REVUE TRIMESTRIELLE DE STATISTIQUE
KWARTALNIK STATYSTYCZNY
ROK 1932, TOM IX, ZESZYT 4
ANNEE 1932, TOME IX, FASCICULE 4 KOMITET REDAKCYJNY
GŁÓWNEGO URZĘDU STATYSTYCZNEGO
COMITE DE REDACTION
DE L’OFFICE CENTRAL DE STATISTIQUE
Przewodniczący:
Dyrektor Gł. U. St. — EDWARD SZTURM DE SZTREM
President:
DirecteurderOff.Centr.de St.— EDOUARD SZTURM DE SZTREM Członkowie:
STEFAN SZULC — Redaktor główny
IGNACY KRÄUTLER — Zastępca redaktora głównego TADEUSZ SZTURM DE SZTREM
Membres:
STŹPHANE SZULC — Ridacteur m chef 1GNACE KRÄUTLER — Redacteur suppleant THADĆE SZTURM DE SZTREM
Sekretarze:
JADWIGA ŁOCHOWSKA, MAR JA GIEYSZTOR
Secretaires:
HEDVIGE ŁOCHOWSKA, MARIE GIEYSZTOR
KOMITET REDAKCYJNY TELEFON 232-79
Za opinje wyrażone w artykułach, drukowanych w wydawnictwach Głównego Urzędu Statystycznego, odpowiada podpisany autor.
Les articles imprimis dans les publications de VOffice Central de Statistique traduisent les opinions des auteurs signant les articles.
TREŚĆ SOMMAIRE
str.
Dr. Rajmund Butawski
Zagadnienie pracowników publicznych w statystyce zawodowej... •... 269
lnż. Stanisław lhnatowicz
Rozmieszczenie tartaków... 298 Wacław Poniatowski
Korespondenci rolni Głównego Urzędu Statystycznego w latach 1927-1930 ... 314
B. Buczyński i S. Fogelson
Przegląd obcych czasopism statystycznych .... 324
page Dr. Rajmund Buławski
Le probleme de travaiileurs publics dans la statis- tique des professions... . . 269
Ing. Stanisław Ihnatowicz
La repartition territoriale des scieries...298 Wacław Poniatowski
Correspondents agricoles de I’Office Central de Statistique 1927-1930 . •... 314
B. Buczyński et S. Fogelson
Revue de pariodiques statistiques strangers . . . 324
REVUE TRIMESTRIELLE DE STAT1STIQUE
ANNEE 1932, TOME IX, FASCICULE 4
KWARTALNIK STATYSTYCZNY
ROK 1932, TOM IX, ZESZYT 4
DR. RAJMUND BULAWSKI
Zagadnienie pracowników publicznych w statystyce zawodowej
1. Ustalenie przedmiotu badania W swych rozważaniach nad strukturą socjalną ludności, zawartych w artykule Warstwy społeczne*, doszedłem do wniosku, że przy ustalaniu wykazu warstw społecz
nych, których wyodrębnienie nasuwa się w dzisiejszem stadjum naszego rozwoju gospo
darczo-społecznego, należy poszczególne grupy funkcjonarjuszów publicznych wy
dzielić z ogólnej masy ludności zależnej, traktując je jako specjalne warstwy społecz
ne. Stosownie do przeprowadzonego tam ogólnego podziału pracowników umysłowych, wyodrębniono przytem: i) urzędników publicz
nych na stanowiskach kierowniczych, 2) pu
bliczny personel urzędniczy niekierowniczy.
Pozatem uwzględniono, już wśród pracowni
ków fizycznych, jako dalszą warstwę pracow
ników publicznych, 3) niższych funkcjonar
juszów publicznych. W niniejszym artykule postaram się wyjaśnić możliwość ujęcia tych trzech warstw przy opracowaniu wyników spisu zawodowego.
Na tern jednak nie wyczerpie się temat naszych rozważań.
Pojęcia funkcjonarjuszów publicznych nie można ograniczać tylko do osób, których stosunek służbowy ma charakter prawno- publiczny. Chociaż osoby, powołane na sta
nowiska urzędnicze mocą jakiegoś aktu prawno-publicznego (nominacji, wyboru), są znacznie ściślej związane z władzą publiczną i mogą być uważane za właściwych jej re
prezentantów, to jednak, o ile chodzi o rodzaj wykonywanych przez nie czynności, trudno dopatrzeć się jakichś zasadniczych różnic między niemi a pracownikami, pełniącymi swe obowiązki na zasadzie prywatno-prawnej
umowy o najmie usług. Wyłączenie t. zw.
pracowników kontraktowych z pod pojęcia urzędników publicznych byłoby tein mniej usprawiedliwione, że jak w Polsce tak i w innych państwach niema jasno określonych zasad ustalających, w jakich wypadkach sto
sunek służbowy powinien mieć charakter publiczno-prawny i w jakich pry watno-prawny i kontraktowa służba publiczna jest dotych
czas zjawiskiem dość przypadkowem 1 2. Tak np. w Polsce dla niektórych dużych odłamów funkcjonarjuszów instytucyj publicznych, np.
dla urzędników komunalnych na terenie b.
zaborów rosyjskiego i austrjackiego, charakter prawno-publiczny stosunku służbowego nie może być narazie wogóle brany pod uwagę ze względu na brak odnośnych przepisów ustawowych.
Czy dany pracownik jest t. zw. etatowym, czy kontraktowym, z chwilą, gdy piastuje on jakiś urząd, musi on być uważany za pra
cownika publicznego.
Takie pojęcie funkcjonarjuszów publicz
nych może jedynie wchodzić w rachubę, gdy się tej grupie osób zamierza nadać znaczenie specjalnej kategorji społecznej.
Chociaż bowiem między poszczególnemi odłamami pracowników, zatrudnionych w instytucjach publicznych, zachodzą duże różni
ce w uposażeniu, chociaż pracownicy kon
traktowi są naogół gorzej postawieni od etatowych, wszystkie osoby, będące organami instytucyj publicznych, mają pewne wspólne odrębne warunki pracy i bytu, wyraźnie odróżniające je od pracowników organizacyj prywatnych. '
Rozpatrując pracowników publicznych jako pracowników instytucyj publicznych, nie
1 Kwartalnik Statystyczny r. 1932 t. IX, zeszyt 3, str. 179 i nast.
2 Ob. A. M. Jaroszyński Stanowisko prawne pracownikózu publicznych. Gazeta Administracji i Policji Państioowcj r. XIV 1932 (Js/b 22).
Uwaga redakcji. Projekt przedstawiony w niniejszej pracy nie jest projektem Głównego Urzędu Statystycznego.
Kwartalnik Statystyczny, 1932. 20
270 DR. RAJMUND PUŁAWSKI usunąłem jednak jeszcze wszystkich trud
ności, jakie nastręcza ustalenie kręgu osób, tym terminem objętych, bo i pojęcie insty
tucyj publicznych może nasuwać pewne wątpliwości. Powstaje mianowicie kwestja, czy należy tutaj też włączać przedsiębiorstwa, prowadzone przez organizacje publiczne.
Pytanie to jest o tyle usprawiedliwione, że aczkolwiek przedsiębiorstwa te mają też pewne ogólne cele, chociażby ten, aby przez pomnożenie dochodów swych organizacyj macierzystych ułatwić im spełnianie ich ogól
nych zadań, są one jednak przeważnie eksploa
towane na zasadach gospodarki prywatnej i narówni z przedsiębiorstwami prywatuemi dążą do osiągnięcia jak największych czystych zysków—pracownicy więc tych przedsię
biorstw pod względem roli spełnianej i cha
rakteru swej pracy nie różnią się zasadniczo od personelu przedsiębiorstw prywatnych.
Odpowiedź na to pytanie nie może być jednak inna jak twierdząca. Mamy bowiem liczne przedsiębiorstwa, które są bezpośrednio pro
wadzone przez organa administracji publicz
nej i tak z nią sprzęgnięte, że nieuznawanie ich za publiczne przeczyłoby jasnej oczy
wistości. Możnaby jedynie mówić o wydzie
leniu zinstytucyj publicznych przedsiębiorstw, wyodrębnionych z centralnej administracji czy to na zasadzie posiadania własnej oso
bowości prawnej, czy też chociażby własne
go statutu. Ponieważ jednak niema żadnych ogólnych zasad, któreby w sposób jednolity normowały wydzielanie przedsiębiorstw, i ta sama instytucja może w jednem miejscu stanowić część ogólnej administracji, w dru- giem posiadać samodzielność administracyjną i gospodarczą, niema żadnej racji, by tu czynić jakieś różnice i, jedne przedsiębiorstwa tra
ktując jako publiczne, inne stawiać poza ich nawiasem. Do tego dochodzi, że warunki pracy personelu publicznego są w przedsię
biorstwach wyodrębnionych często normo
wane według podobnych zasad, co w central
nej administracji.
Tak więc dochodzimy do wniosku, że chcąc ustalić liczbę pracowników publicznych, należy pojecie instytucyj publicznych ujmować jak najszerzej, włączając doń także wszystkie zakłady i przedsiębiorstwa publiczne. Takie postawienie sprawy jest zresztą zgodne z prawniczym poglądem na istotę instytucyj publicznych, według którego nawet najbardziej fiskalnie nastawione przedsiębiorstwa, pro
wadzone przez organizacje publiczne, są
uważane za przedłużenie działalności ich związków macierzystych i zaliczane do admi
nistracji publicznej1. W zakładach i przed
siębiorstwach publicznych znajdują jednak zatrudnienie poza urzędnikami i niższymi funkcjonarjuszami, których zwykle ma się na myśli, mówiąc o pracownikach publicz
nych, także wielkie masy robotników. Czy i one mają być podciągnięte pod to pojęcie?
O ile chodzi o rozpatrywanie zagadnienia pracowników publicznych z punktu widzenia struktury społecznej, jasną jest rzeczą, że robotnicy, zajęci w instytucjach publicznych, do grupy tej włączani być nie mogą, bo nie mają oni nic wspólnego z żadną z trzech warstw, obejmujących pracowników publicz
nych, które na wstępie wymieniłem. Robot
nicy ci, chociaż często są lepiej postawieni od robotników instytucyj prywatnych pod względem urządzeń socjalnych, higjenicznych i szkolnych, są jednak zasadniczo przyjmo
wani na tych samych warunkach co prywatni i narówni z nimi podlegają prawu podaży i popytu. Pod względem społecznym robot
nicy instytucyj publicznych tworzą jedną całość z robotnikami instytucyj prywatnych, łącząc się z nimi w swych dążeniach poli
tycznych i społecznych i należąc naogół do tych samych organizacyj, powołanych do obrony ich interesów.
Wydzielanie w tablicach statystyki za
wodowej obok urzędników i niższych funk- cjonarjuszów także robotników, zatrudnio
nych przez organizacje publiczne, daje jednak tak wielkie korzyści, że takie rozszerzenie pierwotnie postawionego tematu musi być chyba uważane za usprawiedliwione. Toć ujmując całkowity personel, będący na usłu
gach organizacyj publiczno-prawnych, otrzy
mujemy nadzwyczaj cenne informacje o roli i znaczeniu tych organizacyj w całokształcie życia państwowego.
Jedną z rzeczy, najbardziej charaktery
stycznych dla rozwoju nowoczesnego pań
stwa, jest stale powiększanie się zakresu za
dań organizacyj publicznych. Zjawisko to przybrało charakter czegoś tak prawidłowe
go, że mówi się nawet o pewnego rodzaju ' „prawie“ stałego rozrostu agend publicznych1 2 3.
Nowe zadania pojawiają się nasamprzód w tej sferze działalności, która od dawien daw
na jest uważana za najważniejszą i najbar
dziej istotną władzy publicznej, a mianowicie w sferze zapewnienia bezpieczeństwa ze
1 Dr, Tadeusz Bigo Związki publicznoprawne w świetle ustawodawstwa polskiego, Warszawa. 1928 str. 202.
2 Adolf Wagner i Franciszek Opnencheimer w artykule Staat in nationalokonomischęr Hinsicht w Handivörterbuch (\er Stan(six'issęn$cha/ten, wydanie I\r,
ZAGADNIENIE PRACOWNIKÓW PUBLICZNYCH W STATYSTYCE ZAWODOWEJ 271 wnętrznego i wewnętrznego oraz utrzymania
porządku. Jesteśmy więc świadkami wielkie
go rozrostu zadań publicznych w dziedzinie sądownictwa, policji, dyplomacji, spraw woj
skowych i t. d. Dalej nastąpił ogromny roz
wój, tak charakterystyczny dla nowszych czasów, działalności publicznej w zakresie spraw kulturalnych i społecznych. Czy to, gdy chodzi o szkolnictwo i wychowanie, sztukę, czy też o zdrowie publiczne, opiekę społeczną, ochronę pracy, ubezpieczenia spo
łeczne, organa publiczne mają dziś nieporów
nanie dalej idące obowiązki aniżeli ongiś.
Wreszcie wkroczyło nowoczesne państwo też mocno w dziedzinę życia gospodarczego, przejmując na siebie częściowo nawet bez
pośrednie zaspakajanie potrzeb material
nych swych obywateli. I tak znalazły się w ręku państwa i samorządu majątki ziem
skie, lasy, kopalnie, banki, przedsiębiorstwa przemysłowe, sklepy, elektrownie, gazownie, wodociągi, rzeźnie, hale targowe, koleje, poczta, telegraf, tramwaje i t. d.
Rozwój ten jest tak znamienny dla na
szego ustroju gospodarczo-społecznego, że zwrócenie nań specjalnej uwagi przez staty
stykę państwową musi być chyba uważane już nietylko za pożądane, lecz wprost ko
nieczne. To też obserwujemy w ostatnich czasach różne poczynania, zmierzające do statystycznego zobrazowania działalności organizacyj publicznych w różnych jej dzie
dzinach. Na uwagę zasługują zwłaszcza prace, starające się rolę państwa i związ
ków samorządowych oświetlić z punktu widzenia finansowego. W tym zakresie są nawet, z inicjatywy statystyka polskiego Dr.
j. Pi ekałkie wieża, ostatnio czynione usilne starania na terenie Międzynarodowego Instytutu Statystycznego w kierunku ustale
nia metod opracowania statystyki finansów publicznych w skali międzynarodowej h Wszystkie te poczynania mają jednak do
tychczas to do siebie, że nie ujmują cało
kształtu działalności publicznej1 2. Statystyka finansów publicznych jest przy tern statystyką wtórną, opracowywaną na podstawie zam
knięć rachunkowych poszczególnych związ
ków publiczno-prawnych, musi się więc do
stosować do otrzymanych zestawień, na spo
rządzanie których bezpośredniego wpływu nie ma. Tę lukę w naszej statystyce urzędo
wej, tak żywo obecnie odczuwaną, mogą do pewnego stopnia wypełnić spisy zawodowe, perjodycznie przeprowadzane, które są do
chodzeniami pierwotnemi i mają tę zaletę, że ujmują całość stosunków gospodarczych i społecznych państwa w jednym ogólnym przekroju. Statystyka zawodowa może oczy
wiście oświetlić omawiane zagadnienie tylko z jednej strony, mianowicie z punktu widze
nia ilości pracowników, zatrudnionych w organizacjach publicznych. Jednak dzięki szczegółowym podziałom, stosowanym w swych tablicach, może ona dać nietylko ogólny pogląd na rozmiary działalności tych organizacyj, lecz także zobrazować ją w po
szczególnych jej dziedzinach. Spis zawodów posiada przy tern tę wyższość nad wszelkiemi innemi dochodzeniami, któreby tu mogły wchodzić w rachubę, że operując jako jedno
stką statystyczną człowiekiem, stosuje mier
nik o wartości niezmiennej, nadający się do porównań na dłuższych przestrzeniach czasu, czego np. powiedzieć nie można o pieniądzu.
Jeżeliby się nawet miało jakie wątpliwości co do przydatności statystyki zawodowej dla oświetlenia ogólno-społecznego i ogólno
gospodarczego znaczenia organizacyj publicz
nych, to jednak w jednym punkcie nic jej zastąpić nie zdoła, mianowicie gdy chodzi o przedstawienie państwa i samorządów wszelkiego rodzaju w charakterze ich jako pracodawców. Pod tym względem spis za
wodów posiada pewnego rodzaju monopol, gdyż do głównych jego zadań należy nietyl
ko stwierdzenie rodzaju wykonywanej pracy zarobkowej każdej poszczególnej osoby, lecz także ustalenie instytucji, w której dana oso
ba jest zatrudniona3. A zbadanie roli ciał publicznych jako pracodawców zasługuje chyba na uwagę.
Organizacje publiczne zatrudniają niewąt
pliwie największe liczby pracowników w każ
de m państwie. Jeżeli więc w statystyce zawo
dowej są czynione usiłowania scharakteryzo
1 Dr. J. P i e k a ł k i e w i c z Prace przygotowawcze do międzynarodowego ujednostajnienia statystyki wydatków i dochodów państw, krajów i gmin, Kwartalnik Statystyczny, 1930 r. tom VII, zesz. 3, str. 1149 i nast.
2 Próbę przdstawienia całokształtu wydatków i dochodów związków prawno-publicznych uczynił dla Polski Dr. J. P i e k a 1- ki ewicz w artykule, ogłoszonym w Kwartalniku Statystycznym t. VI (192Q r.), str. 253 i nast. Praca ta, nosząc charakter badania jednorazowego, nie może jednak przedstawiać wartości statystyki urzędowej, która, prowadzona stale, mogłaby dopiero dać pogląd tna ewolucję stosunków w tej dziedzinie. Uchwały Międzynarodowego Instytutu Statystycznego zaś, dotyczące ujednostajnienia sta-
ystyki wydatków i dochodów związków publiczno-prawnych, ograniczają te badania tylko do państwa i samorządu tery tor jaln egu.
3 Do pomyślenia byłoby też przeprowadzenie specjalnego dochodzenia statystycznego w celu ustalenia ogólnej liczby osób za
trudnionych przez organizacje publiczne—niezależnie od spisu zawodów, dokonywanego w ramach spisu ludności. Kto się jednak zapoznał z ogromnemi trudnościami, na które napotkał przeprowadzony w Polsce w styczniu 1923 r. spis funkcjonarjuszów państwowej służby cy
wilnej (ob. uwagi wstępne pióra Stanisława Pszczółko w sk i ego w t. VI Statystyki Polski) musi—chociażby narazić—uznać zamiar uięcia wszystkich pracowników publicznych przy pomocy specjalnego badania za niemożliwy do zrealizowania. Badanie takie, przepro
wadzone w innym czasie co spis zawodów i różniące się od niego pod względem zastosowanych metod, nie pozwoliłoby zresztą przedsta
wić znaczeniu ciął publicznych na tle ogólnego rozwoju gospodarczego i społecznego kraju,
272 DR. RAJMUND BUŁAWSKI wania prywatnych przedsiębiorców według
liczby sił najemnych, to jest to chyba najzupeł
niej uzasadnione w odniesieniu do tych naj
większych pracodawców. Ile osób znajduje pracę w instytucjach publicznych? Jakiej części ludności instytucje te dostarczają środków utrzymania? jaka ilość osób jest materialnie uzależniona od władzy publicznej? Jaką iloś
cią osób posługują się ciała publiczne, by wykonać nałożone na nie zadania? Z jaką ilością osób organizacje publiczne biorą bez
pośredni udział w życiu gospodarczem, pro
wadząc własne przedsiębiorstwa rolne, prze
mysłowe, handlowe i t. d.? U jakiej części ludności interes prywatno-gospodarczy, jako główny motor działania, ustępuje miejsca interesowi publicznemu? Oto pytania, które wystarczy postawić, aby zrozumieć doniosłość poruszonego tematu.
Tak więc musi być uznane za zadanie, godne zastanowienia, nietylko ujęcie po
szczególnych grup pracowników publicznych, uważanych za specjalne warstwy społeczne, lecz także ustalenie ogólnej liczby osób, za
trudnionych w instytucjach publicznych wszel
kiego rodzaju. W jaki sposób cele te dadzą się osiągnąć w ramach spisu zawodowego?
Zanim zajmiemy się szczegółowszem omó
wieniem metod rozwiązania tego zagadnienia, chciałbym jednak usunąć pewne wątpliwości, które mogłyby się nasunąć w związku z wy
jaśnieniem pojęcia pracowników publicznych, podanem w mym artykule Warstivy społeczne’.
W artykule tym, jako główną różnicę między funkcjonarjuszami publicznymi i pry
watnymi, uznałem okoliczność, że podczas gdy ci ostatni pracują na korzyść jednostek, pierwsi służą ogółowi i interes ogółu stale muszą mieć na względzie. W niniejszym artykule wysunąłem jako decydujące kry
terium przy określaniu pojęcia pracowników publicznych formę prawną instytucji, w której dana osoba pracuje. Czy niema w tern pew
nych sprzeczności?
Forma prawna nie zawsze musi się po
krywać z celem danej instytucji. Tak jak wśród instytucyj publicznych mamy sporo takich, które są eksploatowane według zasad prywatnej gospodarki i zmierzają do osiąg
nięcia największego zysku, np. piekarnie, cegielnie, kopalnie węgla, młyny, sklepy, mleczarnie, prowadzone przez organizacje publiczne, tak z drugiej strony istnieją liczne instytucje prywatne, zwłaszcza t. zw. orga-
1 Kwartalnik Statystyczny 1932 r. t. IX zesz. 3, str. 188.
2 Ob. artykuł Związki zawodowe pracowników J. Czerw rhowski ego.
nizacje społeczne różnego rodzaju, których działalność ma wszelkie cechy zaspakajania potrzeb ogólnych. O ile co do przedsiębiorstw, prowadzonych przez organizacje publiczne, łatwo dojść do wniosku, że mogą one także z punktu widzenia celu być uważane za pu
bliczne, gdyż, abstrahując, już od tego, że odgrywają one na rynku wewnętrznym często rolę czynnika regulacyjnego i interwencyj
nego i tern samem służą ogółowi, przy
czyniają się one do powiększenia zasobów finansowych organów publicznych, to wspo
mniane organizacje prywatne o charakterze społecznym, jeżeli wziąć pod uwagę zadania, które sobie stawiają, żadną miarą nie mogą być podciągnięte pod pojęcie prywatno- gospodarczych, gdyż cel zysków jest im zupełnie obcy. Organizacyj takich mamy dużo. Można tu wskazać na różne stowarzy
szenia religijne, oświatowe, wychowawcze, naukowe, kulturalne, sportowe, ubezpiecze
niowe, sanitarne, polityczne i t. d. Na szcze
gólną uwagę zaś zasługują związki zawodowe pracodawców i pracobiorców, które, zacho
wując charakter organizacyj dobrowolnych, zostały jednak wciągnięte w obręb admini
stracji publicznej przez uzyskanie przewi
dzianego w ustawodawstwie prawa delego
wania swych przedstawicieli, przeważnie 0 charakterze doradczym, do całego szeregu organów administracji publicznej, jak np. do Rady Ochrony Pracy, Państwowej Rady Emigracyjnej, sądów pracy, komisyj polu
bownych i rozjemczych, mających na celu likwidację zatargów zbiorowych w rolnictwie 1 t. d. Dzięki tym uprawnieniom związki zawodowe otrzymały w pewnym zakresie charakter publiczny, chociaż pod względem formalno-prawnym pozostały organizacjami prywatnemi2.
Czyż nie należałoby wszystkich tych orga
nizacyj także uznać za publiczne przy usta
laniu kręgu pracowników, określonych jako publicznych?
Jeżeli oprzeć się na celu, do którego organizacje te zmierzają, byłoby to najzu
pełniej usprawiedliwione. Myśl zaliczenia do organizacyj publicznych także stowarzyszeń społecznych wszelkiego rodzaju i związków zawodowych mogłaby być uważaną za bardzo pociągającą i z tego względu, że pozwoliłoby nam to uzyskać dość głęboki wgląd także w formy dobrowolnego organizowania się społeczeństwa w celach ogólnych. O ile chodzi o związki zawodowe, oznaczałoby to przy tern
i ń s k i e g o w Encyklopedji prawa publiczne go Dr. Z. C y b i-
ZAGADNIENIE PRACOWNIKÓW PUBLICZNYCH W STATYSTYCE ZAWODOWEJ 273 może tylko pewne wyprzedzenie rozwoju
prawa, który prawdopodobnie nastąpi, bo nie mówiąc już o krańcowych przykładach eta- tyzacji tych związków w Rosji Sowieckiej i we Włoszech, także i w innych państwach, np. w Stanach Zjednoczonych A. P., w Anglji i w Niemczech, spostrzegamy dość wyraźną dążność do wtłoczenia ich w ramy ustrojowe państwa i wprzęgnięcia do bezpośrednich jego zadań, i jest przypuszczalnie tylko kwestją czasu nadanie im także i u nas formy organizacyj publiczno-prawnych.
Jednak przedsięwzięciu takiemu przeciw
stawiają się ogromne przeszkody techniczne.
Rozszerzenie pojęcia organizacyj publicznych na wszystkie instytucje, zaspakajające potrze
by ogólne, byłoby w obecnej chwili niebez
pieczne, bo utrudniłoby bardzo oddzielenie ich od organizacyj, mających prywatny in
teres na celu, i mogłoby wogóle uniemożli
wić opracowanie zagadnienia pracowników publicznych. Toć nazwa danego stowarzy
szenia bardzo często nie mówi nic o tern, czy celem jego jest zysk, ulegający podzia
łowi między stowarzyszonymi, czy też inte
res publiczny. Na szczegółowsze zaś badanie natury każdej instytucji ramy spisu zawodo
wego nie pozwalają.
Trzeba też zważyć, że gdyby się za kryter- jum organizacyj publicznych przyjęło cel ich działalności, należałoby pod nie także pod
ciągnąć różne zakłady, jak szkółki, żłobki, szpitale, bibljoteki, powołane do życia w ce
lach ogólnych przez osoby iizyczne, np.
właścicieli majątków, fabryk. Tutaj rozgra
niczanie instytucyj o celach publicznych i prywatnych byłoby jeszcze trudniejsze.
Ze względów technicznych więc przyjęcie momentu celu jako kryterjum organizacyj publicznych musi upaść. Potraktowanie pra
cowników organizacyj społecznych jako pra
cowników publicznych byłoby jednak i z tego względu niewskazane, że nietylko uniemo
żliwiłoby to ustalenie ścisłej liczby osób, zatrudnionych w organizacjach publicznych w sensie prawnym, co samo w sobie musi być uważane za zadanie dość ważne, lecz także przeszkodziłoby ujęciu funkcjonarju- szów publicznych jako kategorji społecznej.
W praktyce życiowej bowiem nie od celu danej instytucji, lecz od jej charakteru praw
nego zależy, czy dany pracownik jest zali
czany do grupy urzędników prywatnych czy publicznych. Tylko funkcjonarjusze, pracują
cy w organizacjach publiczno-prawnych, są objęci przepisami, które, normując w od
rębny sposób ich warunki pracy, pozwalają
im nadać charakter specjalnej grupy spo
łecznej.
Jak widzimy, pojęcie pracowników pu
blicznych, z chwilą gdy się zamierza przystą
pić do liczbowego ustalenia tej grupy, może być oparte jedynie na kryterjum formalnem, mianowicie na charakterze prawnym insty
tucji, w której dana osoba pracuje. Nie na
leży jednak przypuszczać, że różnica w for
mie prawnej zakładów pracy sama w sobie byłaby dostateczną przyczyną do wyodręb
nienia pracowników publicznych. Tern, co usprawiedliwia nadanie formy prawno-pu- blicznej pewnym instytucjom i poddanie pra
cowników tych instytucyj specjalnym prze
pisom, jest nie co innego, tylko odmienne zadania, które instytucje te mają do spełnie
nia. Według teoryj socjologicznych, dziś pa
nujących, rację istnienia państwa, jako naj
wyższego porządku prawnego, stanowi dobro publiczne. Ono wskazuje mu jego zadania i określa formy działania. W tym też sensie zachowuje swą wartość kryterjum odmien
ności celu pracy, pierwotnie przeżeranie wy
sunięte, jako decydujące przy określaniu pra
cowników publicznych. To, że istnieje także pewna grupa organizacyj prywatnych, rozwija
jących działalność w interesie ogólnym—gru
pa zresztą znikoma w ogólnej masie prywat
nych zakładów pracy—nie przeczy zasadzie, że specyficznym wyrazem działalności pu
blicznej są organizacje publiczno-prawne.
1 ak jak przy precyzowaniu pojęcia pracow
ników publicznych, tak też przy określaniu innych grup społecznych dla celów staty
stycznych, np. włościan, rzemieślników i t. d.
spotkamy się z koniecznością znalezienia jakiegoś kryterjum formalnego, które niezu
pełnie będzie odpowiadało początkowym za
łożeniom.
Dotychczasowa praktyka statystyczna Statystyka zawodowa niewielką dotychczas zwracała uwagę na zagadnienie wyodrębnie
nia pracowników organizacyj publicznych, może nawet mniej z braku zrozumienia do
niosłości tego zagadnienia, jak przedewszyst- kiem z powodu przeceniania trudności, zwią
zanych z jego opracowaniem. Że co do moż
liwości przeprowadzenia tego badania istnieje duży pesymizm, o tern może świadczyć cho
ciażby stanowisko, które zajęli Niemcy przy opracowaniu ostatniego swego spisu zawo
dowego z 1925 r. W przedmowie do wy
ników tego spisu zamiar wydzielenia pracow
ników publicznych nazywają oni wprost nie
wykonalnym.
274 DU. RAJMUND BÜLAWSKI Także przy opracowaniu polskiego
spisu zawodowego z 1921 r. myśl wyodręb
nienia pracowników publicznych zasadniczo nie była brana pod uwagę. W podziale wed
ług stanowiska społecznego, uwzględnionym w tablicach zawodowych, wszyscy pracow
nicy, tak publiczni jak prywatni, byli klasy
fikowani łącznie. Jeżeli wydzielono pewne grupy pracowników publicznych w klasyfi
kacji według zawodu objekty wnego, to uczy
niono to tylko w tych wypadkach, kiedy stanowiły one jasno wyodrębniające się ro
dzaje pracy i z tego punktu widzenia musiały być traktowane oddzielnie. Liczba tych grup—
rodzajów pracy jest niewielka. Chodzi tu o administrację państwową, administrację sa
morządową, służbę bezpieczeństwa, armję, marynarkę, lotnictwo wojskowe. Wszystkie inne rodzaje zawodu objekty wnego były tak sformowane, że nie czyniły różnicy między publicznemi i prywatnemi zakładami pracy i tern samem objęły zarówno pracowników publicznych jak prywatnych.
Także przy układaniu klasyfikacji we
dług zawodu subjektywnego zasadniczo nie zwrócono uwagi na kwestję urzędników pu
blicznych. Jest to rzeczą naturalną, bo z punktu widzenia tej klasyfikacji musi być obojętnem, w jakiej instytucji dana osoba pracuje, i je- dynem kryterjurn podziału może być rodzaj wykonywanej pracy i nabyte kwalifikacje.
Pracownicy publiczni zostali w omawianej klasyfikacji tylko o tyle wydzieleni, o ile spełniane przez nich funkcje są określone specjalną nazwą zawodową i to nazwą, której nie spotyka się u pracowników prywatnych.
Znajdujemy więc w klasyfikacji według za
wodu subjektywnego z 1921 r. takie grupy, jak listonosze, sędziowie, prokuratorzy, po
licjanci, dozorcy więzień, oficerowie, pod
oficerowie, które obejmują niewątpliwie wy
łącznie funkcjonarjuszów publicznych. W gru
pach tych wyodrębniono jednak tylko mniej
szą część pracowników publicznych. Pozostali zostali podani albo łącznie z pracownikami prywatnymi, jeżeli posiadali wspólną z nimi nazwę zawodową, która została uwzględniona w klasyfikacji (np. telegrafiści, konduktorzy, zwrotniczowie, maszyniści parowozowi, ka
sjerzy, księgowi, kontrolerzy, sekretarze, ste-
nografiści, lekarze, nauczyciele, ochroniarki, woźni, gońcy i t. d.), albo w ogólnej grupie 21 p. t. „Urzędnicy państwowi i komunalni nie uwzględnieni w innych grupach", o ile rodzaj wykonywanej przez nich pracy nie podpadał pod żadną z grup wydzielonych.
Że grupa 2\ objęła tylko część pracow
ników państwowych i komunalnych, widać chociażby z tego, że liczy ona wszystkiego 56 788 osób.
Podobny system jak u nas spotykamy też w szeregu państw zagranicznych, n. p.
w Belgji, w Czechosłowacji, Holandji, na Węgrzech, we Włoszech, w Kanadzie, także w Niemczech. Pracowników publicz
nych możemy tu ująć tylko o tyle, o ile wchodzą oni do rodzajów pracy, obejmują
cych wyłącznie instytucje publiczne. Niektóre z tych państw idą jednak dalej od Polski w wyodrębnianiu takich rodzajów pracy.
Prócz administracji państwowej i samorządo
wej, służby bezpieczeństwa i wojska są jeszcze wydzielane zwłaszcza korpus dyplomatyczny i konsularny 1, sądownictwo, więziennictwoI 2, administracja skarbowa3, szkolnictwo pu
bliczne4, opieka społeczna5, poczta, telegraf, telefony6, koleje żelazne7, przedsiębiorstwa publiczne transportu wodnego8 i t. p. We wszystkich wymienionych państwach tak jak w Polsce, jeżeli mamy możność uchwycenia pewnych grup pracowników publicznych, to nie jest to wynikiem zgóry zamierzonym, lecz musi być uważane za mniej lub więcej przypadkowy produkt uboczny klasyfikacji według gałęzi pracy lub według zawodów, zasadniczo nie zwracającej uwagi na cha
rakter prawny instytucyj, w których ludność zarobkująca pracuje.
Mamy jednak państwa, które postawiły sobie wyraźny cel wydzielenia pracowników publicznych. Państwa te możemy według ce
chy, najbardziej rzucającej się w oczy, mia
nowicie sposobu tabelarycznego ujęcia pra
cowników publicznych, podzielić na trzy grupy: 1) takie, które pracowników publicz
nych wyodrębniają w ramach ogólnej kla
syfikacji zawodowej, osobno w każdym ro
dzaju pracy, w którym spotyka się pracow
ników publicznych, 2) takie, które w ogólnych klasyfikacjach zawodowych łączą wszystkich
I Korpus dyplomatyczny i konsularny powinien być także u nas wprowadzony do klasyfikacji gałęzi pracy, bo włączanie go do administracji państwowej, jak to miało miejsce w 1931 r., nic może być uważane za usprawiedliwione.
3 Sądownictwo i więziennictwo było u nas połączone z adwokaturą i poradami prawnemi.
3 Administracja skarbowa stanowiła u nas część administracji państwowej.
4 Szkolnictwo publiczne zostało u nas połączone z prywatnem.
5 Opieka społeczna, wykonywana przez organizacje publiczne, została u nas włączona do gałęzi „Organizacje i instytucje społeczne “.
6 Poczta, telegraf i telefony zostały 11 nas połączone w jednym rodzaju. Rodzaj ten obejmował także przedsiębiorstwa telefonicz
ne, które stanowią prywatne towarzystwa akcyjne.
7 Rodzaj „koleje żelazne“ obejmował u nas także koleje prywatne.
8 Przedsiębiorstwa te weszły u nas do rodzaju „żeglugi".
zagadnienie pracowników publicznych w statystyce zawodowej 275 pracowników publicznych w specjalnym, wy
łącznie im poświęconym, dziale pracy, 3) ta
kie, które opracowują dla pracowników pu
blicznych specjalne tablice, niezależne od ogólnych tablic zawodowych.
Wszystkie wymienione grupy mają tę wspólną cechę, że za pracowników publicz
nych uważają osoby, pracujące w instytu
cjach publicznych, bez względu na formę za
wiązywania stosunku służbowego. Jak to już zaznaczyłem, jest to jedynie możliwe i jedy
nie racjonalne rozwiązanie sprawy ujęcia pracowników publicznych przy spisach za
wodowych. Drugą cechą, wspólną wszystkim trzem grupom państw, jest rozszerzenie po
jęcia instytucyj publicznych także na przed
siębiorstwa, prowadzone przez ciała publiczne.
1 tę zasadę starałem się wyżej umotywować.
Wreszcie—także zgodnie z wysuniętemi przeze mnie propozycjami—wszystkie pań
stwa, badające przy spisach zawodowych za
gadnienie pracowników publicznych, wydzie
lają nietylko urzędników i niższych funkcjo- narjuszów, lecz także robotników, zatrudnio
nych w instytucjach publicznych. Ta zgod
ność poglądów zdaje się potwierdzać słusz
ność moich założeń teoretycznych, którym poświęciłem poprzedni rozdział.
Do pierwszej z wymienionych trzech grup państw, wyodrębniających pracowników pu
blicznych, należą Bułgarja i Szkocja. System, przyjęty w Bułgarji (1920), obrazują na
stępujące przykłady grup, przewidzianych w ogólnej klasyfikacji zawodowej:
Gałąź 1. Praca na roli
Rodzaj 4 f. Urzędnicy (nauczyciele, nad
zorcy i t. d.) i robotnicy państwowych ma
jątków ziemskich i stacyj doświadczalnych.
Rodzaj 5 a f. Urzędnicy państwowi i ko
munalni i robotnicy przy szkołach hodowli wina i drzew (nauczyciele, nadzorcy, robot
nicy).
Rodzaj 7 f. Państwowi i komunalni ogrod
nicy szkółkowi i inni pracownicy przy ogro
dach publicznych.
Rodzaj 9 f. Leśnicy i gajowi lasów pań
stwowych i komunalnych.
Gałąź 10. Przemysł metalowy Rodzaj 117 f. Urzędnicy i robotnicy w arsenałach i warsztatach państwowych.
Rodzaj 178 f. Mechanicy i technicy w warsztatach państwowych marynarki i szkół technicznych i t. d.
Rodzaj 179. Urzędnicy i robotnicy w od
lewniach państwowych.
Rodzaj 18t. Urzędnicy i robotnicy w war
sztatach kowalskich w kawalerji, artylerji oraz w stadninach państwowych.
Gałąź i3. Przemysł spożywczy Rodza j 264 f. Urzędnicy i robotnicy w pie
karniach wojskowych.
Gałąź 25. Komunikacje i transport kolejowy
Rodzaj 38o. Funkcjonarjusze, urzędnicy i robotnicy państwowych kolei żelaznych.
Gałąź 27. Banki, instytucje kre
dytowe i t. d.
Rodzaj 384. Państwowe instytucje kredy
towe (Bank Państwowy i Bank Rolniczy Bułgarji).
Gałąź 52. Zawody nauczania Rodzaj 458. Profesorowie i nauczyciele departamentalnych i komunalnych zakładów nauczania.
Gałąź 58. Nauka, literatura i sztuka
Rodzaj 462 i. Funkcjonarjusze i urzędnicy w państwowych i gminnych bibljotekach i czytelniach.
Ponieważ pracownicy publiczni są w Buł
garji wykazywani jako specjalne grupy w ra
mach ogólnej klasyfikacji zawodowej, zostali oni tak samo opracowani jak wszystkie inne grupy, w tej klasyfikacji uwzględnione, t. j.
zostali podzieleni: 1) według stanowiska społecznego—na urzędników i robotników, 2) na czynnych i biernych zawodowo, 3) we
dług wieku, 4) według płci.
Szkocja (1921) posiada dwie klasyfi
kacje, jedną według zawodów, drugą według gałęzi pracy. Pracownicy publiczni są w Szkocji wydzieleni tylko w tej drugiej klasy
fikacji, która w całym szeregu rodzajów pracy rozróżnia zakłady państwowe lub gminne oraz „inne", t. j. prywatne. System szkocki uwidoczniają następujące przykłady:
Gałąź II. Rolnictwo Leśnictwo
Rodzaj 8 Państwo
» 9 Inne
Gałąź IV. Przemysł chemiczny Materjały wybuchowe
Rodzaj ą3 Państwo
» 44 Inne
Gałąź VI. Przemysł metalowy i maszynowy
276 DR. RAJMUND BULAWSK!
Aeroplany, balony Rodzaj 108. Państwo
„ 109. Inne
Budowa i reparacja statków i okrętów
Rodzaj iii. Państwo
Monety, stemple, medale Rodzaj 187. Państwo
Krótka broń Rodzaj 150. Państwo
Gałąź IX. Przemysł odzieżowy Krawiectwo
Rodzaj 199. Państwo
Gałąź XV. Gaz, woda, elektryczność Elektryczność
Rodzaj 809. Państwo
„ 3io. Gmina.
Wchodząc w skład ogólnej klasyfikacji gałęzi pracy, pracownicy publiczni zostali w Szkocji wraz z wszystkiemi inne mi gru
pami, uwzględnionemi w tej klasyfikacji, opracowani według następujących cech:
1) wieku, 2) płci, 3) stanu cywilnego.
Tablica szkocka posiada także kombinację ze stanowiskiem społecznem. Ponieważ jednak wszyscy najemnicy są tu wykazywani w jed
nej rubryce, kombinacja ta nie daje nam—
jak w Bułgar)i—podziału pracowników pu
blicznych na urzędników i robotników.
System, przyjęty w Bułgar)i i Szkocji, ma tę słabą stronę, że nie znajdujemy w ta
blicach nigdzie ogólnej sumy pracowników publicznych, lecz jesteśmy zmuszeni ją sobie sami wyprowadzić, co nie jest rzeczą łatwą, gdyż wymaga to dokładnej znajomości sto
sunków prawnych i faktycznych danego państwa.
Brak ten usuwa druga grupa państw, reprezentowana przez Francję (1921), która wszystkich pracowników publicznych wyka
zuje w jednym specjalnym dziale klasyfikacji zawodowej. Jest to we francuskiej klasyfi
kacji dział 9, zatytułowany „służba publiczna" I
(services publics). Dział ten jest podzielony na 3 części: 1) armję, 2) służbę publiczną administracyjną, 3) służbę publiczną przemy
słową (services publics industriels). „Armja“
jest podzielona na armję lądową i morską,
„służba publiczna administracyjna“ zaś obej
muje:
ambasady, konsulaty,
władze publiczne,administrację centralną, inspekcję, różną kontrolę,
służbę departamentalną, służbę komunalną, policję,
więzienia, kolonje karne, sądy i trybunały,
mosty i szosy, służbę drogową,
pocztę, telegraf, telefony, zapisy, hipotekę,
podatki bezpośrednie, podatki pośrednie, cła,
szkolnictwo publiczne, archiwa, bibljoteki, muzea, biura opieki publicznej, wody i lasy.
Do „służby publicznej przemysłowej“ wcho
dzą wszelkie inne agendy państwowe i samo
rządowe, wykazane w 71 pozycjach.
Ponieważ służba publiczna stanowi we Francji część ogólnej klasyfikacji zawodowej, została ona w tablicach potraktowana tak samo jak wszystkie inne działy tej klasyfi
kacji, t. zn. skombinowana 1) z płcią, 2) ze stanowiskiem społecznem. Z pięciu stano
wisk społecznych, które zna francuska sta
tystyka zawodowa: szefów przedsiębiorstw, urzędników, robotników, urzędników i robot
ników bez pracy oraz samotnych (isolćs), w służbie publicznej jednak mogły być uwzględnione tylko dwa, mianowicie: urzęd
nicy i robotnicy.
System, przyjęty we Francji, ilustruje na
stępująca tabliczka, w której zostały podane najogólniejsze dane, zawarte we francuskiej tablicy zawodowej '.
I Ob. Resultats statistiques du recensement general de la population effcctue le 6 mars 1921, t. i, część 3, str. 148 i nast.
ZAGADNIENIE PRACOWNIKÓW PUBLICZNYCH W STATYSTYCE ZAWODOWEJ 277 Taki. 1. Pracownicy publiczni we Francji — Travailleurs publics en France
1921
Dział pracy
Ensemble
Urzędnicy Employes
Robotnicy
Ouvriers Services
Liczby bezwzględne — ChiJJres absolus Ogółem... 1 322 006 893 908 428 098 Total Armja ... 426 459 425 459 — Armee
Służba publ. administracyjna . . 733 775 443 443 290 332 Services publics administrates Służba publ. przemysłowa a . . 162 772 25 006 137 766 Services publics industrials «
Odsetki w stosunku do ogółu — Proportions p. cent du total
ludności urzędników robotników zarobkującej
dt la population des employes des ouvriers
Ogółem... 6)J 33,1 4,9 Total Armja... 2,0 iS,8 — Armće
Służba publ. administracyjna . . 3)4 16,4 3,3 Services publics administrates Służba publ. przemysłowa « . . o,7 o,9 i,6 Services publics industrials «
a Bez pracowników państwowych kolei żelaznych, a Non compris les travailleurs de chemins de fer d’Etat.
Zaletą systemu francuskiego w porówna
niu z poprzednio omówionym jest, że pra
cownicy publiczni zostali ściśle oddzieleni od prywatnych, i to w takiej formie, że ogólna ich liczba jest już zgóry dana. Sukces ten został jednak bardzo drogo okupiony, mia
nowicie spaczeniem właściwej klasyfikacji zawodowej.
Gałęzi pracy, do których wchodzą pry
watne zakłady pracy obok publicznych, nie otrzymujemy nigdzie w całości, lecz zawsze rozbite na dwie części, jedną obejmującą pracowników prywatnych, drugą publicz
nych l. Brak ten wystąpił także w Bułgarji i Szkocji, miał tu jednak mniejsze znaczenie, bo wyższe jednostki klasyfikacyj zawodo
wych, według przyjętej u nas terminologji
„gałęzie" i „działy", nie rozróżniały pracow
ników według charakteru zakładów, w któ
rych byli zajęci, lecz wszystkich podawały łącznie. We Francji zaś pracownicy insty- tucyj publicznych są w klasyfikacji całkowicie wydzieleni i tworzą osobny dział. Tym spo
sobem, chcąc otrzymać ogólne sumy dla po
szczególnych gałęzi pracy, jak rybołówstwo, leśnictwo i rolnictwo, górnictwo, przemysł mineralny, przemysł metalowy i t. d„ trzeba zawsze zbadać, czy w dziale służby publicz
nej niema rodzajów pracy, wchodzących do tych gałęzi, i rodzaje te przyłączać. Koniecz
ność przeprowadzenia tego rodzaju operacyj dla otrzymania tak podstawowych danych, jakiemi są liczby osób, zatrudnionych w po
szczególnych gałęziach pracy, obniża bardzo wartość systemu francuskiego. Wartości tej bynajmniej nie podnosi okoliczność, że
„w służbie publicznej" zwykły podział na działy i gałęzie nie został przeprowadzony i sami dopiero musimy kombinować, co z czem należy łączyć.
Braków tych nie posiada system, przy
jęty przez trzecią grupę państw, do której można zaliczyć Norwegję, Szwajcarję i Nową Zelandję1 2. Państwa te opracowują nasamprzód tablice dla całej ludności zarobkującej, pozo
stawiając zwykłą klasyfikację zawodową nie
naruszoną, a pozatem sporządzają tablice specjalne, poświęcone pracownikom publicz
nym.
Budowa tych tablic w każdem z wymie
nionych państw jest inna.
Najprostsze tablice posiada Nowa Ze- landja (1921)3. Dzieli ona pracowników pu
blicznych na państwowych (general gover
nment employees) i zarządu lokalnego (local- authority employees) i dla każdej z tych grup przeprowadza podział według gałęzi pracy, stosując klasyfikację, przyjętą w pod
stawowych tablicach zawodowych. Rodzajów pracy, obejmujących pracowników publicz
nych, jest w Nowej Zelandji bardzo dużo.
Cała klasyfikacja nowozelandzka liczy 3ą3 rodzaje pracy. Pracownicy państwowi są wy
kazani w i36, pracownicy zarządu miejsco
wego w 80 rodzajach pracy.
1 Nie może by<5 uważane za wystarczające, że w jednej z tablic analitycznych, podanych w publikacji poświęconej wynikom spisu ludności z 6 marca 1921 ft. I część 3 str. 8). cała „służba publiczna przemysłowa" została włączona do przemysłu. Postępowanie takie musi wydawać się dziwnem, gdyż „służba publiczna przemysłowa“ obejmuje też lasy państwowe, ogrodnictwo, sklepy i t d., które powinny wejść do innych działów.
2 Jak to stwierdzono już po oddaniu niniejszego artykułu do druku, należy do tych państw dodać jeszcze Holandję, (ob. Statis
tik van Nederland JNä 330 str. 640 1 nast.).
3 Results of a Census of the Dominion of New Zealand, 17-th April 1921 part. VIII Industries, Occupations, and Unemployment.
DR RAJMUND RUDAWSKI 278
Pod względem kombinacji cech nowoze- warte w tablicy, o ile uwzględnić podział landzka tablica, poświęcona pracownikom na działy pracy, nie przeprowadzony w tablicy publicznym, jest bardzo uboga, bo zawiera (tablica operuje tylko gałęziami i rodzajami tylko podział według płci. Ogólne dane, za- pracy), przedstawiają się jak następuje.
Tabl. 2. Pracownicy publiczni w Nowej Zelandji — Travailleurs publics cii Nouvelle Zelande
1921
Dział pracy
Razem Ensemble
Pracownicy państwowi Travailleurs
de VEtat
Pracownicy administracji lokalnej Travailleurs des administra
tions locales
Services
Liczby bezwzględne - Chiffres absolut Ogółem... 68 706 42 267 26 439 Total
Rolnictwo i górnictwo... 1 873 1 622 251 Agriculture et mines Przemyśl... 7 981 3 795 4 186 Industries
Transport i komunikacja • . . . 29 143 24 399 4 744 Transports et communications Handel ... 1 364 1 301 63 Commerce
Służba publiczna... 27 842 10 747 17 095 Services publics Usługi osobiste... 344 344 — Services personnels Inne grupy ... 159 59 100 Autres groupes
Odsetki ogółu ludności czynnej zawodowo Proportions p. cent du total de la population active Ogółem... T2,3 7,6 4,7 Total
Rolnictwo i górnictwo... 0,4 o,J 0,1 Agriculture et mines Przemysł... r,4 o,7 o,7 Industries
Transport i komunikacja .... f,2 4,4 o,8 Transports et communications Handel ... 0,2 0,2 0,0 Commerce
Służba publiczna... 5,0 J,9 3,i Services publics Usługi osobiste... o,r 0,1 --- - Services personnels Inne grupy... 0,0 0,0 o,o Autres groupes
Także tablice norweskie (1920) dzielą pracowników publicznych na państwowych i administracji lokalnej. Różnią się one jednak tern od tablic nowozelandzkich, że przepro
wadzają podział pracowników publicznych także według „wsi i miast" oraz według stanowiska społecznego, rozróżniając w każ
dej gałęzi pracy urzędników i robotników.
O ile chodzi o podział zawodowy, uwzględ
niony w tablicach norweskich, poświęconych pracownikom publicznym, to są tu stosowane dwa systemy. W jednej tablicy 1 została użyta ogólna klasyfikacja zawodowa, przyczem na 168 rodzajów pracy pracownicy publiczni są wykazani w 31, w drugieji 2 znajdujemy klasy
fikację, specjalnie do tego celu przygotowa
ną. Klasyfikacja ta ma następujący wygląd:
A. Administracja, nauczanie, nauka', opie
ka społeczna, Obrona krajowa, Wyznania,
Służba sanitarna i weterynaryjna, Nauczanie i nauka,
Bank Norwegji, Bank Hipoteczny, Bank drobnej własności,
Pomoc publiczna, administracja cy
wilna i t. d.
B. Ogólne potrzeby, zaspakajane przez administrację publiczną,
Służba pocztowa,
Służba telegraficzna i telefoniczna, Eksploatacja kolei żelaznych, Budowa kolei żelaznych, Eksploatacja tramwajów,
Służba wodna, administracja mostów i szos,
Obsługa latarń morskich i pilotnictwo, Eksploatacja zakładów elektryczności
i gazowych,
Tamy wodne i wodospady, budowa zakładów elektryczności i t. d.
C. Przemysł i t. d.
Kopalnie i fabryki, Handel,
Eksploatacja lasów.
Ogólne dane, dotyczące pracowników publicznych w Norwegji, są zawarte w na
stępującej tablicy:
i Folketellingen i Norge 1 december igao Norge» offizielle Statistik VII 103, zesz. IX, str. 170 i nast.
a Norges offizielle Statistik VII 161, zesz. XIII, str. 95*.
ZAGADNIENIE PRACOWNIKÓW PUBLICZNYCH W STATYSTYCE ZAWODOWEJ 270
Tab!. Pracownicy publiczni w Norwegj i — Tr avail leni a publics en X'orveirc a) według klasyfikacji specjalnej — d’apres la classification speciale
1020
Dział pracy
Pracownicy państwowi Travailleurs
dc 1'Etat
Pracownicy administracji lokalnej Travailleurs des administra
tions locales
Ensemble
W tern — Don/
Services
urzędnicy employes
robotnicy
ouvriers
Liczby bezwzględne — Ckiffrts absotus
Ogółem... 52 720 47 636 100 356 42 876 57 480 Total Dział A... 14 647 27 525 42 172 28 298 13 874 Chapitre A
„ B... 33 377 19 197 52 574 18 591 38 983 „ B
^ ę 4 696 914 5 610 987 4 623 „ c
Odsetki ogółu ludności zarobkuiacei Odsetki ogółu
Proportions p. cent du total Proportions p. cent du total de la population active urzędników robotników
des ouvrlers des employes
Ogółem... 4,5 4,o s.s 29,7 S,9 Total
Dział A... 1,2 2,1 3,6 79,6 2,7 Chapitre A
,, B... 2,8 7,6 4,4 9,4 6,7 » 2
„ c... 0,4 0,7 °,S o,7 °,7
b) według klasyfikacji ogólnej — d’apres !a classification generale
Pracownicy publiczni Travailleurs publics
Dział zawodu Liczby
bezwzględne Chiffres absolus
Odsetki Proportions
Groupes professionnels
Ogółem... 100 356 JOOyO Total 1. Ogrodnictwo i eksploatacja la
sów ... 958 7,0
I. Horticulture et exploitation des forćts
111. Przemysł... 28 195 28,7 Hi. Industrie IV. Handel... 1 817 7,8 IV. Commerce
V. Transport... 28 104 28,0 V Transports VJ. Wolne zawody i administracja
publiczna... 38 394 VI. Professions liberales et admini
stration publique VII. Praca domowa w szpitalach i w
zakładach opiekuńczych .... 2 888 2,9 VII. Travaux domestiques dans les hö- pitaux et dans les etahlis. d’assist.
Najszczegółowiej opracowuje pracowni
ków publicznych Szwajcar] a (1920) w swej tablicy 12, zatytułowanej „Forma przed
siębiorstwa“ (forme de 1’entreprise)1. W bocz
ku tablicy znajdujemy całą szwajcarską kla
syfikację według • gałęzi pracy z rozróżnie
niem działów, gałęzi i rodzajów i z wydzie
leniem cudzoziemców, w główce zaś został przeprowadzony podział wszystkich przed
siębiorstw, instytucyj i zakładów według ich formy prawnej. Uwzględnione zostały na
stępujące rodzaje organizacyj:
t) przedsiębiorstwa prywatne,
2) administracja i przedsiębiorstwa Związku,
3) administracja i przedsiębiorstwa kanto- nalne i komunalne,
4) biura międzynarodowe i przedsiębior
stwa zagraniczne, 5) zakłady z internatem.
W każdym z tych rodzajów rozróżniono przytem:
1) osoby wykonywające zawód (czynni zawodowo),
2) osoby zależne od grupy poprzedniej (bierni zawodowo); w rodzaju 1 „przedsię
biorstwa prywatne“ ponadto osoby niezależ
ne i personel najemny, obejmujący tak urzęd
ników jak robotników. Wszędzie uwzględ
niono podział według płci.
I Recensement Fćdćral de* la Population du i-er decembre 1920, second fascicule, Statistiquc des Professions str. 164 i nast.
280 DR. RAJMUND RUDAWSKI
Na ogólna, liczbę 250 rodzajów pracy nie umożliwia wyrobienie sobie poglądu co pracownicy związkowi, kantonalni i gminni do przydatności systemu szwajcarskiego, zostali wykazani w 88. Następujące zestawie-
Tabl. 4. Pracownicy publiczni w Szwajem j i — Travailleurs publics en Suisse
1920 Przedsiębiorstwa prywatne
Ent reprises privies
Razem Niezależni Najemnicy Ogółem
Działy
Total
Ensemble Indćpen- dantś
Salaries Admini
stracja i przed
siębior
stwa pu- bliczne
Admi
nistra
tion et entrc-
prisea publi- ques
W tern — Dout
admini
stracja i przed
siębior
stwa Związ
ku
nisi ra
tion et entre
prises federa
tes
admini
stracja i przed
siębior
stwa kanto-
nalne i komu
nalne
nist ra
tion et ent re
prises canto- nales et comm u - nates
Biura między- narodo- admini- stracja przed- sięb.
zagra- niczn.
Bu-
interna- tionaux et admi
nistra
tion des ent re
prises etran- geres
Zakła
dy
z inter
natem
Etablis
sements (\ in
ternat
Services
Czynni zawodowo — Personnes actives Liczby bezwzględne — Chifjres absolus Ogółem...
A. Eksploatacja i produkcja su
rowców . . . B. Przemysł prze
twórczy . . . C. Handel ....
L). Komunikacja i transport . . . E. Administracja
publiczna i wol
ne zawody . E. Osoby zamiesz
kujące w zakła
dach . . . F. Usługi osobiste G. Rentjerzy ieme-
ryci . . .
Ogółem...
A. Eksploatacja i produkcja su
rowców . . . R. Przemysł prze
twórczy . . . C. Handel . . . . D. Komunikacja i
transport . . . E. Administracja
ne zawo
dach dy
ryci
1 852 053 1 658172 543 192 1 114 980 153 329 75 614 77 715 4 283 36 269 Total
A. Exploitation et product, de ma
492 306 482 178 212 670 269 508 6 521 25 6 496 3 3 604 tures premier, u InHn strip Hp 827 624 795 619 171 564 624 055 24 895 6 817 18 078 826 6 284
IJ. 111UU9I.1 1C UC transformation 217 152 213804 62 287 151 517 3311 156 3 155 37 C. Commerce
D. Communic. et 91 297 26 190 3 896 22 294 63166 60 073 3 093 1 941 transports
E. Administration publ. et profes
98 895 42 004 19 326 22 678 55 415 8 543 46 872 1 476 sions liberales E. Personnes ha
bitant les inter
26 381 — — — — — — — 26 381 nals
F. Services per
25192 25 171 243 24 928 21 — 21 — sonnels
G. Rentierset pen-
73 206 73 206 73 206 — — — — — — sionnćs
gółu czynnych zawodowo — Proportions p. cent du total de la population active
100,0 W 60,2 S,J 4,i 4,2 0,2 2,0 Total
A. Exploitation et product, de ma
26,6 26,0 u,5 '4,5 0,4 0,0 o,4 o,o 0,2 tteres premier.
B. Industrie de 44,7 43,o 9,3 33,7 i,3 o,4 o,9 0,0 0,4 transformation
",7 n,5 3,3 8,2 0,2 0,0 0,2 0,0 C. Commerce
D. Communic. et
4,9 i,4 0,2 'A 3,4 3,2 0,2 0,1 transports
E. Administration publ. et profes
5,3 2,2 J,o 1,2 J,o o,5 2,5 0,1 sions liberales
E. Personnes ha
bitant les inter
i,4 — — . — — — — — ',4 nals
F. Services per
'A J,4 0,0 1,4 0,0 — 0,0 — sonnels
G. Rentierset pen-
4,0 4,o 4A — — — — — ■ — sionnćs
