Zakład Stomatologii Ogólnej Pomorskiej Akademii Medycznej al. Powstańców Wlkp. 72, 70–111 Szczecin Kierownik: prof. dr hab. n. med. Elżbieta Weyna
Summary
Purpose: The etiopathology of noncarious cervical lesions (NCCL) is multifactorial and still not fully under-stood. Tooth wear is defined as loss of dental hard tissue by a chemical or mechanical process that does not involve bacteria. This form of tooth surface loss includes attrition, abrasion, erosion, and abfraction. Noncarious cervical le-sions represent loss of tooth structure at the cementoenamel junction. The purpose of this clinical study of NCCL was to analyze the etiology in relation to age and to identify the most important risk factors associated with cervical lesions, as well as patients and teeth more susceptible to NCCL with a focus on more effective treatment of this condition.
Material and methods: The study group comprised 124 patients with NCCL, aged 15–75 years (mean = 44).
A questionnaire was distributed addressing medical his-tory – gastric disorders, dietary habits – consumption of acidic drinks, dental history, oral hygiene practices, and parafunctional habits. Clinical examination of tooth wear was performed on four tooth surfaces after air-drying. The distribution and severity of tooth wear was graded using the tooth wear index (TWI) calculated with a computer pro-gramme allowing for tooth characteristic to be determined for each decade of life. Depth of the cervical defect was measured with a periodontal probe. TWI was devised to reveal the extent of tooth surface wear irrespective of the cause. Raw scores were compared with the computer using
predetermined threshold values which are set to distinguish between acceptable and unacceptable pathological levels of tooth wear for each decade of life and each tooth surface.
Dentition status, oral hygiene, periodontal status, gingival recession, number of teeth and their mobility, oral symptoms of parafunction and relationship to lateral and protrusive tooth contact schemes was assessed and analyzed. Statistical analyses were performed with the Stata Statistical Software:
release 5. The risk of NCCL formation was estimated with the logistic regression model. Results were presented as odds ratio, 95% confidence interval, and p probability.
Results: Tooth wear on all surfaces of the tooth, in-cluding cervical, was related to age and the ranges were 25–60%. Older patients were more likely to exhibit NCCL.
Frequency, localization, and depth of noncarious cervical lesions in a given group of teeth was related to age, al-though NCCL was more common in premolars (mean = 85.1%). Associations between oral hygiene, consumption of acidic drinks, status of periodontium, number of teeth, their mobility and etiology of wedge-shaped defects were revealed. A relationship between lateral excursive contact of teeth, bruxism, and formation of cervical lesions was established evidencing a correlation between occlusal and cervical pathology.
Conclusions:
1. Cervical lesions were most common in premolars.
2. Early detection of dental erosion is important for prevention of serious irreversible damage to dentition.
* Zwięzła wersja rozprawy doktorskiej przyjętej przez Radę Wydziału Stomatologii Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie. Promotor:
prof. dr hab. n. med. Elżbieta Weyna. Oryginalny maszynopis obejmuje: 157 stron, 44 ryciny, 55 tabel, 3 załączniki, 207 pozycji piśmiennictwa.
* Concise version of doctoral thesis approved by the Council of the Faculty of Dentistry, Pomeranian Medical University in Szczecin. Promotor:
Prof. Elżbieta Weyna M.D., D.M.Sc. Habil. Original typescript comprises: 157 pages, 44 figures, 55 tables, 3 enclosures, 207 references.
126 MAłGORZATA TOMASIK 3. An understanding of the multifactorial nature of
tooth wear and risk factors of erosion, abrasion, and ab-fraction is important in the patient’s diagnostic protocol and management strategy.
K e y w o r d s: noncarious cervical lesions – tooth wear.
Streszczenie
Wstęp: Etiopatogenezna ubytków przyszyjkowych niepróchnicowego pochodzenia nadal nie jest dokładnie poznana. Ubytki niepróchnicowego pochodzenia, ogólnie określane jako „starcie zęba”, są klasyfikowane jako abrazja, atrycja, erozja oraz abfrakcja.
Celem pracy było zbadanie lokalizacji i głębokości ubyt-ków przyszyjkowych w poszczególnych grupach zębów w zależności od wieku oraz analiza starcia zębów w kon-tekście stopnia uszkodzenia powierzchni przyszyjkowej w porównaniu z innymi powierzchniami, i wyodrębnienie najważniejszych czynników etiologicznych związanych z powstawaniem ubytków klinowych.
Materiał i metody: Badaniem objęto 124 pacjentów z ubytkami przyszyjkowymi, w wieku 15–75 lat. Przepro-wadzono ukierunkowany wywiad ogólnomedyczny i sto-matologiczny. W badaniu klinicznym uwzględniono stan higieny jamy ustnej, stan przyzębia, ruchomość zębów, objawy parafunkcji w jamie ustnej oraz przeprowadzono analizę kontaktów międzyzębowych. Oceny starcia zębów dokonano na podstawie kryteriów uniwersalnego wskaź-nika starcia zębów (tooth wear index – TWI). Następnie, korzystając z programu komputerowego odniesiono uzy-skane wyniki do norm starcia zębów charakterystycznych dla każdej dekady życia. Przeprowadzono analizę starcia powierzchni przyszyjkowej w porównaniu z pozostałymi powierzchniami zębów. Zbadano ilość i głębokość ubytków przyszyjkowych na poszczególnych zębach i przeprowadzono analizę głębokości tych ubytków w zależności od wpływu czynników etiologicznych. Na podstawie modelu logistycznej regresji oszacowano ryzyko powstawania ubytków klinowych w zależności od badanych czynników ryzyka.
Wyniki: Częstość występowania oraz głębokość ubyt-ków przyszyjkowych w obrębie grup zębów zależały od wieku pacjentów (25–60%). Najwięcej ubytków klinowych było w zębach przedtrzonowych – 85,1%. Wyniki badań potwierdzają znaczenie niektórych nawyków higienicznych i dietetycznych w powstawaniu i pogłębianiu się ubytków klinowych. Na formowanie się ubytków w okolicy szyjki zęba miały także wpływ warunki zgryzowe i parafunkcje.
Badania potwierdzają wieloczynnikową etiologię ubyt-ków przyszyjkowych oraz konieczność kompleksowego leczenia pacjentów z takimi ubytkami.
H a s ł a: ubytki przyszyjkowe niepróchnicowego pochodze-nia – starcie zębów.
Wstęp
Zainteresowanie problematyką etiologii ubytków nie-próchnicowego pochodzenia wynika z dużej częstości ich występowania, oraz nie do końca wyjaśnionej etiopatoge-nezy. Utrata tkanek zęba wiąże się nie tylko z naturalnym procesem zużywania się uzębienia, ale zależy również od od-działywania w jamie ustnej różnych czynników chemicznych i mechanicznych [1, 2, 3]. Procesy prowadzące do nieodwra-calnego uszkodzenia tkanek zęba to: abrazja, demastykacja, atrycja, abfrakcja, erozja [4, 5]. Ostatnio szczególnie mocno podkreśla się znaczenie teorii biomechanicznej, związanej z występowaniem obciążeń zgryzowych. Ten typ utraty twardych tkanek zęba na granicy szkliwno-cementowej po raz pierwszy opisał Grippo i nazwał „abfrakcją” [6].
Utratę twardych tkanek zęba bez udziału bakterii określa się jako „starcie zębów” [7]. Do opisu starcia zastosowano uniwersalny wskaźnik starcia zębów (TWI), opracowany przez Smith i Knight w 1984 r. [8], a następnie zmodyfiko-wanym w 1996 r. [9]. Korzystając z dołączonego programu komputerowego odniesiono wyniki do norm starcia zębów dla każdej dekady życia człowieka.
Zamierzeniem pracy było wyodrębnienie najistotniej-szych czynników etiologicznych w patogenezie ubytków klinowych, analiza ich wzajemnego oddziaływania oraz opracowanie planu profilaktyczno-leczniczego dla pacjentów z ubytkami przyszyjkowymi. Najważniejsze cele pracy:
1. Badanie częstości występowania niepróchnicowych ubytków przyszyjkowych, ich głębokości i lokalizacji w ob-rębie grup zębów w zależności od wieku pacjentów.
2. Analiza stopnia starcia zębów, szczególnie wierzchni przyszyjkowej w odniesieniu do innych po-wierzchni zębów.
3. Ocena wpływu nawyków higienicznych i dietetycz-nych na powstawanie ubytków przyszyjkowych.
4. Analiza okluzyjnych relacji międzyszczękowych i parafunkcji zgryzowych oraz ich wpływu na stopień uszkodzenia szyjek zębowych.
5. Badanie wpływu stanu przyzębia, ruchomości zębów, oraz redukcji liczby zębów na powstawanie i głębokość ubytków przyszyjkowych.
6. Wyodrębnienie najważniejszych czynników ryzyka w patogenezie ubytków klinowych.
Materiał i metody
Charakterystyka grupy badanej
Grupę badaną stanowiło 124 pacjentów w wieku 15–72 lat – 59 kobiet i 65 mężczyzn. Do badań zakwalifikowano pacjentów, u których występowały ubytki niepróchnicowe-go pochodzenia w okolicy szyjek zębów. Pacjenci zostali podzieleni na trzy grupy wiekowe:
• grupa I: 15–35 lat – 45 osób,
• grupa II: 36–55 lat – 47 osób,
• grupa III: 56–75 lat – 32 osoby.
ETIOLOGIA UbYTKóW PRZYSZYJKOWYCH NIEPRóCHNICOWEGO POCHODZENIA 127 Ogółem zbadano 3012 zębów: 1500 w szczęce i 1512
w żuchwie.
badanie podmiotowe
Przeprowadzono szczegółowy wywiad stomatologicz-ny obejmujący pytania dotyczące nawyków dietetyczstomatologicz-nych, głównie częstości i ilości spożywania pokarmów o niskim pH, oraz sposobów dbania o higienę jamy ustnej – metod, czasu i częstości szczotkowania zębów. Ponadto pytania dotyczyły występowania parafunkcji zgryzowych i ob-jawów im towarzyszących. Zwrócono uwagę na choroby ogólnoustrojowe, przyjmowane leki, występowanie wy-miotów oraz narażenie pacjenta na kwasy w środowisku pracy.
badanie przedmiotowe
1. Badanie starcia zębów wg wskaźnika TWI wg Smith i Knight [8, 9, 10] – tabela 1.
2. Ocena lokalizacji i głębokości ubytków przyszyjko-wych kalibrowanym zgłębnikiem względem najgłębszego punktu ubytku wg subindeksów TWI.
3. Badanie stanu higieny jamy ustnej – wskaźnik płytki PI.I (wg Silness i Löe) [11].
4. Analiza okluzyjnych kontaktów międzyzębowych podczas protruzji i laterotruzji.
5. Obecność w jamie ustnej objawów parafunkcji zwar-ciowych i niezwarzwar-ciowych.
6. Badanie recesji dziąsłowych wg Mühlmanna [12].
7. Badanie stanu przyzębia zgodnie z kryteriami przy-jętymi w Illinois w 1999 r. [13, 14].
8. Badanie ruchomości zębów w zakresie 0–III wg skali Halla.
Obliczenia statystyczne
Wszystkie zmienne ciągłe sprawdzano ze względu na normalność rozkładów testem Kołmogorowa–Smir-nowa. Gdy normalność rozkładów nie była zachowana zmienne opisano przez mediany, wartości minimal-ne i maksymalminimal-ne, w pozostałych przypadkach średnie i odchylenia standardowe. Do sprawdzenia różnic staty-stycznych między zmiennymi stosowano wieloczynnikową analizę kowariancji. W analizie tej zmienną kontrolowaną był wiek badanych. Dla porównania dwóch grup stosowa-no testy t-Studenta i U Manna–Whitneya, dla kilku grup test Kruskala–Wallisa lub test mediany. Zmienne nieciągłe opisano przez ilość i częstość występowania. Do badania statystycznych zależności pomiędzy zmiennymi nieciągłymi zastosowano test chi-kwadrat. Do badania korelacji między zmiennymi stosowano korelację rang Spearmana i korelację Pearsona. W celu oszacowania ryzyka powstawania ubytków klinowych w zależności od różnych czynników zastosowano model logistycznej regresji i podano prawdopodobieństwo i względne ryzyko (odds ratio – OR) wraz z 95% przedzia-łem ufności. Za istotne statystycznie różnice uznano te, dla których p < 0,05; na granicy istotności statystycznej, jeżeli p > 0,05 i p < 0,10.
T a b e l a 1. Wskaźnik starcia zębów (TWI wg Smith i Knight) T a b l e 1. The tooth wear index (TWI by Smith and Knight) Stopień*
Score* Powierzchnia**
Surface** Kryteria
Criteria
0 B/L/O/I Brak charakterystycznej utraty szkliwa / No typical loss of enamel surface C Brak zmian konturu / No change in contour
1 B/L/O/I Charakterystyczna utrata powierzchni szkliwa / Typical loss of enamel surface C Minimalna utrata konturu / Minimal loss of contour
2
B/L/O Utrata szkliwa, ekspozycja zębiny na powierzchni nie większej jak 1/3 powierzchni ubytku Loss of enamel exposing dentin on less than one-third of the surface
I Utrata szkliwa odsłaniająca zębinę / Loss of enamel exposing dentin C Defekt mniejszy niż 1 mm głębokości / Defect less than 1 mm deep
3
B/L/O Utrata szkliwa, ekspozycja zębiny na powierzchni przekraczającej 1/3 powierzchni ubytku Loss of enamel exposing dentin on more than one-third of the surface
I Utrata szkliwa i zębiny, bez obnażenia miazgi lub zębiny wtórnej Loss of enamel and dentin not exposing pulp or secondary dentin C Defekt głębokości 1–2 mm / Defect 1–2 mm deep
4 B/L/O/I Całkowita utrata szkliwa, odsłonięcie miazgi lub zębiny wtórnej Complete loss of enamel, or exposure of pulp or secondary dentin
C Uszkodzenie o głębokości ponad 2 mm lub obnażenie miazgi albo zębiny wtórnej Defect more than 2 mm deep, or exposure of pulp or secondary dentin
* W obu przypadkach podawany jest niższy stopień / In case of doubt lower score is given
** Powierzchnie / Surfaces
B – powierzchnia policzkowa (włączając powierzchnię wargową) / buccal (including labial) L – powierzchnia językowa / lingual
O – powierzchnia żująca / occlusal I – brzeg sieczny / incisal C – okolica przyszyjkowa / cervical
128 MAłGORZATA TOMASIK
Wyniki
Częstość występowania ubytków w okolicy szyjki zęba u badanych pacjentów
Częstość występowania ubytków przyszyjkowych nie-próchnicowego pochodzenia we wszystkich zębach przedsta-wiono na rycinie 1. Najczęściej ubytki klinowe występowały w zębach przedtrzonowych – średnio 85,1%. Duża była także frekwencja ubytków przyszyjkowych w kłach, średnia – 81,1%, natomiast rzadziej ubytki klinowe występowały w zębach siecznych – 54,1% i zębach trzonowych – 43,3%.
Częstość występowania ubytków klinowych była największa u pacjentów w najstarszej grupie wiekowej, a najmniejsza w najmłodszej, niezależnie od płci.
Analiza starcia zębów w na podstawie wskaźnika TWI Analiza komputerowa wskaźnika TWI na powierzchni przyszyjkowej pokazała, że odsetek jego wartości nieak-ceptowalnych w stosunku do wieku pacjentów był wyso-ki i wynosił dla zębów górnych: w I grupie – 97,8%; w II grupie – 65,2% i w III grupie wiekowej 87,1%, a dla zębów dolnych: 86,7% i 68,1% oraz 93,8% w odpowiednich ka-tegoriach wiekowych. W obrębie badanych grup różnice były istotne statystycznie (p < 0,001). Średni wskaźnik TWI na powierzchni przyszyjkowej zębów górnych był najwyższy dla I grupy wiekowej – 1,19; a najniższy – 0,73 dla pacjentów z II grupy, natomiast w zębach dolnych naj-wyższą wartość osiągnął w III grupie wiekowej – 1,02.
Wartości wskaźnika TWI dla powierzchni przyszyjkowej były wyższe w porównaniu z pozostałymi powierzchniami zębów, co zilustrowano na rycinach 2 i 3 wraz z analizą statystyczną, którą przedstawiono w tabeli 2.
Analiza stopnia uszkodzenia powierzchni
przyszyjkowej zębów w zależności od wieku i płci pacjentów oraz w obrębie grup zębów
Stopień uszkodzenia wszystkich zębów w okolicy przyszyjkowej, wraz z analizą statystyczną, przedstawiono w tabelach 3 i 3a. Bardzo głębokie ubytki klinowe (C = 4), którym towarzyszyło obnażenie zębiny wtórnej lub miazgi
Ryc. 1. Częstość występowania ubytków przyszyjkowych u wszystkich pacjentów
Fig. 1. Prevalence of noncarious cervical lesions in all patients
T a b e l a 2. Analiza statystyczna wskaźnika starcia zębów (TWI) T a b l e 2. Statistical analysis of the tooth wear index (TWI)
Para zmiennych Pair of variables
Korelacja porządku rang Spearmana Spearman’s rank correlation
n r t(N-2) p
TWI – Cervical zębów górnych i TWI – Cervical zębów dolnych
TWI – Cervical upper & TWI – Cervical lower teeth 122 0,30 3,49 < 0,001
TWI – Buccal zębów górnych i TWI – Buccal zębów dolnych
TWI – Buccal upper & TWI – Buccal lower teeth 122 0,45 5,57 < 0,001
TWI – Occlusal zębów górnych i TWI – Occlusal zębów dolnych
TWI – Occlusal upper & TWI – Occlusal lower teeth 122 0,40 4,78 < 0,001
TWI – Lingual zębów górnych i TWIL – Lingual zębów dolnych
TWI – Lingual upper & TWI – Lingual lower teeth 122 0,54 7,01 < 0,001
zdiagnozowano w 44 zębach, najwięcej w zębach przedtrzo-nowych – 18. Ubytki o głębokości 1–2 mm (C = 3) wystę-powały w 740 zębach, natomiast płytsze do 1 mm (C = 2) w 854 zębach. Niewielkie starcie okolicy przyszyjkowej (C = 1) dotyczyło łącznie 853 badanych zębów. Zależności między głębokością ubytków przyszyjkowych a wiekiem pacjentów były istotne statystycznie; ich liczba i głębokość wzrastała wraz z wiekiem pacjentów. W I grupie pacjen-tów najczęściej występujące ubytki to niewielkie uszko-dzenie konturu szyjki, u pacjentów w II grupie wiekowej najwięcej było ubytków o głębokości 1–2 mm, natomiast w grupie III dominowały głębokie ubytki przyszyjkowe.
ETIOLOGIA UbYTKóW PRZYSZYJKOWYCH NIEPRóCHNICOWEGO POCHODZENIA 129
T a b e l a 3. Głębokość ubytków przyszyjkowych w zębach górnych i dolnych w zależności od wieku pacjentów T a b l e 3. Distribution of maxillary and mandibular cervical wear scores for different tooth groups in relation to age
Zęby górne / Upper teeth Powierzchnia przyszyjkowa
Cervical surface C = 0 C = 1 C = 2 C = 3 C = 4 Razem
Total Grupa zębów
Group of teeth Wiek
Age L. z. % L. z. % L. z. % L. z. % L. z. % L. z.
Zęby trzonowe Molars
Gr. I 135 79,9 26 15,4 5 3,0 3 1,8 0 0,0 169
Gr. II 57 42,9 48 36,1 20 15,0 7 5,3 1 0,8 133
Gr. III 8 14,0 23 40,4 17 29,8 5 8,8 4 7,0 57
Razem
Total 200 55,7 97 27,0 42 11,7 15 4,2 5 1,4 359
Zęby przedtrzonowe Premolars
Gr. I 48 27,9 53 30,8 51 29,7 17 9,9 3 1,7 172
Gr. II 25 18,9 30 22,7 48 36,4 28 21,2 1 0,8 132
Gr. III 1 1,3 5 6,5 34 44,2 33 42,9 4 5,2 77
Razem
Total 74 19,4 88 23,1 133 34,9 78 20,5 8 2,1 381
Kły Canines
Gr. I 24 27,3 30 34,1 26 29,6 6 6,8 2 2,3 88
Gr. II 20 24,1 14 16,9 30 36,1 17 20,5 2 2,4 83
Gr. III 1 2,0 8 15,7 23 45,1 17 33,3 2 3,9 51
Razem
Total 45 20,3 52 23,4 79 35,6 40 18,0 6 2,7 222
Zęby sieczne Incisors
Gr. I 89 50,9 68 38,9 12 6,9 2 1,1 4 2,3 175
Gr. II 66 39,5 55 32,9 40 24,0 6 3,6 0 0,0 167
Gr. III 16 14,7 31 28,4 46 42,2 16 14,7 0 0,0 109
Razem
Total 171 37,9 154 34,2 98 21,7 24 5,3 4 0,9 451
Zęby dolne / Lower teeth Powierzchnia przyszyjkowa
Cervical surface C = 0 C = 1 C = 2 C = 3 C = 4 Razem
Total Grupa zębów
Group of teeth Wiek
Age L. z. % L. z. % L. z. % L. z. % L. z. % L. z.
Zęby trzonowe Molars
Gr. I 133 79,2 29 17,3 4 2,4 0 0,0 2 1,2 168
Gr. II 48 40,7 48 40,7 16 13,6 6 5,1 0 0,0 118
Gr. III 6 14,3 17 40,5 17 40,5 2 4,8 0 0,0 42
Razem
Total 187 57,0 94 28,7 37 11,3 8 2,4 2 0,6 328
Zęby przedtrzonowe Premolars
Gr. I 29 17,3 74 44,1 54 32,1 11 6,6 0 0,0 168
Gr. II 8 5,0 40 24,8 76 47,2 31 19,3 6 3,7 161
Gr. III 1 1,0 5 5,0 43 43,0 47 47,0 4 4,0 100
Razem
Total 38 8,9 119 27,7 173 40,3 89 20,8 10 2,3 429
KłyCanines
Gr. I 33 36,7 32 35,6 23 25,6 2 2,2 0 0,0 90
Gr. II 9 9,6 31 33,0 45 47,9 8 8,5 1 1,1 94
Gr. III 1 1,6 11 17,7 31 50,0 18 29,0 1 1,6 62
Razem
Total 43 17,5 74 30,1 99 40,2 28 11,4 2 0,8 246
Zęby sieczne Incisors
Gr. I 111 61,7 63 35,0 6 3,3 0 0,0 0 0,0 180
Gr. II 56 30,9 84 46,4 28 15,5 9 5,0 4 2,2 181
Gr. III 13 11,0 28 23,7 45 38,1 29 24,6 3 2,5 118
Razem
Total 180 37,6 175 36,5 79 16,5 38 7,9 7 1,5 479
Razem
Total 938 853 740 320 44 2895
C = 0 – brak ubytku / no change in contour; C = 1 – minimalna utrata konturu / minimal loss of contour; C = 2 – defekt mniejszy od 1 mm / defect less than 1 mm deep; C = 3 – defekt głębokości 1–2 mm / defect 1–2 mm deep; C = 4 – całkowita utrata szkliwa, odsłonięcie miazgi zębiny wtórnej / defect more than 2 mm deep, or exposure of pulp or secondary dentin; L. z. – liczba zębów / number of teeth
130 MAłGORZATA TOMASIK T a b e l a 3a. Analiza statystyczna korelacji głębokości ubytków w grupach zębów a wiekiem pacjentów
T a b l e 3a. Statistical analysis of correlations between cervical wear scores for tooth groups and age Zęby górne
Upper teeth Chi2 Pearsona
Pearson’s Chi2 R rang Spearmana
Spearman’s rank R Zęby trzonowe
Molars 105,3 df = 8 p < 0,001 0,51 t = 11,312 p < 0,001
Zęby przedtrzonowe
Premolars 69,42 df = 8 p < 0,001 0,39 t = 8,2599 p < 0,001
KłyCanines 33,88 df = 8 p < 0,001 0,35 t = 5,5725 p < 0,001
Zęby sieczne
Incisors 95,75 df = 8 p < 0,001 0,37 t = 8,5422 p < 0,001
Zęby dolne
Lower teeth Chi2 Pearsona
Pearson’s Chi2 R rang Spearmana
Spearman’s rank R Zęby trzonowe
Molars 103,44 df = 8 p < 0,001 0,51 t = 10,618 p < 0,001
Zęby przedtrzonowe
Premolars 119,39 df = 8 p < 0,001 0,51 t = 12,135 p < 0,001
KłyCanines 68,77 df = 8 p < 0,001 0,49 t = 8,8263 p < 0,001
Zęby sieczne
Incisors 176,59 df = 8 p < 0,001 0,54 t = 14,150 p < 0,001
W zębach przedtrzonowych i kłach najczęściej występowały ubytki klinowe o głębokości 1–2 mm. W 2,2% badanych zębach przedtrzonowych i 1,7% kłów zdiagnozowano bar-dzo głębokie ubytki, z obnażeniem miazgi lub zagrożone takim powikłaniem. Wykazano statystycznie istotne różnice w głębokości ubytków przyszyjkowych między poszcze-gólnymi grupami zębów – trzonowymi, przedtrzonowymi, kłami oraz zębami siecznymi w obrębie tego samego łuku zębowego (p < 0,01).
Analiza wpływu badanych czynników na formowanie się ubytków niepróchnicowego pochodzenia w okolicy szyjki zęba
1. Wpływ nawyków dietetycznych na powstawanie ubytków przyszyjkowych.
Prawie połowa badanych osób (49%) rzadko piła soki owocowe, a 13% pacjentów ponad 0,5 L dziennie. Bardzo czę-ste spożywanie świeżych owoców deklarowało 12% wszyst-kich badanych. Częstość spożywania soków owocowych miała wyraźny, niekorzystny wpływ na głębokość ubytków przyszyjkowych, natomiast nie stwierdzono istotnej kore-lacji między częstością spożywania owoców i głębokością ubytków klinowych. Trudno jednak wnioskować o wpływie diety o niskim pH na głębokość ubytków przyszyjkowych, biorąc pod uwagę tylko ten jeden czynnik ryzyka.
2. Stan higieny jamy ustnej i nawyki higieniczne pa-cjentów w aspekcie etiologii ubytków przyszyjkowych.
Najniższy średni wskaźnik Pl.I stwierdzono u pacjen-tów najmłodszych – 0,25 a najwyższy u najstarszych – 1,0;
jednak duże odchylenie standardowe świadczy o tym, że w każdej grupie wiekowej byli pacjenci utrzymujący zarów-no bardzo dobrą higienę, jak i niezadowalającą. Większość pacjentów – 80 osób szczotkowało zęby dwu- lub trzykrot-nie w ciągu dnia, najczęściej przez 2–3 minuty. Metody szczotkowania były zróżnicowane: np. 28% pacjentów
Ryc. 2. Wskaźnik starcia zębów górnych wg Smith i Knight u badanych pacjentów
Fig. 2. tooth wear index for upper teeth in all patients (TWI by Smith and Knight)
Ryc. 3. Wskaźnik starcia zębów dolnych wg Smith i Knight u badanych pacjentów
Fig. 3. Tooth Wear Index for lower teeth in all patients (TWI by Smith and Knight)
ETIOLOGIA UbYTKóW PRZYSZYJKOWYCH NIEPRóCHNICOWEGO POCHODZENIA 131 oczyszczało zęby metodą wymiatającą roll, natomiast 38%
osób stosowało metodę horyzontalną, Większość pacjentów – 114 osób (91,9%) stosowało szczoteczkę o średniej twar-dości włókien. Częste szczotkowanie zębów miało wpływ na powstawanie ubytków klinowych, jednak korelacja głę-bokości tych ubytków i częstości szczotkowania nie była istotna statystycznie, a głębokie ubytki klinowe występo-wały także u osób szczotkujących zęby raz dziennie lub jeszcze rzadziej. Nie można też jednoznacznie powiedzieć, która z metod miała najbardziej destrukcyjny wpływ na okolicę przyszyjkową, jeśli analizuje się wyłącznie metodę szczotkowania.
3. Analiza stopnia ruchomości zębów jako czynnika mogącego wpływać na głębokość ubytków przyszyjkowych niepróchnicowego pochodzenia.
Stwierdzono statystycznie istotną zależność między stopniem ruchomości a grupą zębów: I stopień ruchomości był stwierdzany najczęściej w zębach siecznych – 10,7%, a najrzadziej w zębach trzonowych – 3,6%. Drugi stopień ruchomości dotyczył najczęściej siekaczy – 46 zębów (4,8%).
W pozostałych grupach zębów ten stopień nie przekraczał 2% zębów. Rozchwianie III stopnia stwierdzono tylko w 3 zębach. Stopień ruchomości oraz liczba rozchwianych zębów zmieniała się w zależności od wieku, natomiast nie zależała od płci. Korelacja występowania ubytków klinowych i ich głębokości ze stopniem ruchomości zębów była statystycznie istotna (r = 0,28; p < 0,001).
4. Recesje dziąsłowe w zębach z ubytkami przyszyj-kowymi.
Korelacja występowania recesji dziąsłowych z wiekiem badanych pacjentów była istotna statystycznie (r = 0,46;
p < 0,001). Najwięcej recesji występowało w grupie pacjen-tów najstarszych – na 680 badanych zębów 444 towarzy-szyła recesja (65%). W grupie wiekowej 36–55 lat recesje występowały przy 418 zębach (37,7%), natomiast w grupie najmłodszych pacjentów recesji było najmniej – przy 116 zębach (9,5%). Korelacja występowania recesji dziąsłowych oraz ich wielkości z ubytkami klinowymi była statystycznie istotna (r = 0,47; p < 0,001).
5. Parafunkcje zgryzowe w etiopatogenezie ubytków przyszyjkowych.
Parafunkcja polegająca na zaciskaniu zębów występowa-ła u 78 osób, zaś zgrzytanie zębami stwierdzono u 41, a u 28 osób występowały obie parafunkcje zgryzowe. W grupie I zgrzytanie zębami nie miało statystycznie istotnego wpły-wu na głębokość ubytków przyszyjkowych, podobnie w III grupie wiekowej. Tylko w grupie II stwierdzono dodatnią, istotną statystycznie korelację głębokości ubytków przy-szyjkowych z występowaniem bruksizmu ekscentrycznego.
U pacjentów w II grupie wiekowej, u których nie występo-wały parafunkcje, większy był odsetek zębów z nieuszko-dzoną powierzchnią przyszyjkową (C = 0).
6. Analiza kontaktów międzyzębowych podczas protru-zji i laterotruprotru-zji na głębokość ubytków przyszyjkowych.
6. Analiza kontaktów międzyzębowych podczas protru-zji i laterotruprotru-zji na głębokość ubytków przyszyjkowych.