Zakład Medycyny Sądowej Pomorskiej Akademii Medycznej al. Powstańców Wlkp. 72, 70-111 Szczecin Kierownik: dr hab. n. med. Mirosław Parafiniuk
Summary
Introduction: All solid bodies emit electromagnetic ra-diation at temperatures above absolute zero. The rara-diation spectrum depends, among other factors, on temperature.
Thermovision is a method in which an infrared camera is used to record infrared radiation (IR) emitted by human skin. It is widely used in medicine, for instance to diagnose inflammation of the skin, some types of neoplasms, col-lagenosis, and peripheral vascular disease. The literature, however, lacks reports on the variability in thermal emission by the skin of healthy individuals or twins. Interpretation of the results is based on simply analysing the subject in-dividually or comparing symmetrical body sides. Hence, there is a need to study thermal emission using monozygotic twins as a model.
Material and methods: An attempt was made in the present study to determine the variability of thermal pheno-types of faces, backs, and hands in monozygotic twins (MZ), compare thermal emission in MZ and dizygotic twins (DZ), and establish the thermal norm. Using the ThermaCAM™
SC500 camera, 44 pairs of MZ and 15 pairs of DZ were studied.
Descriptive statistics are given as means, standard de-viation, and max. and min. values. The following tests were used for statistical analysis: Shapiro–Wilk’s, Snedecor’s, Brown–Forsythe’s, Mann–Whitney’s U, and Kruskal–Wallis.
Data from the digital image analyser were tested using the cluster analysis methods, especially the k-means method.
Conclusions: The following conclusions were drawn:
1. Full genetic identity does not produce a thermal consistency within the range of isotherms tested, whether in relation to their values or distribution.
2. Differences in the thermal image may have their source in ontogenetic development during intra-uterine and postnatal stages and may be related to individual differences in adaptation to the environment.
3. These results are potentially useful to compare physiological states between individuals and to differenti-ate pathological changes.
4. The results of this study do not allow for any con-clusions regarding the thermal norm. However, a basis has been created for further research in larger samples of the population.
K e y w o r d s: thermovision – thermal emission – infrared radiation.
Streszczenie
Wstęp: Wszystkie ciała stałe w temperaturze wyższej od zera bezwzględnego emitują promieniowanie elektro-magnetyczne, którego widmo zależy m.in. od temperatury.
* Zwięzła wersja rozprawy doktorskiej przyjętej przez Radę Wydziału Lekarskiego Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie. Promotor:
dr hab. n. med. Mirosław Parafiniuk. Oryginalny maszynopis obejmuje: 89 stron, 29 rycin, 137 tabel, 118 pozycji piśmiennictwa.
* Concise version of doctoral thesis approved by the Council of the Faculty of Medicine, Pomeranian Medical University in Szczecin. Promotor:
Mirosław Parafiniuk M.D., D.M.Sc. Habil. Original typescript comprises: 89 pages, 29 figures, 137 tables, 118 references.
30 AGNIESZKA KEMPIŃSKA Termowizja jest metodą wykorzystującą kamery
termowi-zyjne do rejestracji promieniowania podczerwonego (IR), emitowanego przez skórę człowieka. Znalazła ona szerokie zastosowanie w medycynie, np. przy diagnostyce chorób zapalnych skóry, niektórych nowotworów, kolagenoz czy w chorobach naczyń obwodowych. W literaturze fachowej brakuje jednak opisów zakresu zmienności termoemisji zarówno u ludzi zdrowych, jak i u bliźniąt, a interpretacja wyników polega aktualnie na analizie indywidualnej obiek-tów lub porównywaniu symetrycznych stron ciała. Dlatego też zaistniała potrzeba przeprowadzenia badań na modelu bliźniąt monozygotycznych.
Materiał i metody: W pracy podjęto próbę oceny zróżni-cowania fenotypów termicznych twarzy, pleców i rąk bliź-niąt monozygotycznych (MZ), porównania termoemisji MZ i dizygotycznych (DZ) oraz próbę ustalenia normy termicz-nej. Za pomocą kamery ThermaCAMTM SC500 przebadno 44 pary MZ i 15 par DZ. Statystykę opisową podano w postaci:
wartości średnich, odchylenia standardowego oraz wartości maksymalnych i minimalnych. Do analizy statystycznej użyto testów: Shapiro–Wilka, Snedecora i Browna–Forsy-thea, U Manna–Whitneya i Kruskala–Wallisa. Dane z ana-lizatora obrazowego badano metodami analizy skupień, w szczególności metodą k-średnich.
Wnioski: Na podstawie otrzymanych wyników sfor-mułowano następujące wnioski:
1. Pełna zgodność genetyczna nie przekłada się na zgod-ność termiczną w zakresie badanych izoterm zarówno pod względem ich wielkości, jak i rozmieszczenia.
2. Podłoże różnic w obrazie termicznym może wynikać z rozwoju ontogenetycznego zarówno na etapie wewnątrz-macicznym, jak i późniejszym, związanym z osobniczymi adaptacjami do środowiska.
3. Otrzymane wyniki mogą być przyczynkiem do ewen-tualnych zastosowań i porównań zachowania się osobników w stanie fizjologii oraz mogą mieć znaczenie w różnico-waniu ewentualnych patologii.
4. Badana próba nie upoważnia do wnioskowania, co do norm termicznych. Jest jednak przyczynkiem do podjęcia dalszych, szeroko zakrojonych badań populacyjnych.
H a s ł a: termowizja – termoemisja – promieniowanie podczerwone.
Wstęp
Pojęcie temperatury i ciepła funkcjonuje w świadomo-ści ludzkiej od początku dziejów. Umiejętnoświadomo-ści rozpalania i podtrzymywania ognia uważane są za jeden z kluczowych etapów rozwoju cywilizacji. Praktyczne obserwacje do-tyczące zmian temperatury ciała ludzkiego poczynił już Hipokrates (460–370 r. p.n.e.), który wykorzystywał pastę z mokrej gliny do uwidaczniania miejsc o podwyższonej ciepłocie. W 1595 r. Galileusz skonstruował pierwszą apa-raturę do ilościowego pomiaru temperatury, a w 30 lat
póź-niej Sanctorium z Padwy zastosował termometr do oceny ciepłoty ciała ludzkiego. W 1800 r. Sir William Herschel odkrył promieniowanie, a już w latach 70. XX w. prymi-tywne kamery termowizyjne znalazły swoje zastosowania medyczne [1, 2, 3].
Pomimo szerokiego zastosowania badań promienio-wania podczerwonego (IR) w medycynie nie ustalono zakresu zmienności rozmieszczenia izoterm na ciele czło-wieka w zależności od właściwości osobniczych. Dotych-czas jedyną wytyczną do analizy termogramów jest po-równywanie symetrycznych części ciała badanego. Próba określenia zmienności osobniczej, co więcej, zmienności wewnątrzparowej, może być uchwycona przy porównywa-niu osobników dysponujących takim samym materiałem genetycznym. W świetle dostępnego piśmiennictwa brak jednak informacji o termicznych właściwościach bliźniąt.
W tej sytuacji nasuwają się pytania:
1. Czy u bliźniąt występują różnice termiczne w za-leżności od badanych okolic ciała?
2. Czy płeć i wiek mają wpływ na termoemisję?
3. Czy zygotyczność bliźniąt ma wpływ na wystąpienie różnic wewnątrzparowych w obrazie termowizyjnym?
4. Jakie są uwarunkowania anatomiczne, funkcjonalne i środowiskowe zróżnicowania termoemisji?
Niniejsza praca może być przyczynkiem sformułowania odpowiedzi na powyższe kwestie, zatem celem pracy była próba oceny zróżnicowania fenotypów termicznych twarzy, pleców i rąk bliźniąt monozygotycznych (MZ); porówna-nia termoemisji MZ i bliźniąt dizygotycznych (DZ) oraz ustalenia normy termicznej.
Materiał i metody
W Szczecinie, raz w roku, organizowane są festiwale bliźniąt. Tego typu spotkania dają możliwości przeprowa-dzenia badań na materiale dostępnym na ogół w nielicznych próbach [4, 5, 6, 7]. Podczas ostatnich badań zaobserwowa-no, że w kolejnych festiwalach uczestniczą przede wszystkim te same pary bliźniąt. Sporadycznie pojawiają się nowe pary i są to niemowlęta. Badaniami objęto 44 pary MZ, w tym 29 par płci żeńskiej w wieku 2–35 lat i 15 par płci męskiej w wieku 5–67 lat. Dodatkowo przeprowadzono badania 15 par DZ w wieku 3–22 lat, w tym 8 par żeńskich, 3 męskich i 4 mieszanych. W trakcie wywiadu zebrano informacje dotyczące wieku, płci, kolejności urodzenia oraz adresu.
Dodatkowo istniała możliwość pozyskania informacji zebra-nych przez inne zespoły badawcze. Wszystkie dane zawiera Festiwalowa Baza Danych. Dodatkowe badanie śliny po-zwoliły określić zygotyczność wszystkich bliźniąt. Badania polimorfizmu DNA wykonano używając komercyjnego kitu AmpFιSTR Profiler Plus firmy Applied Biosystems, ozna-czenia dokonano za pomocą automatycznego analizatora genetycznego ABI Prism 310 Genetic Analyzer [8].
Medycyna nuklearna oraz ultrasonografia i obrazowanie z użyciem magnetycznego rezonansu jądrowego uznawane
FENOTYPY TERMICZNE BLIŹNIĄT MONOZYGOTYCZNYCH – PRÓBA OCENY ICH ZRÓŻNICOWANIA 31 są za metody diagnostyczne nietraumatyzujące. Do tej grupy
metod można zaliczyć technikę wykorzystującą urządzenia – TW, których prototypy opracowano i wyprodukowano w 1915 r. przez szwedzką firmę AGA (obecnie – FLIR).
Pojęciem szerszym w stosunku do TW jest termin termo-grafia. Metoda ta polega na tworzeniu obrazu z niewidzial-nej radiacji cieplniewidzial-nej emitowaniewidzial-nej, absorbowaniewidzial-nej i ponownie reemitownej przez obiekt [9].
W badaniach własnych wykorzystano kamerę pomia-rową, która jest wyposażona w niechłodzony detektor fo-tonowy (ryc. 1).
Ryc. 1. Zdjęcie kamery ThermaCAM™ SC500 Fig. 1. View of the ThermaCAM™ SC500 camera
W celu prawidłowego wykonania i interpretacji badań termograficznych w trakcie badań przestrzegano warunków wyznaczonych przez ekspertów Europejskiego Towarzystwa Termologicznego (Wiedeń, Austria – 1993). Pomieszczenie diagnostyczne, o stałej wilgotności 80%, zlokalizowane było wewnątrz budynku. Powierzchnia pokoju wynosiła ponad 9 m2. Wyposażenie w źródła emitujące ciepło ograniczo-ne było do niezbędograniczo-nego minimum. Temperaturę otoczenia utrzymywano w przedziale 25–26°C. Przed badaniem pa-cjenci przez 20 minut pozostawali bez aktywności fizycznej.
Dla każdej pary wykonano termogramy twarzy (z odległości 1 i 0,5 m), pleców (z odległości 3 m) oraz rąk – powierzch-ni dłopowierzch-niowej i grzbietowej (z odległości 1 m). Bliźpowierzch-nięta fo-tografowano osobno, co miało umożliwić dokładniejszą analizę porównawczą osobników. Uzyskano 408 obrazów termicznych. Powstałe dzięki kamerze termowizyjnej obrazy – termogramy – pozwalają na wgląd w rozkład temperatur na powierzchni badanego obiektu. Prezentacja graficzna określonej temperatury zależy od wybranej palety: skala żelaza – iron (ryc. 2), skala tęczy – rainbow (ryc. 3), skala szarości – grayscale (ryc. 4) oraz zakresu temperatur, które są widoczne na ekranie w raporcie. W ten sposób znana jest najwyższa i najniższa temperatura oraz różnica tem-peratur między dwiema sąsiadującymi barwami. Zależnie od temperatury istnieje 256 odcieni szarości i 16 barw dla monitora kolorowego. Zakres temperatur reprezentowany przez jeden kolor lub jeden odcień szarości jest
przedsta-Ryc. 2. Prezentacja graficzna w skali iron – twarze 5-letnich chłopców MZ Fig. 2. Images obtained using the iron scale of faces of 5-year-old MZ boys
Ryc. 3. Twarze 5-letnich chłopców, te same co na ryc. 2 – prezentacja w skali rainbow
Fig. 3. The same boys as in Fig. 2: images obtained with the rainbow scale
wiony oddzielnie, zwykle w odstępach co 0,5–1°C. Skala szarości jest stosowana do analizy ilościowej.
Komputerowy system analizy obrazów umożliwia wybór metody (wzdłuż przebiegu określonej linii, na określonej powierzchni) do analizy emisji promieniowania i temperatury
32 AGNIESZKA KEMPIŃSKA
oraz przedstawienia wyników w postaci tekstowej lub gra-ficznej (wykres liniowy lub słupkowy – histogram). W ocenie emisji promieniowania rejestrowanej parametrami z badanego obszaru można posługiwać się takimi parametrami, jak np.:
temperaturą minimalną i maksymalną lub średnią, powierzch-nią obszaru wewnątrz wybranej izotermy, mocą emisji (ilość energii emitowanej przez jednostkę czasu), radiacją (ilość energii emitowanej przez jednostkę powierzchni w kącie 1 steradiana w jednostce czasu) itp. (ryc. 5).
Z powodu braku możliwości przeprowadzenia analizy obrazu przy wykorzystaniu oprogramowania fabrycznego kamery termowizyjnej, konieczne było zastosowanie innych programów. W pierwszym etapie stosowano program Adobe Photoshop 5.0 LE. Za jego pomocą dokonywano wyboru poszczególnych elementów. Wybór ten następował przy tolerancji 5 pikseli powierzchni określonych obszarów.
Analizowano rozkład temperatury na wybranych obszarach zarejestrowanych termogramów, przy wykorzystaniu nastę-pujących zmiennych: wartości temperatury maksymalnej (max.), wartości temperatury minimalnej (min.), wartości średniej temperatury (avg) i wartości odchylenia standardo-wego temperatury (stdev) – ryciny 1, 2, 3. Statystykę opisową podano w postaci wartości średnich, odchylenia standardo-wego oraz wartości maksymalnych i minimalnych.
Normalność rozkładu badanych parametrów analizowa-no za pomocą testu Shapiro–Wilka. Do badania jedanalizowa-norod- jednorod-ności wariancji zastosowano testy Snedecora i Browna–For-sythea. Ponieważ część badanych parametrów miała rozkład odbiegający od normalnego, a także wariancje w badanych grupach były niejednorodne, dla ujednolicenia obliczeń
przy-jęto metody nieparametryczne. Porównania średnich dla zmiennych ciągłych wykonano testem U Manna–Whitneya.
W przypadku konieczności porównania więcej niż dwóch średnich obliczenia poprzedzono testem Kruskala–Wallisa.
Dane z analizatora obrazowego badano metodami analizy skupień, w szczególności metodą k-średnich, z zastosowa-niem maksymalizacji odległości euklidesowej. W wyniku analizy grupowania metodą k-średnich badano średnie dla każdego skupienia w każdym wymiarze, aby oszacować, na ile skupienia są od siebie różne. We wszystkich metodach zastosowano jako graniczny poziom istotności p = 0,05.
Wyniki
Analizę wyników dla danych z obszru twarzy MZ przed-stawiono na rycinie 6. Grupę pierwszą na poniższym wykresie stanowiło 5 par MZ, które przy podziale na dwa skupienia znajdowały się razem, a przy podziale na cztery skupienia uległy rozdzieleniu. Grupę drugą stanowiły 3 pary MZ, które przy podziale na dwa skupienia uległy rozdzieleniu, a przy podziale na cztery skupienia pozostały razem. Grupę trzecią tworzyło 6 par MZ, które uległy rozdzieleniu zarówno przy podziale na dwa, jak i na cztery skupienia. W grupie czwartej znalazło się 30 par MZ, które nie uległy rozdzieleniu zarówno przy podziale na dwa, jak i cztery skupienia.
Ten sam wykres (ryc. 7) zastosowano do analizy danych z obszaru twarzy DZ i tak, jak u MZ, w grupie czwartej znalazło się najwięcej par (9 par DZ), które nie uległy roz-dzieleniu zarówno przy podziale na dwa, jak i na cztery skupienia.
Analizę wyników dla danych z obszaru pleców MZ przedstawiono na rycinie 8 i w tym przypadku najliczniejsza była grupa czwarta, gdzie znalazło się 21 par.
Podczas analizy wyników dla danych z obszaru pleców DZ (ryc. 9) stwierdzono, że również najliczniejszą była grupa czwarta, reprezentowana przez 9 par.
Dyskusja
Termografia jest nieinwazyjnym i bezbolesnym bada-niem, które może być wielokrotnie powtarzane bez szkody dla zdrowia. Nie istnieją również jakiekolwiek ograniczenia co do wieku i płci badanego. Umożliwia to stałą i efektywną kontrolę rozkładu temperatury badanych. Podstawową zaletą tej metody jest łatwość współpracy z układem przetwarzania informacji, dobra rozdzielczość liniowa i czułość temperaturowa pomiaru.
Parametry użytkowe dostępnego obecnie sprzętu do badań TW pozwalają na prace w terenie z zastosowaniem przeno-śnego źródła zasilania. Autorzy podają, że na obraz termiczny nie mają wpływu wiek i płeć badanego. Metodą k-średnich wykazano zróżnicowanie termoemisji u bliźniąt w zależności od wieku, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Przy podziale na dwa i cztery skupienia najliczniejsza była grupa kobiet o średniej arytmetycznej wieku 13 i 15 lat, a odpowiednio
Ryc. 4. Twarze 5-letnich chłopców, te same co na ryc. 2 i 3 – prezentacja graficzna w skali greyskale
Fig. 4. The same boys as in Fig. 2 and 3: images obtained with the grayskale scale
FENOTYPY TERMICZNE BLIŹNIĄT MONOZYGOTYCZNYCH – PRÓBA OCENY ICH ZRÓŻNICOWANIA 33
Ryc. 5. Przykładowa strona z raportu. Analiza rozkładu temperatury w obrębie twarzy 25-letniego mężczyzny – MZA z zakreśleniem obszaru pomiarowego i przykładowego histogramu temperaturowego
Fig. 5. An example of the report sheet. Analysis of temperature distribution on the face of a 25-year-old male. The analyzed area is delineated
grupa mężczyzn w wieku 21 i 29 lat. Najprawdopodobniej ma to związek ze skokiem pokwitaniowym, względnie różnicą tempa dojrzewania. Analiza pod tym kątem wymaga jednak szerokich badań populacyjnych.
Przeprowadzone badania własne nie pozwoliły na usta-lenie normy termicznej. Na podstawie uzyskanych wyników szacowana liczebność próby, niezbędnej do stworzenia nor-my termicznej, powinna wynosić około 1000 osobników.
Należy zauważyć, że zmiany temperatury są jednym z najwcześniejszych sygnałów rozpoczynających się
pro-cesów patologicznych. Istnieje więc nadal konieczność ustalenia normy termicznej jako ewentualnego źródła do badań porównawczych. Mając na względzie zależność po-między termoemisją a budową anatomiczną i stanem me-tabolicznym organizmu, celowym byłoby podjęcie badań uwzględniających grubości fałdów skórno-tłuszczowych oraz proporcje między komponentą wodną i mięśniową.
Wymagałoby to rozszerzenia metodyki, jak też zaplecza urządzeń pomiarowych. Zagadnienia te stanowić będą kolejny etap badań.
34 AGNIESZKA KEMPIŃSKA
Wnioski
1. Pełna zgodność genetyczna nie przekłada się na zgod-ność termiczną w zakresie badanych izoterm zarówno pod względem ich wielkości, jak i rozmieszczenia.
2. Podłoże różnic w obrazie termicznym może wynikać z rozwoju ontogenetycznego zarówno na etapie wewnątrz-macicznym, jak i późniejszym, związanym z osobniczymi adaptacjami do środowiska.
3. Otrzymane wyniki mogą być przyczynkiem do ewen-tualnych zastosowań i porównań zachowania się osobników w stanie fizjologii oraz mogą mieć znaczenie w różnico-waniu ewentualnych patologii.
4. Badana próba nie upoważnia do wnioskowania co do norm termicznych. Jest jednak przyczynkiem do podjęcia dalszych, szeroko zakrojonych badań populacyjnych.
Piśmiennictwo
1. Postępy termografii – aplikacje medyczne. Ed. A. Nowakowski. Wyd.
Gdańskie, Gdańsk 2001.
2. Żmija J. et al.: Podstawy zastosowania termografii w diagnostyce me-dycznej. Lek. Wojsk. 1997.
Ryc. 9. Ilości sparowanych bliźniąt DZ (dane z obszaru pleców) w zależności od przyjętej klasyfikacji – na dwie lub cztery klasy Fig. 9. The number of paired DZ twins (data from the dorsum) depending
on the classification used (two or four classes) Ryc. 8. Ilości sparowanych bliźniąt MZ (dane z obszaru pleców) w zależności od przyjętej klasyfikacji – na dwie lub cztery klasy Fig. 8. The number of paired MZ twins (data from the dorsum) depending
on the classification used (two or four classes)
Ryc. 7. Ilości sparowanych bliźniąt DZ (dane z obszaru twarzy) w zależności od przyjętej klasyfikacji – na dwie lub cztery klasy Fig. 7. The number of paired DZ twins (data from the face) depending on
the classification used (two or four classes)
Ryc. 6. Ilości sparowanych bliźniąt MZ (dane z obszaru twarzy) w zależności od przyjętej klasyfikacji – na dwie lub cztery klasy Fig. 6. The number of paired MZ twins (data from the face) depending on
the classification used (two or four classes)
3. Żuber J. et al.: Metody termograficzne w diagnostyce medycznej. Wyd.
BAMAR Marketing – Wydaw., Warszawa 1997.
4. Kempińska A. et al.: An attempt to describe a differentiation of mo-nozygotic twin faces, thermal phenotypes. Gemellol. Rev. 2002, 3, 125–132.
5. Kempińska A. et al.: Porównanie fenotypów termicznych twarzy bliź-niąt monozygotycznych z zastosowaniem analizatora obrazowego. 5th Congress of the Polish Society of Thermology in Zakopane 2002.
Materiały konferencyjne.
6. Kempińska A. et al.: An attempt to describe a thermal similarity of monozygotic twins on the basis of the hand thermograms analysis.
Gemellol. Rev. 2003, 4, 89–95.
7. Kempińska A. et al.: Thermal similarity of monozygotic quadruples.
Gemellol. Rev. 2004, 5, 65–68.
8. AmpF STR SGM PLUSTM PCR Amplification Kit User’s Manual, 2001, Applied Biosystems.
9. Więcek B. et al.: Termowizja – podstawowe informacje techniczne i przegląd zastosowań medycznych. Kwart. Ortop. 1996.
Komentarz
Każda metoda badawcza, która pozwala na określenie zygotyczności bliźniąt, jest zarówno z punktu społecznego, jak i medycznego niezwykle pożądana. Jest rzeczą naturalną bowiem, że rodzice chcą jak najwięcej wiedzieć o swoich dzieciach, w tym również czy urodzone bliźnięta są jedno-
FENOTYPY TERMICZNE BLIŹNIĄT MONOZYGOTYCZNYCH – PRÓBA OCENY ICH ZRÓŻNICOWANIA 35 czy dwuzygotyczne. Istnieje kilka powodów, dla których
informacja taka może mieć dla rodziców istotne znacze-nie, choćby dla zaspokojenia ich własnej ciekawości oraz uniknięcia zakłopotania, kiedy zostanie im zadane pytanie:
„Czy one są identyczne?”; a także wzmocnienia ich decyzji odnośnie podtrzymywania indywidualności rozwojowej bliźniąt, zwłaszcza gdy są one jednozygotyczne, czy też wreszcie oceny ryzyka posiadania bliźniąt w kolejnej cią-ży (jest ono większe w przypadku pary dwuzygotycznej).
Ponadto, dorosłe już bliźnięta bardzo często same chcą wiedzieć czy są identyczne czy nie. Z punktu medycznego posiadana wiedza odnośnie rodzaju zygotyczności pary bliźniąt może mieć duże znaczenie dla oceny ryzyka ujaw-nienia się ewentualnej wady genetycznej również u drugiego z bliźniąt czy też szans na przyjęcie się lub odrzucenie tkanek albo narządów pobranych od jednego z nich z za-miarem dokonania przeszczepu u drugiego.
W części przypadków, przedporodowa ultrasonograficz-na diagnostyka kosmówkowości ciąży wielopłodowej, oparta o ocenę łożyska i błon płodowych pozałożyskowych i uzu-pełniona poporodowym ich badaniem, pozwala na szybkie, tanie i wiarygodne rozpoznanie zygotyczności. Wszystkie bowiem ciąże jednokosmówkowe są jednozygotyczne. Na-tomiast pośród ciąż dwukosmówkowych jedynie obecność bliźniąt o odmiennej płci pozwala na pewne rozpoznanie ciąży dwuzygotycznej. Dlatego też w ciążach bliźniaczych dwukosmówkowych z bliźniętami tej samej płci konieczne jest zastosowanie innych metod diagnostycznych.
Obecnie najbardziej skuteczną, dającą 100% pewność, metodą w diagnostyce zygotyczności bliźniąt stanowi ocena ich DNA. Ponieważ bliźnięta jednozygotyczne posiadają ten sam kod genetyczny, to i wzór ich DNA będzie również identyczny, zaś różny u dwuzygotycznych. Niestety, jak na razie badania DNA są pracochłonne i bardzo kosztowne.
Nie mogą być zatem rutynowo wykonywane u wszystkich bliźniąt. Zatem najpierw powinny być użyte inne, nieinwa-zyjne i tańsze metody, np. badania termograficzne.
Stąd też przedstawione przez Panią Agnieszkę Kem-pińską badanie stanowi bardzo ciekawą i pionierską pracę, która podejmuje próbę udzielenia odpowiedzi na pytanie czy pomiar termoemisji w poszczególnych częściach ciała po-zwala na rozróżnienie bliźniąt jedno- od dwuzygotycznych
Stąd też przedstawione przez Panią Agnieszkę Kem-pińską badanie stanowi bardzo ciekawą i pionierską pracę, która podejmuje próbę udzielenia odpowiedzi na pytanie czy pomiar termoemisji w poszczególnych częściach ciała po-zwala na rozróżnienie bliźniąt jedno- od dwuzygotycznych