0 2 0 6 5 6
Numer świąteczny — 12 stron
Cena 8 zł
P I S M O L I T E R A C K O - S P O L E C Z N E
Rok I. Katowice-W rocław, 25 grudnia 1945 r. Nr, 11
Edmund Osmańczyk
5 listopada 1937
N orym b erga, P a ła c S p ra w ied liw o ści w grudniu I.
G m a c h P a ła c u S p ra w ie d liw o ś c i o b s ta w io n y jp s t z z e w n ą tr z p rz e z ż o łn ie rz y a m e r y k a ń s k ic h . J e d e n c z o łg i je d n o d z ia ło p rz e c iw lo tn ic z e s y m b o liz u ją w o je n n p ś ć M ię d z y n a ro d o w e g o T r y b u n a łu . P r z e d g łó w n y m w e jś c ie m w c z o ra j b y ła h o n o ro w a w a r t a a n g ie ls k a , d ziś j e s t ro s y js k a , j u t r o b ę d z ie fr a n c u s k a . P r z e d to w a rz y s z e m m o im , m a jo r e m d u ń s k im , ż o łn ie rz e p r e z e n t u j ą b ro ń . L ś n ią c e b u ty i p a s y , b ia łe r ę k a w ic z k i — sło w e m w o js k o w a g a la . L a b ir y n te m k o r y ta r z y , k il k a k r o tn ie le g ity m u ją c się p u n k to m k o n tr o ln y m , d o c ie r a m y do s a li są d o w e j. 16 r e f le k t o r ó w j a s k r a w o o ś w ie tla ła w ę o sk a rż o n y c h , o b ro ń ców , p r o k u r a to r ó w i sę d z ió w . T r z y s ta fo te li p r a s o w y c h p o z o s ta je w c ie n iu . T a tr y b u n a p r a s o w a r o z m ia r e m i o b ic ia m i k r z e s e ł p rz y p o m in a m i te a t r z y k S z o p k i W a rs z a w s k ie j n a p ię te r k u Z ie m ia ń s k ie j.
To in f o r m a c ja d la w y o b r a ź n i W a r s z a w ia k ó w . — P o z a te m te a t r u m s ą d o w e n ie ró ż n i się n ic z y m o d n o rm a ln e g o o b ra z u ro z p r a w y k r y m in a ln e j. S ę d z io w ie w t o g a c h , t a k sa m o o b ro ń c y . O sk a rż y c ie le i o s k a r ż e n i w s ta r a n n ie w y p ra s o w a n y c h u b r a n ia c h , c z y s ty c h k o łn ie rz y k a c h . T y l
ko J o dl, K e ite l, G o e r ing, P o e .ih z 1 R a e - d e r s ą w m u n d u r a c h s w y c h d a w n y c h , a le b ez d y s ty n k c ji. O rz e c h o w a b o a z e ria śc ia n i z ie lo n y m a r m u r o b r a m u j ąc y d w o je d rz w i, je d n e d la sę d z ió w , d r u g ie d la o - sk a rż o n y c h , n a d a ją s a li n ie c o u ro c z y s ty c h a r a k t e r , p o d o b n ie j a k i f la g i c z te re c h m o c a r s tw , u m ie sz c z o n e z a p le c a m i s ę dziów .
O to c o d z ie n n e tło p ro c e s u n o r y m b e r sk ieg o . G d y w c h o d z ą n a s a lę sęd zio w ie:
6 A n g lik ó w , A m e ry k a n ó w i F ra n c u z ó w w to g a c h , 2 R o s ja n w m u n d u r a c h g e n e r a l s k ic h — w sz y sc y w s t a j ą z m ie js c . W te d y m o ż n a z a u w a ż y ć , że H e ss i F r i c k są n a jw y ż s i z p o ś r ó d o sk a rż o n y c h . S ę d z io w ie, a za n im i w s z y sc y z e b r a n i s ia d a ją , z a k ła d a ją s łu c h a w k i n a u szy . C z te re j t ł u m acz e, sie d z ą c y n a w p r o s t tr y b u n y p r a - ' so w e j, z a s z k la n ą szy b ą, p r z y b liż a ją m a łe m ik ro fo n y do u s t, p o p r a w ia j ą słu c h a w k i, u k ła d a j ą te k s ty d o k u m e n tó w , d o s ta rc z o n e im p rz e z p r o k u r a to r ó w , a k tó r e za c h w ilę b ę d ą c z y ta n e p rz e z p r z e d s ta w ic ie la o s k a r ż e n ia . N a e b o n ito w e j ta r c z y , u - m ie sz c z o n e j n a p o rę c z y f o te lu n a s ta w ia m s tr z a łk ę n a n r . 5 — p r a g n ą c sły sz e ć p ro c e s w b rz m ie n iu n ie m ie c k im (n r. 1 to m ik ro fo n o g ó ln y , n r . 2 tłu m a c z e n ie a n g ie lsk ie , n r . 3 ro s y js k ie , n r . 4 fr a n c u s k ie ) . N a n r. 5 sły sz ę _ w sz y stk ie d o k u m e n ty w ic h b r z m ie n iu o ry g in a ly m , g d y w in n y c h ję z y k a c h tłu m a c z e m a j ą tr u d n o ś ć o d d a n ia w p e łn i te j c a łe j n o m e n k la tu r y h itle r o w s k ie j i czę
sto , p o d o b n ie j a k i p r o k u r a to r z y , p o o p i
sie tr e ś c i sło w a p r z y t a c z a ją o ry g in a ln e g e rm a n iz m y . j a k „ L e b e n s r a u m “, „ w e lt- a n s c h a u lic h " , „ S c h w e in e h u n d “, czy „ T r a e - g e r d e r N a tio n " .
P rz e w o d n ic z ą c y T r y b u n a łu , L o r d L a - w re n c e , p r z y p o m in a ją c y n ie c o C h u r c h il
la , g d y b y C h u r c h ill m ia ł u c z c iw sz y w y ra z tw a rz y , m n ie j b r u t a l n y i m n ie j a p o d y k ty c z n y , z a g a ja p o sie d z e n ie , p o w o łu ją c p r o k u r a t o r a a m e r y k a ń s k ie g o do d a ls z e g o o d c z y ty w a n ia a k tó w o s k a r ż e n ia . N im to n a s tą p i z g ła s z a się n a g le o b ro ń c a R ib b e n - tr o p a , p r ó b u j ą c p o d w a ż y ć ja k i ś d o k u m e n t o d c z y ta n y w c z o ra j a r g u m e n te m f o r m a ii- sty c z n y m . J e s t to ty p o w y p r z y k ł a d t a k t y k i o b ro n y , k t ó r a n ie tr u d z i Się n a o b a le n ie m e r it u m o s k a r ż e n ia , le c z c h w y ta się d ro b ia z g o w e j fo r m a lis ty k i: D ra ż n i n a s t e n c y n iz m o b ro n y , k tó r a ż ą d a d la lu d z i o s k a r ż o n y c h o n a jp o tw o r n ie js z e b e z p r a w ia n a jb a r d z ie j śc isłe j p r o c e d u r y p r a w n e j.
D o d a jm y , ż e w ię k sz o ś ć o b ro ń c ó w , to a d w o k a c i n ie m ie c c y , w y s tę p u ją c y w h i t l e ro w s k ic h są d a c h do r. 1945 (!), n a le ż ą c y d o p a r t i i n a ro d o w o -s o c ja lis ty c z n e j, a n a w e t, g d y o d b y w a li s ‘u ż b ę w o js k o w ą , k o - m e d a n c i w o je n n i p o ls k ic h i s ło w a c k ic h
m ia s te c z e k . Z n a ją w ię c o n i d o b rz e p r o c e d e r m o r d e rc z y s ą d ó w h itle r o w s k ic h , a m im o to o d w o łu ją się b e z p r z e r w y w sp o só b t e a t r a l n i e g o d n y do p r o c e d u r y h u m a n i t a r n e j s ą d o w n ic tw a d e m o k ra ty c z n e g o . S a m f a k t, że o b ro n y p o d ję li się N iem cy , je s t ró w n ie ż n ie z w y k le w y m o w n y .
L o r d L a w r e n c e po n a r a d z ie z k o le g iu m sę d z io w s k im w y d a je o rz e c z e n ie , k t ó r e o d rz u c a z a r z u ty o b ro n y , w y j a lh i a ją c je d n o cz e śn ie p o d s ta w y p r a w n e ta k i e j b z y in n e j p r o c e d u r y . L o g ic z n a , w p u n k ty u j ę t a r e p l ik a L o r d a L a w r e n c a z a jm u je o k o ło 10 m i n u t czasu . T e m in u ty j i r y w a n e p rz e w o d o w i są d o w e m u p rz e z o b ro n ę d a d z ą b y ć m o że, w s u m ie k il k a d n i w ię c e j ż y c ia o s k a rż o n y m . N ie p rz y p u s z c z a m j e d n a k , b y t u b y ł c e l ta k i e j t a k t y k i o b ro ń czej ja k o , że n ie j e s t b y n a jm n ie j p r z e s a d ą , je ś li .s tw ie r d z ę , iż w ie lu o b ro ń c ó w sąd zi, iż ic h k lie n c i w y jd ą z ż y c ie m z n o r y m b e r s k ie j r o z p r a w y . O p ty m iz m t e n w i d o c z n y j e s t z re s z tą i n a w ie lu tw a r z a c h o s k a rż o n y c h .
N ie w ą tp liw ie z n ik n ie o n p o d k o n ie c p r o cesu , g d y z g ro m a d z o n y i u ja w n io n y m a t e r i a ł d o w o d o w y p rz y tło c z y o s k a r ż o n y c h i o b ro ń c ó w . P r o k u r a to r z y c z te re c h m o c a r s tw b u d u ją o d f u n d a m e n tó w p o tę ż n y g ro b o w ie c . J e s z c z e s k le p ie n ie nie- z a m - k n ip te , a le j u ż od h 'u o s z o ry c h °,r b o w c a p a d a cie ń i c o ra z d u s z n ie j i c ie m n ie j b ę d z ie n a te j s a li o s k a rż o n y m , m im o r e f le k t o r ó w i ś n ie g u sk rz ą c e g o się w s ło ń c u z a z a k r a to w a n y m i o k n a m i.
D o k u m e n ta c ja a k t u o s k a r ż e n ia p o tr w a w e d łu g w sz e lk ie g o p ra w d o p o d o b ie ń s tw a do lu te g o . W m a r c u b ę d ą p rz e s łu c h a n ia św ia d k ó w , w k w ie tn i u m o w y o b ro n y i o - s k a r ż o n y c h , a w m a ju , m o ż e w ro c z n ic ę k a p it u la c j i T y s ią c le tn ie j I I I R zeszy, z a w is n ą n a s z u b ie n ic y — m ie jm y n a d z ie ję , że w s z y sc y — z b ro d n ia rz e , s y m b o liz u ją c y m ilio n y w o je n n y c h z b ro d n ia rz y .
II.
D o p u lp itu , s to ją c e g o w ś r o d k u s a li p o d c h o d z i z a s tę p c a p r o k u r a t o r a J a c k s o n a , m r.
A ld e rm a n . N ie je s t o n t a k e le g a n c k i i p r z y s to jn y j a k m r . J a c k s o n , k tó r e g o s p o d n ie w p a s k i są r ó w n ie s t a r a n n ie z a - p r a s o w a n e , j a k n o w iu te ń k i „ c u te w a y "
i c z a rn y k r a w a t z o g ro m n ą m a to w ą p e rłą . M r. A ld e r m a n p o s ia d a n a to m ia s t ró w n ie d ź w ię c z n y g ło s i u m ie g e ste m , lu b c e ln y m s ło w e m p o d k re ś lić w a ż n o ś ć o d c z y ty w a n e go d o k u m e n tu . D o k u m e n t z a ś o g ła s z a n y dziś n o si n u m e r 386 — P S i p o c h o d z i z d n ia 5 lis to p a d a 1937 ro k u .
P r z y s to le o s k a r ż y c ie li r o s y js k ic h o b o k p r o k u r a to r a R u d e n k i z a s ia d a d ziś p r z y b y ły z M o s k w y g ość — z a s tę p c a k o m is a rz a lu d o w e g o d la s p r a w z a g ra n ic z n y c h — W y sz y ń sk i. H e r m a n G o e rin g w le p ił s w e o - g ro m n e w y b la k łe o czy w w y so k ie g o m o sk ie w s k ie g o g o ścia, k tó r y z m r u ż o n y m i o c z a m i r o z g lą d a się p o sa li. A n d r e j J a n u a - re w ic z W y sz y ń s k ij z a c h o w u je t e n s a m k a m ie n n y s p o k ó j, k t ó r y c e c h u je sęd zió w . H e r m a n G o e rin g , p o d o b n ie j a k r e s z ta o s k a rż o n y c h , j e s t n e rw o w y i w p a tr u j ą c się co c h w ila w k o m is a r z a W y szy ń sk ieg o , p r z y p o m in a tłu s te g o k r ó l ik a h y p n o ty z o - w a n e g o p rz e z w ę ż a .
M . A ld e r m a n w y lic z a o b e c n y c h n a k o n fe r e n c ji w K a n c e la r ii R zeszy w d n iu 5 l i s to p a d a 1937 ro k u . N a p ią ty m m ie js c u w y m ie n ia H e r m a n a G o e rin g a . P r z y ja c ie l i w ie lb ic ie l H itl e r a (p a m ię ta c ie H e r m a n o - w e : „M e in h e is s g e lie b te r F u e h r e r ! “), d rg n ą ł, s p o j r z a ł n a m r . A ld e rm a n a , k iw n ą ł g ło w ą, n a z n a k , ż e się z g a d z a , z a n o to w a ł coś n a k a r t c e p a p ie r u , p rz e s u n ą ł o c z a m i p o s a li i u t k n ą ł z n o w u w z ro k ie m n a k o m is a r z u W y sz y ń sk im .
— W śro d ę , 5 lis to p a d a 1937 r o k u — c z y ta d a le j m r . A ld e r m a n — o godz. 16 m i n u t 15 w K a n c e la r ii R zeszy...
III.
<rPamięć m o ja z a c z y n a d z ia ła ć . P r z y p o m in a m so ty e te n d z ie ń d o sk o n a le . M oże
n a p o d s ta w ie p a m ię c i i o g ła s z a n e g o d o k u m e n t u u d a się z r e k o n s tr u o w a ć je d e n d z ie ń A d o lfa H itle r a , d z ie ń p rz e z to c h a ra k te r y s ty c z n y , ż ę w sw e j p r z e d p o łu d n io w e j części p o s ia d a o f ic ja ln ą p rz y ja ź ń d la P o ls k i i P o la k ó w , w p o p o łu d n io w e j zaś...
D zień 5 lis to p a d a 1937 r o k u w y r ó s ł z in n e j d a ty : z 15 lip c a 1937 r. B y ł to d z ie ń z a k o ń c z e n ia ż y c ia t. zw . k o n w e n c ji g e n e w sk ie j, u s t a la ją c e j w r . 1922 k o n tr o lę m ię d z y n a ro d o w ą o k rę g u p le b is c y to w e g o Ś lą- ,ska, z a ró w n o p o s tr o n ie n ie m ie c k ie j j a k i p o ls k ie j. W K a to w ic a c h u rz ę d o w a ła p rz e z l a t 15 K o m is ja M ie sz a n a (A rk a E o - z e k , d e le g a t do n ie j z r a m ie n i a Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c z e c h , m a w ia ł o n ie j „ K o m is ja P o m ie s z a n a " ), a n a czele s t a ł S z w a j
c a r, d a w n y P r e z y d e n t k r a j u , w k tó r y m sie d z ib ę m ia ła L ig a N a ro d ó w , d r. C a lo n - d e r. Z a ró w n o K o m is ja M ie sz a n a , ja k i L ig a N a ro d ó w d la (n a jp ie r w S tr e s e m a n - n o w y c h , a p ó ź n ie j h itle r o w s k ic h ) Y o lk s- d e u ts c h ó w b y ły in s tr u m e n te m , n a k t ó r y m w e d łu g b e rliń s k ie j b a t u t y w y g r y w a n o m e lo d ie a n ty p o ls k ie . K a ż d a s k a r g a V o lk s d e u ts c h ó w m ia ła n a c e lu ro z g ło s w św ie c ie , p o d w a ż a ją c y „ se z o n o w e P a ń s tw o P o ls k ie " , n ie z d o ln e do ż y c ia p rz e z w ie lk ą liczb ę n a ro d o w y c h m n ie js z o ś c i i p rz e z n ie h u m a n i ta r n e tr a k to w a n ie ty c h ż e m n i e j
szości. ik ń a c y ś l ą s k a O p o lsk ieg o , te i'ro - r y z o w a n i p rz e z w ś z y s tk ie p a r t i e n ie m ie c k ie , a o d r. 1933 p rz e z je d n ą ty lk o , a le z a to u z b r o jo n ą w SA , w SS i w G e s ta po, p ró ż n o d o m a g a li się s p r a w ie d liw o ś c i i w L id z e N a ro d ó w i w K o m is ji M ie sz a n e j. D r. C a lo n d e r n ie b y ł s p r a w ie d liw y , a je ż e li s p r a w a b y ła z b y t d ra ż liw a , to ją o w in ię to w ty le p a r a g r a f ó w , ż e z w ię d ła , z e s c h ła w k a z u is ty c z n y c h a k ia c h , g in ę ła w fo r m u ła c h , n ie d a ją c y c h ż y w e g o z a d o ść u c z y n ie n ia . N ie m c y , ch o ć w y s tą p ili ju ż z L ig i N a ro d ó w , K o m is ję M ie sz a n ą n a d a l p o d tr z y m y w a li, a g d y p o 15 la t a c h czas je j d z ia ła ln o ś c i śię sk o ń czy ł, z a p r o p o n o w a li R z ą d o w i P o ls k ie m u p r z e d łu ż e n ie n a n a s tę p n e l a t 5 je j c z a su tr w a n ia .
„ K a tto w itz e r Z e itu n g " k r y t y k u ją c o g lę d n ie K o m is ję p o d k r e ś liła je j z a le ty i w y p o w ie d z ia ła się z a o d n o w ie n ie m k o n w e n c ji. D la p ią te j k o lu m n y W ie s n e ra p ła sz c z y k m ię d z y n a ro d o w y K o n w e n c ji b y ł z a s ło n ą w s p a n ia łą , ty m c e n n ie jsz ą , że u - tr z y m y w a ł w r ę k a c h n ie m ie c k ic h W sp ó l
n o tę In te re s ó w , źró d ło u tr z y m a n i a i z b r o je n ia h itle r o w s k ic h b o jó w e k n a Ś ląsk u .
P o d ru g ie j s tr o n ie g ra n ic y w O polu, J a n Ł a n g o w s k i w „ N o w in a c h C o d z ie n n y c h " z a a ta k o w a ł g o rz k ą p r a w d ą K o m i
sję M ie sz a n ą . A r k a B o ż e k zaś, ch o ć do p is a n ia n ie sk o ry , r ą b n ą ł p ro s to z m o s tu
(per&pektywa
O d ry
P r z e z sześć la t u w igilijnego sto łu ściska ło nam gardła bolesne w zru szen ie, p od nowie- korni p ie k ły gorące łz y , nie p rz y n o szą c e ulgi.
P rze z sześć la t n iezm iennie m y śle liśm y o na
s tę p n e j w igilii — ja k ż e często contra spem — ]cko o św ięcie w o ln ych lu d zi.
B y ły te w ig ilijn e w ieczo ry czasu w o jn y ś u ię te m narodow ego p o jed n a n ia , sym.pocjo m m , duchów , na k tó r y m w s z y s tk ie serca b iły r y tm e m jed n eg o ty lk o pragnienia: w olności!
R o k ch y lą c y się ku końcow i p rz y w ió d ł nas do m e ty zbiorow ych tę sk n o t. S ta n ę liś m y na progu no w ej niep o d leg ło ści stera n i i nędzni, by ca łym w y siłk ie m w oli, rozum u i serca z now ych b ry ł rąbać now y k s z ta łt p o w sze d nich d n i w olności.
A w olność ta nie w targnęła je s zc ze w głąb r a s zy c h dusz, nie targnęła je s z c z e z całą sw ą siłą n a szym i sercam i, nie w y zw o liła z nas je s zc ze całego ła d u n k u energii, ja k i ty lk o nu j e j z n a k w y zw o lić się m oże. P rze ż y w a m y d ziw n ie ubogo i ża ło śn ie o d w ieczn y lu d z k i k o n flik t rz e c zy w isto śc i i m arzenia, traw i nas n ieuleczalna choroba P o la kó w — c h o ro b a ' s z k la n y c h dom ów , sk a z u ją c a nag na w ege
ta cję w kręgu b e zp ło d n y c h biadań i dociekań.
L ic z y liśm y na w olność ja k na w ie lk ą ucztę, sw obodne, d o sta tn ie życie; zła m a n i i p r z y tło czen i terrorem wroga, o k ła m y w a liśm y się, że z jego ustąpieniem pow rócą „dawne dobre ciiasy"*, za p o m n ieliśm y, że w a lk a o w o l
ność nie’ k o ń c z y się z m o m en tem g d y m ilkn ą d ziała.
J e ś li może- niejednem u ■. r a s p rz y w ig ilij
n ym stole w y p e łn i się serce p r z y p ły w e m go
ry c z y i o p ła tek, nie będzie m ia ł sm a ku w o l
ności, p o m y ślm y chw ilę, c z y d a liśm y ze sie bie w sz y s tk o to, co w o ln e j P olsce m ieliśm y do ofiarow ania, c z y niedom agania d z is ie js z e j rz e c zy w isto śc i p r z y c z y n sw ych nie m a ją w b łędach naszego n ieu d zia łu . C zy p r z e z inercję i m a ło ść nie p o zw o liliśm y ro zp a n o szyć się m iernocie i pęd o w i do n ieza słu żo n ych karier?
C zy dobrow olnie nie u stą p iliśm y z p la có w ek c ze k a ją c y c h na nasze ręce i g ło w y na rzecz tych , k tó r z y p o tr a k to w a li je ja k o osobistą z d o b y c z ? S p ra w d ź m y to u czciw ie i p o p ro stu na je d n y m k a p ita ln y m p r z y k ła d z ie — na p r o blem ie Z iem O d zy sk a n y c h ! I nie ś z u k a jm w u spraw iedliw ień!
S p ó jr z m y w tw a rz śm iało w ła sn e j m ałości i p rze sta ń m y p rze d łu ża ć k a ta le p ty c z n y sen, m oralne odrętw ienie, w ja k ie p o g rą żyła nas niew ola. Z ło r ze c zy ć i biadać w olno nam ty lk o w ów czas, g d y sam i m a m y poczucie w y p ełn ien ia zadań d la nas p rze zn a c zo n y c h .
P rze z sze ść w igilii — w igilie czuw anie zn a c z y — ż y c z y liś m y sobie w olności. D ziś p rz y s z ła k o le j na ży c z e n ia i m o d litw y o w ielkość. A w ielko ść tk w i ty lk o w nas.
Z g łęb ić trzeb a sen s m ickie w iczo w skieg o kano n u :
„ A k a ż d y z W a s w d u s z y sw e j m a ziarno p r z y s z ły c h praw i m iarę p r z y s z ły c h granic.
O ile p o w ię k sz y c ie i p o le p szy c ie d u szę R oszą, o ty le p o le p szy c ie praw a W a sze i p o w ię k sz y c ie granice W a sze".
Z im a w K arkonoszach
b r o s z u r k ę p . t. „C o b ę d z ie p o 15 lip c a 1937?“ , k tó r ą m u Ł a n g o w s k i w „ N o w in a c h "
w y d r u k o w a ł, a Z w ią z e k P o la k ó w p o c a ły m Ś lą s k u ro z rz u c ił. A r k a n ie b a w ił się w d y p lo m a tę , n a p is a ł to, co lu d o p o ls k i 0 K o n w e n c ji, i o C a lo n d rz e m y ś la ł; s t w i e r dził, ż e n ic d o b re g o z te j K o n w e n c ji n ie m ie liśm y , s p r a w ie d liw o ś c i ż a d n e j n ie o - t r z y m u ją c . D o sta ło się p r z y ty m w ie le p r z y k r y c h słó w ś lą s k im h itle r o w c o m , k t ó r y m A r k a B o żek w y p o m n ia ł, j a k to p r z e d k il k u n a s tu je s z c z e la t y d o ń p o w sp o m o g ę c h o d zili, a dziś, g d z ie m ogą, b u ty s z y ją P o la k o m o p o ls k im . D o s ta ło się i s a m e m u N a d p re z y d e n to w i, G a u le ite r o w i W a g n e ro w i, k tó r y w W ro c ła w iu , a k u r a t g ro z ił Z w ią z k o w i P o la k ó w , d o s ta ło się W a g n e r o w i z a to, że je s t B a w a rc z y k ie m , Ś lą s k a n ie z n a , a s łu c h a ró ż n y c h p ie s k ó w , c h a - c h a r ó w z a tr a c o n y c h . Ż ąd ał n a k o n ie c A r k a B o ż e k o s o b is te j ro z m o w y z W a g n e re m , a b y go m ó g ł b e z p o ś re d n io p o in fo rm o w a ć , j a k się w b r e w K o n w e n c ji G e n e w s k ie j 1 p o ro z u m ie n iu p o ls k o -n ie m ie c k ie m u P o la k ó w n a Ś lą s k u O p o lsk im t r a k t u j e . „ J e ś li z a ś m y s a m i w in n i — p is a ł A r k a B o ż e k — to n a s tr z e b a z a w rz y ć , w p r z ó d n a m w in ę u d o w o d n iw sz y " ;
„N a d K o n w e n c ją G e n e w s k ą p ła k a ć n ie b ę d z ie m y . Z n ią, czy b e z n ie j je d n a k i n a sz los. T rz e b a w a lc z y ć , a r a z się w r e s z cie te j u p r a g n io n e j s p r a w ie d liw o ś c i d o c z e k a m y !"
T a k p is a ł A r k a B o żek , a b r o s z u r k i j e go p o s z u k iw a ło p o te m G e s ta p o i B u n d D e u ts c h e r O s te n i H itle r ju g e n d , b o sło w a ś m ia łe i p r o s te tr a f i a ł y do p o ls k ic h se rc , w y w o ły w a ły p o ru s z e n ie , z a g rz e w a ły do o p o ru i do d a ls z e j w a lk i. S a m e g o a u to r a ru s z y ć n ie ś m ia n o , b o w ła ś n ie szły ro z m o w y w a r s z a w s k o - b e r liń s k ie . D w a l a t a p ó ź n ie j, g d y s a m m i n is te r F r i c k (sied zi t e r a z n a ła w ie o s k a r ż o n y c h o b o k F r a n k a ) p o d p is a ł ro z k a z a r e s z to w a n ia A r k i B o ż k a , t e n w ła ś n ie p rz e c h o d z ił p rz e z z ie lo n ą g r a n ic ę do p a ń s tw o w e j części s w e j o jc z y z n y , * n ie w ie d z ą c , ż e tu ła ć m u s ię p r z y jd z ie p o św ie c ie p rz e z sześć la t, p o k tó r y c h w O p o l u o n b ę d z ie rz ą d z ił, a F r i c k a u rz ą d z a ć b ę d z ie S ą d o w a K o m is ja M ie s z a n a w N o r y m b e rd z e .
.. IV.
N iem cy , w id z ą c o p ó r ze s tr o n y p o ls k ie j w g a lw a n iz o w a n iu g e n e w s k ie j s p r a w ie d li
w o śc i d la N iem có w , w y s u n ę li p r o j e k t b i
la te r a ln e g o u k ła d u m n ie js z o śc io w e g o m ię dzy P o ls k ą a N ie m c a m i. O z n a c z a ło b y to w rz e c z y w is to ś c i ( ta k a b y ła k o n c e p c ja n ie m ie c k a ) o p ie k ę p a ń s t w a n ie m ie c k ie g o n a d o b y w a te la m i p o ls k im i n a ro d o w o ś c i n ie m ie c k ie j w P o ls c e , a o p ie k ę R z e c z y p o s p o lite j n a d o b y w a te la m i n ie m ie c k im i n a ro d o w o ś c i p o ls k ie j w N ie m c z e c h . B y ło b y to z a te m p r a w o m ie s z a n ia się i i n t e r w e n io w a n ia je d n e g o p a ń tw a w s p r a w y d ru g ie g o . W z a je m n o ść ta k ie g o u k ła d u b y ła f i k c ją w o b e c t e r r o r u G e s ta p o w to t a l
n y c h N ie m c z e c h a m a ło s p r a w n e g o a p a r a t u a d m in is tr a c y jn e g o w P o lsc e .
S k o le i z a te m w „ D z ie n n ik u B e rliń s k im " , n ie o d ż a ło w a n y J a n S k a la u d e r z y ł n a a la r m z p o w o d u p r ó b w y d a w a n ia m n ie js z o ś c i n a r o d o w y c h n a łu p p o lity c z n e j g ry . T ę s k n o ty m n ie js z o ś c i n ie m ie c k ie j w P o ls c e d o ja w n e g o k o n ta k t u z N S D A P z n e g liż o - w a ł w sp o só b n ie d w u z n a c z n y .
W ś la d z a a r t y k u łe m p o s z ła k o n tr p r o p o z y c ja p o ls k a , .s f o r m u ło w a n a p rz e z K ie r o w n ik a N a c z e ln e g o Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c z e c h , d r. J a n a K a c z m a rk a , w d w ó c h sło w a c h : „ F a k ty c z n e w y r ó w n a n ie " .
R o z u m o w a n ie b y ło z a b ó jc z o p ro s te . P r z y j m u j ą c n a w e t, ż e lic z b a P o la k ó w w N ie m c z e c h , k tó r y c h je s t 1.517.000- je s t ró w n a lic z b ie N ie m c ó w w P o ls c e (k tó ry c h je s t 72 0 X)00) n a le ż y d a ć k a ż d e j m n ie js z o ści id e n ty c z n e w a r u n k i ro z w o ju . A z a te m je ś li w N ie m c z e c h s ą 2 g im n a z ja p o l
sk ie , to ty le sa m o w in n o b y ć n ie m ie c k ic h w P o ls c e (o zn aczało to lik w id a c ję 15 g im n a z jó w n ie m ie c k ic h ), to sa m o d o ty c z y b a n k ó w , g a z e t, k ó łe k s a m o k s z ta łc e n ia itd . D o p ie ro p o t y m f a k t y c z n y m w y r ó w n a n i u o b a p a ń s tw a p r z y s tę p u ją do b ila te r a ln e g o - ró w n o m ie rn e g o p o w o d o w a n ia ro z w o ju k u ltu r a l n o - n a ro d o w e g o sw o ic h m n ie js z o śc i.
O c zy w iście N ie m c y n ie z g o d z ili się n a to. W P o ls c e n a to m ia t n ie s te ty n ik t n ie c h c ia ł się z d e c y d o w a ć n a d o k o n a n ie f a k t u w y r ó w n a n ie d la s tw o r z e n ia z ro z u m ia łe j d la N ie m c ó w p o d s ta w y do ro z m ó w r ó w n o rz ę d n y c h w s p r a w a c h m n ie js z o ś c io w y ch .
Z w ie lo rflie się c z n y c h ta r g ó w w y s z ła o - s ta te c z n ie k o n c e p c ja d y p lo m a ty c z n a , z n a n a w h is to rii, ja k o „ D e k la r a c ja m n ie js z o śc io w a 5 lis to p a d a 1937". D e k la r a c ja z a p e w n ia ła sw o b o d n y ro z w ó j k u l t u r a l n o - n a - ro d o w y lo ja ln y m o b y w a te lo m p a ń s tw a o b c e j n a ro d o w o śc i. W t e n sp o só b s u w e r e n n o ś ć o b u p a ń s tw z o s ta ła n ie n a r u s z o n a , a je d y n ie je d n o c z e sn o ść i je d n o ś ć te k s tu p o d k r e ś la ły d e m o n s tr a c y jn ie d o b r ą w o lę P o ls k i i N iem iec, z g o d n ie z z a w a r ty m w 1934 r o k u p o ro z u m ie n ie m , ró w n ie ż w s p r a w a c h m n ie js z o ś c io w y c h u n ik a ć z a d r a ż n ie ń i p o w o d o w a ć się sp ra w ie d liw o ś c ią . N ie tr z e b a d o d a w a ć , że d e k la r a c ja t a w n i
c z y m n ie z m ie n iła tr a g ic z n e g o p o ło ż e n ia lu d n o ś c i p o ls k ie j w R zeszy, co ju z w s ty c z
n iu 1938 ro k u , a w ię c d w a m ie ią c e p ó ź n ie j s tw ie r d z iła p u b lic z n ie R a d a N a c z e l
n a Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c z e c h , p o d k r e ś la ją c z a ra z e m d a ls z y w z r o s t w y s tą p ie ń a n ty p o ls k ic h .
K ilk a d n i p r z e d o g ło s z e n ie m d e k la r a c ji, d e le g a c ja Z w ią z k u , P o la k ó w w N ie m c z e c h w ic e p re z e s Z w ią z k u S te f a n S z c z e p a n ia k (p rz e ż y ł 5 i p ó ł r o k u w o jn y w o b o zie w B u c h e n w a ld e !), k ie r o w n ik n a c z e ln y Z w ią z k u d r. J a n K a c z m a r e k i s y n d y k p r a w n y Z w ią z k u d r. B ru n o O p e n k o w s k i — zło ży li w K a n c e la r ii R zeszy „ M e m o ria ł lu d n o ś c i p o ls k ie j w N ie m c z e c h do W o d za i K a n c le r z a R z e sz y " n a 24 s tr o n a c h w y lic z a ją c y g łó w n e n ie d o le i ż ą d a ją c y a u t o r y t a t y w n e j d e c y z ji w w y m ie n io n y c h s p r a w a c h . D o m e m o ria łu , o p ra w io n e g o w c z e rw o n e p łó tn o z w y b ity m b ia ły m R o d łe m , d o łą czo n e b y ło 10 to m ó w w ie lk ie j ó sem k i, li
cz ą c y c h 3.840 s t r o n p e ti te m (d r u k o w a ł to w O ls z ty n ie S e w e ry n P ie n ię ż n y , ścięty w e w rz e ś n iu 1939 r.), 10 to m ó w , z a w ie r a ją c y c h b e z k o m e n ta r z y p r o t o k u la r n e d o k u m e n ty s z y k a n lu d n o ś c i p o ls k ie j w N ie m czech w o k r e s ie 1935 — 1937, p r z y czy m n ie o b e jm o w a ły to m y t e cało ści p o s ia d a n y c h p rz e z Z w ią z e k d o k u m e n tó w , lecz je d y n ie n a jb a r d z ie j c h a r a k te r y s ty c z n e .
5. X I. 1937 o g o d z in ie 1 0 -tej r a n o - u d a l i się ci s a m i tr z e j o b y w a te le n ie m ie c c y , n a ro d o w o ś c i p o ls k ie j, ja k o p rz e d s ta w ic ie le lu d n o ś c i p o ls k ie j w N ie m c z e c h n a te le f o n ic z n e z a p ro s z e n ie m in . F r i c k a do K a n c e la r ii R zeszy , a b y w y s łu c h a ć o d c z y ta n ia p rz e z A d o lfa H itl e r a d e k la r a c ji m n ie js z o śc io w e j. P o w ita ł ic h w h a ll u o lb rz y m o p ija c k im c z e rw o n y m n o sie, sz e f p r o t o - k u lu H in d e n b u rg a , a n a s tę p n ie H itle r a , s e k r e ta r z s t a n u M e issn e r. Z a p y ta ł n a ty c h m ia s t g ło s e m o s try m , d la c z e g o p e te n c i n ie p o z d r a w ia ją go p o d n ie s ie n ie m , r ę k i i sło w a m i „ H e il H itle r " . C zy z a p o m n ie li, że są o b y w a te la m i n ie m ie c k im i? P y ta n i e to b y ło p rz e w id z ia n e p rz e z d e le g a c ję . O d p o w ie d ź w ię c b y ła n a ty c h m ia s to w a i k r ó t k a :
„ P o d n ie s ie n ie r ę k i j e s t o fic ja ln ie u z n a n e ja k o p o z d ro w ie n ie n a r o d u n ie m ie c k ie g o (d e u ts c h e r G ra ss!). J e s te ś m y z n a r o d u p o lsk ie g o , w ię c p o d a je m y a n ie p o d n o s i
m y r ę k ę " . M e is s n e r n ie b y ł p e w ie n , czy m o że t u coś z d e c y d o w a ć . P o p ro w a d z ił w ię c p r z y b y ły c h do n a s tę p n e j sa li, g d zie o c z e k iw a li ju ż m in is tr o w ie s p r a w w e w n ę tr z n y c h i s p r a w z a g ra n ic z n y c h d r.
F r ic k i v o n N e u r a th (te ra z v o n N e u r a th sie d z i z a F ric k ie m ). O b a j m in is tr o w ie p o d n ie ś li rę k ę , w y p o w ie d z ie li s a k r a m e n t a ln e
„ H e il H itle r " , a w ciszę u k ło n u p r z y b y ły c h w p a d ł tu b a l n y głos M e is s n e r a r e f e r u j ą c y s p r a w ę p o z d ro w ie n ia . T rz e j w y z n a w c y F u e h r e r a o rz e k li zg o d n ie, że d e le g a c ja n ie m o ż e r o b ić d e m o n s tr a c ji w o b e c „W o d za i K a n c le r z a R zeszy ", n a co S te f a n S z c z e p a n ia k o d rz e k ł, że w ła ś n ie p r z y b y ł z O p o lsk ie g o Ś ląsk a, g d z ie b ije się P o la k ó w za n ie p o d n o s z e n ie rę k i, m i
m o, że w y r a ź n ie się p o d k re ś la , iż je s t to p o z d ro w ie n ie w y łą c z n ie N ie m c ó w . R ó w n ie ż u s t a w ę o z a g ro d a c h d zied z ic z n y c h , u s ta la ją c a , o fic ja ln ie , ż e „ c h ło p d z ie d z ic z n y je s t ź ró d łe m k r w i n a r o d u ' n ie m ie c k ie go", s to s u je się n a O p o lsz c z y ź n ie d o P o la k ó w , m im o p o tę p ie n ia g e rm a n iz a c ji i m i
m o, że c h ło p p o ls k i c h c e b y ć ź ró d łe m k r w i n a r o d u p o lsk ie g o . O b ie te s p r a w y , j a k i w ie le , w ie le in n y c h zło żo n e z o s ta ły K a n c le rz o w i R zeszy w „ M e m o ria le l u d n o śc i p o ls k ie j" i w ła ś n ie r e p r e z e n ta n c i p o ls k ie g o lu d u P r a s W s c h o d n ic h , Ś lą s k a i P o g ra n ic z a o c z e k u ją , ż e u s ły s z ą z a c h w i
lę a u to r y ta t y w n e o d p o w ie d z i n a p o ru s z o n e z a g a d n ie n ia .
D y s k u s je p rz e r w a ło o tw a rc ie d rz w i g a b in e tu H itle r a . A d iu ta n t p r o s ił do w e w n ą trz . J e s z c z e n a p ro g u M e is s n e r p o tę ż n y m s z e p te m z a k o m e n d e ro w a ł: —
„ H a n d h e b e n !ł‘ B ez s k u tk u . K o m e d ia p o to c z y ła się d a le j. H itl e r p o d c h o d z ił do k a ż d e g o , p o d n o sił rę k ę , w y c ią g a ł r ę k ę do u ś c is k u , i z n ó w p o k r ó t k im u ś c is k u d ło n i, p o d n o s ił s w ą rę k ę do g ó ry . N a to- w y m a c h iw a n ie p rz e d s ta w ic ie le N a d o d rz a o d p o w ia d a li s p o k o jn y m s k in ie n ie m głow y.
H itl e r b y ł w y r a ź n ie zask o c z o n y , "a M e iss
n e r i F r ic k c z e rw ie n i z w śc ie k ło ś c i. H itl e r p o d s z e d ł do b iu r k a i w z ią w sz y s k r y p t d e k la r a c ji , o d c z y ta ł ją , p o c z ą tk o w o z su c h y m n a m a s z c z e n ie m , p ó ź n ie j w m ia r ę p rz e c h o d z e n ia te k s t u z o fic ja ln y c h f o r m u ł w sz la c h e tn e z a p e w n ie n ia , z e m fa z ą cz ło w ie k a , k tó r y w ie rz y g łę b o k o w p ra w d z iw o ś ć w y p o w ia d a n y c h słó w , w ię c e j, w z ru s z o n y je s t s w ą sz la c h e tn o ś c ią .
A u d ie n c ja b y ła sk o ń c z o n a . P o o d c z y ta n iu d e k la r a c ji F r i c k i M e is s n e r u c z y n ili g e s t o z n a c z a ją c y : w y n o ś c ie się. H itl e r j e d n a k , p o k r ó t k im p o n u r y m s p o jrz e n iu , r z u c o n y m n a tr z e c h s p o k a jriie b e z w z ru s z e n ia s to ją c y c h P o la k ó w r o z p r o m ie n ił się n a g le , p o w s tr z y m a ł u słu ż n o ść F r i c k a i M e is s n e ra w w y p ro s z e n iu g ości i rz u c iw sz y ... „ m u s i
m y p rz e c ie ż p o ro z m a w ia ć " , p o p ro s ił d e le g a c ję , b y s ia d ła ra z e m z n im w o k ó ł o k rą g łego s to łu p o d o k n e m . T rz e j m in is tro w ie p o z o s ta li sto ją c . R o z m o w a tr w a ł a b lisk o tr z y k w a d r a n s e . B y ły to m o n o lo g i- H itl e r a , w y p ły w a ją c e z p y ta ń , k tó r e w ic ą ż n a w r a c a ły d o . m e r it u m z a g a d n ie n ia ży cia m n ie js z o śc i n a ro d o w y c h w p a ń s tw ie t o t a l n y m , n ie z o s ta w ia ją c y m n ik o m u m ie js c a do ż y c ia p o z a ląaro d em n ie m ie c k im . H i t l e r w y m y k a ł się z ty c h p y ta ń m o n o lo g a m i o d z ie jo w y m z n a c z e n iu w ie c z y s te j p r z y ja ź n i p o ls k o -n ie m ie c k ie j, d la k tó r e j p o ro z u m ie n ie w s p r a w a c h m n ie js z o ś c io w y c h je s t u s u n ię c ie m n a jd r a ż liw s z e g o p u n k tu w s p r a w a c h s p o r n y c h o b u n a r o dów .
Z z a g a d n ie n ia z a g r ó d d z ie d z ic z n y c h z w y d z ie d z ic z a n ia c h ło p ó w p o ls k ic h z N a d o d r z a n ie c h c ą c y c h b y ć ź ró d łe m k r w i n a r o d u n ie m ie c k ie g o , w y s k o c z y ł s p ie n io n ą fili- p ik ą n a n o n s e n s te o r e ty k ó w m n ie js z o ś c io
w y c h , k tó r z y c h c ą p rz e s ie d la n ie m lu d n o ści ro z w ią z y w a ć te p ro b le m y . „C z ło w ie k a n ie m o ż n a o d ry w a ć o d z ie m i ro d z in n e j, bo z g in ie. T o o d n o si się w ty m sa m y m s to p n iu do P o la k ó w w N iem cz ech , ja k i do N ie m c ó w w P o ls c e , C z ech o ło w acji, n a W ę g rz e c h , czy w R u m u n ii" .
N a p o ż e g n a n ie w y m a c h iw a ł z n ó w rę k ą , i n ie z w r a c a ją c u w a g i n a b r a k słó w „ H e il m e in F u e h r e r " , u ś m ie c h a ł się k o rd ia ln ie do n a iw n y c h P o la k ó w , k tó r z y u w ie rz y li w e w sz y stk o , co m ó w ił, a te r a z p o w ta rz a ć b ę d ą i o p isy w a ć .
K ilk a m i n u t p ó ź n ie j A m b a s a d o r R. P . w B e r lin ie J ó z e f L ip s k i w y s łu c h iw a ł o d A d o lfa H itl e r a ty m ra z e m b ęd ą c e g o ju ż , ty lk o w a sy ś c ie v o n N e u r a th a , ty c h s a m y c h z a p e w n ie ń o w ie c z y s te j p r z y ja ź n i d la P o ls k i.
W ra z z s e k r e t a r k ą Z w . E le o n o rą B e d - n a rk ie w ic z (w y szła w m a j u b r. po 6-c iu la t a c h z R a v e n s b ru e c k ! ) sp is y w a łe m p r o to k ó ł ro z m o w y . P a m ię ta m p ie rw s z e sło w a d r. K a c z m a r k a i S z c z e p a n ia k a , g d y p y ta liś m y ic h o o g ó ln e w ra ż e n ie :
„ W io n ie śm ie rc ią ! T e n c z ło w ie k n ie s ie z so b ą ś m ie rć d la w s z y s tk ic h , k tó r z y się z n a jd u j ą w jeg o k rę g u " .
V I.
P r o to k ó ł ro z m o w y n ie p o sz e d ł do W a r sz a w y a n i d o d r u k u w „ D z ie n n ik u B e r liń s k im " , czy „ N o w in a c h ". K r ó tk a ty lk o n o ta t k a d la M. S. Z. i s u c h y k o m u n ik a t Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c z e c h , b ęd ący u z u p e łn ie n ie m do o fic ja ln e g o k o m u n ik a tu D e u ts c h e s N a c h r ic h te n B u e ro , a s tw ie r d z a ją c y , że „ lu d n o ś ć p o ls k a p r z y ję ła do w ia d o m o ś c i d e k la r a c ję m n ie js z o śc io w ą 5 li
s to p a d a 1937 r. i o c z e k u je , że z o s ta n ie o n a w p ro w a d z o n a w życie".
P o p o łu d n io w a p r a s a b e r l iń s k a n a ro z k a z G o e b b e lsa z o g ło sz e n ia d e k la r a c ji z ro b iła s e n s a c ję . P ie r w s z e k o lu m n y , ty tu ły n a 4 łam y , a r t y k u ły w s tę p n e o H itle rz e , a n ie le p o k o ju , k tó r y d a je p rz y k ła d , ja k n a jd r a ż liw s z e s p r a w y , ja k i m i są k w e s tie m n ie js z o śc io w e , ą sz czeg ó ln ie m ię d z y P o l
s k ą a N ie m c a m i, m o g ą b y ć ro z w ią z y w a n e w d u c h u p r z y ja ź n i i w a tm o s fe r z e z a u f a n ia .
D z ie n n ik a rz e z a g ra n ic z n i p r z y je c h a li n a P o ts d a m e r s tr a s s e do g m a c h u Z w ią z k u P o la k ó w , p ro s z ą c o w y w ia d d r. K a c z m a rk a i S z c z e p a n ia k a . O trz y m a li z b ió r d o k u m e n tó w , te 10 to m ó w d ru k o w a n y c h p e tite m . I ż a d n y c h w y ja ś n ie ń a n i szczeg ó łó w ro z m o w y . T o m ilc z e n ie ó w c z e sn e z a rz u c ił m i te r a z n a p ro c e s ie n o ry m b e rs k im po 6 la ta c h s p o tk a n y k o le g a d z ie n n ik a rz s k a n d y n a w s k i. P rz y p o m n ia łe m m u z a te m sk o lei, iż je d y n y szczeg ó ł, k tó r y m u po s t a r e j p r z y ja ź n i p o d a łe m w te d y , iż „ H it
l e r ro z ta c z a ś m ie rć " , w y w o ła ł n ie d o w ie - ż y w io n e g o S k a n d y n a w a , k tó r y w id z ia ł H itl e r a w ie lo k r o tn ie z d a le k a i z b lis k a i n ig d y n ie p su ło m u to a p e ty t u a n i sn u . J e n s , k tó r y m a d o b r ą p a m ię ć , n ie z a p rz e czy ł, p rz y p o m n ia ł ty lk o , że k o r e s p o n d e n ci z a g ra n ic z n i w I I I R z e sz y w ie d z ie li b a r dzo m a ło o ty m , co się d z ie je w O b e rs a lz - b e rg i w N o w e j K a n c e la r ii R zeszy. G o e b b e ls z a rz u c a ł d z ie n n ik a rz y z a g ra n ic z n y c h w c ią ż n o w y m i r e w e la c ja m i z ro z w o ju I I I R zeszy , że n a w e t n a jk r y ty c z n ie js z y d z ie n n ik a r z z tr u d e m p r z e d z ie r a ł się p rz e z tę z a sło n ę d y m n ą P a r te ita g ó w , m ó w L ey ó w , R o s e n b e rg ó w , G o e rin g ó w e t c o n so rte s.
P r z y k ła d e m n a jle p s z y m je s t w ła ś n ie d z ie ń 5 lis to p a d a p o p rz e d z o n y n a ty d z ie ń w c z e ś n i e j p o g ło sk a m i, s z e rz o n y m i z rę c z n ie p rz e z a p a r a t G o e b b e lso w y o ta r c ia c h p o ls k o - n ie m ie c k ic h w s p r a w ie m n ie js z o śc i n a r o dow ych.. T y m c z a s e m p o łu d n io w a d e k la r a c j a z a p rz e c z y ła ty m p lo tk o m s ta ją c się ty m sa m y m s e n s a c ją .
N ik t z d z ie n n ik a rz y , n o tu ją c y c h n o w y p r z y k ła d p o k o jo w e j g ry H itl e r a z P o ls k ą n ie p rz y p u s z c z a ł, p o d a ją c te le fo n e m lu b te le ty p e m w ia d o m o ś ć o d e k la r a c ji do P a ry ż a , L o n d y n u , czy N o w eg o Y o rk u , 1ż w ty m sa m y m m o m e n c ie o g o d zin ie 16 m i
n u t 15 ro z p o c z ę ła się d a le k o b a rd z ie j s e n s a c y jn a n a r a d a w K a n c e la r ii R zeszy, t r w a ją c a do g o d z in y 20 m i n u t 30.
T e ra z d o p ie ro po 6 la ta c h m r. A ld e rm a n w N o ry m b e rd z e p r z e d k ła d a S ą d o w i o r y g in a ł p r o to k ó łu te j n a r a d y , sp o rz ą d z o n y p rz e z a d iu t a n ta H itl e r a p u łk . H o e ssb a c h a , n a r a d y , w k tó r e j w z ię li u d z ia ł p o d p r z e w o d n ic tw e m F u e h r e r a m in . w o jn y m a rsz . B lo m b e rg , g łó w n o d o w o d z ą c y w o js k gen.
F rits c h , g łó w n o d o w o d z ą c y m a r y n a r k i w o je n n e j g en . a d m i r a ł R a e d e r, g łó w n o d o w o d z ą c y lo tn ic tw a g en . G o e rin g o ra z m in . R zeszy d la s p r a w z a g ra n ic z n y c h b a ro n v o n N e u ra th .
V II.
„ F u e h r e r n a w s tę p ie z a z n aczy ł, że t e m a t d z is ie jsz e j n a r a d y je s t t a k w ie lk ie g o z n a c z e n ia , że w in n y c h p a ń s tw a c h ro z tr z ą s a n ie ta k ie g o te m a tu p rz y p a d ło b y n a f o r u m g a b in e tu R z ą d u , je d n a k ż e o n — F u e h r e r — w ła ś n ie ze w z g lę d u n a z n a cz e n ie p ro b le m ó w , k tó r e c h c e p o ru sz y ć , n ie u w a ż a z a sto so w n e , o m a w ia ć ic h w w ię k sz y m g ro n ie . T o co z a c h w ilę w y p o w ie, je s t r e z u lta te m d łu g ic h p rz e m y ś la ń i d o ś w ia d c z e ń w c zasie c z te ro i p ó ł ro c z n e g o rz ą d z e n ia R zeszą. P r a g n i e o n o b e c n y m tu p a n o m p rz e d s ta w ić z a s a d n ic z e m y śli o m o ż liw o śc ia c h ro z w o ju i o k o n ie c z n o ści ro z s z e rz e n ia n a s z e j p o z y c ji z a g r a
Krzysztof Baczyński
W i ę t H a
I zb u d ził go n a g le. B y ł to g ło s zd alek a.
U m arłego la t ty le k tó ż to zb u d ził z B oga ja k ze sn u , b y ja k k rop la cią ży ł z n ó w ku ziem i i cier p ien iem co m y ślą ż y w e g o czło w ie k a ja k ciałem o k ry ł i sp ro w a d ził w d ół.
J u ż opadał; m gła n isk o. O błok śn ieg u w dole.
Od św ia tła o d erw a n y w czarn ok sięsk im kole, w k o le głosu w iro w a ł, aż u sły sz a ł zb lisk a ja k go n a zw a ła po im ien iu . Śliska u lica w śn ieg u n ik ła . G rajek zg in a ł piłę i c ie n k i głos p rzeszy w a ł i od d a la ł czas
ja k w ta m ten w ieczó r śm ierci. J u ż b y ł u tych okien.
S tó ł b iały, w ig ilijn y , p osyp an y m rok iem i on a ta m sam otn a. P ło m ień śn ieg u gasł od chłodu, k tó ry p rzyn iósł i p o w ie w w e stc h n ie n ia za trzep otał i sta n ą ł z n ó w u je j ram ien ia
ja k w ta m ten w ieczó r śm ierci. „M ój m iły" — m ó w iła
„Oto sa m o tn o ść m oja, łz y i ty ch łez siła co cię do m n ie prow ad zi. „ P y ta ł ciężko": Co, co m i k aże p ow racać w o ło w ia n e dno, n a sam o dno m ilczen ia , n a ziem ię, w popioły."
„O m iły, u kochany" — m ó w iła , w sp o m n ia ła —
„Ty duch, ty n ie p a m ięta sz o cierp ien iu ciała.
J u ż n ie m a n a szy ch sy n ó w . K rew ich w sią k a w śnieg.
M ożeś w id z ia ł ty serce ich n a u lic bruku, m o żeś w id z ia ł sch o d zą cy ch n a u m arłych brzeg, a m oże roztrzask an ą m a tk i siw ą głow ę.
D zisia j p rzyszła godzina, zabierz serce m oje, chroń m n ie od d o tk n ięcia ich, ja k eś m n ie bronił."
P o k ó j sp e łn ia ł się św ite m . N a u lic y dzw on ił d zw o n ek u m ałych san ek . C iem ni, trzej, sch y len i długo szu k a li w sza fie. J ed en z ło ż y ł dłoń
n a je j ra m ien iu szty w n y m . W tedy się ukosem o b su n ęła p o w o li. B rzask je j z w ilż y ł w ło sy i stru m y k ch ło d n ej ciszy p o p ły n ą ł przez skroń.
Z am ilk li. O na b yła z n im , d alek o, ch yb a d a lej niż każd a m iłość. O stry szron n a szyb ach s k r z y ł się. R u szy li zw o ln a . L ęk ich b ia ły m roził i czarn y krzyż ze ścia n y ja k m ilczen ie groził;
było w y so k o , cich o ja k w k ościele.
