Przyjęcie założenia, że między wzorcami neuronowymi reakcji homeostatycznych a fenomenem „ja” wewnętrznego istnieje związek stanowi pierwszy stopień struktury ujaw-niania się ludzkiego transcendensu. Następny etap dotyczy utożsamiania siebie ze swoim ciałem. Tak jak oczywistym jest to, że ciało oznacza zawsze jedną osobę, tak oczywi-stym jest, że moje ciało jest mną! Poszukiwanie wzorców neuronowych odczucia swego ciała jako siebie samego – „ja”
oprzeć można na przykładzie funkcjonowania dróg rdze-niowych, zjawiska bólu i układu siatkowatego.
Najbardziej charakterystyczną strukturą odpowia-dająca za czucie swego ciała są drogi rdzeniowe. Szlak prowadzący impulsy z receptorów czuciowych do OUN tworzy oś czuciową. Ze względu na budowę wyróżnia się układ projekcji swoistej obejmujący zwykle czteroneuro-nową drogę czuciową i nieswoistej będący drogą wielosy-naptyczną do układu siatkowatego. Ze względu na udział elementów zlokalizowanych poza mózgiem jest on częścią obwodowego układu nerwowego59.
Główna część rdzenia kręgowego przewodząca do i z mózgu składa się z istoty szarej o kształcie zbliżo-nym do litery H otoczonej istota białą. Istota szara dzieli się na rogi. Rogi tylne zawierają neurony pośredniczące oraz projekcyjne, których długie aksony tworzą wstępu-jące szlaki czuciowe. W rogu przednim znajdują się ciała komórek dużych neuronów ruchowych, za pomocą których układ nerwowy kontroluje ruchy dowolne i mimowolne.
Istota szara leży również między rogami tylnymi i przed-nimi, zawiera neurony przedzwojowe układu wegetatyw-nego. Na niektóry poziomach obejmuje wydzielony obszar
59 Konturek S., Neurobiologia, dz. cyt., s. 54–55. Na ten temat więcej w czę-ści o qualiach. Por. Damasio A., Błąd Kartezjusza, dz. cyt., s. 113.
zwany jadrem Clarke’a60. Istota biała w rdzeniu kręgowym tworzy sznury i biegnące nimi drogi rdzeniowe. Aferentne prowadzą od receptorów do OUN i zajmują sznury tylne oraz tylne okolice sznurów bocznych. Przewodzą głów-nie informacje z receptorów skóry, stawów, mięśni do kory mózgu61. Eferentne prowadzą informacje od kory mózgu, także pnia do efektorów (droga korowo -rdzeniowa). Sznur boczny zawiera wiele dróg wstępujących i zstępujących, np.
rdzeniowo -wzgórzową, rdzeniowo -móżdżkową, -rdzeniowo -boczną.
Strukturę w perspektywie pionowej dobrze ilustruje układ sznury tylne–wstęga przyśrodkowa. Przewodzi sygnały z mechanoreceptorów i prioreceptorów, które wcho-dzą do rdzenia poprzez korzenie tylne i tworzą synapsy z interneuronami rogów tylnych leżących w głębokich blaszkach Rexeda. Neurony te uczestniczą w odruchach rdzeniowych. Włókna zmierzają do rdzenia przedłużonego, w którym znajdują się jądro klinowate i smukłe. Pierwsze otrzymuje impulsacje z odcinka C1–8 i Th 1–6, drugie Th7–
12 i L1–5. Włókna przecinają linię środkową i idą do góry po przeciwnej stronie jako wstęga przyśrodkowa docho-dzą do brzuszno -tylno -bocznej części brzusznej podstawy wzgórza. Komórki nerwowe wysyłają stąd aksony docho-dzące do pierwszorzędowej kory czuciowej pola 1, 2, 3a, 3b.
Neurony pierwszorzędowej kory mózgu są zorganizowane w promieniście ułożone kolumny, z których każda otrzy-muje informacje tylko z jednego typu receptora, z ściśle określonego obszaru. Sąsiednie obszary reprezentowane są w sąsiednich kolumnach zgodnie z organizacją somato-topową. Pierwszy etap opracowywania sygnałów czucio-wych następuje w korze w polu 3b, gdzie dochodzi główna projekcja neuronów brzuszno -tylno -bocznej części wzgórza.
Z kolei komórki pola 3b dają projekcje do warstwy IV pól 1 i 2. Drugorzędowa kora czuciowa otrzymuje informacje bezpośrednio z brzusznej podstawy części wzgórza i z kory pierwszorzędowej. Wiele neuronów w tym obszarze ma bila-teralne pola recepcyjne, tzn. bodźce z odpowiadających sobie obszarów po obu stronach ciała wywołują ich odpowiedzi.
Integracja informacji z obu stron ciała jest pierwszym eta-pem, w którym kształtuje się jednolite postrzeganie całego ciała. Pole 3b ma istotne znaczenie w rozróżnianiu czucia dotyku, pole 1 jest związane z analizą rodzaju powierzchni, a pole 2 z postrzeganiem przestrzennym – stereognozją.
Poza informacją z receptorów skórnych do pola 2 dochodzi również informacja z prioreceptorów, bezpośrednio i z pola 3a. Kora drugorzędowa ma istotne znaczenie w sterowa-niu ruchem ze względu na jej połączenia z korą ruchową, którymi przekazywana jest informacja czuciowa. Ponadto do kory drugorzędowej wychodzą połączenia do kory układu limbicznego, a przez nie do hipokampa i ciała migdałowa-tego. Droga ta uczestniczy w uczeniu się z udziałem zmy-słu dotyku. W momencie uszkodzenia sznurów tylnych dochodzi do zniesienia czucia głębokiego i ruchu ciała, tak
60 Por. Nolte J., Mózg człowieka…I, dz. cyt., s. 238–243; Krause M., Czło‑
wiek…, dz. cyt., s. 55.
61 Tamże, s. 249–253; 344–345 t. II.
że człowiek z zamkniętymi oczami nie jest w stanie okre-ślić położenia swego ciała, nie może rozpoznać przedmiotu za pomocą dotyku, nie może pewnie stać. Powstaje ubytek czucia położenia ciała, drgań i różnicowania.62.
Patrząc na rdzeń kręgowy poprzecznie dostrzegamy również zamierzony porządek. Najbardziej przyśrodkowo w rdzeniu biegną włókna przewodzące impulsacja z priore-ceptorów ścięgien i torebek stawowych i innych mechano-receptorów skóry. Włókna z dolnych części ciała spychane są w kierunku linii środkowej przez włókna z górnych czę-ści. Skutkiem tego powstają dwa skupiska zwane pęczkiem smukłym (bliższy linii środkowej) i klinowatym. Włókna tworzące te pęczki kończą się w opuszce na dwóch skupi-skach neuronów nazywanych jądrami klinowatym i smu-kłym. Aksony obydwu jąder biegną wzwyż w obrębie tzw.
wstęgi przyśrodkowej do wzgórza63.
Nieco do boku opisanych włókien wchodzi korzeniami tylnymi do rdzenia pęczek, który dochodzi do zgrupowania neuronów w tzw. jądrze grzbietowym zwanym kolumną Clarka. Ta droga przekazuje do móżdżku informacje o aktywności mięśni zwłaszcza podczas chodu i lokomo-cji Szlak ten został omówiony przy okazji automatyzmu.
Jeszcze bardziej bocznie wnika do rdzenia pęczek włókien odpowiedzialnych za przewodzenia impulsów z nocycepto-rów i termoreceptonocycepto-rów. Są to drogi rdzeniowo -wzgórzowe, które szerzej będą omówione w części dotyczącej bólu.
Skrajnie do boku wnikają do rdzenia korzeniami tylnymi włókna biorące początek we wrzecionkach mięśniowych.
Kończą się bezpośrednio na motoneuronach tych samych mięśni, z których wzięły początek. Włókna te tworzą drogi dośrodkowe odruchów własnych, mających duże znacze-nie w utrzymaniu pozycji pionowej ciała. Ciało człowieka poddane jest ciągłym oscylacjom, co sprawia, że niektóre mięśnie rozciągane są przez różne siły ciążenia. Dzięki odruchom własnym zachodzi stała korekta odchyleń osi ciała od pionu, co sprzyja zachowaniu równowagi64.
Drogi eferentne tworzą oś ruchową. Szlaki wiodą od kory mózgowej, także pnia mózgu do efektorów. Naj-ważniejsze z nich to droga korowo -rdzeniowa i -rdzeniowa. Odpowiedzialne za ruchy automatyczne, uprzed-nio wyuczone oraz za proces uczenia się nowych omówione zostały przy okazji automatyzmu. Droga -rdzeniowa zaczyna się w górnych wzgórkach czworacz-nych. Aksony biegną do przodu, omijając wodociąg i ota-czającą go istotę szarą, po czym zwracają ku środkowi, gdzie ulegają skrzyżowaniu (skrzyżowanie Meynerta). Stam-tąd podążają w dół wzdłuż linii środkowej. Tylko część włókien dochodzi do motoneuronów rdzenia kręgowego.
Pozostałe kończą na jądrach wzgórza, jądrach czerwien-nych, tworze siatkowatym, jądrach mięśni okoruchowych (III, IV, VI) jądrach n. VII i jądrach mostu. Przewodzi
62 Por. Duus P. Diagnostyka topograficzna…, dz. cyt., s. 33–35, 49, Long-staff A., Neurobiologia, dz. cyt., s. 146–149.
63 Por. Krause, M., Człowiek…, dz. cyt., s. 76–77, Jakimowicz W., Neuro‑
biologia kliniczna w zarysie, Warszawa 1987, III, s. 72–77.
64 Tamże, s. 79.
impulsacje, dzięki której gałki oczne naprowadzane są na cel w taki sposób, aby obrazy ważnych szczegółów znalazły się w obszarze dołeczka środkowego siatkówki. Steruje również zamykaniem powiek chroniąc oko przed ciałami obcymi65. Droga siatkowo -rdzeniowa odpowiedzialna jest za motorykę mięśni regulujących oddychanie. Początek bierze w tworze siatkowatym nakrywki mostu i opuszki.
Jej przedłużeniem w dół do rdzenia jest cienka kolumna o siatkowatym utkaniu między rogami tylnymi i bocz-nymi. Aksony w tworze siatkowatym nie krzyżując się biegną w obrębie rdzenia kręgowego dwutorowo. Pierwsze to długie włókna zstępujące w sznurach przednich i koń-czące się na motoneuronach różnych poziomach rdzenia.
Drugie to łańcuch krótkich neuronów, zaczynających się w tworze siatkowatym i biegnące do motoneuronów mięśni oddechowych66. Szlak przedsionkowo -rdzeniowy wychodzi z bocznych i przyśrodkowych jąder przedsionka. Włókna tej drogi kończą się na różnych poziomach rdzenia, a ich zakończenia dochodzą do motoneuronów A alfa i A gamma.
Włókna wychodzące z jądra przyśrodkowego przedsionka biegną w dół rdzenia w obrębie tzw. pęczka podłużnego przyśrodkowego, w sznurach przednich. Kończą w głów-nie w szyjnym odcinku rdzenia, rówgłów-nież na motoneuro-nach. Przypuszcza się, że pęczek ten jest odpowiedzialny za napięcie mięśni karku poruszających głową. Obydwie składową drogi odgrywają dużą rolę w utrzymaniu rów-nowagi ciała podczas stania i chodzenia67.
Obraz czucia wyłaniający się z aktywności dróg rdze-niowych jest jedynie zarysowaniem problemu. Wydaje się jednak, że oddaje istotę relacji „ja” – ciało. Drogi rdzeniowe przekazują informacje z receptorów skórnych, stawów, mię-śni, oddziałują na mięśnie związane z oddychaniem, przy-czyniają się do utrzymania równowagi, wpływają na wła-ściwą lokomocję, poprzez korę tworzą połączenia z układem limbicznym, hipokampem, ciałem migdałowatym kooperu-jąc z warstwą emocjonalną człowieka. Pozwalają kierować ruchami dowolnymi, spontanicznymi i wyuczonymi, wpły-wają na mimowolne, odpowiadają za pionizację ciała, rów-nowagę. Należy podkreślić, że z neurokognitywistycznego punktu widzenia procesy dokonujące się w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym wiążą się z jednocze-snym odczuciem swego ciała jako siebie samego.
Odczuwanie swego ciała jako siebie paradoksalnie pod-kreślają sytuacje utraty czucia. Uszkodzenie wszystkich dróg czuciowych poniżej wzgórza prowadzi do zniesienia wszystkich rodzajów doznań czucia po stronie przeciwnej.
Uszkodzenie dróg z wyjątkiem przewodzących ból i tem-peraturę powoduje przeczulice po stronie przeciwnej zwy-kle w obrębie twarzy i tułowia. Uszkodzenie wstęgi trój-dzielnej i drogi rdzeniowo -wzgórzowej bocznej w obrębie pnia mózgu znosi czucie bólu i temperatury. Uszkodzenia
65 Tamże, s. 84.
66 Tamże, s. 85.
67 Tamże. Więcej: Górska T., Rola rdzenia kręgowego i pnia mózgu w zacho‑
waniu ruchowym, w: Mózg a zachowanie, dz. cyt., s. 232–255; Górska T., Maj-czyński H., Mechanizmy sterowania ruchami dowolnymi, w” tamże, s. 256–279.
wstęgi przyśrodkowej znoszą recepcje czucia poza bólem i temperaturą po przeciwnej stronie. Najczęściej spotykany skutkiem takich ubytków jest tzw. deficyt czucia będący utratą jakieś specyfiki czucia lub w jakiejś części ciała68. Uszkodzenie większej liczby sąsiadujących ze sobą tylnych korzeni może doprowadzić do zniesienia wszystkich rodza-jów czucia w dotkniętym obszarze ciała. Uszkodzeniom dróg czuciowych towarzyszą często parestezje. Jest to odczucie części ciała, które nie jest normalnym w danym momencie i miejscu. Kojarzone są zwykle jako mrowienie, „przebiega-nie prądu”, drętwie„przebiega-nie. Podobne skutki wywołuje poraże„przebiega-nie mięśni twarzy związane z naruszeniem włókien nerwów VII i VIII69. Przerwanie dróg piramidowych uniemożliwia dotarcie pobudzenia dowolnej czynności ruchowej z kory do komórek rogu przedniego. Dochodzi wówczas do pora-żenia mięśni, stanu spastycznego, wzmopora-żenia odruchów, klonusów mięśniowych. Osoba z porażeniem spastycznym ma trudność wykonywania stopniowych ruchów dowol-nych, zwłaszcza w obrębie palców rąk i nóg. Uszkodzenie w obrębie torebki stawowej może powodować spastyczne porażenie wszystkich mięśni po stronie przeciwnej. Uszko-dzenie poniżej skrzyżowania piramid następuje porażenie połowiczne po tej samej stronie. Gdy wystąpi obustronne uszkodzenie w obrębie mózgu lub rdzenia szyjnego wystę-puje porażenie czterokończynowe70. Ubytki czucia lub jego utrata powodują nasilenie przeświadczenia, że to, co doko-nuje się w moim ciele dotyczy mnie. Psychicznie wzmagają tożsamość ze swoim ciałem.
Funkcjonowanie dróg rdzeniowych wiąże się z uświa-domieniem. Człowiek ma wpływ na dysponowanie swoim ciałem i odczuwania przez nie świata zewnętrznego. Reakcje związane z czuciem i ruchem albo aktywowane są wolityw-nie lub przynajmwolityw-niej powodują wzbudzewolityw-nie świadomości.
Z neurobiologicznej perspektywy rola dróg czuciowych i ruchowych w zachowaniu życia jest nieoceniona. Każdy zdrowy człowiek dostrzega w sobie tę zależność, że recepcja bodźców czuciowych i ruchowych nie tylko powoduje świa-dome odczucie swego ciała, ale się z nim utożsamianie. Jest to odczucie, że ciało nie jest czymś obcym i zewnętrznym, lecz całkowicie moim, jest mną. Z neurokognitywistycznej perspektywy wartym podkreślenia jest fakt, że impulsa-cja prowadzona przez drogi czuciowe i ruchowe stanowi podłoże wrażeń, inicjujących powstawanie odczucia „ja”.
Powstające w ten sposób wrażenia zmysłowe podkreślają indywidualność osoby. Drogi czuciowe są też neurobiolo-gicznym źródłem qualiów. Nie są w stanie tego zmienić sytu-acje patologiczne. Utrata czucia lub jego częściowy ubytek,
„dziwne” odczuwanie swego ciała nie zmienia poczucia,
68 Przypadek opisany w: Toy E.C., Simpson E., Pleitez M., Rozenfield D., Tinter R., Interesujące przypadki…, dz. cyt., I. p. 7, s. 65–70.
69 Duus P. Diagnostyka topograficzna…, dz. cyt., s. 47–49. Przykład dia-gnostyczny patrz: Toy E.C., Simpson E., Pleitez M., Rozenfield D., Tinter R., Interesujące przypadki …, I. p. 35, s. 293–301.
70 Duus P. Diagnostyka topograficzna…, dz. cyt., s. 59–60. Więcej na temat podziałów i skutków zespołu ośrodkowego porażenia spastycznego, w: tam-że, s. 60–63.
że jest ono dalej wyrażeniem mojej osoby – jest moje71! Dzięki drogom rdzeniowym odczuwamy swoje ciało nie tylko jako do nas należące, możemy nim dysponować, ale co najistotniejsze z nim się utożsamiamy. To, co dotyczy mego ciała dotyczy mnie –„ja”!
Wydaje się, że związek czuciowo -tożsamościowy naj-mocniej objawia doświadczenie bólu. Somatycznie u uczucie bólu zawdzięczamy nocyceptorom rozmieszczonym na tkan-kach. Większość tkanek zawiera zakończenia nerwowe w normalnych warunkach słabo odpowiadające na różnego rodzaju bodźce. Ich aktywacja ma wpływ na uczucie bólu.
Nocyceptory przekazują impulsacje przez różnego rodzaju włókna nerwowe. Pierwsza grupa to włókna typu A – delta.
Są drobne, pokryte osłonką mielinową, przekazują impulsy do rogów tylnych rdzenia kręgowego. Odpowiadają za ostry i przeszywający ból. Włókna nerwowe typu C są drobne, bezmielinowe, przekazują impulsy do rogów tylnych. Odpo-wiedzialne są za tzw. tępy ból. Trzecia grupa to włókna nerwowe A – beta o dużym przekroju pokrytymi osłonką mielinową i przesyłającymi impulsy do rogów tylnych i bez-pośrednio do mózgu72.
Ze względu na umiejscowienie szlaki związane z prze-kazywaniem impulsacji bólowej określone są mianem przednio -bocznych. Przekazują informacje do wzgórza, sąsiednich jąder, układu siatkowatego także limbicznego.
Włókna aferentne tych szlaków są aksonami małych komórek pobudzanymi przez termoreceptory lub nocyceptory oraz aksonami komórek zwojowych o dużych polach recepcyj-nych pobudzarecepcyj-nych przez mechanoreceptory. Biegną w bocz-nej części korzeni tylnych, stąd wchodzą do szlaku Lissau-era i dzielą się na rozgałęzienia wstępujące i zstępujące wchodząc do rogów tylnych. Dochodzą do blaszek I–II oraz V–VIII istoty szarej rdzenia, gdzie synaptycznie łączą się z neuronami drogi przednio -bocznej. Układ ten odpowie-dzialny jest za odczucie ostrego bólu, a także temperatury i niedokładnie zlokalizowanego czucia dotyku73.
Większość aksonów układu przednio -bocznego two-rzy drogę rdzeniowo -wzgórzową. Zaczyna się w blaszkach I i V–VII i kończy się we wzgórzu. Około 10% aksonów tej drogi z blaszek I i V idzie do brzuszno -tylno -bocznej części wzgórza w dokładnym somatotopowym odwzoro-waniu. Te neurony mają małe pole recepcyjne i wybiórczo przesyłają informacje z nocyceptorów i mechanoreceptorów.
Oprócz czucia temperatury i bólu przez szlak -wzgórzowy przewodzone jest czucie swędzenia, łaskota-nia, wypełnienia pęcherza i jelita grubego, także
odczu-71 Por. Neurologia kliniczna dla lekarzy i studentów medycyny, red. R. Ma-zur Gdańsk 2005, s. 81–87; Mumenthaler M., Bassetti C., Daetwyler Ch., Diagnostyka różnicowa w neurologii, red. Podemski R., Wrocław 2008, III, s. 204–212. 15–24; M Jakimowicz W., Neurologia kliniczna…, dz. cyt., s.
77–82; Lindsay K.W., Bone I., Neurologia i neurochirurgia, red. W. Kozub-ski, Wrocław2006, s. 198–201.
72 Por. Nolte J., Mózg człowieka…I, dz. cyt., s. 215–218; Konieczna I., Ból jako doświadczenie towarzyszące chorobie, w: Człowiek ‑niepełnosprawność‑
‑społeczeństwo, nr 1(9) 2009, s. 10, w: http: www.aps.edu.pl/pliki/ cns 1 9 09.pdf, z dnia 2.04.2013. Na temat rodzajów bólu i przyczyn więcej: Lindsay K.W., Bone I., Neurologia i neurochirurgia, dz. cyt., s. 202–211.
73 Por. Longstaff A., Neurobiologia,, dz. cyt., s. 151–156;. Nolte J., Mózg człowieka…I, dz. cyt., s. 253.
cia seksualne. Duża część włókien nerwowych tej drogi kończy się w przyśrodkowym jądrze kompleksu tylnego lub w środkowym jądrze warstwowym wzgórza. Te neu-rony mają duże pola recepcyjne i są odpowiedzialne za wytwarzania wzbudzania odpowiedzi na bodźce czuciowe, np. ból palący lub kłujący74.
Część przednio -bocznych neuronów związanych z prze-syłaniem informacji bólowej tworzy także synapsy z neuro-nami układu siatkowatego rdzenia przedłużonego i mostu.
Tworzą drogę rdzeniowo -siatkową. Odpowiada za wzbu-dzanie odpowiedzi na ból (jądra śródblszkowe). Układ ten jest prawdopodobnie ważny dla zmian poziomu uwagi w związku z wystąpieniem bólu. Z kolei droga -śródmózgowa zaczyna się w blaszce I i V, a kończy we wzgórkach górnych (włókna rdzeniowo -czworacze) lub w istocie szarej okołowodociągowej śródmózgowia. Istota szara okołowodociagowa jest obszarem mającym duży wpływ na poziom odczucia bólu. Kontroluje drogi zstępujące, które hamują intensywność informacji bólowej na poziomie rdzenia. Istota szara okołowodociągowa posiada neurony zawierające enkefaliny, które pobudzają przeciwbólowe drogi zstępujące. Doświadczenia dokonane na zwierzę-tach i ludziach pokazały, że drażnienie elektryczne tego obszaru prowadzi do całkowitej analgezji. Wszystkie drogi – a dodać można jeszcze rdzeniowo -podwzgórzową – prze-kazują projekcje informacji bólowych do ośrodków układu autonomicznego, rdzenia kręgowego, pnia mózgu, podwzgó-rza75. Funkcjonują w kooperacji, co szczególnie uwidacznia się w sytuacjach patologicznych. Uszkodzenie np. szlaku rdzeniowo -wzgórzowego nie powoduje znaczącego ubytku uczucia dotyku, jednak powoduje przeciwstronną niedo-czulicę. Zabiegu tego dokonuje się czasami operacyjnie u pacjentów cierpiących na nieuleczalne bóle. Natomiast przecięcie sznura bocznego powoduje natychmiastowe znieczulenie, ale rzadko kiedy ma ono charakter perma-nentny76.
Czucie bólu jest złożonym rodzajem czucia, w którym zadziałanie bodźca nocyceptywnego prowadzi nie tylko do jego zlokalizowania, ale również gwałtownego wzro-stu poziomu uwagi reakcji emocjonalnej oraz odpowie-dzi i układu autonomicznego. Złożoność procesów nocy-ceptywnych jest przyczyną licznych teorii na temat bólu.
Dużym powodzeniem cieszy się teoria tzw. bramki kontro-lnej. Zakłada, że percepcja bólu jest uzależniona od kilku czynników. Pojęcie „bramki kontrolnej” określa miejsce, przez które przedostają się sygnały w postaci bodźców.
Mechanizm, w którym impulsy nerwowe z włókien A – beta, A – delta i C przechodzą do rdzenia i wnikają w istotę szarą w rdzeniu kręgowym jest złożony z wielu bramek, które otwierają lub zamykają drogę sygnału. Podstawowym procesem w transmisji sygnałów bólu jest suma pobudzenia
74 Więcej na temat dróg rdzeniowo -wzgórzowych w: Duus P. Diagnostyka topograficzna…, dz. cyt., s. 35–41.
75 Por. Longstaff A., Neurobiologia, dz. cyt., s. 151–153;. Nolte J., Mózg człowieka…I, dz. cyt., s. 255.
76 Por. Nolte J., Mózg człowieka…I, dz. cyt., s. 255.
różnych włókien. Włókna A – delta i C stymulują istotę szarą do otwierania poszczególnych bramek i przepusz-czania sygnałów, włókna A – beta działają na istotę szarą hamująco i zamykają bramki, tj. blokują przepływ sygnałów przez rdzeń do mózgu. W świetle tej teorii doświadcza-nie bólu jest funkcją wzajemnego oddziaływania między sygnałami z drobnych włókien A – delta i C oraz sygnałów z dużych włókien A – beta77.
Według Melzacka zrozumienie bólu wymaga głębszego poznania procesów ośrodkowych. Stanowisko swoje uza-sadnia zjawiskiem kończyny fantomowej. Punktem wyjścia jest fakt, że kończyna fantomowa jest odczuwalna w spo-sób bardzo realny. Często jest to nieznośny ból, swędzenie, uczucie zimna lub ciepła, poruszanie się kończyn. Zdarza się, że na palcu–fantomie wciąż odczuwa się noszony uprzednio pierścionek, a na nadgarstku–fantomie czuje się zegarek.
Fantomy rąk i nóg występują zdecydowanie najczęściej, ale znane są też przypadki odczuwania amputowanego nosa, męskiego członka czy piersi. W przypadku bólu fantomo-wego mamy do czynienia z pamięcią, ale bardziej pamięcią mózgu niż własna, świadomą. Eksperymenty przeprowa-dzane w ciągu ostatniego dziesięciolecia dowiodły, że mózg jest bardziej plastyczny niż uprzednio sądzono. Zjawisko wysyłania impulsacji do mózgu z obszarów amputowa-nych można porównać do oczyszczenia grządki w ogro-dzie przez wyrwanie wszystkich kwiatów. Nie trzeba długo czekać, wkrótce zakiełkują nowe rośliny. Analogia ta nie
Fantomy rąk i nóg występują zdecydowanie najczęściej, ale znane są też przypadki odczuwania amputowanego nosa, męskiego członka czy piersi. W przypadku bólu fantomo-wego mamy do czynienia z pamięcią, ale bardziej pamięcią mózgu niż własna, świadomą. Eksperymenty przeprowa-dzane w ciągu ostatniego dziesięciolecia dowiodły, że mózg jest bardziej plastyczny niż uprzednio sądzono. Zjawisko wysyłania impulsacji do mózgu z obszarów amputowa-nych można porównać do oczyszczenia grządki w ogro-dzie przez wyrwanie wszystkich kwiatów. Nie trzeba długo czekać, wkrótce zakiełkują nowe rośliny. Analogia ta nie