Eldono: Flandra E sp era n to -In stitu to , P, v. H u m b eek stra a t S, B russel-W est.
R edakcio-A dm inistracio: T. Ju n g , H arstenhoekw eg 22S, Scheveningen, Ned.
Jara b o n o : B elgujo 165 fk ., N ederlando 9 gld. ; cetere laŭ aparta tarifo.
A noncetoj : 25 ko m en cita j vortoj b. fk . 25.— , gld. 1.25 aŭ 6 resp.-kuponoj.
P o r 26-50 vortoj duobla prezo. — Unii resp.-kupono eg a lv a lo ra s 0.20 gld.
DE ESPERANTO
DUONMONATA INTERNACIA ORGANO DE LA ESPERANTO-MOVADO
N-ro 9 (1087) FONDITA EN 1920 — 24-a JARKOLEKTO Majo 1948
Urugvaja Instruistaro por Esperanto
Ĉi-sekve ni represas (en traduko) artikolon, kiu aperis hispanlingvte en grava ĵurnalo « E1 Pais », eldonata en Montevideo, numero de 29.1.1948.
Ĝi temas pri favora decido de 1’ uru- gvaja instruistaro koncerne Esperan- ton, pri kiu ni mallonge jam raportis en nia antaŭa numero. La artikolo aperis sub la titolo « Klopodas la in- struistaro por la akcepto de Esperan- to en la UNO », kaj ĝi tekstas jene :
Per firma paŝo disvastiĝas en la tu- ta mondo Esperanto, esprimo de 1’
unuiĝema penso kiu animas la homojn trans ĉiuj landlimoj. La movado por la triumfo de ĉi tiu universala lingvo enradikiĝis profunde ankaŭ en nia lando (U rugvajo). Ni havas Esperan- tistan Societon, kiu seninterrompe in- formas nin pri la stato de la aferoj rilate al tiu ĉi lingvo en la ceteraj lan- doj.
Tiu ĉi movado ĵus atingis triumfon en nia lando, per grava decido alpre- nita hieraŭ vespere de la Federacion Uruguaga del Magisterio (Urugvaja Federacio de la Geinstruistoj), kaj kies teksto estas la sekvanta :
<< La Urugvaja Federacio de la Geinstruistaro esprimas la deziron, ke Esperanto estu akceptata oficiale de UNO kaj UNESCO, kiel neŭtrala kaj facila lingvo, alcelante, ke ĝi ser- vu kiel helpa lingvo por faciligi la internaciajn interrilatojn kaj por pli- firmigi la ĉiuspecajn ligilojn inter ĉiuj popoloj, kaj kiel antaŭpaŝo por forigi la lingvajn barojn, kiuj dividas la homaron. »
******************************
VERDSTELAJ RADIOJ.
— E m in e n taj esp eran tisto j Gen. Bastien, D-ro K alocsay k a j P rof. Collinson fariĝ is honoraj vicprezidantoj de la (neesperan- tis ta ) D ua Internacia M u zik fe sto en Llan- gollen (B ritu jo ), al kiu aliĝis ja m 40 Koroj el diversaj landoj, in te r ili du pere de Es- p eranto. Alvenis ja m 229 sa lu to j el 28 lan- doj. Oni esperas, ĝis jun io atin g i salutojn el 40 landoj.
— P e r d ek re to n-ro 9.103 de 27.12.47, la u rb estro de Rio de Janeiro donis la nomon
« Couto F ern an d es » al la s tra to E-3, en ia k v a rta lo L ara n je ira s, kie dum m u ltaj ja- roj loĝis inĝ. A lberto Couto F ernandes, dum - viva prezidanto de B razila L igo E speran- tis ta , m o rtin ta en 1946.
■— Sekve de m anifestado de k a to lik a j es- p e ra n tisto j (7.-9.11.1947) en R om o okazas nu n 5 k u rso j (3 de P a stro Carolfi, unu de P rof-ino A ntonelli en publika m ezg rad a ler- nejo k a j unu ae s-ano F ilippi ĉe YMCA).
L a n ac ia K ongreso de K ato lik aj E speran- tisto j okazos en Rom o la 26.-29.9
- L a h u n g a ra ĉefurbo B udapest ja m la tria n fojon eldonis ordonon por ĉiuj urb aj lernejoj, ke oni anoncu sin al specialaj k u r- soj por pedagogoj, k iu j poste povu in stru i E sp era n to n en lernejoj. L a novaj ku rso j ko- m enciĝis ia 1.4. en la E dukscienca In stitu to . L a urbo p ag a s la v etu rk o sto jn de tiu j peda- gogoj, kiuj Ioĝas pli m alproksim e ol 2 km.
L a p edagogajn k a j vesp erajn E speranto- k u rso jn de la urbo B udapest m ultfoje anon- cis a n k a ŭ la H u n g a ra Radio.
— T uring-K lubo de F rancujo (65 Avenue de la G rande-A rm ĉe, P a ris ) rekom encis sia jn E sp eran to -k u rso jn , ĉium arde k aj -ven- drede. L a u n u a k u rso kom enciĝis la 16.3.
k u n 18 p a rto p ren a n to j.
— L a E sp.-G rupo de V ersailles (adreso : S -ro Chilard, 5 Av. de St. Cloud, V ersail- les, F ra n c u jo ) in ten cas organizi tendaron por esp erantistoj-junuloj el tu ta E ŭ ro p r, )a 15.-25.7.1948. .
—- T utm onda Junular-O rganizo (adreso : M. v. d. H orst, Joh. Id a str. 32, R otterdam - N. , N ederlando) in v itas po r la 3.-10.8. al Groet, ap u d m a ra dunvilaĝo, po r festi ĝian 10 -jaran ekzistadon. R estadkostoj, inkl. de ekskursoj, por nederlandanoj 20 gld. (pli a Ŝa Ĵ ol 18 j. 22.50 g ld .), p or ek sterlan d an o j v erŝa jn e 10 gld.
« Dum tiu ĉi akcepto (de Esperan- to ) ne efektiviĝos, tiu ĉi Federacio postulos por la hispana idiomo, kiel lingvo parolata de dudek nacioj, la nediskuteblan rajton figuri ĉiuokaze inter la oficialaj lingvoj de ambaŭ universalaj institucioj. »
La supre citita rezolucio estas al- prenita unuanime. La aŭtoro de tiu interesa propono estas Profesoro Ma- nuel Fernandez Menendes, kiu prezen- tis ĝin al la 4-a Kunveno de Urugvajaj Geinstruistoj, antaŭ kelkaj tagoj. Ĝi estis studita de komitato, kiu unuani- me informis pri ĝi favore.
♦
La supre raportita sukceso kompre- neble ne venis senpere. Ĝi estas rezul- tato de longdaŭra, ofte individua pro- pagando. Dum la kunsidoj de la Kun- veno, Prof. Fernandez Menendez daŭ- rigis siajn klopodojn, disdonante al ĉiuj ĉeestantoj ŝlosilojn kaj aliajn presaĵojn pri Esperanto, kiuj bone taŭgis por prepari favoran akcepton de lia propono. A1 Prof. Fernandez Menendez (adreso : Calle 21 de Se- tiembre 2405, Montevideo, Urugvajo) koran gratulon pro lia grava sukceso!
Por favorigi la danan Parlamenton
La 12- an de marto, Dana Esperan- tista Komun-komitato sendis al la da- na registaro kaj 226 parlamentanoj detalan presitan leteron. Konstatinte la ege kreskantan bezonon je inter- nacia lingvo kaj ties avantaĝojn, ni citas vicon da gravaj faktoj pri nia movado kaj Esperanto rilate al di- versaj parlamentoj, Ligo de Nacioj, radio, trafiko, poŝto, turismo, filmo k.s., antaŭ ĉio rilate al la lernejo.
La komun-komitato prezentas kvar alternativajn proponojn : 1. Dana subteno ĉe UNO ; 2. reciproka kon- vencio inter la skandinaviaj ŝtatoj (kaj Aŭstrio) pri deviga instruo, se la aliaj promesas agi same ; 3. faciligoj en la dana kodo, ke Esperanto estu enkondukebla devige aŭ fakultative, kie gepatroj, lokaj aŭtoritatoj aŭ in- struistoj deziras ; 4. asigno de kon- vena sumo por instruistaj kursoj.
Aldonita estis slipo por petskribo al UNO kaj demandaro pri la sinteno de la unuopaj parlamentanoj. Speci- ale informan materialon ricevis mi- nistroj, parti-gvidantoj, eventualaj debatontoj kaj ĉiuj pedagogiaj gaze- toj. Esperantistoj persone klopodis konvinki parlamentanojn en ĉiuj par- tioj.
La tagĵurnaloj dum la unua semaj- no raportis nur sporade pri la afero, kvankam ĉiuj ĉefaj kaj simpatiaj ga- zetoj ricevis la materialon. Nur se ni sukcesos starigi debaton pri la pro- popoj, okazos vera publikigo de la afpro. Ni penas tion atingi — sed nur en oportuna momento, kaj se ni sen- tos nin sekuraj kontraŭ fiasko — per socialdemokrata parlamentano, Poul Hansen, Svendborg, esperantis- to.
Ni jam en februaro petis samide- anojn i.a. en Aŭstrio kaj Polio nin apogi antaŭ la dana ministro. Tre utile estus, se la centraj organizoj an- kaŭ en aliaj landoj pli malpli oficiale povus entrepreni similan kampanjon ĉe sia parlamento, tiel subtenante nin.
POUL THORSEN.
Spegulo de la mondo
En la lasta pasintjara numero ni skribis pri nia intenco, krei por ni in- ternacian informservon en modesta kadro, por havigi koncizajn kaj fidin- dajn raportojn el la diversaj landoj.
La ideo estas, uzi proksimume du- onan paĝon en ĉiu numero de Heroldo por publikigi raportojn el po ses ĝis ok landoj. Ĉiu raporto enhavu 200- 400 vortojn kaj estu subdividita je tri-kvar aŭ pli multe da artikoletoj (simile al kelkfoje publikigita «Miks- poto» aŭ «M ozaiko»), La artiko- letoj koncernu : la ĉefan paroltemon lastatempan en la respektiva lando, iom da statistiko, iom da scienco aŭ tekniko, iom da literaturo aŭ arto, la plej multe priridatan spritaĵon aktu- alan ktp., sed malmulte aŭ neniom da tro evidenta nacia propagando. Ĉion do, kio povas vere interesi interna- cian legantaron. Kaj ĉio estu prezen- tita kiel eble plej koncize, en kunpre- mita formo, por ke ĝi okupu kiel eble plej malmulte da loko.
La duonpaĝo tiel aranĝita povus fariĝi vera spegulo de la mondo, — ne detala, neniel kompleta kaj, en la spritaĵoj, eĉ iom « kurba » ; sed ta- men mozaikaĵo kiu permesus al la legantoj, fari al si ideon pri tio kion oensas, faras kaj priridas niaj kun- liomoj ekster la limoj de nia propra lando.
La tasko de la raportantoj ne es- tus tro granda : sufiĉus, unufoje en tri monatoj sendi tian mozaikaĵon pri sia respektiva lando ; pri la tri-kvar plej gravaj landoj eble unufoje mo- nate aŭ dumonate. Sed la eroj de la
Amsterdam — urbo de la 21-a SAT-Kong reso.
A m sterd a m , la Norda Venecio, urbo de kanaloj (trid e k ), pentrindaj pontoj (350), belaj g ra h to j (aleoj), vidindaj ko nstruajoj a n tik v a j k a j m odernaj, inter ili sepdek m uzeoj, m u lta j preĝejoj, teatroj, hoteloj, ka fejo j, m agazenoj k a j butikoj, tiu ĉi A m sterd a m o do alvokas la gesam ideanojn-gekam aradojn el la tu ta mondo por fe sti en ĝ ia ĵ m uroj la 21-an Kongreson de S A T , de la S l-a de julio ĝis la 5-a de aŭgusto venont- somera.
6 is la kom enco de aprilo aliĝis al la kongreso 1,00 gekam aradoj el 12 landoj, k a j in te rte m p e tiu ĉi nombro ankoraŭ konsiderinde kreskis. Cetere estas rekom endinde, anonci sin kiel eble plej baldaŭ k a j ne prokrasti sian aliĝon ĝis la lasta m om ento.
Jen la adresoj por pli detalaj inform oj, por aliĝo k a j por pagi la kongreskotizon : Sekretariino estas II. Oudenhooven, B esteva erstra a t 127, k a j ka sisto s-ro B Bultem eiier.
J. v. G alenstraat 86.
mozaiko devus esti kun sufiĉa zorgo elektitaj, por ke la tuto donu inte- resan, viglan kaj tamen fidindan bil- don.
Eble, se tiu ĉi informservo sukce- sus, oni povus ĉiufoje traduki la tu- tan « spegulon » aŭ « mozaikon » kaj proponi por publikigo, kontraŭ aŭ sen honorario, al nacilingvaj gaze- toj.
El kelkaj landoj ni jam ricevis pro- ponojn de eventualaj raportontoj. Vo- lonte ni ricevus tiajn el la ceteraj lan- doj.
Ni tamen devas anticipe atentigi ke, provizore, ne estos eble, al la kun- laborontoj en tiu ĉi informservo pa- gi honorarion niaflanke ; tion ni po- vos fari nur, kiam pli favoraj cir- konstancoj, precipe pli granda (mul- te pli granda) abonantaro en landoj
« pagipovaj », havigos al ni la nece- sajn rimedojn por tio.
La tuta informservo estos provo, eksperimento. Ĉu ĝi sukcesos, tio de- pendos de ĝiaj eventualaj kunlabo- rantoj. Do, ni petas proponojn.
Interŝtata Kontrakto.
R ilate al la ĉefartikolo en Heroldo de 16.3.48, s-ro R. M. F re y p etas nin sciigi ke, pro g ra v a j kialoj, la korespondado k a j la forsendado de m u ltaj cirkuleroj p ro k ra sti- ĝis. K iam (1948, 1949, 1950 ?) liaj vojaĝoj por la prep aro de la In te rŝ ta ta K o n trak to povos okazi, dependos de la respondoj (al la c irk u le ro j) de tiu j landoj, k iu j havas intereson por la I n te r ŝ ta ta K ontrakto, — en F ra n c u jo krom e an k a ŭ de tio, ĉu la 34-a U niversala K ongreso k a j la pro k ras- tita In te rn a c ia Konferenco povos okazi 1949 cn P arizo. L a forsendo de la cirkuleroj oka- zos laŭeble baldaŭ, unue en Eŭropo kaj poste aliianden (en tu te al 70 landoj) ; sed en la n u n a tem po ĉiu devas liavi paciencon.
N-ro 9 (1087) paĝo 2 Heroldo de Esperanto I Majo 1948
La franca lingvo devenas de la javana.
Hieraŭ m i ne povis ne ridi. Mi ridegis ĝislarm e. Pardonu al m i, sed m i ne povis m alhelpi ĝin.
M ian ridekspiodon ka ŭ zis te ksto en la...
ja v a n a iingvo. Tiu te k sto troviĝis sur listo, enhavanta unu sam an fra zo n en 27 diversaj naciaj litfgvoj k a j 15 mond- aŭ basikling- v a j projektoj. En E speranto tiu fra zo te ks- t h s : Plibonigu la mondon, kom en cu per ci tm em ! Konsilo cetere tre etik a k a j nepre sekvinda. « Javane » tio sonas jene : A va - m aveliavorave lave m avondave, cavom a- vengave pavar tavoi-m avĉm ave ! Senpere super la « ja v a n a » te ksto troviĝas, en la sam a listo, ia franca, jene : A m ĉliore le m onde, com m ence par toi-m em e !
K onkludo : L a franca idiomo tu te ne estas tiu glora originala lingvo nacia, k ie l ĝi p re tek sta s, sed — sim piigita aŭ baza ja- vana : ĉu a n ka ŭ v i rim a rka s, ke oni n ur for- lasis ĉie, kie ĝi aperas, la « javanan » du- literajon « a v » ? ŝahrir, Sarifudin, H a tta k u n kotegoj, fiere ŝveligu vian bruston, ĉar la fa m a franca k ŭ ltu ro esta s nenio kro m m izera kopiajo de la via ! K a j tion ne ri- m a rkis ĝis nun eĉ ia plej klera j sciencis- toj. H onto pri i l i ! K a j ĉu v i nu n perm esas al m i, ankoraŭfoje ridegi ?
Sed kie troviĝas la ŝercemuio, kiu tia- m aniere m istifik is la eldoninton de la men- ciita listo f
U RTIKO .
M A L M O
S V E D U J O 1 9 4 0
3 3a U N I V O S A I A K O N Ŭ R I S O 0 E
E S P E R A N T O
P ostkongresaj aranĝoj :
P. 1. Vizito al Stockholm (3 ta g o j). Ve- tu rp re zo ire-revene ĉ. kr. 65.— . K rom e la k o stoj por loĝado k a j m anĝado.
P. 2. R ondveturo M alm o-Stockholm -G ote- borg-M alm o (6 ta g o j). Bileto ĉ. 70.—■. Kro- me la restadkostoj.
P. S. Vizito al Laponio. Bileto ire-revene fi. 132.—-. K rom e la restadkostoj.
P. 4. V eturo t r a la GSta-Kanalo. fervojbi- ietoj fi. 54.—, ŝipbileto, inkl. k aju to , m an-
£oj k a j trinkm ono fi. 120.— ĝis 190.— , laŭ la klaso.
P. 5. P o stk o n g resa vojaĝo al Kopenhago.
Bileto M alm o-Kopenhago k o sta s fi. 2.50.
D eta la jn inform ojn pri ia p o stkongresaj a ra n ĝ o j oni petu de la LKK.
K ongresejo estos la K nabina Gimnazio, sed la solena m alferm o okazos en la U rba Teatro.
N o v a j ko n g resko tizo j v alidas ekde 1.4. : por k o n g resan o 30 kr., por edzino aŭ edzo de k o n g resan o 20 kr., por gejunuloj ne pli ol 20-jaraj 15 kr.
Gis la 19-a de aprilo anoncis sin entute 1217 p arto p ren o n to j el 30 landoj.
Ĉu ankoraŭ : Esperanto nedezlrata ?
K vin germ anaj sin d ika to j ku n membro- nom bro de kune 1.654.087 dek laris la dis- vastigon de E sp era n to su bteninda pro ĝia g ra v a valoro kiel interkom prenilo interpo- pola. L a sam an deklaron an k a ŭ donis la landa grupo B avario de la socialdem okrata p a rtio g erm ana, kun 119.863 m em broj, k a j la b a v a ra j junsocialistoj kun 5936 membroj.
P o r la u nua postm ilita Germ ana Esperan- to-K ongreso en M ŭnchen anoncis sin ĝis 8.4.
48 en tu te 2008 personoj : 1752 ei ĉiuj k v a r zonoj de G erm anujo k a j 256 g asto j el ekster- lando.
E speranto-stando, a ra n ĝ ita de la redakcio de « L a P onto », g erm a n a E speranto-gaze- to, tro v iĝ a s en la Germana G azetara E kspo- zicio, kiu ok azas de 28.4. ĝis la fino de majo.
In teresu io j bonvolu dem andi pri foto de la stando la direkcion de la ekspozicio : Lei- tu n g der D eutschen P resse-A usstellung, Theresienhohe, A usstellungsgelfinde, (13b) Miinchen, G erm anio.
Analogio de Esperanta konstruo kun la lingvo vaska.
De D aniel Carion.
(Fino.) II. V A SK A -E SPE R A N T A
VORTKOMPARO.
Tiu ĉi vo rttab eleto celas m ontri la uni- versalecon de la Zam enhofa sistem o k a j ĝ ia n vere indo-eŭropan k ara k te ro n .
A ita P -of-ro
A lh a , herbm anĝi P-ajlo A m a , p atrin o M -amo
A n tze ra A nsero
A rdu, vino A rd a (ak v o ) A rg i, lum i A rĝ -en to
Aso S a -ti
Baba F abo
Bago F ag o
B ake Paco
B axera V azaro
Bero V ar-m a
Berri, nova Ver-da
Bizi Vivi
B ortha Pordo, a-borto
B uxa Buĉi
D esegite, devoĵigo Disigo E dari, likvoro N -ek ta ro
Egile, fa ra n to Igulo, ulo fa ra n ta Egos, k u iri A ŭgusto, v a rm a mo-
nato
E kh i, suno S-efco
E lhegin, p aroli E f-okventa
Nia Praga samideano Erhard Urban
en ... du diversaj viv-aĝoj : kiel 18-jara kelnero (kia m li esp era n tistiĝ isj k a j kiel nun b l-jara ĉefkelnero. N e, la tria — la Ĉarma anĝeleto — ne estas li en infan-aĝo, kiei vi eble supozas ; sed tio estas lia « ora trezoro », pri kiu ii sk rib a s en la fino de sia artikoio:
ia nepino E len ka , kiu ja m kom prenas k a j parolas Esperanton. Plion ni ne perfidos, tion vi m em legu en lia artikolo.
E L M EM O RA JO J DE MALNOVA E S P E R A N T IS T O :
Erhard Urban rakontas
Pri kremat&rio, « akuŝistino », ĉevala metamorfozo de samideanoj en Ant- verpeno ; plue pri germanaj oficiroj, Gestapanoj, nigra merkato, judaj
trampoj kaj pri ia ora trezoro de i’ rakontanto.
E llerninte la k eln eran profesion en la ja ro 1905, m i vizitis, kiel 18-jarulo, por kel- ke d a sem ajnoj m ia jn g e p a tro jn en S trm i- lov (urbeto en su d a Bohem io), en kies res- toracio sidis ĉirk a ŭ tab lo kvin tie a j instruis- toj. U nu el ili — tio estis sinjoro K upka, kiu an k o ra ŭ nu n tie vivas — ra k o n tis p ri ia nova in te rn acia lingvo, n o m a ta Esperanto.
Li diris, ke ĝi esta s facile ellernebla k a j ke ĝi rapide d isv a stiĝ a s en d iversaj landoj.
Gis tiu tem po mi pri tiel n o m ita « in tern a- cia lingvo » neniam ion aŭdis aŭ legis. Mi volis tie p arto p ren i la kurson, kiun s-ro K u p k a aran ĝ is, sed teleg ram o vokis m in por ekdeĵori en hotelo en pli m alproksim a loko.
Tie, en m ia nova okupejo, mi havis ĉiu- p o sttagm eze sufiĉe d a disponebla tem po.
Mi volis lerni E sp era n to n aŭ todidakte, sed la librovendistoj ne h av is lernolibron p ri ĝi.
Sekve mi decidis studi la lingvon francan.
Mi tu j aĉ etis lernolibron k a j k u ris domen.
Sed kiam m i ĝin m alferm is, m i k o n statis.
ke esta s tie m u ltaj por mi nekom preneblaj g ra m a tik a j term inoj latindevenaj, m ulte da reguloj k a j eĉ pli m ulte d a esceptoj, am aso da im perfektoj, konjunktivoj, fu tu ro j ktp., legio da diversaj g ra m a tik a j form oj. Tiom mi, kiel vizitinto de elem enta lernejo, nepre ne povis kom preni. Mi tim is, k a j mi hontiŝ al iu konfesi ke mi e s ta s tiom n einstruita, k aj peti ke iu ĝin al mi k larig u . Mi tu te sim ple m etis la lernolibron en la fajron.
P o ste mi diris al mi : Ci azeno, ĉu ci ne aŭdis, kiom fac ila e s ta s la lingvo angia ? Mi tu j denove ku ris al la librovendisto kaj aĉetis lernolibron de la angla. Sed kiam mi ĝin en la loĝejo elpakis k a j m alferm is, mi dolore k o n statis, ke la m alb en itaj reguloj k a j esceptoj, la im perfektoj ktp. esta s an- k a ŭ tie. K aj la rez u ltato estis la sam a. En k rem a to rio n !
P o r la tr ia fojo mi kuris, nun por aĉeti lernolibron de la lingvo rusa, ĉ a r ĝi ja estas lingvo slava, des pli fac ila ĝi estos por mi.
Sed kiam mi ĝin m alferm is, mi ne kom pre- n is eĉ punkton aŭ komon, absolute nenion.
A nkaŭ ĝi sekvis la sam an sorton.
Tam en senĉese boris en m ia cerbujo tiu Esperanto. Mi skribis leteron al s-ro Kup- ka, ke li diru al mi, kie mi povas aĉeti E sp e ra n ta n lernolibron. Li respondis poŝt- revene, in dikante adreson de sam ideno, in- stru isto Th. C ejka en Brno. Senpacience mi aten d is la m enditaĵon, k iun la leterp o rtisto enm anigis al mi n u r la o kan tagon. Sed eĉ la lernolibro de E sp era n to ne estis v e rk ita por m ensa simplulo. T iuj latindevenaj g ra- m a tik a j term inoj estis an k a ŭ tie. Mi petis iun in stru ita n sinjorinon, ke ŝi tion por mi tra d u k u en ĉeftan lingvon. Ŝi kom pleze ple- num is m ian peton, k a j post la paso de 13 sem ajnoj mi kom prenis ĉiun p er n ia dua lingvo sk rib ita n tekston.
Erori, fali E ra ri
E zne, lakto K -az-eo
E ztei, edziĝofesto F -esto
Gan, supro Gajn-i, atin g i supron Gazna, from aĝo K az-eo
Gehi, k vanto Ego
Gilika Tikli
Gor Sur-da.
Gorda, k aŝi G ardi
Gtiti, m alm ulte Guto
H aga, stango Hoko
H agin, m ueldento M -aŝin-o
H aita El-efcfi
Hala Ti-el
H andi G r-anda
H anit, m ulte K v-anto
H ar Ver-mo
H ogal Fl-ugilo
Herio, m orto P-ereo
Hira Kol-ero
H o rtz, dento M ord-i H otz, m alvarm o F r-osf-o
Igan, supreniri Ef?
Idtiri, ŝajni Ideo
Igtin, m aniko Ingo
Irezi, kom bi Har-o
Izar M -ezur-o
Izena, nomo Signi
Jei, festo Ĝoj-o
K he, fum o K a-m eno
Larri, dika Lar-do
Lerdo, g ra sa Lardo
Loria G-lor-o
M aito A -m a to
Kom preneble, ke mi, kiel kelnero, klopo- dis esp eran tistig i ĉiun g asto n de la en tre- preno, en kiu mi laboris. Tion m i f a r a s a n k o ra ŭ hodiaŭ, tiel ke — se m i h av u s de ĉiu, kiun m i volis esperan tistig i, alm enaŭ unu ĉeftan kronon, kiel d iras m ia k a r a ed- zino — ni ja m havus en P ra h a g ran d e g an domon ! L erni volis neniu, sed alm enaŭ duono el ili subtenis m ian propagandon, k o n se n tan te ke E sp era n to h av a s g ran d a n estontecon. L a alia duono, la pli in stru ita , m im ikis m a la n ta ŭ m ia dorso, ke en m ia plej su p ra etaĝ o ne ĉio estas en norm ala ordo.
K iam mi tion rim ark is, mi diris al ili, ke ĝi ne esta s g ra v a m alsano ; ke, k iam frene- zas ja m tiom da esp eran tisto j su r la te r- globo, a n k a ŭ mi povas plinom brigi iliajn vi- cojn.
L a u nuan ta g o n p osttagm eze mi ellernis 135 vortojn, la u n u a vorto estis : ak u ŝisti- no, — mi elektis ĝin pro tio, ke ĝi estis la plej longa. D an k ’ al tio mi parolis nian k a ra n lingvon b aldaŭ tu te flue k a j korekte.
P o st paso de la som era sezono, dum kiu mi laboris en la m oravia banloko LuhaĈovice, mi fo rv e tu ris Parizon, kie m i tu j ricevis okupon en G rand H otel du Globe, kies po- sedanto, sam ideano Leclerc, k une k u n sia edzino k a j la tu ta personaro, parolis Espe- ran to n perfekte. Tiel sam e niaj gasto j, la v izitantoj el m u ltaj d iv ersaj ŝta to j de la mondo. parolis ĝin.
E n tiu hotelo mi restis n ur dum unu jaro, por ellem i la fra n c a n lingvon ; E sp eran to n mi ja m parolis virtuoze. K iam mi sufiĉe bone parolis la fra n ca n lingvon, m i forve- tu ris R otterdam on, kie mi ricevis okupon en Hotelo Koom ans, kies direktoro, s-ro Al- lard, an k a ŭ estis esp eran tisto p erfek te pa- ro la n ta la lingvon. E speranto-klubo kunve- nis en n ia hotelo, tie estis m u ltaj ĉa rm aj verdstelulinoj ; sed mi estis an k o ra ŭ rela- tive ju n a - tiutem pe mi an k o ra ŭ kredis, ke la fraŭlinoj esta s anĝeloj. N u r tia l mi tie restis fraŭlo.
De tie, post paso de c e rta periodo, m i fo rv e tu ris Londonon. K aj tie m i ricevis oku- pon, ĉ a r mi scipovis paroli E sp eran to n , en S tra n d P ala ce Hotelo, tiutem pe la d u a plej g ra n d a hotelo de la m etropolo.
E n tu te m i vivis en la landoj de okcidenta Eŭropo p resk a ŭ dudek jaro jn . D an k ’ al Es- peranto, m i ĉie sentis min hejm e. Cie estis je m ia dispono centoj k a j centoj da gesam i- deanoj. K om preneble nur, kiam mi estis en g ra n d a urbo ; k iam mi estis en urb eto sur la bordo de la m aro, estis m alpli da ili, sed esp eran tisto j estis ĉie.
Mi estis ofte in v itita en la fam iliojn k a j en societojn, kien mi ne estu s p en e trin ta , se mi ne estu s esperantisto, eĉ se m i estu s po- sedinto de dekobla doktordiplom o. Mi vivis en Italu jo , H ispanujo, P rancujo, Belgio, Ne- derlando, Anglujo, G erm anujo, A ŭstrio, kaj
M anti, ordono K o-m an-do
Men, povo Ko-m an-do
M oko. buŝo Beko
Mtiga, limo Li-m igo
M tiska, b ru n a M uskat-vino
M ut, angoro E-m o-cio
M ntz, tran ĉ i Buĉi
Naia, ondo N aĝi
N egti, vintro Neĝo
N i. mi Ni (p lu ra j « m i» )
Oihal T-oZo
Orga, ĉaro ^-arĝo
Saldti, vendi Saldi
Sepi Sekvi
Sem e, filo Semo
Senhar, edzo Sinjoro
Soinki, p o rk aĵo ŝin k o
Solt, fraŭlo Sol-s,
Ttitulti S tultulo
T xaktir, hundo ĉas-o
Txar, m albona A-ĉa
T xin ta , kloŝo T inti T zizta , piki Eks-cifi V rgaitz, helpi U rĝ a
(frrin, odoro Urino
Zahar, m a lju n a S ak ra
Zeiarti, etaĝo Telero
Zipar, m a rtiro Suferi
Zorhi, ŝanco Sor-to
E n tiu listo mi intence elektis pleĵ p ajn v a sk a jn vortojn, ĉa r kom preneble tiu iingvo nun ricevas influon de eŭropaj lin- gvoj. P rononcu x kiel Ŝ, tx kiel ĉ, nh hiel nj, u kiel en fra n c a k a j g erm a n a lingvoj.
an k a ŭ Svislandon mi vizitis, kie mi persone in te rk o n atiĝ is k u n nia neforgesebla sam id- eano H ector Hodler. Mi ne forgesu noti, k e m i a n k a ŭ in te rk o n atiĝ is dum la u n u a A nt- v erpena K ongreso de E sp era n to ku n nia a m a ta m a jstro k a j kun lia e s tim a ta ed- zino. Cu vi ne k re d a s ke m i — kune k u n unu a n g la sam ideano sam e ju n a kiel mi — fa riĝ is ĉevalo ? Ni am b aŭ kune an k a ŭ ha- vis k v a r k ru ro jn . L a kongresejo tro v iĝ is sufiĉe m alproksim e de la haveno. Oni es- tis d irin ta al ni, ke la tu ta k o n g resan aro vizitos la havenon, k a j ke alveturos al la kongresejo, en kaleŝo, n ia m a jstro Zam en- hof ku n sia edzino. N i decidis eljungi la ĉevalojn k a j m em tren i aŭ puŝi la kaleŝon al la haveno ; mi estis m a ld ek stra flan k e ĉe la pinto de la tim ono, k a j d ek stre estis la sam ideano angla. Hallo, ĉu vi an k o ra ŭ vivas, k a r a am iko ?
Mi parolis E sp era n to n ku n sam ideanoj a p a rte n a n ta j al ĉiuj raso j de la mondo. Kiu plej im itinde p aro la s E sp era n to n ? Meksi- kanoj, m ad jaro j, tu rk o j k a j italo j ! Sed an- k a ŭ aliaj nacioj havis en siaj vicoj gesam - ideanojn p a ro la n ta jn tiom perfekte, ke la plej le rta lingvisto ne povus diveni ilian naciecon.
K ia g ra n d e g a diferenco, k iam oni kom- p a ra s la propagandon de E sp era n to en la n u n a epoko k u n tiu, k iam ĝi estis pene- tr a n ta en n ia jn landojn. E sta n te kelnero, mi h av a s ĉiu tag e m ulte da eblecoj p ropagandi nian lingvon ĉe la g asto j ap arten an t.aj al ĉiuj sociaj klasoj. O fte ok azas al mi, k e g a s to respondas : « Mi ne bezonas E sp eran - ton, mi j a p aro la s p erfek te ruse, angle, france, germ ane. » Sed m u lta j el ili ne es- ta s k ap a b la j diri k o rek te alm enaŭ la sek- v an ta n sim plan fra n c a n frazo n : « J e parle le Frangais seulem ent un peu. » Mi povas a! ili n u r diri : « Se vi e stu s dediĉinta al la studo de E sp era n to tiom da sem ajnoj, kiom d a ja ro j vi dediĉis al la studo de ĉiu n a c ia lingvo a p a rte , vi povus paroli, krom via lingvo g ep a tra, alm enaŭ unu lingvon tu te perfekte. » A nkoraŭ nun, de tem p o al tem po iu ironie ekridas, k ia m mi provas gajn i lin po r nia movado. Sed estas po r mi tre fa- cile konvinki lin, ke li e s ta s naivulo.
Mi e s ta s o k u p ita kiel ĉefkelnero en plur- salona k afe jo -resto ra cio (« R u ĝ a A ĝlo ») en la centro de P ra h a . L a eksposedanto, dum m ilittem po, estis germ ano, la entrepreno estis efektive g e rm a n a nesto. Oficiroj, sim- plaj soldatoj, civiluloj, G estapanoj. N i kel- neroj devis e stri la nervojn k a j la m usko- lojn de n ia j vizaĝoj. P ri la politiko aŭ pri la m ilito ni kelneroj kun la g erm anoj ne- niam parolis. N ig ra m e rk a to floregis en n ia entrepreno. Ce ni por m ulte d a mono ĉio estis aĉetebla. Sed ĉiu j a havis m ulte da ĝi. La germ anoj estis tiom fa n a tik a j, ke m t povis paroli kun ili n u r p ri la m anĝaĵo, — k u n tiuj, k iu jn mi ja m iom konis, a n k a ŭ pri E speranto. K iam mi volis esp eran tistig i ilin, ĉiu senescepte respondis al m i : « Es- peran to ? Tio e s ta s an k a ŭ unu el !a ju d a j trom poj ! » Mi p er kelke da efik a j k o n traŭ - arg u m en to j senpene refu tis ĉion. K utim e ĉo la fino mi dem andis ilin : « K aĵ ĉu la me- d ikam ento E h rlic h -H a ta 606 an k a ŭ e s ta s ju d a trom po ? » N eniam plu mi ricevis respondon. K aj nun mi povas konfesi, k e mi m iras, ke mi esta s a n k o ra ŭ in te r la vi- vantoĵ.
Ce la fino mi devas aludi m ian oran tre- zoron : Mi h a v a s nepinon, ŝia nom o e s ta s E lenka, k a j ŝi fa riĝ o s baldaŭ d u -jara. Kiam ni alp aro las ŝin E sp eran te, ŝi respondas Es- perante, k a j kiam ĉefte, ŝi respondas ĉefte.
Ĝis revido, aŭ in terk o n atiĝ o , dum la So- ko l-F esto j en P ra h a !
Jiontafda
Denove la telefono ! Ha, tio certe esta s Kara,
Jes, Kara, mi. K ion ? Scivolem a vi es- tas ? Pri kio do ? <?« vere ? U rtiko, vi di- ras ?
N ŭ, vi ne estas la sola scivolem ulo. A n - taŭ nelonge m i parolis k u n la redaktoro de Heroido. Li diris ke ja m de pluraj fia n k o j li ricevis dem andon pri ia identeco de tiu stranga ulo.
Jes, la redaktoro diris : stranga ulo.
N e ; la veran nom on li ne m alkaŝis. Tion li ne povas, li diris. N e ; ne pro redakcia sekreto, sed pro iu speciala fenom eno.
Jes, ia fenom enon li m alkaŝis. N e falu dorsen : tiu U rtiko, nom e, ne estas unu per- sonajo, sed pluraj, ku n pluraj kapoj, ĉapoj ktp.
S ia m a j ĝem eloj ? N e ĝ u ste tio ! N e ; a ŭ sk u ltu ! U rtiko estis en ia kom enco nur unu persono. Fervora kunlaborinto, k a j ne n ur por urtika jo j. Sed tiu sinjoro subite re- tiriĝis, m o tiva n te sian retiriĝon per la vor- toj ke li « bedaŭrinde devis ko n sta ti ke la celo de via gazeto estas N E : nur propa- gandi E sperunton, kiel m i antaŭe supozis ».
S a m tem p e li eĉ m alabonis la gazeton. Kio ? Strangulo ? Sendube ! K onsekvence la re- daktoro serĉis k a j trovis aliajn U rtikojn, aŭ U rtikidojn, k a j okaze li m em fu n k cia s kiel tia p ikhava ulo, se kunlaboraĵo de alia U rtiko m ankas.
Kion ? Jes, se vi volas, nom u ia unuan la P ra-U rtiko. L i tam en estis sagaca homo.
6u via scivolem o nun estas k o n ten tig ita ? Eble v i m em volos fo je fa riĝ i U rtiko ?
H ahaha ! Vi ridas ! Sed, tu te serioze : la redaktoro diris al m i ke ii tre volonte ak- ceptos tra fa jn u rtika jo jn de kiu ajn legan- to.
Vi jam scias tem on por « p riurtikado » ? Des pli bone ! Vi volas ion flu s tri en m ian orelon ? F lu stru !
H ahaha ! Jes, ĝi ŝajnas ai m i taŭga te- mo. Prilaboru k a j sendu ĝin al la redaktoro.
Tre bone ! Gis ...
Kio ankoraŭ ? ĉ u m i ja m pagis la duan parton de m ia abonkotizo al Heroido ? F ak- te, ne ! Bone, ke vi a ten tig is m in ! Mi tu j pagos. Kom preneble, Heroldo ne povas v iv i per aero. Denove : 6 is revido !
I Majo 1948 Heroldo de Esperanto N-ro 9 (1087) paĝo 3 Demokratio.
(3-a sekvo.) IN IC IA TO .
L a 4-a am endo al la F e d e ra Svisa K onsti- stucio, a d o p tita en 1891, fondis la popolan iniciativon (aŭ, pli sim ple, ni skribu : inicia- to n ).
Ciu leĝoprojekto p ro p o n ata de 50.000 re- g is trita j voĉdonuloj (12,5 prom iloj de la t u ta lo ĝ a n ta ro ) estas subm etenda al la voĉ- donularo. Se ĝi k u n ig a s la plim ulton de la voĉdonuloj k a j de la kantonoj, tia m ĝi eniĝ- a s en la K onstitucion.
P e r tiu baloto la svisa popolo fa k te aki- ris la ra jto n leĝofari pri ĉiu temo.
J a m de 1891 ne okazis ĝ e n e ra la revizio de la K onstitucio, sed n u r p a rta j revizioj sub form o de am endoj.
Im agu, ke popola in iciato adoptiĝis en tri m alsam lin g v aj eŭropaj nacioj : kiel efikan petsk rib o n por la enkonduko de E speranto en la lernejojn ni tia m povus prezenti. Ni ja m ne dependus de la bonvolo de homoj, kiuj ĝ u as tiu n privilegion, ke ili konas la fra n c a n aŭ la an g lan lingvon. Ni povus dis- faiigi tiu n privilegion por !a plej g ra n d a utilo de la hom aro.
N u r tiu o p ortunaĵo sufiĉus por inciti ĉiun esp erantiston, ke li penadu por enkonduki popolan iniciaton en la leĝaron de sia lando.
Supozu an k aŭ , ke g ra v a leĝoprojekto dor- m as ja m de 30 ja ro j en la p ap eru jo j de la P arlam en to , — k a j kiom d a tiel d o rm an taj p ro jek to j ek z istas ĉe m u ltaj p arla m en to j ! L a popolo ekposedas iniciaton k a j tu j pos- tu las, p er petskribo, ke la p ro jek to leĝiĝu, m a lg raŭ la m alcedo de privilegia m alpli- m ulto da in d u striisto j aŭ financistoj.
L a historio sciigas, ke neniu reĝim o estas k a p a b la pliboniĝi, nek adaptiĝi. Nu, la vivo e s ta s k o n sta n ta ad a p tiĝ o al la medio. Kiu ĉesas a d a p tiĝ i aŭ reag i k o n tra ŭ ia malbono, tiu e s ta s baldaŭ pereonta.
K aj la m orto de reĝim o ĉiam esta s per- fo rta : in te rn a aŭ in te rn a c ia m ilito kun sia j sekvaĵoj d a d etru o j k a j buĉadoj, eĉ plej m albone : la perdo de sendependo aŭ de libero. F eliĉaj, sed kiom m alm ultaj, la popoloj, k iu ĵ tion ne sp ertis !
In iciato ebligas pasi de unu socia aŭ ekonom ia sistem o al a lia k a j reveni ĉe oka- zo de eraro.
Cu iaj progresoj ne ren k o n tu s m alpli da k o n tra ŭ sta ro , se — ĉe ĉiam ebla disreviĝo — p a c a reveno e stu s ebla ?
K aj kiu homo, k iu p a rtio ja povus pre- tendi sin se n e ra ra en sia j a n taŭ d iro j ?
POPO LA KONFIRM O.
N eniu alŝanĝo povas esti f a r a ta en la F e d e ra K onstitucio sen a n ta ŭ a aprobo de la voĉdonularo. J e n bonega an taŭ zo rg o kon- tr a ŭ ia atenco, k o n tra ŭ la h o n tin d a cedo de p arla m en to su rd a p ri la utilo k a j digno de la P a tru jo , obeem a n u r al la ordonoj de a v e n tu risto eĉ frem da, kiel F ra n c u jo sp ertis en la ja ro 1940.
PRO PO R C IA R E PR EZEN TO . E n la ja ro 1918 la proporcia reprezento, ja m u z a ta en k elk aj kantonoj, adoptiĝis por la deputoj.
Oi e s ta s u z a ta eĉ en la kom unum oj ekde 3000 loĝantoj.
Sen p roporcia reprezento, neniom d a jus- to ĉe la voĉdona leĝo. Sed, sen referendo k a j iniciato, proporcia reprezento p rez en ta s ne- niom d a dem okratio, n u r k o m ita ta n oligar- kion.
IN T E R N A C IA J KONTRAKTOJ.
A m endo al la F e d e ra K onstitucio, adop- tit a en 1912, decidis, ke referendo koncer- nas, kiel p ri leĝoj, la k o n trak to jn , kies daŭ- ro p re te rp a sa s 15 jarojn.
E n p ro k sim a artik o lo mi ra p o rto s pri Ia konsisto k a j rolo de la svisaj P arlam en to k a j R egistaro.
De nu n mi d ankus al svisaj sam ideanoj,
EL TAGLIBRO.
C iutage sk rib i en E speranto, skribi p ri E sp era n to devigas ĉiu tag e pensi p ri la lin- gvo, pri la E speranto-m ovado. K aj laŭ m ia opinio la d istanco in te r pensado k a j agado esta s m ulte m alpli longa ol oni k u tim e su- pozas.
Ne n u r agado necesigas pensadon, sed an- k a ŭ pensado elvokas, sekvigas agadon.
*
N u r m a lm u ltaj esp eran tisto j su rh av a s la E speranto-signon, k a j a n k a ŭ tiu j m alm ul- ta j ne ĉiam ĝin surhavas. U nuj e s ta s tro hon tem aj k a j tim a s esti p rim o k a taj kiel naivuloj, flanke de « seriozaj »( ?) perso- noj ; aliaj ne sufiĉe alte ta k s a s la grave- con k a j la valoron de tiu ĉi m odesta m ani- festado.
T ro ofte oni aŭ d a s la dolorigan deklaron:
« E sp e ra n to estis iam g ra n d a movado, sed n u n . .. » Oni certe ne plu aŭdus tiu n de- klaron, se ĉiuj esp eran tisto j ĉiam surhavus la E speranto-steleton.
E n c e rta j medioj en ce rta j landoj oni e s ta s inklina konsideri la esp eran tistaro n s e k re ta k a j po r la socia ordo d an ĝ e ra or- ganizo. Se ĉiuj esp eran tisto j su rh av u s sur- s tra te la verdan stelon, tiu j medioj verŝaj- ne ŝa n ĝ u s sian opinion k a j ne plu opinius la m ondordon m in a c a ta de E sp era n to k aj de la esperantistoj.
Do, ni su rh av u la verdan stelon ! M. MOVO.
Mikspoto.
K unligo E ŭropo-Afriko. E k zistas plano (la t.n. S oergel-Plano) por kunligi la du k o n tinentojn p er 29 km. longa bar-digo k a j sam tem pe m alplialtigi la nivelon de la Me- d iteraneo je du m etroj. Tio perm esus la g ajnon de potencaj energioj kaj, eventuale, la irigacion de la Saharo, kiu povus esti g ra n d p a rte ŝ a n ĝ a ta je flo ra n ta k u ltu rg ru n - do.
K uracloko su r la Nordpolusa Cirklo. Tiu k u racloko e stiĝ a s en la ek stre m a nordorien- to de Siberio, su r la O ukĉa Duoninsulo, en regiono, kie tro v iĝ a s dudek gejseroj kun te m p e ra tu ro de 35-95 Celsius-gradoj. Ci tiu j g ejseroj k v azaŭ h e jta s la grundon, tie l ke form iĝis oazo, kie ja m nun k re sk a s ne n u r herboj k a j floroj, sed an k a ŭ fra g o j k a j fun- g oriĉaj arb a ro j.
Oni elfosis. Ie en E ŭropo oni elfosis dek- n a ŭ batalh ak ilo jn , k iu j estis pli ol dekm il- ja ra ĝ a j. Oni supozas k e su r la trovejo en p ra h isto ria tem po okazis packonferenco. ( ?)
B n la koro de Teksaso. N ed erlan d a fraŭ - lino edziniĝis al usonano k a j sekure alve- n is en la N ova K ontinento. Tie ŝi nun far- ta s tre bone k a j ne intencas reveni. Sed en la kom enco ŝiaj novaj parencoj iom te- dis ŝin, klopodante konvinki ŝin, en kiom belegan landon ŝi venis. P recipe unu el ŝiaj bo frato j tre fan faro n is. « Ci tie ĉio estas g randioza k a j potenca. Se m atene vi eniros v agonaron en Ia ŝ ta to T eksaso k a j se vi vo- ja ĝ o s dum la tu ta ta g o k a j nokto, post 24 horoj vi an k o ra ŭ estos en Teksaso. » —
« Cu vere ? » red iris la junedzino. « Nu, an- k aŭ ĉe ni en B rab a n to (n ed e rla n d a provin- co) la tra jn o j estas tiel te ru re m alrapide- m aĵ. »
Polusa nokto. U nu eskim o dem andas ali- an eskim on, ĉu li bone dorm is dum la pa- sin ta nokto. « Nu, sufiĉe, » estis la respon- do, « la u nuajn du m onatojn ne tre bone. » Kom enco esta s laboro ja m duone farita.
(G reka proverbo.)
kiuj bonvolus dokum enti m in pri la ta k ti- ko u zita en ilia lando por triu m fig i refe- rendon k o n tra ŭ ĝ iaj m alam ikoj, in te r kiuj la advokatoj de la a lta financistaro. M ia p o ŝta adreso: B. P. 452, Le H avre, F rancujo.
(S e k v o ta .) EM ILO GASSE.
Parolas la leganto (Libera Tribuno).
RESPO N D O AL S-RO REIERSOL.
(V idu n-ron 6.)
E stis en P arizo alm enaŭ du eksperim en- toj de duobla traduko.
L a u nua — pri k iu paro las D rezen en sia
« H istorio de la M ondlingvo » — okazis la 22.2.1911, sub la prezido de T rista n Ber- nard. T ra d u k isto j tra d u k is fra n ca n tekston en italan , anglan, hispanan, ru san k a j es- p era n ta n , — k a j a liaj trad u k isto j re tra - dukis francen. L a du esp eran tisto j estis n iaj em inentaj pioniroj s-roj B ourlet k a j Aymo- nier. Tiu la sta ĵu s bonvolis sendi al mi la longan k a j treeg e fav o ran raporton, kiu ap e ris la sek v in tan ta g o n en la jurn alo
« E xcelsior ». B ourlet rap o rtis pri tiu brila konkurso en « L a Revuo ». L ia artikolo es- ta s re p re sita en la libro « M onum ento de C arlo B ourlet », eldonita de Ism ael Gomes B ra g a en 1940, p. 36.
L a d u a eksperim ento okazis kom ence de 1921. L a tia m a K om ercĉam bra P rezidanto A ndrĉ B audet, v a rb ita de nia k arm e m o ra R ollet de l’Isle, organizis ĝin : du esperan- tisto j tra d u k is fra n c a n tek sto n en E speran- ton ; du aliaj esp eran tisto j re tra d u k is fran - cen : la rezu ltato estis m irinda (n u r unu ju r a term ino estis duba). Tial la P a riz a Ko- m erca ĉ a m b ro aprobis rezolucion tu te fa- v oran al E speranto, la 9.2.1921.
C erte tiu la s ta fa m a eksperim ento estis p rira p o rtita en la tia m a j E sp e ra n ta j gaze- toj ; sed mi konfesas, ke mi ne povis re- trovi tiu jn artikolojn.
Plie, P rof. G uadet gvidis en sia liceo Ho- che en V ersailles sim ilajn eksperim entojn.
Ilin p arto p ren is le rn a n to j liaj k a j agre- gaciuloj pri a n g la lingvo. S -ro G uadet ra- p o rtis pri tio la 22.5.30 ĉe la F ra n c a Peda- gogia Asocio, sub la prezido de P rof. Pagot.
ROLAND JO SS IN E T , F rancujo.
Rim. de red. — D eta la rap o rto pri la eks- perim ento de la P a riz a K om erca Cam bro ap e ris en « E sp era n to T riu m fo n ta » (la an- ta ŭ u lo de H eroldo), n-ro 21, de 27.2.1921. L a ek sperim ento okazis la 30.12.1920 : « Tri te k sto j estis e le k tita j je tiel preciza stilo, k e eĉ plej m a lg ra n d a modifo povis tu te deform i la sencon. » T am en la eksperim ento brile pru v is la adaptecon de E speranto, tiel k e la k oncerna (sub)kom isiono ne povis ne konfirm i ke « tiom ke ĝi (la subkom isio- no) povis ju ĝ i laŭ siaj laboroj k a j ekspe- rim entoj, E sp era n to posedas la k v alito jn de precizeco sam tem pe ku n tiu j de klareco k a j facileco, kiuj devas esti p o stu la ta j de helpa lingvo in te rn acia ».
« K A PITA LO ».
Dum m u ltaj m onatoj mi vidas, a ŭ d a s k aj le g as polem ikojn k o n tra ŭ « k a p ita lo ». Mi scias, ke oni ne volas a ta k i k ap italo n nek k ap italisto jn . C ar k ap italo e s ta s la elspezo, kiu ebligas ĉion kion la ho m aro faris, faras, k a j faros. L a mono, kiun vi elspezis por k o n stru i domon ; la laboro, kiun viro fa ra s sk rib an te libron ; la ŝtono, el kiu oni kon- s tru a s ŝoseon : ĉio estas kapitalo. <51 estis Ia perilo, kiu ebligis la aferon, — la laboro, k iu k o n stru is ĝin, k aj la m aterialoj, el kiuj ĝi e s ta s k o n stru ita.
Mi a n k a ŭ scias, ke ĉi tiu j homoj vere ne volas k o n traŭ i k ap italisto jn , ĉ a r kap italis- to estas persono, korporacio, aŭ registaro, kiu uzas la ilon « k a p ita lo ». L a fakto, ke la laboro, mono aŭ k ru d aĵo j e s ta s regis- ta re k o n tro la ta j, tu te ne ŝa n ĝ as la fakton, ke ili estas kapitalo. R egistaro, kiu uzas kapitalon, esta s kapitalisto , sam e kiel in- dividua hom o kiu uzas ĝin. P o rk o re sta s porko, k a j ne utilas, se ĝi fo rte k ria s : « Mi esta s bovo ! »
M ia lando e s ta s k o n stru ita per kapitalo.
<5i e s ta s k o n stru ita de homoj, kiuj forlasis a lia jn landojn, k u n p o rtan te siajn k ap ita-
lojn : laborforton, k u raĝ o n k a j deziron pli- bonigi siajn vivkondiĉoĵn. Ei ĉi tiu kapi- ta lo Usono estas k o n stru ita . N un D-ro Mildvvurf (k a j a lia j) a ta k a s « k a p ita lo n » . Cu ili vere deziras detrui laborpovon, k u ra- ĝon, betonon k a j la m etodon de labor-inter- ŝanĝo n o m a tan « mono » ?
HAROLD S. SC H R O EPPEL, Usono.
P R I LA RADIO KALENDARO.
L a E speranto- Radio-« K alendaro » fari- ĝ as im poneta, sed espereble pli rnultaj el la parolontoj studos la teknikon de la naci- lingvaj parolistoj ĉe tiu j stacioĵ, kiuj mul- ton sp ertis pri la disaŭdigo al tutm ondo : Londono, Moskvo, Brazzaville, Usono kaj aliaj. Oni a te n tu cefe la eldirm anieron, sed an k a ŭ la te k sto n k a j stilon, ĉa r te k sto de libro aŭ g az etartik o lo tre ofte ne estas la plej ta ŭ g a por la radio.
Koncize : eldiro fo rta (ne u n u to n a) sen voĉfaligo, ne pli rap id a ol po 150 vortoj en m inuto, k a j te k sto kiu uzas okazon por ri- peti nomon, fakton, kiu ĉe Ia u nua eldlro eble por iu a ŭ sk u lta n to estis neaŭdebla pro forvelko aŭ bruo.
E sp e ra n tista radioparolanto en Eŭropo ĉiam m em oru ke li p aro la s ne n ur sam kiel liaj kolegoj n acilingvaĵ al g e a ŭ sk u ltan ta ro en la hejm lando je distanco de kelkcent kilom etroj, sed al dekm iloj da hornoj en Ja - panujo, Usono, Novzelando k aj P atagonio el kiuj, krom e, m u ltaj ne estas sp e rta j pri la Iingvo.
C. M. CASHER, E giptujo.
ITA LO J H E L P U PR O PA G A ND I E SP E R A N T O N EN N E D E R L A N D O ! Okaze de la voĉdonado en Italu jo pli ol miliono da nederlandanoj skribis leterojn al tiu lando. P le jp a rte ili uzis la ita la n lin- gvon, sed an k a ŭ m u ltaj sk rib is en Espe- ranto. V erŝajne ĉiu ita la sam ideano rice- vis tia n leteron. M ultaĵ italo ĵ respondos al la forsendintoj. P ro tio ni insiste petas al la ita la j sam ideanoj, ke ili en sia responda letero uzu n u r E speranton. Ciu esperantisto volonte tra d u k o s la leterojn de la ita la j sam ideanoj en la nederlandan lingvon. Eble la ita la j sam ideanoj povas sciigi )a adresojn de la delegitoj de 1’ n ederlandaj E speranto- organizoj.
P rip en su la g ra v a n pro p ag an d an flankon por n ia movado. Se persono, kiu forsendis leteron en la ita la lingvo, ricevos respon- don en E sp eran to , 11 certe interesigos pri n ia lingvo k a j movado. Vi, sam ideanoj en Italu ĵo , nun h av a s oportu n an okazon por helpi la disvastiĝon de E sp e ra n to en Ne- derlando. K unlaboru kun ni !
A. W. W ITHOOS, delegito de UEA, F. J. SLEEG ER S, konsulo de IKUE.
KOOPERATIVISM O.
Responde al la peto de s-ro T horsen (en n-ro 4 n u n ja ra ), mi sendis provon al I.K.A., Londono. Oni baldaŭ resendis ĝin kun peto ke mi v erku nacilingve ! Ci tiu n peton mi sendis al s-ro A ger, k a j li, per g ran d a j penoj, sukcesis eltiri de la ĉefuloj de I.K.A.
ke, se iu j aliaj provoj aperos csperantlingve, ili estos a k c e p ta ta j k aj tra d u k a ta j sam e kiel tiu j de iu ajn n ac ia lingvo.
Li m ulte esperas, ke m u ltaj provoj aperos esperantlingve ; sed e s ta s nekonsilinde, ke angloj skribu al Londono en E speranto.
J.K. SLADE, Anglujo.
ŜIA OPINIO.
L uinto de m eblita ĉam bro : Tio estis por forkuri hieraŭ vespere : d ek stre radio-ĝe- mado, m a ld ek stre infanplorado, supre tam - b urado ! Cu tion vi nom as tra n k v ila ĉam - bro ?
L uigintino (ofendiĝe) : Cu do la ĉam bro fa ris la bruon, aŭ Ĉu la n ajb aro j ĝln fa ris ?
R. F. Vaughan :
REKVIEMO
I. ENKONDUKO.
Kiam , liberigite, ni elvenis el la mallibe- rejo, sk e letaj k a j m a lfo rta j sed ĝojaj, oni tu j tran slo k is nin — virojn, virinojn k aj infanojn — al la v a s ta te n d a ro sur la in- sulo Labuan, kiun la aŭ stra lia n o j tie sta ri- gis por ni k a j a liaj savitoj. M irinda orga- nizaĵo, kie oni zorge flegis k a j n u tris nin k a j m a lav a re provizis al ni m u ltajn el la objektoj, kiuj al ni dum tiei longe m ankis, a l kiuj ni dum tiel longe sopiris ; m ultaj el ni elvenis senhavaj k a j p resk a ŭ nudaj.
U nue ni kuŝis, m alviglaj k a j ripozem aj, en hospitaloj. Poste, k iam la k u rac isto j tion perm esis, oni m ovis nin po gru p eto j al la efe k tiv a Lido, kiun oni p retig is por ni ĉe sab la m arbordo, kiu ŝajnis al ni p a ra d iza Lotusolando. Kie dum k elk aj sem ajnoj, sen zorgoj, sen ĝenoj, sen tim oj k a j sen devoj, k a j ĉiel d o rlo tataj, ni iom post iom rediki- ĝis k a j refortiĝis, a ten d a n te la ŝipojn k a j la aviadilojn, kiuj forportos nin el la tropi- koj al klim ato j k a j n u tra ĵo j pli fortigaj.
N epriskribeblaj k a j neforgeseblaj estis la bonkoreco, p er kiu oni tr a k tis nin, la kom- p ato de ĉiuj al ni m on trita, k a j ja suprizis nin sciiĝi, ke ĉi tiu j homoj, kiuj ĵu s trav i- vis la b atalo jn su r la insuloj, g randanim e nom as nin herooj - nin, kiuj a n ta ŭ ili hontas, ĉar, tu te senpovaj, ni devis n u r elte- nadi, pasive a ten d a n te la savontojn, kiuj (p ri tio ni neniam dubis) alvenos kiel eble plej baldaŭ. Sed iafoje ni ja tim e nin de- m andis, ĉu ili alvenos tro m alfrue, ĉ a r la m a n ĝ aĵo j pli m alpliiĝas, ni pli k a j pli m al- fo rtiĝ a s k a j la krucoj su r n ia tom bejo pli k a j pli rapide plim ultiĝas.
K aj am uzis nin rim ark i, kiel ni intere- segas al la kuracisto j, em in en taj en sia lando, kiuj sindonem e fo rlasis klientaron k a j m ongajnojn por prizorgi nin. Ĝis tia m ili neniam povis studi la rezultojn de longa
m alsatado, k aj ili bonvenigis la tre bonan okazon por tio, kiu nun sin prezentis.
Sed ĉe la kom enciĝo m em tre m a lag ra- bla n e a te n d ita ĉagreno tra fis nin. Ciu, kiu tiel suferis, scias kiel tiu, kiu m alsategas, p resk aŭ senĉese p ripensas k a j tr e ofte pri- paro las m anĝojn ; oni rev as k a j eĉ sonĝas pri regaloj G arg an tu aj, m ense kom ponas longajn buŝo -m alsek ig an tajn m enuojn, el- pensas stra n g a jn novaĵojn k a j eksterordi- n a ra jn kom binaĵojn tre sa tig a jn , k a j tiu j tu rm e n ta s sin k a j la a ŭ s k u lta n to jn ; k a j kiam evidentiĝis, ke baldaŭ ni estos iiberi- g ita j, ni prom esis al n iaj in te rn aĵo j m ala- v ara n rekom pencon por la m a lsa ta j jaroj.
Sed, ho ve, dum kelke d a ta g o j oni se- vere lim igis nin k aj perm esis al ni n u r porciojn, kiuj ŝa jn is al ni senkom pate e ta j;
sed niaj pro testo j estis vanaj, la k u ra c ista j dekretoj neŝanĝeblaj. Oni provis tim igi nin p er rak o n to j pri aiilokaj liberigitoj, kiuj, tro m anĝinte, tiel sin m ortigis ; responde ni diris, ke ni volonte riskus pri tio ! Sed tio estis n u r m allonga fazo, k a j kiam oni donis al ni plenan liberecon pri ĉi tio, kun m iro ni k o n sta tis, ke pro tiu longa m alsa- tado en Ia m alliberejoj niaj stom akoj mis- te re m alpligrandiĝis, k a j ke m alm ulto su- fiĉa s por sa tig i nin.
♦
Je n plaĉa, senzorga ekzistado. Tam en neniu estis tu te k o n te n ta, ĉ a r ĉiu senpa- cience aten d is la eblecon ekforvojaĝi al sia individua celo — po r renkonti la familion, por revidi la patrolandon, por denove ĝui la ag ra b la ĵo jn de la civilizacio post la m al- liberejaj m izeroj, por sin reekipi, por rea- k iri la b ag a te la jn luksaĵojn, kiuj tiel lon- ge m an k is ; ĉiu h av is sia jn a p a rta jn dezi- rojn.
Ce sciigo, ke ŝipo aŭ aviadilo atendas, m aldanke rapidem a, oni ĝoje ek ten a s la so- lan valizon k a j —- hop !
« A diaŭ, am ikoj ! B aldaŭan foriron por vi ! Sendube ni in te rre n k o n tiĝ o s en iu trin - kejo ! »
Sed por kelkaj, kiel por mi, la afero ne estas tiel sim pla, ĉ a r a n ta ŭ ol g u sti tiu jn
plezurojn, ni devas plenum i g ra v a jn devojn.
Cu por la firm o, kiun ni servas, aŭ pro niaj p ro p ra j interesoj, ni devas unue viziti niajn ru in ig itajn hejm ojn, por ekzam eni, enketi, k a j rap o rti, k a j po r k o n ta k ti kun k a j helpi al la enlanduloj, kiuj dum nia foresto, en danĝeroj pli g ra n d a j ol n ia j tiel k u raĝ e kaj lojale kondutis sub la k ru ela prem ado de la invadintoj.
P ri m ortoj k a j detruoj oni ja m averte sciigis nin.
« Tio, kion vi vidos, ĉagrenegos vin ! » K iu postvivas ? Kiu m ortis ? Kio resta s ? L a vero estis k o rtu ŝa k a j p resk aŭ nekrede- bla ! « M ia » bela u rbeto S an d ak an estis tu te d etru ita, tro v iĝ is tie n u r ruboj k aj cin- droj ! P ro v izo ra re g ista ro a d m in istra s la re- gionon k a j fa ris sian eblon pri rip aro j k aj por helpi la popolon per n u trajo j, m edika- m entoj k a j vestaĵoj, oni rip aris la pontojn k a j k o n stru is k elk ajn k ru d a jn dom etojn ; oni ja m enterigis la k ad a v ro jn k aj skele- tojn, kiuj a n taŭ e kuŝis ĉiuflanke, sed jen k a j jen oni vidas kranion aŭ ian alian oston.
L a jap an o j ekzekutis pli ol tri cent homojn, unu triono de la enloĝantoj pereis de m al- sa tad o aŭ m alsanoj, eJ pli ol 2500 m ilitistaj m alliberuloj postvivis n u r kvin !
K om patinda popolo ! Kiom da ĝ ojigaj in- te rren k o n tiĝ o j ! Kiom d a a rd a j m anprem oĵ, kiom d a k o rtu ŝa ĵ rak o n to j ! Kiom da pro- ĝo jaj larm oj en la okuloĵ, kiom da ĝenroj, kiom da sinceraj g ratu lo j — « Do vi vi- vas ! »
ŝa jn a s, ke n ia j kom unaj suferoj n ask is novan frateco n k a j rom pis m u ltajn bari- lojn in te r raso k a j raso.
R e sta n te tie unu m onaton, mi povis helpi al m ultaj.
II. R EFO R TIG A LIB ERTEM PO . E1 la liberig itaj eŭropanoj la plim ulto, an k o ra ŭ ne plene b onstata, k a j tia l tim an- te la eŭropan vintron, preferis la por ili tia m pli ta ŭ g a n klim ato n de A ŭstralio, k a j k ia m m i tien alvenis, en ties urboj trovi- ĝ is m u ltaj hom oj el la m alliberejoj de ĉiuj
in v a d ita j aziaĵ landoj, ĉiu tag e oni renkontls m alnovajn am ikojn. Ci tie an k a ŭ ni ŝulde- gis al la R uĝa Kruco. E lk o ran dankon !
Tie oni libertem pas a n k o ra ŭ m aldikaj k aĵ iom n ervaj, poste iuj vizitos la patrolandon dum la eŭropa somero, aliaj reiros rek te al siaj a n ta ŭ a j postenoj, kie dum e an sta- ta ŭ is ilin g rlz h a ra j v eteranoj e ltlrita j el sia pensiuleco por tiu servo.
III. M A LLIBERULOJ.
A lveninte, la jap an o j lokis nin, la eŭro- p an a jn enloĝantojn de ĉi tlu p a rto de N or- da Borneo, su r la p reskaŭ senhom a insul- eto, B erhala, klun disigas de la urbo San- d ak a n m arkolo la rĝ a n u r unu mejlon. Tie ni loĝis, su feran te dek m onatojn, ĝls ili m ovis nin p erm are m alproksim en al la suferejoj en la g ra n d a m allibereja b ara - k a ro ĉe Kuching, la ĉefurbo de Ŝ araw ak, kie ja m troviĝis m u lta j geciviluloj de S ara- w ak m em k a j de Borneo N ederlanda, in ter ili m u lta j sacerdotoj k aj m onahinoj, k aj pli ol du m iloj d a m ilitistoj d iv ersrasaj, kap ti- ta j en m u ltaj diversaĵ regionoj tu j post la k a ta s tra fo de Singapore.
S ur B erhala oni tr a k tis k a j g ardis nin m alpli severe, do baldaŭ, per tio p rofitante, ni estis ricev an taj n u traĵo jn . tab ak o n k aj aliajn deziritaĵojn, k iujn niaj arnikoj, la lib eraj aziaj urbanoj, kom pate k a ĵ kuraĝe, risk a n te la vlvon, al nl alportis. N okte en boateto j ili ŝtelvenis, k a j k elk aj niaj ju- nuloj, sam e riskem aj, tra ra m p in te la dorn- d ra ta n barilon, ricevls la varojn k a j p ortis ilin al la m alliberejo. J a bonvenaj estis tiu j liveraĵoj, ĉ a r la jap an o j jam kom en- cis la sistem an m ortigon per m alsatado, k a j sen tiu fo rtig a helpo dum ĉi tiu kom en- ca periodo ni ne estu s elten a d in ta j tiel bone poste Ĉe Kuching, kie ni ne estis plu apud am ikoj, la gard ad o estis pli intelig en ta k a ĵ severa, la jap an o j eĉ pli bestaj, k a j tia se k re ta helpado fariĝ is neebla : tie, pro la ja m efika blokado, b aldaŭ la ja p a n a ar- meo mem plendis pri m ankoj !
(F inota.)
