
260 RPO-748225-III/13 z 1 października 2013 r.
261 Pismo z 20 grudnia 2013 r.
9. Egzaminy zawodowe i prawo wykonywania zawodu. Zawody zaufania publicznego
1. Zwolnienia ze służby w Policji i Państwowej Straży Pożarnej z powodu stwierdzenia zachorowania na przewlekłe zapalenie wątroby lub AIDS, bez względu na stan zdrowia
Rzecznik skierowała262 wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgod-ności z Konstytucją niektórych przepisów – załączników rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie właściwości i trybu postępowania komisji lekarskich podległych Ministrowi Spraw Wewnętrznych263, w zakresie, w jakim powodują uznanie funkcjonariusza Policji/strażaka za całkowicie niezdolnego do pełnienia służby z powodu zachorowania na przewlekłe zapalenie wątroby oraz zespół nabytego upośledzenia odporności (AIDS) lub nosicielstwo wirusa HIV. Konsekwencją stwierdzenia całkowitej niezdolności do służby jest zwolnienie ze służby. Zaskarżona regulacja stanowi nieproporcjonalne ograniczenie dostępu do służby publicznej. Minimalizacja ryzyka zakażenia może być osiągnięta, przynajmniej w niektórych wypadkach, przeniesieniem na inne stanowisko. Wystarczającą gwarancją ochrony zdrowia publicznego i praw osób trzecich byłoby pozostawienie możliwości oceny przydatności do służby komisjom lekarskim, które powinny uwzględniać zarówno aktual-ny stan zdrowia funkcjonariusza, jak i zakres czynności związaaktual-nych ze stanowiskiem, na którym do tej pory pełnił służbę. Przyjęte rozwiązania pozostają także w rażącej sprzeczno-ści z podstawową wartosprzeczno-ścią konstytucyjną, jaką jest godność człowieka. Diagnoza lekarska stwierdzająca zakażenie wirusem HIV/HCV/AIDS prowadzi do mechanicznego wyklucza-nia takich osób, bez względu na ich przydatność do służby, stan zdrowia, a także niezależ-nie od okoliczności zarażenia np. w związku z pełnioną służbą. Paradoksalniezależ-nie, omawiane rozwiązania prawne mogą mieć negatywne skutki uboczne, jeżeli chodzi o zapobieganie za-każeniom. Automatyczne usuwanie ze służby osób zakażonych wirusem HIV/HCV/AIDS powoduje, że będą się oni starali ukryć fakt zakażenia, aby jak najdłużej pozostać w służbie.
Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Rzecznika i orzekł264, że przepisy – załączni-ków rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie właściwości i trybu postępo-wania komisji lekarskich podległych Ministrowi Spraw Wewnętrznych, w zakresie, w jakim powodują uznanie funkcjonariusza Policji/strażaka za całkowicie niezdolnego do pełnienia służby z powodu zachorowania na przewlekłe zapalenie wątroby oraz zespół nabytego
upo-262 RPO-691690-III/12 z 26 czerwca 2013 r., sygn. akt U 5/13.
263 Rozporządzenie z 9 lipca 1991 r. (Dz.U. z1991 r. Nr 79, poz. 349, z 1992 r. Nr 83, poz. 425, z 1995 r. Nr 146, poz. 712, z 2009 r. Nr 202, poz.1568).
264 Wyrok TK z 10 grudnia 2013 r., sygn. akt U 5/13.
śledzenia odporności (AIDS) lub nosicielstwo wirusa HIV bez względu na stan zdrowia, są niezgodne z Konstytucją.
Rzecznik podzielając w całości stanowisko Trybunału Konstytucyjnego, co do koniecz-ności pilnego podjęcia prac legislacyjnych nad rozporządzeniem, do czasu uchwalenia ewentualnej ustawy, podkreśliła potrzebę niezwłocznej weryfikacji wykazów chorób i ułomności stanowiących załączniki do zaskarżonego rozporządzenia. Rzecznik zwró-ciła się265 do Ministra Spraw Wewnętrznych o podjęcie inicjatywy ustawodawczej w celu zmiany opisanego stanu rzeczy.
2. Wymagania, jakim powinien odpowiadać kandydat na stanowisko dyrektora szkoły publicznej
Obowiązujące przepisy prawa oświatowego dotyczące kryteriów stawianych przed kan-dydatami na stanowisko dyrektora szkoły mogą prowadzić do naruszenia konstytucyjnej gwarancji równości i domniemania niewinności. Rozporządzenie Ministra Edukacji Na-rodowej w sprawie regulaminu konkursu na stanowisko dyrektora publicznej szkoły lub publicznej placówki oraz trybu pracy komisji konkursowej266 przewiduje, że kandydat na stanowisko dyrektora szkoły powinien dostarczyć oświadczenie, że nie toczy się przeciw-ko niemu postępowanie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub postępowanie dyscyplinarne.
Zgodnie z obecnym stanem prawnym, sytuacja osoby oskarżonej może być gorsza niż sytuacja osoby skazanej za to samo przestępstwo, ponieważ prawomocny wyrok skazują-cy za popełnienie tego samego czynu nie jest przesłanką ograniczającą dostęp do kon-kursu. Takie rozwiązanie nie tylko wydaje się nie mieć uzasadnienia w konstytucyjnych wartościach, ale może także prowadzić do naruszenia konstytucyjnej gwarancji równości.
Niespójne wewnętrznie przepisy prowadzą do ograniczenia zaufania obywateli do państwa i tworzonego przez nie prawa oraz są sprzeczne z zasadami poprawnej legislacji. Ponadto podstawą ograniczenia możliwości zgłoszenia kandydatury na stanowisko dyrektora szko-ły powinien być przepis ustawy, a nie wyłącznie regulacje przewidziane w rozporządzeniu.
Rzecznik zwróciła się267 do Ministra Edukacji Narodowej o zajęcie stanowiska w sprawie.
W ocenie Ministra268 nie ma potrzeby zmian przepisów rozporządzeń dotyczących kry-teriów wyboru kandydatów na stanowiska dyrektorów szkół i placówek publicznych. Istot-nie, wykluczenie z możliwości ubiegania się o stanowisko dyrektora szkoły publicznej osoby, wobec której toczy się postępowanie karne stanowi ograniczenie praw obywatelskich tej osoby. W tym przypadku prawodawca uznał, że ważniejszym dobrem, chronionym konsty-tucyjnie, jest ochrona praw dziecka przed potencjalnymi zagrożeniami mogącymi powstać w wyniku dopuszczenia do pracy w szkole osób, wobec których istnieją zarzuty o popeł-nienie przestępstwa. Natomiast kwestia przeniesienia regulacji dotyczących ograniczenia
265 RPO-691690-III/12 z 16 grudnia 2013 r.
266 Rozporządzenie z 8 kwietnia 2010 r. (Dz.U. Nr 60, poz. 373).
267 RPO-737388-I/13 z 24 września 2013 r.
268 Pismo z 25 października 2013 r.
możliwości zgłoszenia kandydatury na stanowisko dyrektora szkoły do aktu prawnego rangi ustawowej zostanie rozpatrzona w toku prac nad systemowymi rozwiązaniami prawnymi dotyczącymi statusu dyrektora szkoły. W związku z negatywnym stanowiskiem Ministra Rzecznik rozważy możliwość podjęcia dalszych działań w sprawie.
3. Nowe zasady przystępowania do egzaminu radcowskiego lub adwokackiego, naruszające zasadę ochrony praw nabytych
Do Rzecznika wpływały skargi sygnalizujące problem wynikający z wejścia w życie postanowień ustawy o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów269. Zgodnie z tą ustawą osoby, które po ukończeniu wyższych studiów prawniczych przez okres co najmniej 4 lat w okresie nie dłuższym niż 6 lat przed złożeniem wniosku o dopuszcze-nie do egzaminu wykonywały, na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej, wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomo-cy prawnej przez radcę prawnego lub adwokata w kancelarii bądź spółce, o których mowa w ustawie o radcach prawnych lub Prawie o adwokaturze, zwolnione są z wymogu odbycia aplikacji jako warunku koniecznego do przystąpienia do egzaminu radcowskiego lub ad-wokackiego. Na skutek zmian legislacyjnych polegających na skróceniu z 10 do 6 lat okre-su, w ciągu którego osoby te mogą przystąpić do egzaminu zawodowego, część osób, która nabyła prawo do zdawania egzaminu i do tej pory z niego nie skorzystała, zostanie tego prawa pozbawiona. W ocenie Rzecznika nowa regulacja jest sprzeczna z zasadą ochrony praw słusznie nabytych. Ponadto ustawodawca nie przewidział procedur umożliwiających zainteresowanym dostosowanie się do zaistniałej sytuacji. Rzecznik zwróciła się270 do Mini-stra Sprawiedliwości o rozważenie podjęcia odpowiedniej inicjatywy legislacyjnej polegają-cej na wprowadzeniu przepisów przejściowych uwzględniających prawa osób, które znalazły się w opisanej sytuacji.
Minister poinformował271, że jest zobowiązany do dokonania analizy ewaluacji nowych rozwiązań wdrożonych ustawą deregulacyjną. Ocena skutków regulacji będzie podstawą podjęcia ewentualnych prac legislacyjnych w kierunku wskazanym przez Rzecznika, „o ile zmiany okażą się konieczne bądź celowe”.
W tej sytuacji sprawa będzie w dalszym ciągu monitorowana przez Rzecznika, dla przy-spieszenia ewaluacji.
4. Ograniczenie dostępu do pytań testowych z egzaminów medycznych
W świetle przepisów ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty272, testy i pytania te-stowe do Lekarskiego Egzaminu Końcowego (LEK) i Lekarsko-Dentystycznego Egzaminu Końcowego (LDEK) oraz zadania testowe do Państwowego Egzaminu Specjalizacyjnego
269 Ustawa z 13 czerwca 2013 r. (Dz.U. z 2013 r., poz. 829).
270 RPO-740285-I/13 z 25 września 2013 r.
271 Pismo z 6 listopada 2013 r.
272 Ustawa z 5 grudnia 1996 r. (Dz.U. z 2011 r. Nr 277, poz. 1634, z późn. zm.).
(PES), nie podlegają udostępnieniu na zasadach określonych w ustawie o dostępie do infor-macji publicznej273. Ograniczenia w zakresie dostępu do testów i pytań testowych oraz zadań testowych nie da się uzasadnić na gruncie konstytucyjnie gwarantowanego prawa obywateli do informacji o działalności organów władzy publicznej. Zastrzeżenia w sprawie omawiane-go ograniczenia zgłaszają lekarze, którzy zwrócili się z prośbą o ujawnienie treści wszyst-kich zadań z przeprowadzanych Lekarswszyst-kich Egzaminów Końcowych oraz Państwowych Egzaminów Specjalizacyjnych. Zastrzeżenia do omawianych regulacji przedstawił Mini-strowi Zdrowia również Prezes Naczelnej Rady Lekarskiej. Zauważyć należy ponadto, że istnieje publiczny dostęp m.in. do pytań maturalnych i pytań z egzaminu gimnazjalnego, które są publikowane przez Centralną Komisję Egzaminacyjną. Minister Sprawiedliwości podaje także do publicznej wiadomości testy i zadania wraz z opisem istotnych zagadnień na aplikacje adwokacką, radcowską, notarialną i komorniczą. Rzecznik zwróciła się274 do Ministra Zdrowia o podjęcie działań legislacyjnych w kierunku uchylenia kwestionowanych ograniczeń.
Minister Zdrowia nie podzielił275 zastrzeżeń Rzecznika, powołując się na przepisy do-puszczające możliwość ustawowego ograniczenia dostępu do informacji publicznej oraz istotne przesłanki merytoryczne ograniczenia dostępu do testów i pytań. Minister uznał, że zmiana obowiązujących przepisów ograniczających udostępnianie testów i pytań testo-wych LEK i LDEK oraz zadań testotesto-wych PES „nie jest pożądana, nie odpowiada bowiem wg Ministra ratio legis art. 61 Konstytucji RP”. Nowelizacja nie znajduje także uzasadnienia merytorycznego, a wręcz byłaby szkodliwa dla procesu egzaminowania. „Istnieją natomiast”
ważne powody, by utrzymać dotychczas stosowane rozwiązanie.
Rzecznik pozostaje przy swoim stanowisku. W tej ważnej dla obywateli sprawie zamierza nadal monitorować ten problem i nie wyklucza dalszych działań w tej materii.