W art. 3b ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego ustawodawca zdecydował się na przyznanie Krajowemu ośrodkowi Wsparcia rolnictwa prawa do nabycia nieruchomości rolnej będącej własnością spółki osobowej, która jest właścicie-lem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości rolnej o powierzchni co naj-mniej 5 ha albo nieruchomości rolnych o łącznej powierzchni co najnaj-mniej 5 ha, w przypadku wstąpienia nowego wspólnika bądź też jego zmiany. Uprawnienie to aktualizuje się w momencie „powiadomienia o dokonaniu czynności prawnej, w wyniku której nastąpiła zmiana bądź przystąpienie wspólnika”. takie brzmie-nie przepisu rodzi pytabrzmie-nie, czy regulacji tej podlega rówbrzmie-nież prawo dziedziczenia.
dopuszczalność skonstruowania umowy spółki jawnej, aby w przypadku śmier-ci jednego ze wspólników nie ulegała ona rozwiązaniu, lecz funkcjonowała dalej z przystąpieniem do niej spadkobierców, stwarza problem prawidłowego postę-powania z przystąpieniem nowych wspólników na gruncie ustawy o kształto-waniu ustroju rolnego. W przypadku dziedziczenia nie dochodzi bowiem do jakiejkolwiek czynności prawnej, samo zaś wstąpienie do spółki jawnej spadko-bierców jest oceniane jako następujące z mocy prawa23. W takiej sytuacji powsta-je problem, w którym momencie zawiadomić KoWr o zmianach personalnych w spółce, zwłaszcza że może ona na bieżąco nie śledzić przebiegu postępowania spadkowego po byłym wspólniku. W doktrynie prowadzono nawet polemikę, czy uprawnienie KoWr do wykupu nieruchomości obejmuje także zmianę składu osobowego spółki na skutek dziedziczenia, jednak ze wskazaniem na za-kwalifikowanie takich przypadków do powstania prawa nabycia nieruchomości rolnych przez KoWr24.
W art. 3b ust. 6 ustawy wprowadzone są jednak odstępstwa od tego upraw-nienia, wśród których znaleźć można przypadki wstąpienia osoby bliskiej do-tychczasowemu wspólnikowi bądź też osoby bliskiej któremukolwiek wspólniko-wi spółki osobowej. nieprawspólniko-widłowością jest – w mojej ocenie – brak wyłączenia
23 W. Pyzioł, a. szumański, i. Weiss: Prawo spółek. Warszawa, c.H. beck, 2014.
24 b. Jelonek-Jarco: Przesłanki i zakres prawa nabycia nieruchomości rolnej przez Agencję Nieruchomości Rolnych. „rejent” 2017, nr 7.
takiego uprawnienia w przypadku wstąpienia do spółki osobowej osoby, która spełnia wymogi zakwalifikowania jako rolnika indywidualnego w rozumie-niu ustawy o kształtowarozumie-niu ustroju rolnego. Ustawodawca dość niezrozumiale w kontekście ochrony gruntów rolnych przedłożył stopień pokrewieństwa nad kwalifikacje rolnicze. osoba bliska wspólnikowi (który na gruncie przepisów nie musi być rolnikiem indywidualnym) nie daje żadnej gwarancji prawidłowego zajmowania się gruntami rolnymi, a już z pewnością nie lepszej niż ta, którą daje wspomniany rolnik indywidualny.
Mając na uwadze zakres przyznanego prawa, pod znakiem zapytania staje zatem działalność rolników indywidualnych w charakterze spółek osobowych – ewentualne wstąpienie nowej osoby, będącej takim rolnikiem, do spółki daje możliwość wykupu przez KoWr wszystkich – z uwagi na nieprecyzyjność sfor-mułowań ustawy – nieruchomości rolnych, stanowiących najważniejszy przecież składnik majątkowy takiej spółki, a co za tym idzie – podaje w wątpliwość sens dalszego istnienia takiej spółki.
5. Podsumowanie
Na podstawie analizy założeń nowelizacji ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego można wysnuć tezę, że spośród wszystkich podmiotów, którym ustawo-dawca utrudnił dostęp do nabywania gruntów rolnych oraz funkcjonowania na rynku rolniczym, szczególne trudności mają spółki prawa handlowego.
zamierzony cel ustawy, polegający na skupieniu władztwa nad gruntami rol-nymi w rękach rolników indywidualnych, wydaje się osiągany za pomocą nad-miernych, nieproporcjonalnych do tego celu narzędzi. istniejąca w obecnym stanie prawnym sytuacja, w której osoba prawna nie może z własnej woli nie tylko nabyć nieruchomości rolnej, lecz nawet złożyć wniosku o wydanie na to zezwolenia, sta-nowi dyskryminację i nie ma żadnego uzasadnienia, tym bardziej że – jak wska-zano – dopuszczalne jest prowadzenie gospodarstw rolnych w formach spółek.
Ustawa ta jest o tyle niedoskonała, że nadmiernie wpływa nawet na funk-cjonowanie spółek prawa handlowego, prowadzących działalność rolniczą oraz będących właścicielami gruntów rolnych. Przyznanie na rzecz skarbu Państwa prawa pierwokupu udziału lub akcji, zawierające zarazem uprawnienia do naby-cia także nierolniczego majątku spółki, związane z tym prawo do wglądu oraz analizy całości dokumentacji spółki, poddaje pod dyskusję sens tych nieracjo-nalnych rozwiązań legislacyjnych.
Analizując sytuację prawną spółek w odniesieniu do ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, można odnieść wrażenie, że ustawodawca wręcz nie do końca zakładał możliwość prowadzenia działalności rolnej w tego typu formie.
Pozo-staje mieć nadzieję, że przyjęte w tym zakresie roziązania jako wysoce wadliwe będą w niedalekiej przyszłości przedmiotem nowelizacji.
bibliografia
Publikacje
bednarek M.: Nowe przepisy o ustroju rolnym – motywy i koncepcja legislacyjna w aspekcie konstytucyjnym. „Krakowski Przegląd notarialny” 2017, nr 4.
bieluk J.: Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego – Komentarz. Warszawa, Wydawnictwo c.H.
beck, 2016, isbn 978-83-255-8956-1, s. 90–91.
Ciepła H.: Aspekty prawne obrotu gruntami rolnymi od 30.04.2016 r. na nowych zasadach usta-lonych w ustawie z dnia 11.04.2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego oraz w ustawie z dnia 14.04.2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży własności nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. „rejent” 2016, nr 9 (305), s. 59–60.
ciepła H., brzeszczyńska s.: Obrót nieruchomościami w praktyce notarialnej, sądowej, egzekucyj-nej, podatkowej z wzorami umów. Warszawa, Wolters Kluwer, 2018, isbn 978-83-8124-379-7.
Jelonek-Jarco b.: Przesłanki i zakres prawa nabycia nieruchomości rolnej przez Agencję Nieru-chomości Rolnych. „rejent” 2017, nr 7.
Kidyba A.: Kodeks spółek handlowych. t. 1: Komentarz do art. 1–300. Wyd. 14. isbn 978-83-8107-637-1.
Kodeks cywilny. Komentarz. t. 2: Własność i inne prawa rzeczowe. Red. J. Gudowski. Wyd. 2.
isbn 978-83-8092-128-3.
Koral-czerwińska K.: Pojęcia niedookreślone w przepisach ustawy o kształtowaniu ustroju rol-nego. „studia iuridica agraria” 2016, nr 14.
Maj K.: Zmiany w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego obowiązujące od dnia 30 kwietnia 2016 roku. „Krakowski Przegląd notarialny” 2016, nr 2.
Pyzioł W., szumański a., Weiss I.: Prawo spółek. Warszawa, Wydawnictwo c.H. beck, 2014, isbn 978-83-255-6230-4.
Truszkiewicz z.: Zakres stosowania ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego po nowelizacji z 2016 r. „rejent” 2017, nr 7.
Wierzbowski b.: Aspekty przestrzenne kształtowania ustroju rolnego. „studia iuridica agraria”
2016, nr 14.
Inne
zarządzenie nr 20/16 Prezesa agencji nieruchomości rolnych z dnia 13 maja 2016 r. w spra-wie realizacji przez oddziały terenowe anr prawa pierwokupu i prawa nabycia określonych w ustawie z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego.
ogłoszenie Prezesa agencji restrukturyzacji rolnictwa z dnia 21 września 2017 r. w sprawie wielkości średniej powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w poszczególnych województwach oraz średniej powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w kra-ju w 2017 r., dane na 2017 r., http://www.arimr.gov.pl/pomoc-krajowa/srednia-powierzchnia gospodarstwa.html.
orzecznictwo
Wyrok Wsa w szczecinie z dnia 11 maja 2017 r., ii sab/sz 11/17.
Źródła internetowe
http://www.kowr.gov.pl/en/ukur/pierwokup-i-nabycie/czesto-zadawane-pytania [dostęp: 24.06.
2018 r.].