Amorosa z chłopskiej chaty?

Jedyną Holbergowską amorosa, twierdzi Campbell, zdradzającą cechy indywidualne, jest Elżbietka (Lisbed) z komedii zatytułowanej Erasmus Montanus. Bohater komedii, Rasmus Berg (czyli Góra), chłopski syn, powraca ze stolicy po wieloletnich studiach filozoficznych, które finansowali prości, ale kochający go rodzice i ciężko pracujący na roli brat. Młodzieniec wraca na wieś pod zmienionym, łacińsko brzmiącym na-zwiskiem: Erasmusa Montanusa. Mówi po łacinie, upaja się zdobytą wiedzą, która daje mu władzę na innymi. Jest mistrzem dysputy, za pomocą sylogizmu potrafi udowodnić, że jego matka jest kamieniem, by później – zmiękczony jej łzami –

przy-137 L. Holberg, Maskarada, [w:] L. Holberg, Jeppe ze Wzgórza i inne sztuki…, s. 81–82. Wszystkie cytaty z Maskarady pochodzą z tejże publikacji.

138 Wszystkie cytaty z Przyjęcia bożonarodzeniowego pochodzą z: M. Sibińska, Ludvig Holberg i scena przy Lille Grønnegade, Gdańsk 2008.

wrócić jej, równie zręcznym sylogizmem, człowieczeństwo. Erasmus z jednej strony jawi się jako irytujący pyszałek (bratu każe mówić do siebie „monsieur”), z drugiej strony zaś jako ucieleśnienie nowoczesnego intelektualisty o horyzontach szerszych, niż określone przez jego rodzinną zagrodę, świetnie czującego się w świecie pojąć, definicji i logiki. Holberg nie pozwolił mu upaść z powodu rzeczywistych błędów (na przykład w rozumowaniu logicznym). Jego Erasmus doznaje porażki i upokorze-nia broniąc niewątpliwej prawdy.

Jego absurdalne popisy słowne spotykają się z podziwem lub pobłażaniem lu-dzi mu życzliwych i niepokojem tych, którzy skrzętnie ukrywając własne nieuctwo, osiągnęli uprzywilejowaną pozycję w małej, zamkniętej społeczności (jego powrót do wioski szczególną niechęć budzi u kościelnego Pera, nieuka i ignoranta, do tej pory wśród prostaczków cieszącego się opinią uczonego). Natomiast burzące prasta-ry porządek rzeczy stwierdzenie, które mimochodem pada z ust Erasmusa – iż zie-mia jest okrągła – przeraża i budzi gwałtowny sprzeciw. Okazuje się nie do przyjęcia dla prostodusznych mieszkańców wioski. Dla nich ziemia jest i pozostanie „płaska jak naleśnik”. „Z pozoru sympatyczni, stają się groźni, jak każdy głupiec upierający się mocno przy swoim głupstwie, a mający oparcie w społeczności głupich”, pisze L. Sokół¹³⁹.

Wykształcony, powołujący się na naukowe autorytety Erasmus nie jest w stanie obronić prawdy przed „racją większości”. Pod groźbą wcielenia do wojska i zaprze-paszczenia szansy poślubienia Elżbietki wyrzeka się naukowej prawdy dotyczącej kształtu naszej planety. Dopiero wówczas zostaje z powrotem przyjęty na łono spo-łeczności.

Erasmus to ktoś, kto nie potrafi sprostać obowiązkom człowieka oświeconego.

Zdobywana wiedza zamiast być drogą ku mądrości i poznawaniu samego siebie, narzędziem służącym do naprawy świata, stała się dla niego źródłem pychy i instru-mentem władzy. Jednak współczesny widz zauważa dodatkowy wymiar skonstru-owanej przez Holberga sytuacji, której głębi autor pewnie nie do końca przewidział:

„Samotny intelektualista, podeptany przez groźny motłoch, to już prawie zapowiedź Wroga ludu”¹⁴⁰.

Już romantycy dostrzegali heroiczność położenia, w jakim znajduje się Erasmus, zmuszony nagle bronić prawdy przed atakiem „zwartej większości”. Søren Kirke-gaard pisał: „Płaczę, gdy oglądam lub czytam Erasmusa Montanusa; on po prostu ulega masie”¹⁴¹. Edvard Brandes widział w Erasmusie reprezentanta nowych cza-sów i stwierdzał: „Cierpiałem zawsze widząc, jak brutalnie traktowany jest Erasmus w ostatnim akcie”¹⁴². Nieco bardziej krytyczny wobec Holbergowskiego nieszczę-śnika był wspomniany już Georg Brandes, brat Edvarda. Niezwykle cenił sobie ów

139 L. Sokół, Dyplomatyka i łowy…, s. 124.

140 Ibid.

141 Cytat za: J. Fibiger, G. Lütken, Litteraturens veje, København 2003, s. 122.

142 Cytat za: ibid.

132

tekst, który, jego zdaniem, był ponadczasowy, nie ograniczony geografią, prawem czy realiami społecznymi. Oczywiście, pisał, należy odrzucić romantyczną interpre-tacją, w świetle której Erasmus jest męczennikiem za nowoczesność. „Erasmus jest komicznym młodzieńcem, mającym przeważnie rację. Kościelny Per jest komicz-nym starcem, nie mającym przeważnie racji – dokładnie w taki sposób, w jaki ma się z reguły rzecz z reprezentantami postępu i konserwatyzmu”¹⁴³.

Georg Brandes uważa, że autor, w sposób świadomy czyniący z Erasmusa bła-zna, realizował projekt oświeceniowy: pragnął umoralnić, zwrócić uwagę na nie-bezpieczeństwa powierzchownego zachłystywania się wiedzą. Jednakowoż Holberg był również artystą i jako taki reprezentował inną postawę niż Holberg – moralista.

Zdaniem Brandesa, pisząc sztukę o Erazmusie, „w jak zwykle umoralniającym celu”, czerpiąc z własnych doświadczeń i zapożyczając z greckiej, angielskiej, wło-skiej i francuwło-skiej literatury, Holberg stworzył arcydzieło o tragikomizmie między-pokoleniowego konfliktu związanego z rozwojem i postępem. Po prostu – twierdzi Brandes – dał się porwać geniuszowi. Wskazówką są dla Brandesa słowa służącej Marty z Jeana de France: „Ze mną jest tak, jak z tymi, którzy piszą komedie; w trak-cie pisania sztuki nagle wpada im do głowy, jak ją skonstruować i zakończyć” (akt IV, scena 1)¹⁴⁴.

Przy kreowaniu postaci Lisbed na komediowe wzory z włoskich i francuskich sztuk nałożyły się autorskie obserwacje duńskich realiów, uważa Campbell¹⁴⁵. Do pewnego stopnia można Campbellowi przyznać rację: zakochana Elżbietka wyraża swe uczucia mniej schematycznie niż to czynią Leonory w innych komediach mi-strza. Jednak zaznaczyć należy, że parę Erasmus – Elżbietka w ogóle trudno dopaso-wać do tradycyjnego schematu amorosi – ich miłość nie jest przecież rdzeniem akcji.

Wątek miłosny komplikuje się – ojciec dziewczyny grozi zerwaniem zaręczyn – do-piero na skutek niebacznej deklaracji Erasmusa, dotyczącej kształtu kuli ziemskiej.

Elżbietka jest prostą, poczciwą, wiejską dziewczyną, tęskniącą za długo niewi-dzianym ukochanym. Swe uczucie wyraża w konkretnych obrazach: zwierza się ze swych snów („Śniło mi się, że spałam dziś w nocy u niego”, Akt 1, scena 5) i kon-centruje się na zjawiskach, które przeszkadzają jej być razem z ukochanym. Niczym dziecko niecierpliwa, kilkukrotnie dopytuje się: „Ale czy to pewne, że zjawi się jutro w domu?” (Erasmus Montanus, Akt I, scena 5). Powtórzenia owego pytania, w kolej-nych odsłonach lekko tylko modyfikowanego, wizualizują dystans czasowy.

Po powrocie młodzieńca do rodzinnej wioski dystans między młodymi nie ma-leje, zmienia jednak charakter – między narzeczonymi pojawia się przepaść ide-ologiczna. W walce o rząd dusz w wiosce Erasmus znajduje głównego przeciwni-ka w kościelnym Perze. Ma też drugiego adwersarza – Jeronimusa, ojca Elżbietki.

143 G. Brandes, Ludvig Holberg. Et festskrift, Udvidet digital udgave. Søborg, København 2007, s. 118 (http://bjoerna.dk/Holberg/Brandes-1884.pdf).

144 L. Holberg, VTB, t. III, s. 194.

145 O.J. Campbell, The Comedies of Holberg, Cambridge 1914, s. 121–123.

Wyedukowany na kopenhaskim uniwersytecie Erasmus upiera się przy twierdzeniu, iż ziemia jest okrągła, co skłania wiernego tradycyjnym wartościom ojca dziewczy-ny do zerwania zaręczyn. Zakochana dziewczyna miota się między upartym star-cem, a pewnym swych racji młodzieństar-cem, czującym wyższość nad ograniczonymi mieszkańcami rodzinnej wioski. Tak jak przedtem Elżbietka dopytywała się o jego powrót, tak teraz niczym zaklęcie, płacząc, powtarza prośbę: „Ach, serce ty moje, przez wzgląd na mnie, powiedz, że jest płaska” (Erasmus Montanus, Akt III, scena 6).

Powtórzenia, charakteryzujące mowę Elżbietki, unaoczniają dystans dzielący ją od upragnionego celu – ramion kochanka. Najpierw dystans miał charakter czasoprze-strzenny, potem ideologiczny. Błaganie o to, by Erasmus wyparł się swoich – ską-dinąd słusznych – poglądów, jest ekwiwalencją prośby, by okazał jej miłość. „Ach, serce ty moje, pozwól mi się uściskać” z początku sceny spotkania, jest ekwiwalencją późniejszego „powiedz, że jest płaska”. W swej naiwności, prostoduszności Elżbietka jest komiczna, ale budzi też współczucie.

7.2. „Wierzcie mi, Jeppe nie jest błaznem”

Również Bent Holm w książce pod tytułem Skal dette være Troja? („I to ma być Tro-ja?”), nawiązującym do Holbergowskiego Ulyssesa von Ithacia, akcentuje napięcie tworzone w komediach kopenhaskiego profesora przez dwie tradycje teatralne. Obie tradycje – teatr klasyczny, podporządkowany arystotelesowskiej idei dramatu oraz teatr oparty o sztukę improwizacji, commedia dell’arte, której korzeni szukać można zarówno w starożytnym Rzymie (mim i atellany), jak i w średniowieczu, i renesan-sie, w ludowych farsach, tudzież występach kuglarzy, błaznów i żonglerów – tworzą pole napięcia oddziaływające na utwory sceniczne autora Ulyssesa¹⁴⁶. Ponadto na ową, nazwijmy ją „włoską”, linię nakłada się szeroko pojmowana tradycja karnawału z jego różnorodnymi przejawami.

Z powyższą dwoistością wiąże się, zdaniem Holma, ambiwalentność pojęcia te-atralności, jakie możemy wyczytać z kolejnych tekstów Holberga, i to nie tylko tych, które pisarz tworzył na użytek sceny. Jako rzecznik oświecenia, widzący konieczność wyzwolenia się człowieka spod władzy powierzchownych, skostniałych gestów, jest Holberg niechętny teatralności rozumianej jako zachowania egzaltowane, preten-sjonalne, kojarzone z barokową sztucznością formy. Postawy takie, w jego pojęciu, wnoszą fałsz do międzyludzkich relacji, manipulują jednostką i społecznością. Mo-żemy dodać, że tak użyte słowo „teatr” ma znaczenie rodem z platońskiej jaskini¹⁴⁷. Platońska tradycja traktuje teatralność jako przeciwieństwo prawdy, natury i

auten-146 O źródłach commedia dell’arte, zwanej początkowo commedia all’improvvisio, co dobitnie świadczy o roli jaką pełni improwizacja i kunszt reagowania na widza w tej formie teatru zob. C. Mic, op. cit.

147 O antyteatralnej tradycji w kulturze Zachodu od czasów Platona do najnowszych zob. J. Barish, The Antitheatrical Prejudice, Berkley 1981.

134

tyczności. Widzowie platońskiej jaskini zamiast rzeczywistości mogą obserwować je-dynie rzucane przez nią cienie, które traktują jako coś realnego. Alternatywą wobec teatru cieni jest wyzwalające – choć bolesne i początkowo mogące budzić ludzki sprzeciw – wyjście na światło dzienne, gdzie człowiek będzie w stanie doświadczyć rzeczy takimi, jakie są. W komediach Holberga owa fasada kłamstwa i samookłamy-wania zostaje w imię zdrowego rozsądku naruszona, między innymi poprzez insce-nizowanie intrygi unaoczniającej opozycję między iluzją a rzeczywistością. W tym momencie teatr i scena stają się narzędziami oświeceniowego projektu.

Krzyżowanie się dwóch teatralnych tradycji – ludowej i klasycznej – łączy się, zdaniem Holma, z dwoma koncepcjami postaci błazna w Holbergowskim uniwer-sum komediowym. Pierwszy wariant to budzący śmiech dezaprobaty głupiec, nie-świadomy swego błazeństwa, z własnej winy uwikłany w grę pozorów – z powodu błędnego wyczucia rzeczywistości i nieumiejętnego oceniania swoich możliwości. To jego dotyczy oświeceniowo-arystotelesowski projekt komedii, częstokroć wyartyku-łowany w epilogu. To jego błazeńskość staje się przedmiotem drwin, to jemu należy uświadomić błąd, by w miarę możliwości uleczyć go lub dla przywrócenia równowa-gi usunąć ze społeczności. Błaznami są tytułowe postacie komedii charakteru – Jean de France, Herman von Bremen, czyli rzemieślnik, który uwierzył, że zna się na polityce, a także Erasmus i Jeppe.

Druga koncepcja dotyczy błazna o karnawałowych korzeniach, będącego nośni-kiem absurdu i chaosu, który w swoisty sposób podsuwa głupcom krzywe zwier-ciadło. Wzmacnia nonsensowną grę pozorów, doprowadzając w ten sposób do roz-sypania się iluzorycznych konstrukcji, które leczeni przez błazna głupcy biorą za rzeczywistość.

Holbergowskim błaznem-prześmiewcą najczęściej bywa służący, będący potom-kiem zarówno Arlekina z commedia dell’arte, jak i błaznów z jarmarcznych fars. Ta ostania tradycja jest wielce ambiwalentna. Związane są z nią zachowania i sytuacje

„pozytywne”, pokazujące, iż spryt, nieprzejmowanie się konwencjami, wewnętrzna wolność, zdrowy rozsądek, konkretność wiedzy opartej na doświadczeniu, ludowa mądrość stanowią właściwą alternatywę dla źle urządzonego świata. W tradycji bła-zeńskiej znajdziemy jednakowoż inny sposób kontestowania rzeczywistości (prakty-kowany na przykład w polskiej literaturze sowizdrzalskiej) – na zasadzie odwrócenia obowiązujących norm, bez proponowania nowych, pozytywnych wartości¹⁴⁸. Ślady takich zachowań znajdziemy również u Holbergowskich błaznów: są konsekwencją otwarcia jego tekstów na świat karnawału i ludowej farsy.

Postacią, która, zdaniem Holma, również mieści w sobie różne oblicza błazeń-skości jest Jeppe ze Wzgórza, tytułowy charakter jednej z najczęściej grywanych i analizowanych komedii Holberga, napisanej z myślą o pierwszym sezonie przy Lille Grønnegade. Pomysł na intrygę znalazł Holberg w Utopii Jacoba

Biderman-148 Zob. S. Grzeszczuk, Błazeńskie zwierciadło, Kraków 1994, s. 332–334.

na (1578–1627), co – omawiając swe komedie w pierwszym Liście biograficznym – twórca skrzętnie odnotowuje.Jeppe, jedna z centralnych postaci teatralnego pejzażu Skandynawii, jest, zajmującym gospodarstwo na jałowym skrawku ziemi, pijakiem, pędzonym do pracy przez rządcę, bitym i upokarzanym przez niewierną żonę. Swą zależność od alkoholu próbuje usprawiedliwić, co może świadczyć o tym, że w prze-błyskach świadomości zdaje sobie sprawę z tego, że jego postępowanie jest naganne i nie przystaje do obowiązujących reguł. Wyraźne jest to zwłaszcza w monologu z III sceny pierwszego aktu, z przywoływanym często zdaniem: „Ludzie w parafii powiadają w prawdzie, że Jeppe pije, ale nikt nie mówi, dlaczego Jeppe pije”. Jest to jednak usprawiedliwienie bardzo przewrotne, w którym przyczyny obiektywne (zdrada żony, nieludzkie traktowanie) przedstawiane są obok pokrętnych i nie do końca logicznych argumentów:

Gdybym był głupcem nie brałbym sobie tych spraw tak do serca i pić bym nie musiał.

Ale jedno jest pewne, bystry ze mnie człek. Dlatego przejmuję się tym wszystkim bardziej niż kto inny i dlatego muszę pić (s. 8)¹⁴⁹.

Jeppe, wysłany do miasta po mydło, upija się w przydrożnej karczmie Jakuba Szewca i zasypia na kupie gnoju. Tam znajduje go baron i jego świta.

Baron: […] Chciałbym jakąś krotochwilę jego kosztem urządzić. Macie zazwyczaj pełno pomysłów. Nie możecie wymyślić czegoś, co by mnie rozweseliło. […]

Lokaj Eryk: Uważam, że powinniśmy go rozebrać i położyć w najlepszym łożu Jaśnie Pana, a rano, gdy się obudzi, stanąć przed nim, jakby był panem domu, tak by się nie domyślił jak go omotaliśmy. A gdy już uwierzy, że jest baronem, spijemy go ponow-nie, wciągniemy na niego stare ubranie i położymy z powrotem na tej kupie gnoju.

Jeśli to zgrabnie rozegramy, odniesie to niepowszedni skutek, on zaś przekonany bę-dzie, że albo śnił o tak niebywałym szczęściu, albo że rzeczywiście był w raju. […]

Baron: W takim razie tak zróbmy. Weźcie go, ubierzcie w piękną koszulę i połóżcie w mym najlepszym łożu (s. 16–17).

Po przebudzeniu Jeppe daje się przekonać sługom barona, że jest ich panem, a jego chłopskie „ja” jest tylko i wyłącznie skutkiem choroby powodującej halucynacje.

Akt wyniesienia go ma szczyt hierarchii społecznej przebiega według znanego wzo-ru, będącego parodią pańskiego lever¹⁵⁰. W II akcie ludzie barona przemawiają do przebudzonego chłopa, w przewrotnie przesadny sposób wyrażając swój szacunek, podają mu wykwintny szlafrok, sprowadzają muzykantów oraz doktorów, którzy mają „uleczyć” Jeppego – barona z omamów. Akt III jest wizualizacją uczty na cześć Jeppego. Wśród świty usługujących niczego nieświadomemu chłopu jest i sam

ba-149 Cytaty z komedii pt. Jeppe ze Wzgórza pochodzą z: L. Holberg, Jeppe ze Wzgórza i inne sztuki, tłum. i opracowanie M. Sibińska, Gdańsk 2004.

150 Por. I. Kadulska, op. cit., s. 70.

136

ron, ukrywający w kostiumie sekretarza. Pojawianie się pana w nieprzystojnej dla siebie roli (pozornego poniżenia) jest stosunkowo częste dla tekstów ożywiających temat „z chłopa król”¹⁵¹. Niestosowność takiej sytuacji jest szczególnie wyekspono-wana, gdy Jeppe grozi stryczkiem „sekretarzowi”.

Kompensując swój dotychczasowy mizerny los, Jeppe żąda jedzenia oraz trun-ków, tyranizuje swe otoczenie, a na końcu domaga się miłosnych usług od żony rządcy, zajmując najprawdopodobniej i w tej ostatniej sytuacji miejsce prawdziwego barona. Wykazuje się przy tym kompletnym brakiem „pańskich” manier, lecz nie-jedna replika zdradzająca jego ignorancję, stawia jednocześnie pod znakiem zapyta-nia porządek reprezentowany przez baronowski dwór.

„Wierzcie mi, Jeppe nie jest błaznem” (s. 28), woła buńczucznie do świty ba-rona, próbując korzystać z władzy, która – jak uwierzył – jest jego udziałem. Jest jednak błaznem i to na dodatek w dwojaki sposób: zarówno jako godny politowania prostak, dostarczający uciechy elitom, jak i prześmiewca, podsuwający – co prawda w niezamierzony sposób – owym dworskim pyszałkom błazeńskie zwierciadło.

Jeppe przyjmujący nieświadomie rolę błazeńskiego króla nie ma jednak zamiaru burzyć istniejących hierarchii, a wizja świata, w którym rządcy staną się dziedzicami, a dziedzice rządcami, jest mu wielce niemiłą (akt III, scena II). Nie marzy o rewo-lucji, chce tylko pozostać na szczycie hierarchii społecznej. W czasie uczty w domu barona ponownie się upija, zapada w sen i zostaje wyniesiony na gościniec. Budząc się po odegraniu narzuconej mu roli, nie jest pewien, czy śnił, czy też dane mu było doświadczyć raju. Następnie Jeppe staje przed błazeńskim sądem i za panoszenie się w pańskim pałacu zostaje skazany na śmierć. Jednak napój podany mu przez sędzie-go okazuje się nie trucizną, lecz środkiem nasennym. Obudziwszy się, Jeppe wraca do domu przekonany, że ci, którzy wyrokiem sądu mogli skazać go na śmierć, mogą go też skazać na życie, co w jego przypadku oznacza powrót do piekieł: do życia w poniżeniu, u boku „kuzynki Lucyfera”. Kpiarska relacja sąsiada o tym, co się na-prawdę wydarzyło, pozornie uporządkowuje relacje między złudą a rzeczywistością.

Wszystko wskazuje jednak na to, że Jeppe nadal będzie szukał ucieczki w świat iluzji, używając „sposobów, które daje nam natura, by odganiać smutki” (s. 8). Jego pobyt w domu barona można porównać do odwiedzin w karczmie Jakuba, gdzie alkoho-lowe opary zacierają granice między iluzją a rzeczywistością. W obu miejscach Jeppe balansuje na pograniczu jawy i snu i oba jawią się jako oazy szczęścia, w których pobyt kończy się dla niego na kupie gnoju. Obie podstawowe opozycje semantyczne tematu „z chłopa król”, czyli jawa – sen i góra – dół są w historii Jeppego wyraźnie ze sobą połączne¹⁵².

151 Por. ibid.

152 Por. B. Schultze, „Z chłopa król”. Cztery wieki tradycji tematu literackiego w Polsce, Kraków 2006, s. 38–39.

W samym tekście komedii nie wspomina się o karnawale, chociaż w takim wła-śnie kontekście umieszcza historię o chłopie-pijanicy w swej satyryczno-dydaktycz-nej powieści podróżniczej Jacob Bidermann¹⁵³. Jednak praktyka inscenizacyjna do-prowadziła do częściowej, wtórnej karnawalizacji Jeppego. Sztukę traktowano jako błahą karnawałową farsę, którą tradycyjnie wystawiano w zapustny poniedziałek.

Była odbierana jako opowieść o kimś, kto nieznajomością odpowiedniego społecz-nego kodu zasługuje na śmiech; komiczna opowieść o kimś, kogo należy odesłać na jego właściwe miejsce. Zapustną tradycję pierwszych inscenizacji częściowo tłu-maczy zarówno powierzenie chłopu roli tytułowej (co przywoływało tradycję zapu-stowych fars) oraz oparcie akcji na opozycji wywyższenie – poniżenie, kojarzonej z tradycją karnawału. Trzy pierwsze akty komedii to opowieść o pozornym wywyż-szeniu, zachowująca typowe dla tego motywu etapy: intronizacja – panowanie – de-tronizacja. Akt czwarty i piąty, przynoszące motyw pozornego zstąpienia w zaświa-ty i pozornego zmartwychwstania, stanowią rewers mozaświa-tywu jednodniowego króla.

Przemieszczenie bohatera „w górę” w pierwszych trzech aktach, zostaje zastąpione przemieszczeniem „w dół”.

Z czasem jednak zaczęto odkrywać wielowymiarowość tej komedii, która za-wdzięcza stałą obecność na skandynawskich scenach potencjałowi głównej postaci, burzącej ramy mięsopustnej farsy z jej wyartykułowaną przestrogą przed wynosze-niem do godności ludzi niskiego stanu¹⁵⁴. Przyczyny stałej obecności na skandynaw-skich scenach najlepszych komedii Holberga, a do takich zalicza się Jeppe ze Wzgó-rza, można szukać w niejednoznaczności przedstawianego w nich świata i postaci, co niesie ze sobą możliwość różnorodnych interpretacji. Wielowymiarowość głównej postaci jest między innymi uwarunkowana jej pozornym, chwilowym wywyższe-niem, a potem – równie iluzorycznym – zstąpieniem do świata podziemnego. Dzięki przemieszczaniu góra – dół Jeppe zyskuje coś, co można by nazwać

„kontrapunkto-153 W napisanej po łacinie powieści Bidermanna żart z pijanym chłopem jest jednym z centralnych elementów obchodów karnawałowych, w których bierze udział główny bohater, Philippus. Holberg usunął karnawałowy kontekst i przetransponował realia na duńskie, zostawiając całą strukturę historii o pozornie wyniesionym do godności pijanicy. Warto nadmienić, że co prawda Holberg, wskazując na źródło inspiracji, określa Utopię mianem powieści, jednak w duńsko-norweskiej tradycji historyczno-literackiej do niedawna pokutowało błędne wyobrażenie na temat gatunku Bidermannowskiej Utopii.

Nazywano ją najczęściej zbiorem anegdot. Nieporozumienie powstało za przyczyną historyka literatu-ry, Knuda Lyne Rahbeka, który na początku XIX wieku opracował w języku duńskim te fragmenty

Nazywano ją najczęściej zbiorem anegdot. Nieporozumienie powstało za przyczyną historyka literatu-ry, Knuda Lyne Rahbeka, który na początku XIX wieku opracował w języku duńskim te fragmenty