Analizy zmian w przyroście rzeczywistym dokonano na podstawie wykre-su (rys. 9) opracowanego metodą J.W. Webba4.
-10
Aglomeracja ogółem Aglomeracja - miasta Aglomeracja - wieś
Poznań Powiat poznański Woj. wielkopolskie
A B
Rys. 9. Kierunki zmian zaludnienia w aglomeracji poznańskiej w latach 1999-2008
Porównano kierunki zmian tego procesu w poszczególnych gminach aglo-meracji w latach 1999-2008 i wyróżniono typy zmian zaludnienia w oparciu o przyrost naturalny i saldo migracji. Przeprowadzono również analizę roz-kładu przestrzennego przyrostu rzeczywistego w latach 1999 i 2008. Podjęta analiza pozwoliła na prześledzenie procesu przemian typologicznych w zakre-sie kształtowania się relacji między przyrostem naturalnym a saldem migracji ludności.
W latach 1999-2008 w aglomeracji ogółem uległ zmianie typ zaludnienia (z D na C) na skutek utrzymania się dodatniego salda migracji i korzystnych zmian w przyroście naturalnym (z ujemnych do dodatnich wartości). Pozy-tywne zmiany zaludnienia na obszarach wiejskich aglomeracji i w powiecie poznańskim (w obrębie typu C) były przede wszystkim efektem dynamicznego
4 Wykres J.W. Webba pozwala na określenie 8 typów zaludnienia na podstawie wartości dwóch skład-ników przyrostu rzeczywistego: salda migracji (SM) i przyrostu naturalnego (PM). Na wykresie zostały zaznaczone punkty o współrzędnych (x, y), gdzie x oznacza saldo migracji, y przyrost naturalny. Poło-żenie punktu powyżej prostej o równaniu y=-x wskazuje na dodatni przyrost rzeczywisty (typ A, B, C, D). Im większe jest oddalenie punktu od prostej, tym wyższa dodatnia wartość przyrostu rzeczywiste-go. Położenie punktu poniżej prostej (y=-x) wskazuje na ubytek rzeczywisty ludności (typ E, F, G, H).
Im większa odległość punktu poniżej prostej, tym większy ubytek rzeczywisty ludności.
Zmiany demograficzne w aglomeracji poznańskiej... 133
wzrostu salda migracji, wzmocnionego podwyższonym wzrostem dodatniego przyrostu naturalnego. Negatywne zmiany zaludnienia wykazywały miasta aglomeracji (w tym Poznań). W efekcie doprowadziło to do zmian typów za-ludnienia w miastach (z D na H), w tym w Poznaniu (z typu E na H) – nastę-powało systematyczne obniżanie się salda migracji (od wartości dodatnich do ujemnych), przy jednoczesnym wzroście przyrostu naturalnego (do uzyskania wartości dodatnich w ostatnich latach) nierekompensującego jednak ubytku migracyjnego (rys. 9).
W większości gmin aglomeracji wzrost salda migracji przy równoczesnych zmianach przyrostu naturalnego powodował wzrost zaludnienia, ale najczęściej nie doprowadzał do zmiany typu zaludnienia. Najwięcej gmin charakteryzowało się typem C, w którym dodatnie saldo migracji przewyższało dodatni przyrost naturalny (w 1999 i 2008 r.). W pozostałych sektorach zmiany były niewielkie.
Pozytywne wystąpiły w gminie Kostrzyn (z typu G na C), w wyniku wzrostu salda migracji wzmocnionego podwyższającym się przyrostem naturalnym.
W Murowanej Goślinie utrzymywał się typ B – niewiele wzrósł przyrost natu-ralny przy utrzymującym się dodatnim saldzie migracji (rys. 10)5.
Rys. 10. Typy zmian zaludnienia w gminach aglomeracji poznańskiej w latach 1999 i 2008
Analizując przyrost rzeczywisty w układzie jednostek przestrzennych można zauważyć, że w 1999 r. aglomerację poznańską charakteryzowa-ło większe zróżnicowanie typów zaludnienia (według Webba), a w efekcie
5 Oznaczenia typów zaludnienia zgodne z rys. 9.
Beata Łodyga 134
przemian demograficznych w 2008 r. nastąpiło ich upodobnienie się (rys.10).
W tym roku ważniejszym składnikiem przyrostu rzeczywistego było dodatnie saldo migracji występujące w przypadku większości gmin. Wszystkie obsza-ry wiejskie i połowę miast obejmował typ C. W miastach Kórnik i Swarzędz dodatni przyrost naturalny przewyższał dodatnie saldo migracji (typ B), a je-dynie w Puszczykowie dodatnie saldo migracji przewyższyło ubytek natural-ny (typ D). Zaledwie w trzech miastach ujemne saldo migracji przewyższyło dodatni przyrost naturalny (typ H: Poznań, Buk, Mosina).
Dokonujące się w analizowanym okresie przeobrażenia demograficzne za-równo w ruchu naturalnym, jak i migracyjnym w istotny sposób wpłynęły na strukturę ludności według płci i wieku w aglomeracji poznańskiej. W aglome-racji wystąpił spadek udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym (z 22%
w 1999 r. do 17,5% w 2008 r., tj. o 4,7 pkt.), ale był on niższy niż w wojewódz-twie wielkopolskim (odpowiednio z 26,2% do 20,3%, tj. o 5,9 pkt.). Był to zdecydowanie niekorzystny trend przyczyniający się do postępującego starze-nia się ludności. Mimo zaobserwowanego większego spadku udziału tej grupy ludności w powiecie poznańskim (z 27% do 21,5%, tj. o 5,7 pkt.), nadal utrzy-mał się tam wyższy udział dzieci i młodzieży niż w Poznaniu (15,3% w 2008 r.). Nastąpiło wyrównanie się poziomu tego wskaźnika w przekroju całej aglo-meracji. Odwrotną tendencję (wzrostową) w aglomeracji poznańskiej wyka-zywał udział ludności w wieku produkcyjnym6 (wzrost o 3,3 pkt.). Do zwięk-szania się liczebności ludności w wieku aktywności zawodowej przyczyniło się głównie wchodzenie w ten wiek wyżu urodzeń z lat 80. Powiat poznań-ski cechowała dwukrotnie wyższa dynamika wzrostowa (z 61,1 do 66,6%, tj.
o 5,4 pkt.) niż miasto Poznań (z 64,2 do 66,5%, tj. o 2,4 pkt.). Był to skutek nasilającego się trendu migracyjnego mieszkańców Poznania, głównie w wie-ku zdolności do pracy, skierowanego najczęściej do jego strefy podmiejskiej.
W efekcie doszło do wyrównania się udziału ludności w wieku produkcyjnym w Poznaniu i powiecie poznańskim. Wzrost tej grupy ludności w powiecie bę-dzie w najbliższej przyszłości z pewnością w istotny sposób determinował jego rozwój społeczno-gospodarczy poprzez wzrost zasobów pracy. W aglomeracji dość umiarkowanym wzrostem charakteryzowała się grupa ludności w wieku poprodukcyjnym (wzrost z 14,6% do 16%, tj. o 1,4 pkt.). Przyczynił się do tego przede wszystkim wzrost odnotowany w Poznaniu (z 15,8 do 18,2%, tj. o 2,4 pkt.), natomiast w powiecie poznańskim odsetek ludności w tym wieku prak-tycznie nie zmienił się (wzrost o 0,3 pkt.). Można przypuszczać, że w znacznej mierze wpłynął na to proces suburbanizacji, czyli przenoszenie się głównie aktywnych zawodowo poznaniaków oraz ich dzieci do pierwszego pierścienia strefy podmiejskiej. Korzystne zmiany w strukturze ludności, polegające na
6 Mężczyźni w wieku 18-64 lata, kobiety 18-59 lat.
Zmiany demograficzne w aglomeracji poznańskiej... 135
obniżeniu się natężenia udziału ludności w wieku poprodukcyjnym, wykazy-wała większość imigracyjnych obszarów wiejskich, przez co różnica między Poznaniem a jego gminami ościennymi powiększyła się.
Podsumowanie
Przeprowadzona analiza zmian demograficznych w aglomeracji poznań-skiej pozwoliła na wskazanie pozytywnych i negatywnych tendencji w skład-nikach decydujących o kierunku jej rozwoju demograficznego. Głównym czynnikiem wzrostu zaludnienia jest ożywiona mobilność przestrzenna lud-ności w aglomeracji, której efektem jest wzrost dodatniego salda migracji.
Dynamicznie rosnące zaludnienie świadczy o utrzymującej się atrakcyjności migracyjnej tego obszaru w skali województwa wielkopolskiego i kraju, a kie-runki przemieszczeń ludności wewnątrz aglomeracji o utrzymującej się tam suburbanizacji. Korzystne zmiany w przyroście naturalnym ludności aglome-racji były konsekwencją zmian w strukturze ludności według płci i wieku, przejawiającą się wchodzeniem w wiek zdolności rozrodczej roczników wyżu demograficznego z początku lat 80. oraz odroczonych decyzji prokreacyjnych nieco wcześniejszej generacji ludności
Zaobserwowane przeobrażenia demograficzne potwierdziły konwergencję procesów demograficznych w miastach i gminach aglomeracji poznańskiej oraz występowanie coraz większych dysproporcji pomiędzy miastem central-nym (Poznaniem) a jego strefą podmiejską (powiatem poznańskim).