Cena 7 zł.
C--|H 19 9 &
P I S M O L I T E R A C K O - S P O L E C Z N E
Rok II. Katowice— Wrocław, 25 stycznia 1946 r. Nr. 2 (13)
Stanisław Sieradzki
Czarne diamenty i krwawy pot
..O D K R Y C IE 1* W Ę G L A
G ło ś n o j e s t o b e c n ie w P o ls c e n a t e m a t w ę g la . M ó w ią o n i m n a jw y ż s i d o s t o j n ic y R z e c z y p o s p o lite j, d u ż o u w a g i p o ś w ię c a m u r a d io , d z ie n n i k i n a p i s a ł y w c ią g u k i lk u m ie s ię c y w ię c e j, a n iż e l i d a w n i e j p r z e z d ł u g ie l a t a . W ę g ie l s t a ł s ię p r z e d m io t e m d y s k u s j i w o r g a n i z a c j a c h s p o łe c z n y c h i r o z m o w a c h t o w a r z y s k i c h m ię d z y c a ł k i e m p r y w a t n y m i lu d ź m i. Z a i n t e r s o w a ł y s ię n im i p i s m a l it e r a c k i e . S ło w e m , o d n o s i sie w r a ż e n i e , ż e t e n p o s p o l i ty c z a r n y d i a m e n t z o s ta ł d o p ie r o w o s t a t n i c h c z a s a c h n a z ie m i p o l s k i e j o d k r y t y i s t ą d z a i n t e r e s o w a n i e i c ie k a w o ś ć a n i e j e d n o k r o t n i e z d z i
w ie n ie .
T o z a i n t e r e s o w a n i e p o w s z e c h n e w ę g le m w y d a j e s ię s y m b o le m n o w y c h c z a s ó w w P o ls c e , p r z e m ia n , k t ó r e s ię d o k o n u j ą n ie ty lk o w u s t r o j u p o l it y c z n y m i g o s p o d a r c z y m , a le w u m y s ł a c h i p s y c h ic e g r u p s p o łe c z n y c h i p o s z c z e g ó ln y c h je d n o s te k . D o w ia d u j e m y się, ż e m a m y co ś w k r a j u , c z e g o p o s z u k u j e c a ła E u r o p a , n ie b a r d z o n a w e t t a r g u j ą c s ię o c e n ę . I p o d z iw ia m y r ó w n o c z e ś n ie , j a k g ó r n i k p o l s k i p r o w a d z i w y ś c ig o j a k n a jw ię k s z ą w y d a j n o ś ć s w e j p r a c y , w t r u d n y c h , p o w o j e n n y c h w a r u n k a c h , n ie z a w s z e n a le ż y c ie o d ż v w io n y i o d z ia n y , a p o n a d to p o z o s t a j ą c cfcęsto b e z w ła s n e g o k ą t a , w k t ó r y m m ó g łb y s p o k o j n i e w y p o c z ą ć p o c ię ż k im z n o ju . D o w ia d u j e m y się , ż e m o ż n a o s ią g n ą ć p i ę k n e w y n ik i w p r a cy , k i e r o w a n e j ś w i a d o m a w o lą i s z c z e r ą c h ę c ią n a r u i n a c h z n is z c z e ń w o j e n n y c h , p r z e z lu d z i z m ę c z o n y c h , w y c z e r p a n y c h i s t e r a n y c h w ie k ie m .
S k a d w o k r e s i e p r z e d w o j e n n y m m ia ło p o w s ta ć u p r z e c ię t n e g o i n t e l i g e n t a w P o l s c e z a i n t e r e s o w a n i e w ę g le m , k o p a ln ią , g ó r n i k ie m i je g o c ię ż k ą p r a c ą , p r o w a d z o n ą w w a r u n k a c h n ie b e z p ie c z n y c h d l a ż y c ia ? L u d z ie ż y ją c y n a Ś l ą s k u i w Z a g łę b iu D ą b r o w s k im s t y k a l i s ię z t y m i s p r a w a m i . P o w a ż n a ic h ilo ś ć ż y ła w ic h o r b ic ie , z a le ż n a o d Iz m ie n n y c h c ią g le k o n i u n k t u r , w a tm o s f e r z e r e d u k c j i i o b n i ż e k p ła c , z p e ł n ą ś w ia d o m o ś c ią , ż e w y s ł u g u j e s ię o b c y m , że d z ie je s ię ź le , a o n i n ic n a to p o r a d z ić n ie m o g ą , u z a l e ż n i e n i i p o d le g li. P r z e m y s ł w ę g lo w y b y ł p o tę g ą , u m i e j ę t n i e w y k o r z y s t y w a n ą p r z e z z a g r a n ic z n y c h p r z e w a ż n ie w ła ś c ic ie li. M ia ł n a s w e u s ł u g i i p r a s ę , p ł a c ił h o n o r a r i a , d a w a ł o g ło s z e n ia , z a m a w ia ł s p e c ja ln e n u m e r y . G ó r n i k w o b r o n ie s w y c h p r a w , z d o b y c z y s o c j a l n y c h i w y s o k o ś c i z a r o b k ó w , n i e j e d n o k r o t n i e z m u s z o n y b y ł u c ie k a ć s ię d o s t r a j k ó w , k t ó r e n ie z a w s z e k o ń c z y ły się je g o z w y c i ę s t w e m A r e s z t a n a r o d u s t a ł a j a k b y n a u b o c z u t y c h z a g a d n ie ń , n ie z a w s z e n a l e ż y c ie z o r ie n to w a n a , w c z y m s e d n o rfceczy i z a k i m n a le ż y s ię o p o w ie d z ie ć , a p r z e c iw k o k o m u n a s t a w ić .
L i t e r a t u r a n i e p r z e j a w i a ł a r ó w n i e ż s p e c ja l n e g o z a i n t e r e s o w a n i a . „ C z a r n e s k r z y d ł a " K a d e n a B a n d r o w s k i e g o , p i s a n e r a c z e j n a m a r g i n e s i e ż y c ia g ó r n i k a z s i l n y m i a k c e n ta m i b a r d z i e j p e r s o n a l n y m i a n i ż e li s p o łe c z n y m i nie- b y ły n a js z c z ę ś l i w s z y m p o c z ą tk ie m , a p o w ie ś c i M o r c in k a n o s iły c h a r a k t e r u j ę t y c h o d ś w ię t n ie t e m a tó w l i t e r a c k i c h . P o e z j a . . . n a s z e r e g l a t p r z e d w o j n ą p o g o d z iła s ię j u ż z e s p o r te m , w ie g o b a r w a c h s ię g n ę ła n a w e t p o l a u r o lim p ijs k i. / a le k o p a l n i a i g ó r n i k c ią g le j e s z c z e b y ł to t e m a t e g z o ty c z n y . B y ła to j e d n a k e g z o ty k ą k r a jo w e g o p o c h o d tz e n ia . a w ie c i . . . n ie c i e k a w a . N ie lic z n e w y j ą t k i p o t w i e r d z a ł y r a c z e j r e g u łę . Z r e s z t ą w ś w ie c ie l i t e r a c k i m d o „ f a s o n u " n a le ż a ł a z a s a d a „ n ie z n a m s ię n a s p r a w a c h g o s p o d a r c z y c h " , a w ę g ie l, k o p a l n i a — to w ł a ś n ie w ó w c z e s n y m u j ę c i u b y ły s p r a w y g o s p o d a r c z e , d l a k t ó r y c h m ie j s c e j e s t ty lk o w s t a t y s t y k a c h p r o d u k c j i i z b y tu .
N I E W Y K O R Z Y S T A N E B O G A C T W O C ie k a w e , ż e r ó w n i e ż w ż y c iu g o s p o d a r c z y m s y t u a c j a w ę g l a w y g l ą d a ł a d o s y ć o s o b liw ie . B y ł o n g ł ó w n y m b o g a c t w e m n a t u r a l n y m P o l s k i P o w a ż n y m i n a le ż y c i e n i e w y k o r z y s t a n y m . N ie l ic z ą c R o s ji, t y lk o A n g lia , N ie m c y i F r a n c j a m ia ł y w yżslze o d n a s w y d o b y c ie w ę g la . P r z e d w o j n ą 75% n a s z e g o p r z e m y s ł u w ę g lo w e g o z n a j d o w a ł o s ie n a Ś lą s k u , p o z o s ta ła r e s z t a w Z a g łę b iu D ą b r o w s k im i k r a k o w s k i m . P o
p le b is c y c ie p o p a r t y m o r ę ż n y m i s u k c e s a m i t r z e c ie g o p o w s t a n i a ś lą s k ie g o , Ś lą s k O p o l
s k i p o z o s ta ł w r a m a c h R z e s z y N ie m ie c k ie j w b r e w k r w i ą d o k u m e n t o w a n e m u ż ą d a n iu z łą c z e n ia z P o ls k ą . J e ś l i c h o d z i o p d z e m y s l w ę g lo w y g ó r n o ś l ą s k i , to o t r z y m a l i ś m y z n ie g o m n ie j w ię c e j d w ie tr z e c ie , a j e d n a t r z e c i a z o s t a ł a p r z y N ie m c z e c h . Ś lą s k o b e jm o w a l iś m y w 1922 r o k u a w ię c w c z t e r y l a t a p o o d b u d o w ie n i e p o d le g łe g o p a ń s t w a p o ls k ie g o . P r z e z t e n d z a s m n ie j w ię c e j j u ż u s t a b i l i z o w a ł y s ię s t o s u n k i g o s p o d a r c z e w P o ls c e , n a ó w c z e s n e p o t r z e b y k o p a ln i e o b y d w u z a g łę b i D ą b r o w s k ie g o i K r a k o w s k ie g o w y d o b y w a ł y o d p o w ie d n ie ilo ś c i w ę g la . P r z e z t e c z t e r y l a t a n ie b y ło
„ k ło p o t u " z w ę g le m . W y s ta r c z a ło g o n a w e w n ę tite n e . p o t r z e b y i n i e t r z e b a s ię b y ło m a r t w i ć , co r o b i ć z je g o n a d m i a r e m . P r z e z t e c z t e r y l a t a d y s p o n o w a ł a P o l s k a 9,5 m i l io n a m i t o n w ę g l a r o c z n ie , k t ó r e p o k r y w a ły ó w c z e s n e z a p o t r z e b o w a n i e a z p r z y ł ą c z e n ie m G ó r n e g o Ś lą s k a d o s z ło d o 26 m i lio n ó w t o n ro c z n ie . Z a w a r t e w zw iąłzk u z p o d z ia ł e m Ś l ą s k a p o d a u s p i c j a m i L ig i N a r o d ó w u m o w y g e n e w s k i e z o b o w ią z y w a ły R z e s z ę d o o d b i o r u p o w a ż n y c h ilo ś c i w ę g la z p o l s k i c h k o p a lń g ó r n o ś l ą s k i c h . Jako:':
n i k t w P o ls c e o ty m n ie p o m y ś la ł, ż e s ł a n s i e la n k o w e g o w s p ó łż y c ia g o s p o d a r c z e g o z N i e m c a m i w i e c z n ie t r w a ć n i e m o ż e , że
„ g e n e w s k i e " r o z w i ą z a n i e b ę d z ie t y lk o k r ó t k o f a l o w e . U d e rlż e n ie n a s t ą p i ł o s z y b c ie j a n iż ę li m o ż r .a s ię b y łe s p o d z ie w a ć Vr r o k u 1925 N ie m c y w y p o w ia d a j ą P o ls c e w o j n ę c e ln ą , k t ó r a c a łk o w ic ie w y w r a c a z a g a d n ie n i e o b r o t u to w a r o w e g o z z a g r a n ic ą , o p a r te g o p r z e d e w s z y s tk i c h n a w y m ia n i e z R z e s z ą N ie m ie c k ą . N a g w a ł t r o z p o c z y n a s ię s z u k a n ie r y n k ó w z a g r a n ic z n y c h d l a t o w a r ó w p o ls k ic h , m ięd tzy i n n y m i , i d l a w ę g la . O s z e r o k ie j r o z b u d o w ie k o n s u m p c ji w e w n ę t r z n e j p o w a ż n i e n ie p o m y ś la n o . W c e n t r a l n e j P o ls c e c h ło p p a l i p r z e w a ż n i e d r z e w e m , a w w o j e w ó d z t w a c h w s c h o d n i c h w ę g l a w o g ó le n i e z n a . B a , p a r o w o z y o p a la ło się w P o ls c e d r z e w e m , n a r z e k a j ą c r ó w n o c z e ś n ie , ż e j e s t e ś m y j e d n y m 7. n a j u b o ż s z y c h w d r z e w o k r a j ó w E u r o p y .
Z w o j n y c e ln e j p o l s k o - n i e m i e c k ie j w y - d z liś m y z w y c ię s k o . N a o d c in k u w ę g lo w y m z n a k o m i c i e p o m ó g ł n a m d o w y b r n i ę c i a z t r u d n o ś c i s t r a j k g ó r n i k ó w a n g ie ls k ic h . L a t a 1928— 29 to o k r e s n a jl e p s z e j k o n i u n k t u r y d l a w ę g l a p o ls k ie g o . Z a s a d n ic z e z a g a d n ie n i e j e d n a k n i e z o s ta ło r o z w ią z a n e . D la te g o t e ż k r z y w a p r o d u k c j i n a s z e g o w ę g l a p r z e d s t a w i a się b a r d z o o s o b liw ie . W r o k u 1923 w y d o b y l i ś m y 36 m ilio n ó w to n , 1926 — 35 m il. to n . w 1929 — 46.2 m il.
to n , w 1932 — 28,8 m il to n , w r. 1936 -—
29,7 m il. t o n i w r. 1938 — 38 m il. to n . N a le ż y z a z n a e ż y ć , że ty lk o w r o k u 1929 z d o ła l iś m y p r z e k r o c z y ć n o r m ę 41 m il. to n . k t ó r ą k o p a l n i e p o l s k i e o s ią g n ę ły w r o k u 1913, w ł ą c z o n e p o d ó w c z a s w o b c e o r g a n iz m y p a ń s t w o w e i g o s p o d a r c z e . W ie m y , że w ę g ie l j e s t s ilą m o to r y c z n ą p r z e m y s łu , że t y l k o d z ię k i n i e m u m o g ą p r a c o w a ć h u t y i f a b r y k i . M a r a z m j e d n a k g o s p o d a r c z y P o ls k i, k ry fey s o g ó ln o ś w ia to w y , k t ó r y u n a s t r w a ł o k i l k a l a t d ł u ż e j a n iż e l i w i n n y c h k r a j a c h — s k o m p l ik o w a ł y w y b i t n ie i t a k t r u d n ą z u k ł a d u r z e c z y s y t u a c j ę p r z e m y s ł u w ę g lo w e g o w P o ls c e . Z r e s z tą n ig d y n i e b y ł o n w p r z ę g n i ę ty n a le ż y c ie w s łu ż b ę g o s p o d a r c z ą d l a P o ls k i. W n a j n i e k o r z y s t n ie j s z y c h d l a k r a j u w a r u n k a c h p r a c o w a ł o n p r z e d e w s z y s tk i m z m y ś l ą o b e z p o ś r e d n i m i n t e r e s i e d l a w i e l k o k a p i t a lis ty c z n y c h w ł a ś c ic ie l i p rfc e w a ż n ie z a g r a n ic z n y c h . D o d a ć n a le ż y , ż e a ż d o 1930 r o k u n a c z e l n e i k i e r o w n ic z e s t a n o w i s k a w p r z e m y ś le w ę g lo w y m b y ły o b s a d z o n e p r z e z d y r e k t o r ó w i i n ż y n i e r ó w n i e m ie c k ic h . D o p i e r o w t y m w ł a ś n i e r o k u r o z p o c z ę to a k c j ę o d n i e m c z a n ia n a jp o w a ż n ie j s z e g o p r z e m y s łu p o ls k ie g o .
W ę g ie l b y ł w k r a j u b o g a c t w e m c ią g le n a le ż y c i e n i e w y k o r z y s t a n y m . ' P o w a ż n e je g o ilo ś c i s z ły z a g r a n ic ę , a b y ś c ią g n ą ć d o k r a j u p o t r z e b n e d e w iz y , w p o w a ż n y m j e d n a k p r o c e n c ie b y ł to e k s p o r t g o s p o d a r c z o u c ią ż liw y , a n i e j e d n o k r o t n i e w r ę c z d e f ic y to w y . K o s z t a je g o p o k r y w a ł a
w y s o k a c e n a w ę g l a n a r y n k u w e w n ę t r z n y m , p ł a c i ł j e r ó w n i e ż w p o w a ż n e j c zę śc i g ó r n i k p o ls k i.
O F I A R N Y T R U D
P a ń s t w o p o ls k ie n ie m ia ło u s t a l o n e j lin ii p o s t ę p o w a n ia w s t o s u n k u d o p r z e m y s ł u w ę g lo w e g o . N ie m c y d u ż o i n w e s t o w a li w k o p a ln i e p o ls k ie , k ł a d ą c n a c i s k n a j a k n a jw ię k s z e w y d o b y c ie . C h c ie li w y k a z a ć p o r ó w n a w c z o , ż e p o z o s ta łe p r z y n i c h k o p a ln i e p r a c u j ą le p ie j. P o l s k i p r z e m y s ł t ą d r o g ą n ie p o stzed ł. Z a a n g a ż o w a n y w n im o b c y k a p i t a ł n ie b y ł s k ł o n n y d o n a k ła d ó w , k t ó r e m o g ły b y z m o d e r n iz o w a ć k o p a ln i e i d a ć e f e k t y p o d ł u ż s z y m o k r e s i e c z a s u . W r e z u l t a c i e w 1938 r o k u k o p a ln i e n a n i e m ie c k ie j c z ę śc i G ó r n e g o Ś lą s k a d a ł y r o c z n e w y d o b y c ie w w y s o k o ś c i 26 m il. to n , a n a p o l s k i e j 28 m il. to n . A p r z y p o d z ia le Ś lą s k a s t o s u n e k w y g l ą d a ł m n ie j w ię c e j j s k 1 :2.
N ie w s z e d łs z y n a d r o g ę c e lo w y c h i n w e s t y c j i w u r z ą d z e n i a k o p a ln i a n e , p iłz e m y s ł w ę g lo w y w P o ls c e p o s z e d ł c a łk o w ic ie p j l in i i j a k n a j w y d a t n i e j s z e g o o b n i ż e n i a k o s z t ó w p r o d u k c ji . B e z p l a n o w y c h w k ł a d ó w w u r z ą d z e n i a d ą ż y ł d o o s ią g n ię c ia j a k n a jw y ż s z e j w y d a j n o ś c i. C a ły c ię ż a r z a g a d n i e n i a s p a d ł w ię c n a b a r k i g ó r n i k a . I g ó r n i k p o l s k i t e n c i ę ż a r u d ź w i g n ą ł W r o k u 1924 p r z e c ię t n a o k ie n n a w y d a j n o ś ć n a r o b o t n i k a w y n o s ił a 0,6 to n , w r o k u 1928
— 1,27 to n . 1923 — 1,41 to n , w r o k u 1934
1 - ’ A n r r » ł r - ., I f l 9 , ń 1 o n x ____
- - • - - / - w * - / « - * ~ * j 0 4 j - b u l i . w y ć i H j i l O f c i c
p r a c y g ó r n i k a p o ls k ie g o b y ła n a jw y ż s z ą w E u r o p ie . W r o k u 1937 w y n o s ił a o n a w e F r a n c j i i w B e lg ii 0,8 t o n d z ie n n ie , w A n g lii 1,2 to n , w P o ls c e — 1,8 t o n a n a G ó r n y m Ś lą s k u o k r ą g ło d w ie to n y . R e z u l t a t a m i s w e j p r a c y g ó r n i k p r z e w y ż s z a ł g ó r n i k ó w n ie m ie c k ic h , p r a c u j ą c y c h w d o b r z e u r z ą d z o n y c h , z m o d e r n iz o w a n y c h k o p a l n ia c h . U w id a c z n ia się - t o s p e c ja ln i e w p r z e lid z e n iu w y d a j n o ś c i p r a c y n a c z ło n k a z a ło g i g ó r n ic z e j, z a t r u d n i o n e j n a d o le . D o s k o n a l e te c h n i c z n ie u r z ą d z o n e k o p a ln i e n a n ie m ie c k ie j c z ę śc i Ś lą s k a w y k a z u j ą w y d a jn o ś ć —■ 2,5 t o n d z ie n n ie , a n a p o l s k i e j c z ę ś c i Ś l ą s k a 2.9 to n .
N i e u b ła g a n e i o k r u t n e p r a w a e k o n o m ii o k ł a d a j ą w y s i ł e k t w ó r c z y g ó r n i k a h a r a c z e m — r e d u k c j i.
I m w y d a t n i e j s z a p r a c a j e d n o s tk i , ty m m n ie j s z a j e s t lic z b a r o b o t n ik ó w . W r o k u
(D o k o ń c z e n ie n a str. 2 -e j)
ipetApektytea
ó d ty
K o ń c o w e d n i s t y c z n ia to d la z n a c z n e j c z ę ś c i G ó r n e g o Ś lą sk a p ie r w s z a w ty n j r o k u r o c z n ic a w y z w o le n ia , p ie r w s z e ś w ię t o w o ln o ś c i.
R o k te m u tr w a ł j e s z c z e n a d Ś lą sk ie m h u k d z ia ł, p r z e ta c z a ły s ię n o c a m i g r z m o ty , lś n ią c e p o c is k i n io s ły w r a z z e z n is z c z e n ie m n ie z a w o d n ą z a p o w ie d ź o s ta te c z n e j k lę s k i n a je ź d ź c y .
W g łu c h e u lic e m ia « t, n a d u d n ią c y b ru k w k r a c z a ły p ie r w s z e p a tr o le ż o łn ie r z y r a d z ie c k ic h . N ie z n a n e m u n d u r y , n ie w id z ia n e t u t a j d o tą d p o s ta c ie , a k r o k w k r o k z a n i m i — le g e n d a . L e g e n d a s tr u d z o n a j a k o n i m a r s z e m od S ta lin g r a d u i M o s k w y , r o s n ą c a w w ie lk o ś ć w m ia r ę p o s u w a n ia s ię n a z a c h ó d — le g e n d a , ja k ą m o ż e z ro d zić t y lk o z w y c ię s t w o n io s ą c e w o ln o ś ć u c ie m ię ż o n y m .
L e g e n d a o c z e k iw a n a . S tr o jn a n a z w a m i n a j w s p a n ia ls z y c h b ite w , n a z w a m i, z k t ó r y c h k a ż d a p r z y ś p ie s z a ła b ic ie n a s z y c h s e r c . Ś le d z iliś m y p o c h ó d t e j le g e n d y , o d m ie r z a liś m y k a ż d y j e j k r o k n a m a p a c h . D z ie ń k a ż d y p r z y n o s ił k o m u n ik a ty co ra z b liż s z e i c o ra z m n ie j n ie z n a n e i m n ie j e g z o ty c z n e — a ż w k o ń c u g o d z in a z a g o d z in ą p a d a ły s ło w a r o d z im e , w ła s n e , c o raz b liż s z e . A ż w k o ń c u h is to r ia o g a r n ę ła n a s s w o j ą fa lą , z a c z ę ła p r z e c h o d z ić p o n a d n a m i, p o k r y w a ją c i z m y w a j ą c ś la d o d w ie c z n e g o w r o g a , p c h a ją c p r z ed so b ą z g r u c h o ta n e i s k łę b io n e j e g o s z c z ą tk i.
R ó w n o c z e ś n ie i w ś la d z a ż o łn ie r z e m i. J ..i u i n , . ,, ,11 — 1, h y W y s y m b o l z m a r t w y c h w s t a n ia i b u d z ą c e g o się do ż y c ia n a r o d u .
R e k c z a s u p r z e ż y ty w k r ę g u t y c h s p r a w i ty c h z a g a d n ie ń , k tó r e p r z ed n a m i s t a n ę ł y , to o k r e s b a r d z o d łu g i i p o m n a ż a ją c y d y s ta n s p o m ię d z y p r z e s z ło ś c ią a d n ie m d z is ie js z y m . P o r w a ł n a s p ę d w y p a d k ó w , w y k r e ś lo n y c h n a s k a li o lb r z y m ic h d z ie j o w y c h p r z e m ia n , p r z y tło c z y ł ic h o g r o m e m , w c ią g n ą ł w s w ó j p o tę ż n y w ir .
R o c z n ic a j e s t p o to i p o to b ę d z ie s ię p o w ta r z a ć , b y b la s k ta m ty c h c h w il o d ś w ie ż y ć . I b y w r a c a ją c w s p o m n ie n ie m w t a m te d n i o d d a ć n a le ż n y H ołd k r w i, k tó r a s ię z a n a s z ą w o ln o ś ć p o la ła , k r w i ż o łn ie r z y r a d z ie c k ic h n a r o d ó w i ż o łn ie r z a p o l
s k ie g o . H o łd m o g iło m , k tó r e w ś r ó d n a s p o z o s ta ły , j a k o p a m ią tk a o fia r y , z a k tó r ą n ie m a c e n y . T e m o g iły to r ó w n o c z e ś n ie n a s z e k o p c e g r a n ic z n e n a s z la k u N y s y i O dry.
Rok temu, gdy przewalała się nad Śląskiem klęska niemiecka, robotnik śląski ratował swoje zakłady pracy przed zniszczeniem ustępującego wroga. Rok temu przy
szedł na tę ziemię u boku żołnierza radzieckiego żołnierz polski i granice Śląska przesunął daleko na Zachód. Oto są dwa fakty, które stoją u progu śląskiej wolności. Wspo- minając dni tamte, ściskamy dłoń robotnika śląskiego, z której wszystko jest co tutaj posiadamy, pozdrawiamy żołnierza, którego wolą i siłą stać będziemy nad Odrą na wieki. Wolność nasza jest z nich i z nich jest polska demokracja i z nich będą dzieje polskie, które nadchodzą.
Z E S P Ó Ł O D R Y
m
C Z A R N E D I A M E N T Y I K R W A W Y P O T (D o k o ń c z e n ie z e s tr o n y 1 -e j) 1913 n a k o p a ln i a c h , k t ó r e n a s t ę p n i e o b j ę ł o p a ń s t w o p o ls k ie , p r a c o w a ł o 123,4 ty s . l u d z i, w r o k u 1928 — 117,2 ty s ., w 1932 — 87,8 ty s ., w 1938 — 80,7 ty s . N a j n iż s z y s t a n z a t r u d n i e n i a n a k o p a l n i a c h b y ł w r o k u 1936, b o t y l k o 71,5 ty s . i o d t ą d z a c z ą ł is ć n i e z n a c z n ie w g ó r ę w z w i ą z k u Iz o ż y w ie n ie m g o s p o d a r c z y m , . j a k i e s ię p o d ó w d z a s z a z n a c z y ło w k r a j u , d z ię k i i n w e s t y c y j n y m p l a n o m b. m i n K w ia t k o w s k i e g o .
W r o k u 1938 k o p a l n i e p o l s k i e p r z e s z ł y s z c z y to w y o R re s s w e g o k r y z y s u . W y s iłe k g ó r n i k a m i a ł o d n ie ś ć t r y u m f . K o s z te m n i e z n a c z n y c h i n w e s t y c j i i o g r o m n y m w y s i ł k ie m Izałóg r o b o t n ic z y c h k o p a ln i e s t a n ę ły w p e łn i m o ż liw o ś c i k o n k u r e n c y j n y c h , j e ś li c h o d z i o p o r ó w n a n i e z g r a n ic z ą c y m i 0 m ie d z ę n ie m i e c k im i k o p a l n i a m i n a O p o lu . N ie s t e t y , w y b u c h ł a w o j n a i lo s z a d r w i ł z w y s ił k ó w p o ls k ie g o g ó r n i k a . O k u p a n t n ie m ie c k i, k t ó r y z a j ą ł z ie m ie p o l s k i e i z a c z ą ł g o s p o d a r o w a ć n a n a s z y c h k o p a ln i a c h , k o r z y s t a ł n i e z n a k ł a d u o b c y c h k a p i t a l i s tó w , le d z z je g o w y s ił k ó w , p o t u i t r u d u . J a k b y ł y z a g o s p o d a r o w a n e k o p a l n i e p o l s k ie w m o m e n c ie w y b u c h u w o j n y ś w i a d czy j!a k t, ż e N ie m c y p r z e z c a ł y c z a s o k u p a c ji, p r o w a d z ą c n a d z w y c z a j i n te n s y w n e w y d o b y c ie w ę g la , k o r z y s t a l i z r o b ó t p r z y g o to w a w c z y c h n a d o le , w y k o n a n y c h p r z e d w r z e ś n ie m 1939. W c ią g u 5 l a t s w e j g . s p o d a r k i n a k o p a l n i a c h n ie m i e c k ie j c z ę ś c i G ó r n e g o Ś lą s k a z d o ła li p o d n i e ś ć w y d o b y c ie z 26 m il. t o n t y l k o n a 29,3 m il. a n a p o ls k ie j c z ę ś c i z 28 anil. a ż n a 41,4 m il. to n .
W m o m e n c ie p r z e ło m u , k i e d y w y c o f u j ą s ię r o z g r o m i o n e w o j s k a n ie m ie c k ie , p i e r w s z a m y ś l g ó r n i k a j e s t p r z y k o p a ln i . Z a s t a n ó w c ie się n a d t y m p i s a r z e i p o e c i w n o w e j P o ls c e . T y le p i ę k n y c h s t r o f p o ś w ię c o n o m iło ś c i c h ło p a d o o jc z y s te g o ła n u , a p r z e c ie ż d l a c h ło p a t e n ł a n i c h a t a r o d z i n n a s t a n o w i ą n i e r o z d z i e ln ą c a ło ś ć . G ó r n i k p r z e d e w s z y s tk i m m y ś l a ł o s w o je j k o p a l n i, j a k w k r y t y c z n y c h m o m e n t a c h u c h r o n ić ją p r z e d n ie b e z p ie c z e ń s tw e m , j a k z a b e z p ie c z y ć t e n w a r s z t a t p r a c y , n i e o ś w i e t lo n y n ig d y p r o m i e n i a m i s ło ń c a , p r z y k t ó r y m p r a c a n is z c z y [z d ro w ie c z ło w ie k a i n i e u s ta n n i e g r o z i m u ś m ie r c ią . B e c z a ła W ik to r i B a n io w s k i S t a n i s ł a w n a w e t n a m o m e n t n ie o p u s z c z ą s w y c h s t a n o w i s k w k o t ło w n i n a k o p a l n i M u r c k i, m im o , ż e w i c h d o m a c h p o z o s ta ły s a m e k o b i e t y i d z ie ci, a j e d n e w o j s k a s ię c o f a j ą i n a d c h o d z ą d r u g ie . O n i w ie d z ą , ż e m u s z ą u t r z y m a ć o g ie ń p o d k o t ł a m i b e z p riz e rw y i s w ó j o b o w ią z e k w y k o n u j ą d o k o ń c a . W m o m e n c ie k i e d y k o t ło w n i z a g r a ż a b e z p o ś r e d n i o n i e - łlG Z p iC -C Z d i^ t w 3 Z m j. n . C' 111, i , t,m CiZTilC.i c, w y t ł u m a c z y ć k o m u n a le ż y , ż o k o p a l n i a j e s t p o l s k a i p r a c u j ą w n i e j p o ls c y r o b o t n ic y . G ły k F r a n c i s z e k i B e c z a ł a E m a n u e l 1 G a w e ł M a t e j a n ie w a h a j ą się p o d r a b i n a c h z e jś ć d o k o p a ln i , k i e d y slzyby z o s ta ły u n i e r u c h o m i o n e z p o w o d u b r a k u p r ą d u , b y z z a g r o ż o n y c h p r z o d k ó w n a d o le w y c o f a ć p o m p y . S o j k a J a n i N a w r o t e k K a r o l i d ą p o p r z e z la s , W' k t ó r y m s ą je s z c z e n i e m ie c k ie o d d z ia ły i w o k o ło t r w a s t r z e l a n i n a , a b y z b a d a ć p r z e w o d y i n a k o p a ln i ę d o p ro w a d lz ić p r ą d , n i e z b ę d n y d l a c z y n n o ś c i p o m p n a d o le , w p r z e c iw n y m b o w ie m r a z i e k o p a l n i g r o z i z a to p ie n ie .
O to p r z y k ła d y z j e d n e j k o p a ln i , j a k g ó r n i k p o j m u j e s w ó j o b o w ią z e k , j a k m o c n o z w i ą z a n y j e s t z e s w o ją k o p a l n i ą w n a j b a r d z i e j p r z e ł o m o w y c h i n a j t r u d n i e j s z y c h m o m e n t a c h . A t a k i c h i p o d o b n y c h p r z y k ł a d ó w m o ż n a b y p r z y to c z y ć b e z l ik u . N a k o p a ln i „ K a t o w i c e ‘‘ w t y m s a m y m o k r e s ie g ó r n ic y n a d o le p r z e z 18 g o d z in b e z p r z e r w y p r a c u j ą , b y l e z d u s ić p o w s t a ł y p o
ż a r , k t ó r y m o ż e z a g r o z ić i s t n i e n i u k o p a ln i . N ic w i ę c d z iw n e g o , ż e w o d r o d z o n e j P o ls c e , k i e d y p a ń s t w o p rlz e ję ło k i e r o w n i c t w o p r z e m y s ł u i o d w o ła ło się d o o f i a r n o ś c i i p o c z u c ia o b o w ią z k u , z n a l a z ł o w g ó r n i k u w d z ię c z n y i s z c z e r y o d z e w . T y m . b a r d z ie j, ż e w n o w y c h w a r u n k a c h , p o l a t a c h m o lzo łu i t r u d u , p r z e s t a ł b y ć n a j e m n i k i e m w s łu ż b ie u o b c y c h , c h c iw y c h z y s k u a n ie z a i n t e r e s o w a n y c h p o t r z e b a m i k r a j u i d o p i ą ł s ię r a n g i w s p ó łg o s p o d a r z a , o d p o w ie d z ia ln e g o z a lo s k o p a ln i , p r z e m y s ł u i w s z y s tk ie g o , co w P o l s c e s ię d z ie je . Z r o z u m i a ł o d r a z u , ż e o d je g o w y s i ł k ó w i p o ś w ię c e n ia z a le ż y u r u c h o m i e n i e c a łe g o p r z e m y s łu , t r a n s p o r t u i łz a s p o k o je n ie p o t r z e b w a lc z ą c e g o je s z c z e p o d ó w c z a s i b l i s k ie g o f r o n t u . K o p a l n ie r y b n i c k i e b y ł y w t e d y c ią g le je s z c z e w z a s ię g u l in i i b o jo w ej-.
P I Ę K N E R E Z U L T A T Y
P o c z ą w s z y o d k w i e t n i a z o s t a ł w p r o w a d z o n y d l a p rłz e m y s łu w ę g lo w e g o p l a n p r o d u k c y jn y , o p a r t y n a u c h w a l e R a d y M in i
s t r ó w , w k t ó r y m z o s t a ł y p r z e w i d z ia n e n o r m y w y d o b y c i a n a p o s z c z e g ó ln e m ie s ią c e K o p a l n ie s ą z d e w a s t o w a n e r a b u n k o w ą g o s p o d a r k ą o k u p a n t a , n a p o t r z e b y p r o d u k c j i b r a k b y ło p o d ó w c z a s k ilk u d iz ie s ię c iu t y s ię c y r o b o t n i k ó w w p r z e m y ś l e w ę g lo w y m . N ie d o p i s u j e n i e t y l k o lic z b a , a le t a k ż e i ja k o ś ć . P r z e d w o j n ą p r z e c i ę t n a w i e k u z a t r u d n i o n y c h w g ó r n i c t w i e o b r a c a ł a się w g r a n i c a c h 35— 39, w k w i e t n i u t a g ra n ic ? , p r z e k r a c z a ł a 50 l a t ż y c ia . W p r a c y n a w e t p o d z ie m ią b y ł y z a t r u d n i o n e k o b i e t y . M ło d z ie ż N ie m c y w y b r a l i , p o z o s ta li n ie d o r o ś li i s t a r c y . G ó r n i k j e d n a k n i e z a w ió d ł. Z a w o d z iły z w ła s z c z a w p i e r w s z y c h m i e s i ą c a c h u s t a l o n e w u c h w a l e k w i e tn i o w e j n o r
m y a p r o w i z a c y j n e i g ó r n i k n i e d o s t a w a ł te g o , co m u s ię n a le ż a ło , z a w o d k iły d o s t a w y d r z e w a , m a t e r i a ł ó w p o m o c n ic z y c h . N ie z a w ió d ł n a t o m i a s t g ó r n ik . U s ta l o n e w p l a n ie n o r m y s t a l e b y ł y p r z e k r a c z a n e , a w g r u d n i u o s i ą g n ię t o p o n a d 130 ty s . to n d z ie n n e g o w y d o b y c ia , k t ó r e w r o k u 1938 w y n io s ło 127 ty s ię c y . P r z e c i ę t n a w y d a j n o ś ć d z ie n n a c z ło n k a z a ło g i n a k o p a ln i w k w i e t n i u w y n o s ił a 469 k g , w lis to p a d z ie 959 k g . N a 73 k o p a ln i e c e n t r a l n e g o z a g łę b i a w ę g lo w e g o w c z e r w c u 5 k o p a lń p r z e k r o c z y ło g r a n ic ę ty s i ę c a k g p r z e c ię t n e j d z ie n n e j w y d a j n o ś c i r o b o t n ik a , d z is ia j t a k i c h k o p a lń j e s t 33. N a t e r e n i e Z a g ł ę b i a C e n tr a l n e g o w r e w y ś c ig p r a c y m ię d z y k o p a l n i a m i k r a k o w s k i m i, d ą b r o w s k i m i, d a w n e g o p o ls k ie g o Ś lą s k a G ó r n e g o i n o w o - p r z y łą c z o n e g o d o M a c ie r z y — O p o la . A p o z a t y m p r a c u j e je s z c z e n a z a c h ó d w y s u n i ę te z a g łę b ie d o ln o ś lą s k ie , licfzące 7 k o p a l ń z d o s k o n a ł y m w ę g l e m k o k s u j ą c y m , j a k i e g o g d z ie in d z ie j n ie p o s ia d a m y .
W p r z e d w o j e n n y c h g r a n ic a c h P o l s k a w y d o b y w a ł a w r o k u 1938 — 38 m il to n w ę g la , k o p a l n i e o p o ls k ie d a w a ł y 26 m il.
t o n i d o l n o ś l ą s k ie g o 5 m il., r a z e m 69 m i lio n ó w to n . O o s ią g n ię c ie t e j g r a n ic y k u -
Jerzy Hutka
Problemy
P O M Y Ł K A
P o z o r n i e z d a w a ć b y s ię m o g ło , ż e n a j p r o ś c i e j r o z w ią z a ć p r o b l e m o s a d n i c t w a n a Ś lą s k u p r z e z s k i e r o w a n i e t a m r e p a t r i a n t ó w z e w s c h o d u i z a c h o d u i w y p e ł n ie n i e e w e n t u a l n y c h b r a k ó w pijzez o s a d n i k ó w z e b r a n y c h z t e r e n ó w p r z e l u d n io n y c h n a sz e g o p a ń s t w a . W t e n s p o s ó b , m n ie j w i ę c e j, r o z w i ą z u je s ię t e ż to z a g a d n ie n i e , m i m o , ż e s ą z d a n i a s p r z e c i w i a j ą c e s ię t a k i e m u p o d e jś c i u d o s p r a w y o s a d n i c t w a n a Ś lą s k u w ł o n ie s a m e g o U r z ę d u R e p a t r i a c y jn e g o . T o c z y s to ilo ś c io w e r o z w i ą z a n i e s t o i b o w ie m w r a ż ą c e j s p r z e c z n o ś c i z i s t o t n y m i p o t r z e b a m i t e r e n u i s t w a r z a c a ły s z e r e g n o w y c h t r u d n o ś c i n a p r z y s z ło ś ć , k t ó r e j u ż d z iś z a r y s o w u j ą się d o ś ć w y r a ź n i e . D o ty c h c z a s o w e d o ś w ia d c z e n ie w y k a z a ło , że:
1. R o z w ią z a n ie p r o b l e m u o s a d n i c t w a n a
s ić się o b e c n ie n ie m o ż e m y . B r a k n a m n i e k t ó r y c h u r z ą d z e ń , b r a k m a t e r i a ł ó w p o m o c n ic z y c h , b r a k d r z e w a , a p r z e d e w s z y s tk i m Iza m a ł o m a m y g ó r n ik ó w . P o w o li j e d n a k i t e n p o z io m o s ią g n ie m y , u s p r a w n i m y d o s ta w y , p o w r ó c ą n a s i g ó r n ic y z N ie m ie c , z B e lg ii i F r a n c j i . R o z b u d u j e m y p r z e m y s ł p o ls k i, z e l e k t r y f i k u j e m y k r a j , p o d n ie s ie m y w e w n ę t r z n e s p o ż y c ie w ę g la . W f o k u 1937 w y n o s iło o n o w P o l sc e n a g ło w ę 714 k g , w N ie m c z e c h 2650 k g , a w W ie lk ie j B r y t a n i i 3982 k g . Z a le g ło ś c i p r z e d n a m i s ą w i e lk ie . U s u n ię c ie ic h le ż y p o z a g r a n ic ą w y s ił k ó w g ó r n i k a i w y d a j n o ś c i k o p a lń . P o t r z e b n y j e s t d o te g o 'z o r
g a n iz o w a n y w y s ił e k c a łe g o n a r o d u , m ia s t, w s i p o ls k ic h . G ó r n i k w s k a z u j e ty lk o , j a k im te m p e m w i n n a iś ć o d b u d o w a i w j a k ie j a tm o s f e r z e n a le ż y p r a c o w a ć . I n ż y n ie r , t e c h n i k i r o b o t n i k n a k o p a l n i a c h p o ls k ic h s t a n o w i ą o b e c n ie d o b r z e z o r g a n iz o w a n y z e s p ó ł p r a c o w n ic z y . D la te g o te ż ic h p r a c a j e s t t a k w y d a j n a . P o z a w s p ó ln y m p o c z u c ie m o b o w ią z k u łą d z y ic h w s p ó ln e n i e b e z p ie c z e ń s tw o p r a c y W e d le p r z e d w o j e n n y c h s t a t y s t y k n a k a ż d y 1 m il i o n t o n w y d o b y te g o w ę g l a p r z y p a d a ło 4,2 w y p a d k i ś m i e r t e ln e , c z y li w y d o b y c ie r o c z n e 40 m i-
Ś lą s k u n i e d a s ię o d d z ie lić o d p r o b l e m u z a g o s p o d a r o w a n i a t y c h z ie m .
2. T e r e n w o j e w ó d z t w a ś lą s k o - d ą b r o w s k ie g o , a p r z y n a j m n i e j d a w n y o b s z a r p l e b i s c y to w y , m u s i b y ć t r a k t o w a n y b a r d z o e la s ty c z n ie , z e .w z g lę d u n a l u d n o ś ć m i e s z a n ą , p o ls k o - n i e m i e c k ą . .
O B R A Z G O S P O D A R C Z Y
Ś lą s k , r o z p a t r y w a n y j a k o z e s p ó ł g o s p o d a r c z y , j e s t s k o m p l ik o w a n ą c a ło ś c ią , w k t ó r e j r o z m a it e g a łę z ie w y t w ó r c z o ś c i w iza- j e m n i e o d s ie b ie z a le ż ą , a n a w e t s ię w a r u n k u j ą . W ie k i c a ł e t r w a j ą c y p r o c e s r o z w o jo w y , o r a z ś w ia d o m y w y s ił e k g o s p o d a r c z y u t w o r z y ły z e Ś lą s k a m e c h a n iz m , k t ó r e g o o p a n o w a n i e w y m a g a ć b ę d z ie o d n a s n a d z w y c z a j n y c h w y s iłk ó w . W y n ik a t ó ju ż z ń a j p o b ie ż n ie j sfeego p r z e g l ą d u g o s p o d a r c z e g o z ie m i ś l ą s k i e j .
lio n ó w t o n w ę g l a k o s z to w a ło p r z e d w o j n ą p r a w i e 170 lu d z i, a d o t e j lic z b y trfeeb a je s z c z e d o d a ć p r z y n a j m n i e j 1700 c ię ż k o p o s z k o d o w a n y c h , k t ó r z y s t a j ą się i n w a l i d a m i p r a c y . T a k i e w a r u n k i w y t w a r z a j ą h a r m o n ię p r a c y i w z a j e m n e z a u f a n ie d o s i e b ie lu d z i, a z te g o r o d z i s ię s iła , p r z e d k t ó r ą u s t ą p ić m u s z ą t r u d n o ś c i i p r z e s z k o d y . N ie g ó r n i k j e s t w in ie n , ż e w m ia s t a c h i n a w s ia c h p o ls k ic h b r a k je s z c z e o b e c n ie w ę g la n a o p a ł. S k ł a d a się n a to s z e re g p o w a ż n y c h p r z y c z y n , a p r z e d e w s z y s tk i m t r u d n o ś c i t r a n s p o r t o w e , b ę d ą c e w y n ik ie m w o j e n n y c h z n is z c z e ń . W m i a r ę u p ł y w u c z a s u i w ło ż o n y c h w y s iłk ó w k o l e j n o b ę d ą p o k o n a n e p o s z c z e g ó ln e p r z e s z k o d y . W ę g la b ę d z ie d o s y ć n ie ty lk o n a p o t r z e b y w e w n ę t r z n e , a le d u ż e ilo ś c i b ę d ą m u s ia ły b y ć p r z e z n a c z o n e n a 'e k s p o r t . J u ż d z is ia j w z a m i a n z a w ę g i e k o t r z y m u j e m y p o t r z e b n e n a m d l a in n y c h p r z e m y s ł ó w s u r o w c e , u r z ą d z e n i a te c h n ic z n e , m e d y k a m e n t y i a r t y k u ł y ż y w n o ś c io w e . W m i a r ę n o r m a l i z o w a n i a s t o s u n k ó w p o w o j e n n y c h , ro z s z e r z y s ię z a k r e s w y m i a n y t o w a r o w e j m ię d z y p o s z c z e g ó ln y m i n a r o d a m i, z a c ie ś n ią się w i ę z y p r z y j a ź n i i i n te r e s ó w . N i e la d a r o lę o d e g r a w t y m r ó w n i e ż i w ę g ie l p o ls k i.
R o ln ic tw o , w b r e w o g ó ln e m u m n i e m a n iu , m a n a Ś lą s k u w c ią ż je s z c z e p i e r w s z o r z ę d n e z n a c z e n ie . Z ie m ia b y w a t u b a r d z o r ó ż n a . N a j le p s z a z n a j d u j e s ię p o le w e j s t r o n i e O d r y , s z e r o k im p a s e m o d R a c i b o r z a p o c lz ąw sz y a ż p o L ig n ic ę i Z ło t o r y j ę . J e s t to o b s z a r ż y z n y c h g le b le s s o w y c h z e s p o r ą d o m ie s z k ą p r ó c h n ic y . U p r a w i a s ię n a n im i n t e n s y w n ie b u r a k i c u k r o w e , p s z e n ic ę o r a z ję c z m ie ń . L ż e js z e o r a z n a o g ó ł b a r d z o n i e r ó w n e z ie m ie p o p r a w e j s t r o n i e O d r y s p r z y j a j ą w ię c e j u p r a w i e ż y ta , z ie m n ia k ó w i ł u b in u . Z w ła s ż c z a u p r a w a z ie m n ia k ó w , k t ó r e p r z e r a b i a się w g o r z e ln ia c h , a lb o z u ż y w a p r z y h o d o w li ś w iń , m a t u p i e r w s z o r z ę d n e z n a c z e n ie . U p r a w a n a s i o n o le is ty c h i r o ś l i n w ł ó k n is ty c h , k t ó r a j u ż p r z e d p i e r w s z ą w o j n ą ś w ia t o w ą o d g r y w a ł a w g o s p o d a r c e r o l n e j p o le w e j s t r o n i e O d r y d u ż ą r o lę , z o s ta ła t a k w z m o ż o n a , ż e w o s t a t n i c h l a t a c h p rlze d d r u g ą w o j n ą ś w ia t o w ą p r o d u k c ja l n u w y n o s ił a p o ło w ę p r o d u k c j i c a ł e j R z e sz y . N i e m a łą r o l ę o d g r y w a w g o s p o d a r c e ś l ą s k i e j s a d o w n ic tw o . N a o g ó ł w ię k s z y c h g o s p o d a r s t w s a d o w n ic z y c h n ie m a . C a ły d r z e w o s ta n , s z a c o w a n y n a o k o ło 15 m ilio n ó w d r z e w o w o c o w y c h , z n a j d u j e s ię w n o r m a l n y c h g o s p o d a r s t w a c h c h ło p s k ic h o r a z n a s z o s a c h . O k o lic e w ię k s z y c h m i a s t s ą p o w a ż n y m i p r o d u c e n t a m i w a r z y w . P o w a ż n y w p ł y w n a r o z w ó j w a r z y w n ic t w a m a j ą f a b r y k i k o n s e r w w L ig n ic y i Z ie m - b ic a c h . P e w n ą o s o b liw o ś c ią w g o s p o d a r c e r o l n e j n a Ś lą s k u j e s t u p r a w a w i n o r o ś l i w o k o lic y Z ie lo n e j G ó r y . O b s ż a r y n a j g o r s z y c h g le b p ia s z c z y s ty c h p o o b u s t r o n a c h O d r y p o k r y t e są l a s a m i. L a s y z a j m u j ą n a n o w o p r z y łą c z o n y c h o b s z a r a c h Ś l ą s k a o k o ło 29 p r o c e n t p o w ie r z c h n i.
N a g le b a c h lic h y c h , p o o b u s t r o n a c h O d r y , s z c z e g ó ln ie w p o w i a ta c h p o d g ó r s k i c h i w s a m y c h g ó r a c h , z n a t u r y rz e c z y w ię k s z e Iz n a c z e n ie m a h o d o w l a b y d ła , n i e r o g a c i z n y i d r o b iu . W r o k u 1937 lic z y li N ie m c y n a o b s z a r z e Ś lą s k a 1.600.000 s z tu k b y d ł a r o g a te g o , o k o ło 281.000 k o n i, p r z e s z ło 200.000 o w ie c , n i e c a ł e 2,000.000 ś w iń , o k o ło 286.00 k ó z o r a z 6,500.000 s z t u k d r o b iu . N a j in t e n s y w n i e j s z ą g o s p o d a r k ę h o d o w l a n ą p r o w a d z i ł y p o ł u d n io w e p o w i a ty le w o b r z e ż n e orafe p o d g ó r s k i e p o w i a ty w z d łu ż c a łe j g r a n ic y c z e s k ie j. P o p r a w e j s t r o n i e O d r y h o d o w a n o ś w in ie w o k o lic y K l u c z b o r k a i O le s n a , o r a z b y d ło r o g a t e w p a s ie n a d o d r z a ń s k i m o d O p o la p o B rz e g . O d m ie n n ie n iż u n a s r o z c i ą g a ł y s ię n a Ś lą s k u D o ln y m o b s z a r y h o d o w li o w ie c n a p o w i a t y n iz in n e . D la c a ł o k s z t a ł t u o b r a z u g o s p o d a r c z e g o t r z e b a t u w s p o m n ie ć o g o s p o d a r c e r y b n e j . N a p r z y łą c z o n y m o b s z a r z e Ś lą s k a z n a j d u j e się o g ó łe m 4.625 s t a w ó w r y b n y c h o ł ą c z n e j p o w i e r z c h n i 18.000 h a . P r o d u k c j a r o c z n a w y n o s ił a p r z e d o s t a t n i ą w o j n ą o k o ło 2,225.000 k g r y b .
O b s z a r Ś lą s k a p o k r y t y j e s t s ie c ią z a k ł a d ó w p r z e m y s ło w y c h . O p r ó c z z n a n y c h p o w s z e c h n i e c e n t r ó w p r z e m y s ł u c ię ż k ie g o , p r z y le g a j ą c y c h d o s t a r e g o w o j e w ó d z t w a ś lą s k ie g o , p r z y p a d ł n a m r ó w n i e ż m n ie j z n a n y o b s z a r g ó r n ic z y w a ł b r z y s k i z p o k ł a d a m i k o k s u j ą c e g o w ę g la oraiz k i l k u k o k s o w n ia m i, d o s t a r c z a j ą c y m i p o t r z e b n e g o p a l i w a d l a f a b r y k ro z m ie s z c z o n y c h p o r ó ż n y c h m i a s t a c h o r a z p rfe e m y s łu h u t n ic z e g o w p ó łn o c n e j c z ę ś c i Ś lą s k a D o ln e go. w r e j o n i e N o w e j S o li, S z p r o t a w y i B o l e s ła w c a . N ie b r a k u j e t u r ó w n i e ż p o k ł a d ó w w ę g l a b r u n a tn e g o . N a w i e l k ą s k a lę r o z w i n ię ty j e s t n a Ś lą s k u p r z e m y s ł p a p i e r n ic z y , c e m e n to w y , c e r a m i c z n y i s z k l a r s k i, w r e s z c i e t k a c t w o , z w ła s z c z a l n ia n e o r a z p r z e m y s ł p r z e t w ó r c z y , j a k c u k r o w n ie , g o r z e ln ie itp ., u m o ż l i w i a j ą c y u p r a w ę n i e k t ó r y c h r o ś lin . D o ś ć w s p o m n ie ć , że w P r ą d n i k u p o s i a d a m y j e d n ą z n a j -
Edward Stawicz \ >
„Dziadów" część oświęcimska
T e d w ie r ę c e w y s m u k łe , p r z e z r o c z y s te , d z ie w c z ę c e , to k łę b k i r o z ja r z o n e p o w ie t r z a — n ic w ię c e j.
C z a s e m g a s n ą — a p o te m , w m r o k ó w k u b a tu r z e r o z ś w ie c a j ą s ię , r z e k łb y ś : — „ D w ie k r e m o w e r ó że, lubi d w ie r y b y ś w ie c ą c e z o c e a n u p iecza r" .
..T a k s e a n s s ię z a c z y n a ł. W o ń k o n w a lij... C z ek a m . W y c h u d ły p a r o w o z u g w iz d — i tu r k o t g łu c h y .
— „ S a lv e n o s ‘“ — g d z ie ś s z c z ę k a j ą w a g o n ó w ła ń c u c h y . G d z ie ś n o c r z ę z i g łę b o k o i w m g ła c h , n a z a k r ę c ie , s k w ie r c z ą s z y n y : — „ O ś w ię c im , O ś w ię c im , O św ię cim ..." —
— W o d lu d n e j o k o lic y , g d z ie w c a le s z y n n ie m a . o d ło s k o t u w a g o n ó w d r ż y d o m m ó j, d r ż y z ie m ia . T ra n sp o rt! d r u g i i tr z e c i... c z w a r ty , p ią ty .. C oraz p r z e w a la s ię g r z m o t g łu c h y p o c ią g u -u p io r a ; z e la z iw ł o s k o t a m i w o ła i p r z e k lin a ...
W m a s z y n a c h ś w is t : — „ O św ię c im " — sy k : — „ D o O św ię c im ia !" — W p o w ie tr z u c ia ł s p a lo n y c h s w ą d i g r o za d zik a .
C o ra z w ię c e j rą k , r a m io n z t ła m r o k u w y n ik a , j a k p o c h o d n ie ja r z ą c e s i ę m g ła w o z d a le k a .
K a ż d a z r ą k ty c h to c z ło w ie k — n ie , to ś la d c z ło w ie k a . O to d z ie c k a p ię ś ć — p a lc e z a c is k a w id m o w e
n a c y n o w y m d o b o sz u b e z b ę b n a i g ło w y . T a d ło ń : s ę k a t a — p r a c ą z a w ię d ła i łz a m i D z ie w c z y n o , r a m io n t w o ic h p o z n a ję a k s a m it.
A, ty , ła p o k o w a ls k a — ś c ię g n a t w e i ż y ły j e s z c z e tę tn ią , c h o ć p u c h e m ś w ia t ł a s ię p o k r y ły .
—< K to j e s t e ś , r ę k o s m u k ła , p ły n ą c a p o w o li, p e łn a w s p o m n ie ń n o k t u r n ó w i s z u m ó w to p o li?
— ■ A n a t e j, w y c h u d z o n e j, m o ż e w s p ie r a ł c z o ło j a k iś k u z y n d a le k i A b la i a n io łó w .
— , — T y le r ą k ! ! C o ra z n o w e i n o w e w p r z e s tr z e n i m n o ż ą s ię , o s a c z a ją m n ie j a k la s p ło m ie n i. ' R o z p ły n ę ły s ię ś c ia n y . C o ra z g łę b ie j, d a le j,
f a lu j ą c a g ę s t w in a lu d z k ic h rą k s ię p a li, p o b r z e g i h o r y z o n tu — j a k ś w ia t e łk a g r o m n ic .
I l e w s t e p ie p ło n ą c y m tr a w , t y l e t y c h d ło n i.
A le j e s z c z e w c ią ż , g d z ie ś ta m , j a k h u r a g a n w c h m u r z e , n o w e t r a n s p o r ty d u d n ią n a s z y n k la w ia tu r z e .
W m a s z y n a c h g w iz d : — „ O św ię c im " — s y k : — „ D o O św ię c im ia !"
N o c i e c h o z p ó l ś m ie r c i g ło s ic h w y o lb r z y m ia . R a m io n a ś w ie t l e j ą c e a ż k u n a m w z a ś w ia ta c h ,
c z e g ó ż b r a k w a m ? N ie u m ie m , o c h , n ie u m ie m p ła k a ć ! A le n a t l e t e j k a r t y c ie ń m o j e j c z u p r y n y
r o z w ic h r z o n y , j a k s to s ó w , j a k m ia s t i w s i d y m y , n ie c h o w a s ś w ia d c z y lu d o m , i o n a s n ie c h ś w ia d c z y .
P o m n ik , j a k w y u b o g i, c ic h y i r o z p a c z n y .
