Klinika Chorób Skórnych i Wenerycznych Pomorskiej Akademii Medycznej al. Powstańców Wlkp. 72, 70-111 Szczecin
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Romuald Maleszka
1 Zakład Medycyny Sądowej Pomorskiej Akademii Medycznej al. Powstańców Wlkp. 72, 70-111 Szczecin Kierownik: dr hab. n. med. Mirosław Parafiniuk
Summary
Introduction: Thermal imaging is a powerful tool for the study of temperature of the human body. Even though the skin lies superficially and as such is an ideal object for thermography, the method has not gained widespread ac-ceptance as a diagnostic modality in dermatology.
The aim of this study was to describe the methodology of thermography for applications in dermatology and to develop a method for computer processing of thermograms.
In addition, we searched for skin factors, which could be responsible for false results in thermography and errors during interpretation of thermal images.
Material and methods: Clinical trials were performed in 2001–2005. We enrolled 230 patients, including 70 who were hospitalized at the Department of Dermatology and Venereal Diseases, Pomeranian Medical University in Szczecin, and 160 who were referred from the Outpatient Dermatology Clinic.
The control group consisted of 20 healthy volunteers. The skin was examined to disclose primary and secondary skin lesions.
Thermography was performed according to recommendations of the European Association of Thermology. Therma CAMTM SC500 infrared camera was used and the thermograms were analyzed with Therma CAM 200 Professional software.
Results: 1. Areas of the skin with inflammatory reactions resulting from allergy, infection or other process causing
local hyperthermia could be visualized. 2. Primary eruptions (papules, nodules) and secondary eruptions (scales) present-ing as hypothermia in thermography were found in the skin of the patients and some individuals from the control group.
3. Interpretation of thermograms in dermatoses can be done using various colour scales, like “rain”, “iron”, “medical”,
“grey”, “greyred” and the three-dimensional scale.
Conclusions: 1. Thermography is a useful diagnostic method in dermatology. 2. The normal thermogram, as well as thermograms specific for various dermatoses need to be described. 3. Compliance is indispensable with rules and principles concerning the examination itself, as well as analysis and clinical interpretation of the results. 4. The person performing the examination and interpreting the thermograms should take part in history-taking and physical examina-tion of the patient and should be familiar with photographic documentation of the examined regions of the skin.
K e y w o r d s: thermography – thermographic diagnostics – dermatology.
Streszczenie
Wstęp: Termografia wizyjna znajduje w ostatnich la-tach coraz szersze zastosowanie w diagnostyce
medycz-* Praca zrealizowana w ramach projektu badawczego nr 3T11E045526 finansowanego przez Komitet Badań Naukowych.
* Supported by grant No 3T11Eo45526 from State Committee for Scientific Research, Poland.
92 DANUTA MIKULSKA, ROMUALD MALESZKA, MIROSłAW PARAFINIUK nej. Pomimo że skóra jest położona powierzchownie, czyli
wprost idealnie do badań termograficznych, nie znalazła ona dotychczas szerokiego zastosowania w diagnostyce dermatologicznej.
Celem pracy była próba ustalenia metodyki badań ter-mograficznych w dermatologii oraz ustalenie sposobu ana-lizy komputerowej otrzymywanych wyników. Dodatkowo celem badań było przedstawienie czynników skórnych mo-gących powodować błędy w badaniach oraz nieprawidłowe interpretacje termogramów.
Materiał i metody: Badania przeprowadzono w latach 2001–2005 i objęto nimi 230 pacjentów, w tym 70 hospita-lizowanych w Klinice Chorób Skórnych i Wenerycznych Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie oraz 160 pacjentów ambulatoryjnych. Grupę kontrolną stanowiło 20 zdrowych ochotników. Oceniano skórę pod kątem obecno-ści pierwotnych i wtórnych wykwitów skórnych oraz skórę zdrową. Badania przeprowadzano zgodnie z zaleceniami Eu-ropejskiego Towarzystwa Termologicznego z zastosowaniem kamery termowizyjnej Therma CAMTM SC500. Następnie analizę termogramów prowadzono przy zastosowaniu pro-gramu komputerowego Therma CAM 2000 Professional.
Wyniki: 1. W obrębie skóry osób badanych stwierdzono występowanie obszarów skóry z odczynem zapalnym na tle alergicznym, infekcyjnym lub spowodowane innym pro-cesem zapalnym, które powodują miejscową hipertermię.
2. W obrębie skóry pacjentów oraz niektórych osób z grupy kontrolnej występują wykwity pierwotne (grudki, guzki) lub wtórne (łuska), które w zapisie termograficznym skóry mają postać miejscowej hipotermii. 3. Do oceny i interpre-tacji termogramów różnych dermatoz przyporządkowane są różne skale barwne: „rain” (deszczu), „iron” (żelaza),
„medical” (lekarska), „grey” (szarości), „greyred” (szarości z czerwienią) lub „3D” (trójwymiarowa wizualizacja).
Wnioski: 1. Termografia jest badaniem diagnostycznym przydatnym w dermatologii. 2. Potrzebne jest ustalenie norm termogramu prawidłowego oraz wzorów termogramów pato-logicznych różnych dermatoz. 3. Niezbędne jest przestrzeganie zbioru reguł i zasad dotyczących nie tylko samego bada-nia, ale także prawidłowej analizy i interpretacji klinicznej otrzymanych termogramów. 4. Osoba zajmująca się oceną i interpretacją termogramów powinna uczestniczyć w bada-niu podmiotowym i przedmiotowym pacjenta oraz posiadać dokumentację fotograficzną badanych okolic skóry.
H a s ł a: termografia – diagnostyka termograficzna – der-matologia.
Wstęp
Pierwsze obserwacje dotyczące znaczenia pomiaru tem-peratury i jej związku z różnymi jednostkami chorobowymi poczynił Hipokrates (460–370 r. p.n.e.). W celu uwidocz-nienia miejsc o podwyższonej temperaturze nakładał on na skórę chorego warstwę mokrej gliny, która wysychała
wcześniej w miejscach o podwyższonej temperaturze. Do-piero w 1595 roku Galileusz zbudował pierwszą aparaturę do pomiaru temperatury, a Sanctorium z Padwy zastosował po raz pierwszy termometr do pomiaru ciepłoty ciała ludzkiego.
W dalszych latach stopniowo wprowadzano tę metodę po-miaru temperatury i znalazła ona szerokie zastosowanie jako narzędzie diagnostyczne w ocenie stanu zdrowia pacjenta [1]. Wprowadzenie termografii do oceny pomiaru ciepłoty ciała pacjenta zapoczątkował w 1956 roku Lawson [2].
Termografia jest bezkontaktową i całkowicie nieinwa-zyjną metodą diagnostyczną o coraz większym zastosowa-niu w medycynie klinicznej [3]. Polega na ocenie promie-niowania podczerwonego, które jest wynikiem wymiany energii cieplnej między badanymi ciałami a otoczeniem [4]. Ze względu na to, że metoda ta opiera się na detekcji i rejestracji na odległość emisji promieniowania podczerwo-nego z określopodczerwo-nego obszaru, umożliwia ona bezkontaktowe (bezdotykowe) wykonywanie badań. Pomiary termogra-ficzne polegają na rejestracji promieniowania podczerwo-nego emitowapodczerwo-nego przez organizm, którego właściwości są ściśle związane z temperaturą powierzchni ciała. Układ pomiarowy składa się z urządzenia detekcyjnego, skompu-teryzowanego układu obróbki i przechowywania informacji oraz monitora. W układzie obróbki obraz cieplny przetwa-rzany jest na widzialny na ekranie monitora. Komputero-wy system analizy obrazów umożliwia Komputero-wybór metody do analizy emisji promieniowania cieplnego. Utworzony przez kamerę obraz graficzny rozkładu temperatury (termogram) stanowi niezwykle czuły wskaźnik rozkładu temperatury i wytwarza niejako mapę obrazującą rozkład temperatury na powierzchni skóry [5].
Skóra ludzka wysyła i pochłania energię promieni pod-czerwonych w paśmie 3–20 mikrometrów. W tym zakresie fal współczynnik emisji wynosi 0,98–1,0. Dlatego w prak-tyce skórę można uważać za ciało doskonale czarne, czyli idealny emiter promieniowania, oraz ciało o doskonałych właściwościach absorpcyjnych. W związku z tym, że emi-syjność skóry jest zbliżona do 1, energia całkowita skóry pozostaje w prostej zależności do jej temperatury abso-lutnej. Pigmentacja skóry daje wyraźne odbicie w obrazie widzialnym, natomiast nie odgrywa żadnej roli w obrazie termograficznym [6]. W diagnostyce termograficznej brana jest pod uwagę nie tylko wartość mierzonej temperatury, ale także szybkość jej zmiany. Określeniem właściwości obiektu pod wpływem takich warunków jak grzanie lub chłodzenie zajmuje się termografia dynamiczna. W przeciwieństwie do badania statycznego, badanie dynamiczne jest uważane w termografii za cenniejsze źródło informacji [4, 7].
W obrębie ciała ludzkiego wyróżnia się miejsca cie-plejsze: czoło, policzki, ramiona, przedramiona, brzuch, plecy, doły podkolanowe, łydki i śródpiersie oraz miejsca chłodniejsze: nos, uszy, broda, klatka piersiowa, pośladki, kostki i paluchy. Obecność „stref gorących” w wyniku tzw.
efektu „miski” powodowana jest wzmożonym wchłanianiem przez skórę promieniowania podczerwonego wysyłanego przez przeciwległe powierzchnie okolic zagłębień skóry,
TERMOGRAFIA W DERMATOLOGII W LATACH 2001–2005 93 a także zmniejszonym przepływem powietrza, co stanowi
przyczynę mniejszego chłodzenia tych okolic [4]. Należy podkreślić, że wymiana ciepła jest procesem dynamicz-nym, w przypadku ciała ludzkiego zależnym od warunków zewnętrznych i samego organizmu. Dlatego też dokonując pomiarów termograficznych należy uwzględnić wszystkie możliwe czynniki wpływające na wartość temperatury.
Zasady wykonywania badań określone zostały przez Eu-ropejskie Towarzystwo Termologiczne [8, 9].
W praktyce przeprowadzenie badania rozpoczyna się od zebrania dokładnego wywiadu. Aktywność fizyczna powoduje wzrost temperatury ciała w wyniku generacji ciepła w tkance mięśniowej. Spożywanie gorących lub zimnych posiłków czy też napojów powoduje chwilowe, choć niekiedy znaczne wahania temperatury ciała. Używki i niektóre leki mają wpływ na transport krwi, powodując zwężenia lub rozszerzenia łożyska naczyń krwionośnych, co może przyczyniać się do zmian ciepłoty ciała. Stąd też ważną kwestią jest przygotowanie pacjenta, który nie po-winien być pod wpływem używek i – jeżeli to możliwe – leków wpływających na krążenie krwi. Nie powinien też spożywać posiłków albo napojów, zwłaszcza gorących, bezpośrednio przed pomiarem. Aklimatyzacja do tempe-ratury otoczenia powinna wynosić przynajmniej 10 minut.
W tym czasie obszary skóry, które mają być badane, nie powinny być okryte ubraniem. Podobnie pomieszczenie, w którym ma być przeprowadzany pomiar musi spełniać odpowiednie warunki. Optymalna temperatura to 20–24°C, a wilgotność 50–70%. Do niezbędnego minimum powinna być ograniczona liczba przyrządów emitujących ciepło, a ściany pokryte powierzchnią, która minimalnie odbija światło. W pomieszczeniu w trakcie badania pacjenta nie powinno być więcej niż 2 osoby personelu [4, 7].
Jak wynika z piśmiennictwa, badania termograficzne znalazły zastosowanie w przeważającej części w różnych dziedzinach medycyny, które częściowo związane są z der-matologią, takich jak: reumatologia, pediatria, onkologia, alergologia, chirurgia i neurologia. Badania te prowadzone są obecnie w takich krajach, jak: USA, Wielka Brytania, Japonia i Austria. Pod względem ilości publikacji termo-graficznych Polska plasuje się na 13. miejscu, a to dzięki ukazaniu się 14 publikacji [10].
Skóra jest tkanką położoną powierzchownie, czyli jakby przygotowaną do badania termograficznego. Pomimo tego nie znalazła jeszcze szerszego zastosowania w dermatologii [11, 12].
Celem pracy było: 1) próba ustalenia metodyki badań termograficznych w dermatologii; 2) próba opracowania metodyki obróbki komputerowej otrzymywanych termo-gramów; 3) wykazanie czynników w obrębie skóry mogą-cych powodować błędy w badaniach oraz nieprawidłowe interpretacje termogramów; 4) podjęcie próby ustalenia, który sposób analizy termogramów może być najbardziej przydatny w diagnostyce dermatologicznej: czy, a jeżeli tak, to w jakich jednostkach chorobowych, badania termogra-ficzne mogłyby znaleźć najszersze zastosowanie.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w latach 2001–2005. Objęto nimi 230 pacjentów, w tym 70 hospitalizowanych w Klinice Chorób Skórnych i Wenerycznych Pomorskiej Akademii Medycznej (PAM) w Szczecinie oraz 160 ambulatoryjnych.
Badane osoby były w grupie wiekowej 14–74 lat. Grupę kontrolną stanowiło 20 zdrowych ochotników w wieku 21–58 lat. W celu kontroli wszystkich badanych osób oce-niano skórę nie zajętą procesem chorobowym. Przeprowa-dzano badanie podmiotowe, w którym zbierano wywiad dotyczący chorób skórnych, przebytych operacji, urazów oraz stosowanych leków i używek. Przeprowadzano także badanie przedmiotowe, w którym oceniano zmiany skórne pacjentów. Badania wykonywano w odpowiednim pomiesz-czeniu, w którym kontrolowano temperaturę (wynosiła 20–24°C) oraz wilgotność (w granicach 50–70%). W trak-cie badań obecne były nie więcej niż 2 osoby personelu, a adaptacja pacjentów do temperatury otoczenia wynosiła 10 minut. Do badań zastosowano kamerę termowizyjną Therma CAMTM SC500. Termogramy oceniano wstęp-nie na podstawie odczytu w skali barwnej, gdzie każdej z barw była podporządkowana odpowiednia temperatura.
Następnie szczegółową analizę termogramów prowadzo-no przy zastosowaniu programu komputerowego Therma CAM 2000 Professional. Otrzymane sekwencje obrazów rejestrowano na płycie komputera jako pliki graficzne.
Dobierano prawidłową skalę temperatur pozwalającą na interpretację termogramów. W celu analizy termogramów wyróżniano cechy obrazu stanowiące o zmianach w nor-malnym rozkładzie temperatury skóry. Obszary, w których badano rozkład temperatury oznaczano izotermami. Ba-dano wartości temperatury różnych obszarów skóry przez wyznaczenie temperatury średniej (Tavg), temperatury maksymalnej (Tmax) oraz temperatury minimalnej (Tmin).
W badanych obszarach skóry wyznaczano wskaźniki róż-nicy temperatur średnich ΔTavg względem symetrycznych okolic skóry. Jako prawidłowy uważa się ΔTavg < 0,5°C.
Rozkład temperatury oceniano na podstawie wykresów liniowych lub słupkowych (histogramów). Termogramy oceniano w różnych skalach kolorowania: „rain” (deszczu),
„iron” (żelaza), „medical” (lekarskiej), „grey” (szarości),
„greyred” (szarości z czerwienią) oraz „3D” (wizualizacją trójwymiarową). Skala „rain” posiada dużą rozpiętość ko-lorów, od zimnych (niebieski, zielony) do ciepłych (żółty, pomarańczowy, czerwony). Skala ta dokładnie obrazuje rozkłady temperatury, nawet niewielkie jej zmiany. Skala
„iron” zawiera mniejszą rozpiętość barw, przejścia między kolorami są łagodne, co powoduje, że izotermy są mało widoczne. W skali „medical” kolory dobrane są kontrastowo w celu wyraźnego oddzielenia temperatur. Skala „grey”
pokazuje właściwe obrazy z zakodowaną różną intensyw-nością (luminacją). Skala „greyred” posiada oprócz skali szarości kolor czerwony, co umożliwia kolorystyczne wy-różnienie obszarów o wysokiej temperaturze. Dodatkowo stosowano do oceny obrazów wizualizację trójwymiarową
94 DANUTA MIKULSKA, ROMUALD MALESZKA, MIROSłAW PARAFINIUK
„3D”. Na jej podstawie można dokonać jakościowej oceny danych w oparciu o trójwymiarową prezentację wyników badań termograficznych [4].
Wyniki
Istotne parametry mające znaczenie w badaniu klinicznym pacjentów
Badania termograficzne, przeprowadzane u pacjentów, wymagają ścisłego przestrzegania określonych warun-ków, zgodnych z regułami ustalonymi przez Europejskie Towarzystwo Termologiczne. Bardzo istotne jest, poza wywiadem i adaptacją skóry pacjenta, przeprowadzenie dokładnego badania dermatologicznego. Występowanie w obrębie skóry procesów zapalnych może niezwykle istotnie wpływać na wynik i w konsekwencji interpre-tację kliniczną prowadzonych analiz termograficznych.
Jednym z czynników wyzwalających stan zapalny skóry może być odczyn alergiczny. W przypadku pokrzywki, miejsca z hipertermią mogą utrzymywać się nawet do kil-ku godzin po ustąpieniu zmian skórnych. W przypadkil-ku wyprysku kontaktowego miejsca z podwyższoną tempe-raturą mogą także wyprzedzać pojawienie się plam, gru-dek i pęcherzyków. Nieprawidłowe odczyty termogramów mogą być także spowodowane pierwotnymi lub wtórnymi infekcjami bakteryjnymi lub grzybiczymi przeoczonymi przy niezbyt dokładnym badaniu skóry pacjenta. Należy brać pod uwagę nawet niewielkie odczyny spowodowane na przykład zapaleniem mieszków włosowych lub znaj-dujących się głębiej pod skórą cyst z odczynem zapalnym.
Stan zapalny może także toczyć się w tkance podskórnej, co określane jest jako cellulitis, obejmując wiele różnych jednostek dermatologicznych. W tych przypadkach skóra może być powierzchownie niezmieniona, ale wzrost tem-peratury może wynikać z toczącego się głębiej w skórze odczynu zapalnego.
Istotny wpływ na wynik ma obecność często spoty-kanych u pacjentów poszerzonych naczyń żylnych (żyla-ków). U niektórych osób przebiegają one powierzchownie i wtedy są łatwiejsze w ocenie klinicznej, ale mogą być też umieszczone głębiej i – zwłaszcza przy ocenianiu skóry opalonej – mogą być niewidoczne lub prawie niewidoczne.
Brak dokładnej oceny stanu naczyń przed wykonaniem badania może być przyczyną popełnienia błędów w trakcie prowadzenia analiz termograficznych. Istotne jest także zwrócenie uwagi na naczynia żylne w obrębie grzbietów rąk i stóp. U osób ze skłonnością do żylaków często i te naczynia bywają poszerzone. Uniemożliwia to prowadze-nie oceny ukrwienia tych okolic na podstawie statycznych jednorazowych badań termograficznych. W tych przypad-kach praktycznie tylko badania dynamiczne pozwalają na ocenę i interpretację kliniczną. Próba oceny termogramów bez dokładnego zbadania skóry pacjenta może powodować uzyskanie błędnych interpretacji klinicznych.
Wykwity skórne zmieniające zapis termogramów Wykwity skórne wyniosłe ponad powierzchnię, są z reguły chłodniejsze w badaniu termograficznym, jak na przykład ma to miejsce w przypadku włókniaków. Je-żeli wykwitom skórnym towarzyszy stan zapalny lub też pierwotnie mają charakter zapalny w przypadku grudek łuszczycowych, wówczas wykazują one podwyższoną tem-peraturę. Wzmożoną temperaturę mają także niektóre guzki nowotworowe. Szczególnie gorące są czerniaki i mięsaki.
W przypadku występowania na powierzchni wykwitów pierwotnych, wykwitów wtórnych, takich jak łuska czy też strup, obszary takie są w badaniu termograficznym chłodniejsze od otaczającej skóry.
Analiza termogramów
Na rycinie 1 przestawiono pacjentkę w wieku 64 lat z widocznymi zmianami skórnymi w postaci blaszek twar-dzinowych otoczonych czerwono-siną obwódką, zlokali-zowanych w obrębie skóry pośladka lewego oraz okolicy krzyżowo-lędźwiowej. Wykonane badanie termograficzne z odległości 1 m pozwoliło na uzyskanie wyniku badania w postaci termogramu. W celu uwidocznienia możliwości zastosowania różnych skal kolorystycznych ten sam termo-gram przedstawiono w różnych analizach kolorystycznych.
Skala „rain” ze względu na to, że posiada dużą rozpiętość kolorów i dokładnie obrazuje rozkłady temperatury, nawet przy niewielkich jej zmianach, okazuje się być najbardziej przydatna w ocenie termogramów zmian skórnych, zwłaszcza w ocenie nowotworów skóry oraz jej stanów zapalnych (ryc.
2). Skala „iron” zawiera mniejszą rozpiętość barw, przejścia między kolorami są łagodne, co powoduje, że izotermy są mało widoczne. Skala ta okazała się być użyteczna w oce-nach porównawczych zmian temperatury oraz jako wstępna metoda oceny zmian skórnych (ryc. 3). W skali „medical”
kolory dobrane są kontrastowo w celu wyraźnego oddzielenia temperatur. Ze względu na wyraźne rozróżnienie obsza-rów zmienionej temperatury może służyć jako dodatkowa
Ryc. 1. Pacjentka, lat 65, z widocznymi zmianami skórnymi w przebiegu Morphea disseminata
Fig. 1. Female aged 65 with skin lesions accompanying Morphea disseminata
TERMOGRAFIA W DERMATOLOGII W LATACH 2001–2005 95
Ryc. 2. Termogram pacjentki, lat 65, z rozpoznaniem Morphea disseminata w zapisie kolorysycznym „rain”
Fig. 2. Thermogram of female aged 65 with Morphea disseminata. The
“rain” scale was applied
Ryc. 3. Termogram pacjentki, lat 65, z rozpoznaniem Morphea disseminata w zapisie kolorystycznym „iron”
Fig. 3. Thermogram of female aged 65 with Morphea disseminata. The
“iron” scale was applied
Ryc. 4. Termogram pacjentki, lat 65, z rozpoznaniem Morphea disseminata w zapisie kolorystycznym „medical”
Fig. 4. Thermogram of female aged 65 with Morphea disseminata. The
“medical” scale was applied
Ryc. 5. Termogram pacjentki, lat 65, z rozpoznaniem Morphea disseminata w zapisie kolorystycznym „grey”
Fig. 5. Thermogram of female aged 65 with Morphea disseminata. The
“grey” scale was applied
Ryc. 6. Termogram pacjentki, lat 65, z rozpoznaniem Morphea disseminata w zapisie kolorystycznym „greyred”
Fig. 6. Thermogram of female aged 65 with Morphea disseminata. The
“greyred” scale was applied
Ryc. 7. Termogram pacjentki, lat 65, z rozpoznaniem Morphea disseminata z wizualizacją trójwymiarową „3D”
Fig. 7. Thermogram of female aged 65 with Morphea disseminata. The three-dimensional “3D” scale was applied
ocena termogramów skóry (ryc. 4). Skala „grey” pokazuje właściwe obrazy z zakodowaną różną intensywnością (lu-minacją). Pozwala ona na wyraźne uwidocznienie przebiegu naczyń krwionośnych oraz wykazanie jaśniejszych odcieni we wszystkich miejscach skóry o podwyższonej temperaturze
(ryc. 5). Skala „greyred” posiada, oprócz odcieni szarości także kolor czerwony, co umożliwia kolorystyczne wyróż-nienie obszarów o wysokiej temperaturze. Kolor czerwony ma z reguły znaczenie ostrzegawcze (ryc. 6). Dodatkowo stosowano do oceny obrazów wizualizację „3D”. Na jej
pod-96 DANUTA MIKULSKA, ROMUALD MALESZKA, MIROSłAW PARAFINIUK stawie można dokonać jakościowej oceny danych w oparciu
o trójwymiarową prezentację wyników badań termogra-ficznych (ryc. 7).
Dyskusja
Wykonane badania termograficzne u pacjentów hospi-talizowanych w Klinice Chorób Skórnych i Wenerycznych lub leczonych ambulatoryjnie w Specjalistycznej Derma-tologicznej Przychodni Przyklinicznej PAM w Szczecinie pozwoliły na wykonanie licznych badań termograficznych u pacjentów z różnymi schorzeniami dermatologicznymi.
Pojawiające się w ostatnich latach liczne doniesienia przy-datności badań termograficznych w różnych dziedzinach medycyny nie przekładają się jak dotychczas na ilościowe zastosowania w diagnostyce dermatologicznej [10, 13].
Aktualnie opracowywane są wzorce rozkładu temperatu-ry w obrębie skótemperatu-ry ludzkiej. Badania własne potwierdziły konieczność przestrzegania zasad badań termograficznych zgodnych z zaleceniami Europejskiego Towarzystwa Ter-mologicznego [8, 9]. Jednym z najważniejszych zaleceń, które niezwykle istotnie wpływa na wyniki badania jest temperatura pomieszczenia, zwłaszcza jej wzrost, co po-woduje występowanie błędów w odczytach [14, 15].
W diagnostyce termograficznej, zgodnie z wynikami przeprowadzonych badań, należy zwrócić uwagę na stany zapalne skóry o różnej etiologii oraz poszerzone naczynia krwionośne. Osoba oceniająca termogram powinna uczest-niczyć w badaniu temograficznym pacjenta i wykonać do-kumentację fotograficzną badanych obszarów skóry. Prze-prowadzone badania wskazują także na istotne znaczenie temperatury wykwitów skórnych występujących fizjolo-gicznie lub wykwitów chorobowych. Zalewska i wsp. [16]
opisali występowanie miejsc o podwyższonej temperaturze jeszcze przed pojawieniem się blaszek łuszczycowych na skórze pacjentów. Maleszka i wsp. [17] zauważyli natomiast, że w miejscach, gdzie na blaszkach i grudkach pacjentów z łuszczycą występuje łuska, w obrazie termograficznym pojawiają się obszary o niskiej temperaturze. Badając termo-graficznie pacjentów z łuszczycą, powinno się uwzględnić występowanie takich zapisów, które bez dokładnej
opisali występowanie miejsc o podwyższonej temperaturze jeszcze przed pojawieniem się blaszek łuszczycowych na skórze pacjentów. Maleszka i wsp. [17] zauważyli natomiast, że w miejscach, gdzie na blaszkach i grudkach pacjentów z łuszczycą występuje łuska, w obrazie termograficznym pojawiają się obszary o niskiej temperaturze. Badając termo-graficznie pacjentów z łuszczycą, powinno się uwzględnić występowanie takich zapisów, które bez dokładnej