Na tle spraw badanych przez Rzecznika ujawnił się problem dotyczący regulacji zawartej w Kodeksie karnym wykonawczym, umożliwiającej odstąpienie od wysłuchania skazanego lub jego obrońcy przed wydaniem postanowienia w przedmiocie zarządzenia wykonania wieszonej kary (art. 178 § 2 k.k.w.). Prawo wzięcia udziału w posiedzeniu w przedmiocie za-rządzenia wykonania kary nie przysługuje, jeżeli skazany w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności, a także jeżeli skazany po wydaniu wyroku, ale przed jego uprawomocnieniem się rażąco naruszył porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo. W pierwszym z wymienionych przypadków zarządzenie wykonania kary jest obligatoryjne, natomiast
89 RPO-709791-II/12 z 13 czerwca 2013 r.
90 Pismo z 29 sierpnia 2013 r.
91 Pismo z 5 listopada 2013 r.
w drugim – fakultatywne. Brak możliwości osobistego stawienia się przed sądem i wypo-wiedzenia się w sprawie dotyczącej własnej osoby narusza fundamentalne prawo skar-żącego do obrony i prawo do sądu, zwłaszcza w sytuacji, gdy sąd decyduje o faktycznym pozbawieniu wolności. Nie można marginalizować znaczenia dowodu z przesłuchania skazanego, który to dowód może wpływać na rozstrzygnięcie w przedmiocie zarządzenia wykonania zawieszonej kary. Rzecznik zwróciła się92 do Ministra Sprawiedliwości o doko-nanie analizy poruszonej problematyki i poinformowanie o stanowisku zajętym w sprawie.
Minister podzielił93 stanowisko Rzecznika, co do kolizji unormowania kodeksu karnego wykonawczego, które umożliwia odstąpienie od wysłuchania skazanego lub jego obrońcy przed wydaniem postanowienia w przedmiocie zarządzenia wykonania zawieszonej kary po-zbawienia wolności, z przepisami rangi konstytucyjnej. W związku z powyższym w Minister-stwie Sprawiedliwości podjęto działania mające na celu wystąpienie z inicjatywą legislacyjną zmiany kwestionowanej regulacji. Projekt nowelizacji znajduje się na końcowym etapie prac legislacyjnych w Ministerstwie. Po ich zakończeniu – stwierdził Minister – projekt niezwłocz-nie zostaniezwłocz-nie skierowany do uzgodniezwłocz-nień międzyresortowych i konsultacji społecznych. Daje to perspektywę zmiany obecnego, nagannego z punktu widzenia praw człowieka, stanu.
6. Wyłączenie możliwości wnoszenia zażalenia na zarządzenie prokuratora o odmowie wydania uwierzytelnionego odpisu orzeczenia w postępowaniu przygotowawczym
W toku badania sprawy indywidualnej, związanej z realizacją wynikającego z art. 157
§ 1 k.p.k. uprawnienia oskarżonego do otrzymania bezpłatnie uwierzytelnionego odpisu każdego orzeczenia, Rzecznik wystąpiła do Prokuratury Generalnej z wnioskiem o zajęcie stanowiska m.in. w sprawie dopuszczalności zażalenia na zarządzenie prokuratora w przed-miocie odmowy wydania odpisu orzeczenia w postępowaniu przygotowawczym. W udzie-lonej odpowiedzi zostało zaprezentowane stanowisko, zgodnie z którym na zarządzenie w przedmiocie odmowy wydania odpisu orzeczenia w postępowaniu przygotowawczym zażalenie nie przysługuje, ponieważ nie ma tu zastosowania art. 159 k.p.k. dotyczący wyłącz-nie odmowy udostępwyłącz-nienia akt. W ocewyłącz-nie Rzecznika przedstawiona wykładnia przepisów budzi wątpliwości. Przekazanie uwierzytelnionego odpisu orzeczenia stanowi formę udo-stępnienia akt postępowania w rozumieniu art. 159 k.p.k., który w razie negatywnego dla oskarżonego rozstrzygnięcia powinien znaleźć zastosowanie. Mając na uwadze fakt, że prak-tyka prokuratorska stosowania art. 159 k.p.k., wyłączająca możliwość wnoszenia zażalenia na zarządzenie o odmowie wydania bezpłatnie jednego uwierzytelnionego odpisu każdego orzeczenia, może stanowić naruszenie prawa do obrony, Rzecznik zwróciła się94 do Prokura-tora Generalnego o przeanalizowanie wykładni tego przepisu w omówionym zakresie oraz poinformowanie o zajętym stanowisku i ewentualnie podjętych działaniach.
92 RPO-734022-II/13 z 25 września 2013 r.
93 Pismo z 30 października 2013 r.
94 RPO-669980-II/11 z 13 lutego 2013 r.
Prokurator Generalny wyraził95 stanowisko, zgodnie z którym na zarządzenie prokura-tora w przedmiocie odmowy wydania odpisu orzeczenia w postępowaniu przygotowaw-czym, wydanym na gruncie art. 157 § 1 k.p.k., zażalenie nie przysługuje. Interpretacja tego przepisu pozwala bowiem na stwierdzenie, że organ procesowy nie może odmówić żądaniu podejrzanego i nie wydać mu nieodpłatnie jednego uwierzytelnionego odpisu orzeczenia.
W konsekwencji za bezprzedmiotowe należy uznać rozważania w przedmiocie zaskarżalno-ści tego rodzaju rozstrzygnięcia. Wobec jednoznacznej trezaskarżalno-ści stanowiska Prokuratora Gene-ralnego, korzystnego dla osób podejrzanych, Rzecznik nie podjęła dalszych działań.
7. Brak możliwości zaskarżenia zarządzenia prezesa sądu w przedmiocie odmowy wyznaczenia obrońcy z urzędu oraz postanowienia sądu w przedmiocie cofnięcia wyznaczenia obrońcy z urzędu
Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek96 Rzecznika w sprawie braku regulacji umożliwiającej złożenie zażalenia na zarządzenie prezesa sądu w przedmiocie odmowy wyznaczenia obrońcy z urzędu stronie, która złożyła wniosek oraz na postanowienie sądu w przedmiocie cofnięcia wyznaczenia obrońcy z urzędu. W ocenie Rzecznika przepis Ko-deksu postępowania karnego w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości zaskarżenia zarządzenia prezesa sądu w przedmiocie odmowy wyznaczenia obrońcy z urzędu stronie, która złożyła stosowny wniosek oraz przepis Kodeksu postępowania karnego w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości zaskarżenia postanowienia sądu w przedmiocie cofnię-cia wyznaczenia obrońcy z urzędu – są niezgodne z konstytucyjnymi standardami zaskar-żalności i instancyjności orzeczeń i stanowią zaprzeczenie sprawiedliwości proceduralnej, niezasadnie tym samym ograniczając prawo do sądu i prawo do obrony.
Wyrokiem97 Trybunału Konstytucyjnego zakwestionowany przez Rzecznika przepis zo-stał uznany za niezgodny z Konstytucją.
D. Koszty postępowania
1. Wysokość opłat kancelaryjnych pobieranych w sprawach sądowoadministracyjnych
Analiza wpływających spraw wywołała wątpliwości dotyczące konstytucyjności przepisu
§ 2 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wysokości opłat kancelaryjnych pobieranych w sprawach sądowoadministracyjnych98. Przepis ten, wydany na podstawie upoważnienia
95 Pismo z 18 marca 2013 r.
96 Informacja RPO za 2011 r., str. 49.
97 Wyrok TK z 8 października 2013 r., sygn. akt K 30/11.
98 Rozporządzenie z 16 grudnia 2003 r. (Dz.U. Nr 221, poz. 2192, z późn. zm.).
zawartego w Prawie o postępowaniu przed sądami administracyjnymi99, ustala wysokość opłaty kancelaryjnej za wydanie odpisu orzeczenia z uzasadnieniem, doręczonego na skutek wniosku o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia, zgłoszonego w terminie siedmiu dni od ogłoszenia orzeczenia oraz za doręczenie odpisu sentencji orzeczenia na kwotę 100 złotych.
Wątpliwości Rzecznika dotyczyły ustalenia w rozporządzeniu opłaty za wydanie orze-czenia z uzasadnieniem, jako opłaty stałej, podczas gdy treść upoważnienia wyraźnie stanowi, że określając wysokość opłat kancelaryjnych Rada Ministrów winna uwzględ-nić to, że pobiera się ją za każdą stronę wydanego dokumentu. Wobec konstrukcji oma-wianej opłaty przewidzianej w przepisach Prawa o postępowaniu przed sądami administra-cyjnymi (opłata kancelaryjna za wydanie dokumentu, opłacana w chwili składania wniosku, gdy dokument, który ma zostać wydany jeszcze fizycznie nie istnieje) ustalenie opłaty innej niż opłata stała jest problematyczne. Rozwiązanie takie wzbudziło wątpliwości Rzecznika, co do zgodności z upoważnieniem ustawowym i – w konsekwencji zgodności z Konstytu-cją. Rzecznik zwróciła się100 do Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów o przedstawienie stanowiska w sprawie.
Minister przedstawił101 stanowisko, zgodnie z którym brak jest podstaw do kwestiono-wania zgodności z Konstytucją regulacji zawartej w omawianym rozporządzeniu. Ustawo-dawca przewidział w treści upoważnienia ustawowego do wydania rozporządzenia okre-ślającego wysokości pobieranych opłat kancelaryjnych, dualizm zasad ustalania ich stawek.
Wytyczne dotyczące treści rozporządzenia nakazują uwzględnić w akcie wykonawczym dwie sytuacje. Pierwszą – polegającą na wydawaniu dokumentów (odpisów, zaświadczeń, wyciągów i innych dokumentów), kiedy opłata kancelaryjna pobierana jest za każdą stronę oraz drugą – polegającą na wydawaniu odpisu orzeczenia z uzasadnieniem sporządzonego na wniosek, kiedy opłata kancelaryjna nie może przekroczyć dwustu złotych.
Po dokonaniu analizy odpowiedzi na wystąpienie Rzecznik uznała, że sposób sformu-łowania upoważnienia ustawowego do ustalenia wysokości opłaty kancelaryjnej dopuszcza wykładnię prezentowaną przez Ministra i tym samym nie znalazła podstaw do dalszego prowadzenia sprawy. Podejmując taką decyzją miała również na względzie jednolite w tej mierze poglądy sądownictwa administracyjnego, które kilkukrotnie analizowało konstytu-cyjność omawianej regulacji i nie dopatrzyło się jej niezgodności z ustawowym upoważnie-niem.