spadkobiercy testamentowi - albo Konfederacji szwajcarskiej

albo Konfederacji szwajcarskiej

4. spadkobiercy testamentowi

Jeszcze więcej problemów napotyka spadkobierca testamentowy nieupraw-niony do dziedziczenia ustawowego. W myśl art. 7 ust. 3 u.n.n.c. od cudzo-ziemca, który nabył w ten sposób nieruchomość rolną, wymaga się uzyskania zezwolenia na podstawie wniosku złożonego w ciągu dwóch lat od dnia otwarcia spadku, w przeciwnym wypadku bowiem nieruchomość nabywają osoby powo-łane do spadku z ustawy. W doktrynie zwraca się uwagę na brak uzasadnienia tak różnego traktowania osób uprawnionych oraz nieuprawnionych do dziedzi-czenia ustawowego po właścicielu nieruchomości w sytuacji, gdy jedne i dru-gie dziedziczą na podstawie testamentu⁴¹. równocześnie zaś art. 4 ust. 1 pkt 4 lit. a u.k.u.r. przyznaje KoWr działającemu na rzecz skarbu Państwa prawo nabycia pochodzącej z dziedziczenia lub zapisobrania windykacyjnego nieru-chomości rolnej za zapłatą ceny tej nierunieru-chomości.

artykuł 8 ust. 1 u.n.n.c. wprowadza kategorię dodatkowych (poza cudzo-ziemcami z EoG albo Konfederacji szwajcarskiej) wyłączeń od wymogu uzyska-nia zezwoleuzyska-nia⁴², których nie stosuje się do nieruchomości położonych w strefie nadgranicznej oraz gruntów rolnych o powierzchni przekraczającej 1 ha (art. 8 ust. 3 u.n.n.c.).

W odniesieniu do spadkobierców testamentowych prawo nabycia KoWr nie będzie natomiast dotyczyć⁴³:

41 f. Hartwich: Nabywanie nieruchomości w Polsce przez cudzoziemców…, s. 102.

42 W interesującej nas sytuacji wśród nich wyróżnić można dwa podmiotowe wyłączenia dotyczące: 1) cudzoziemców zamieszkujących w Polsce minimum 5 lat od udzielenia zezwolenia na pobyt stały lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, 2) mał-żonków obywatela polskiego, zamieszkujących w Polsce minimum 2 lata od udzielenia wymie-nionych wyżej zezwoleń, w odniesieniu do nieruchomości, które w wyniku nabycia stanowić będą wspólność ustawową małżonków.

43 trzeci przypadek dotyczy nabycia przez rolnika indywidualnego w wyniku zapisu win-dykacyjnego (art. 4 ust. 4 pkt 2 lit. d u.k.u.r.), które znalazło się poza spektrum tego opracowa-nia. z. truszkiewicz wskazuje ponadto, że prawo nabycia nie przysługuje w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia lub zapisu windykacyjnego: 1) w wyniku którego następuje powiększenie gospodarstwa rodzinnego, 2) za zgodą dyrektora Generalnego KoWr, 3) przez następcę w ro-zumieniu art. 84 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników; zob.

– osób bliskich zbywcy (art. 4 ust. 4 pkt 2 lit. b u.k.u.r.);

– dziedziczenia przez rolnika indywidualnego (art. 4 ust. 4 pkt 2 lit. c u.k.u.r.).

Ponieważ grupa osób bliskich zbywcy nie nastręcza większych wątpliwości, uwagę należy poświęcić rolnikom indywidualnym. Mianowicie, w doktrynie wskazuje się, że żaden przepis u.k.u.r. nie wiąże statusu rolnika indywidualnego z obywatelstwem polskim⁴⁴. nasuwa się natomiast pytanie, czy obowiązek za-mieszkiwania przez 5 lat w gminie, w której położona jest jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego rolnika indywidualnego, dotyczy wyłącznie terytorium Polski. J. Górecki zaznacza, że pozytywna od-powiedź na nie eliminuje z obrotu wszelkie osoby fizyczne prowadzące gospo-darstwo rolne poza granicami Polski, niezależnie od posiadanego obywatelstwa, naruszając swobodę przedsiębiorczości, swobodę przepływu osób i kapitału, sta-nowiące fundamenty Unii Europejskiej⁴⁵. Jednakże odpowiedź taka korespondu-je z art. 8 ust. 1 pkt 2 u.n.n.c., zawierającym wyłączenie od wymogu uzyskania zezwolenia (por. przyp. 42).

Interpretacja art. 7 ust. 3 nasuwa wątpliwości dotyczące sytuacji prawnej spadkobiercy testamentowego na różnych „etapach” dziedziczenia. Pierwsze od-noszą się do pozycji, jaką zajmuje od chwili otwarcia spadku do upływu terminu, w jakim powinien złożyć wniosek o wydanie zezwolenia. Przeważa stanowisko, że zezwolenie nie jest wymagane do zajęcia pozycji spadkobiercy testamento-wego przez cudzoziemca⁴⁶. Nawet jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość położona w Polsce, nie stanowi to przeszkody do stwierdzenia nabycia spadku przez sąd lub notariusza⁴⁷. Jednak H. Kasprzyk sygnalizuje, że dosłowne rozu-mienie tego przepisu prowadzi do wniosku, że nabycie przez spadkobiercę testa-mentowego nieruchomości wchodzącej w skład spadku ma charakter tymczaso-wy, dopiero bowiem uzyskanie zezwolenia czyni je definitywnym, jego brak zaś powoduje unicestwienie tego skutku⁴⁸.

Problematyczny wydaje się charakter samego wymogu uzyskania zezwolenia.

Doktryna proponuje tutaj dwojaką interpretację⁴⁹. Po pierwsze, nabycie nieru-chomości rolnej przez cudzoziemca może być warunkowe (pod warunkiem uzy-skania zezwolenia). Po drugie zaś, uznaje się, że cudzoziemiec z chwilą otwarcia spadku nabywa wchodzącą w jego skład nieruchomość bezwarunkowo, a do-piero brak zezwolenia skutkuje jej przejściem na „osoby powołane do spadku

z. Truszkiewicz: O kilku podstawowych zagadnieniach na tle ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego (część II)…, s. 6.

44 zob. J. Górecki: Nabywanie nieruchomości rolnych przez cudzoziemców…, s. 2.

45 ibidem.

46 M. Pazdan: Nabycie nieruchomości położonej w Polsce…, s. 227.

47 ibidem.

48 H. Kasprzyk: Nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców…, s. 100.

49 f. Hartwich: Nabywanie nieruchomości w Polsce przez cudzoziemców…, s. 104–105.

z ustawy”. Wskazuje się na poprawność drugiej interpretacji⁵⁰. Czy równocześnie cudzoziemcowi wolno wykonywać wszystkie kompetencje spadkobiercy wyni-kające z przepisów prawa spadkowego, w tym zbyć spadek w całości lub w części wraz z wchodzącą w jego skład nieruchomością rolną (art. 1051 k.c.), rozporzą-dzać swoim udziałem w przedmiocie należącym do spadku (art. 1036 k.c.) bądź dokonać działu spadku, w którym wyzbędzie się nieruchomości rolnej? niestety, głosy na ten temat nie są jednolite⁵¹.

nasuwa się pytanie, jak ma się do tego prawo nabycia KoWr i kiedy aktu-alizuje się obowiązek zawiadomienia? na pytanie to nie ma jednej odpowiedzi, autorzy proponują kilka możliwych jej wariantów⁵². zalicza się do nich: chwi-lę dowiedzenia się przez spadkobiercę o tytule powołania do spadku, moment złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku, moment uprawomocnienia się stanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowania aktu po-świadczenia dziedziczenia⁵³, wreszcie chwilę zawarcia umowy o dział spadku lub uprawomocnienia się postanowienia o dziale spadku. Wobec stanowiska, że ze-zwolenie nie jest wymagane do zajęcia przez cudzoziemca pozycji spadkobiercy oraz założenia, że cudzoziemiec-spadkobierca z chwilą otwarcia spadku nabywa nieruchomość i wolno mu wykonywać kompetencje spadkobiercy można wy-obrazić sobie sytuację, że cudzoziemiec zawiadomi KoWr jeszcze przed uzyska-niem zezwolenia właściwego ministra. Choć pierwszeństwo przepisów u.n.n.c.

nie powinno budzić tutaj zastrzeżeń, zarówno formuła art. 7 ust. 3 u.n.n.c., jak

50 f. Hartwich zwraca uwagę, że aż do chwili ziszczenia się warunku nieruchomość miałaby jednocześnie dwóch właścicieli; ibidem, s. 104.

51 M. Pazdan stoi na stanowisku, że dopuszczalne jest takie rozporządzenie np. na rzecz osoby niebędącej cudzoziemcem, co pozwoli zainteresowanemu uniknąć kłopotów związanych ze stosowaniem u.n.n.c. (M. Pazdan: Nabycie nieruchomości położonej w Polsce…, s. 227). Po-dobnie uważa H. Kasprzyk, który podkreśla, że nie należy kwestionować pozycji spadkobiercy jako osoby, która „nabyła” wchodzącą w skład spadku nieruchomość (H. Kasprzyk: Nabywa-nie Nabywa-nieruchomości przez cudzoziemców…, s. 101), natomiast f. Hartwich wskazuje, że w oma-wianej sytuacji dochodzi do obejścia prawa przepisów u.n.n.c.; ponadto umożliwienie cudzo-ziemcowi zbycia nieruchomości prowadziłoby do pogorszenia się sytuacji osób powołanych do spadku z ustawy (f. Hartwich: Nabywanie nieruchomości w Polsce przez cudzoziemców…, s. 104–105); jednakże ustawa z dnia 26 kwietnia 2019 r. dodała dział spadku do wyłączeń z art. 2a ust 3 oraz art. 2b ust. 4 u.k.u.r..

52 J. bieluk: Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego…

53 J. bieluk wskazuje, że „najbardziej rozsądnym i ostrożnym wariantem jest uznanie za po-czątkowy termin do zawiadomienia o nabyciu nieruchomości rolnej stwierdzenia nabycia spadku lub sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia – wówczas definitywnie zostanie określony stan prawny spadku” (zob. ibidem), natomiast nsa twierdzi, że „niepotwierdzenie praw do spad-ku w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadspad-ku lub w drodze notarialnego poświadczenia dziedziczenia nie stanowi przeszkody do złożenia przez cudzoziemca, będącego spadkobiercą testamentowym, wniosku o wydanie zezwolenia na nabycie nieruchomości w terminie, o któ-rym mowa w art. 7 ust. 3 ustawy”, zob. wyrok nsa z dnia 16 czerwca 2011 r., ii osK 244/10.

lEGalis nr 457332.

i art. 4 ust. 1 u.k.u.r. uzasadniają wątpliwości, spotęgowane dodatkowo długim, bo 2-letnim terminem u.n.n.c. dla wniosku o zezwolenie, i niezwłocznym obo-wiązkiem zawiadomienia KoWr o nabyciu⁵⁴.

Jeżeli cudzoziemiec-spadkobierca pragnie zachować wchodzącą w skład spadku nieruchomość rolną, to powinien w ciągu 2 lat od dnia otwarcia spadku wystąpić do właściwego ministra z wnioskiem o zezwolenie. Upływ tego ter-minu bądź odmowa wydania zezwolenia nie pociągają za sobą nieważności lub nieskuteczności testamentu⁵⁵, a powodują przejście z mocy prawa własności nie-ruchomości położonej w Polsce ze spadkobierców testamentowych na spadko-bierców ustawowych⁵⁶. równocześnie wskazuje się na niejasność tego przepisu, proponując dwa możliwe rozstrzygnięcia⁵⁷. Pierwsze, naruszając zasadę jedno-ści spadku, prowadzi do oddzielnego dziedziczenia ustawowego nieruchomojedno-ści położonej w Polsce, co pociąga za sobą konieczność wydania uzupełniającego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. W drugim rozstrzygnięciu na-tomiast pojawia się szczególny przypadek ustawowego zapisu windykacyjnego na rzecz spadkobierców ustawowych, który dochodzi do skutku w razie upły-wu terminu albo odmowy wydania zezwolenia. sąd najwyższy podkreśla, że zastosowanie tej normy pociąga za sobą jedynie skutek rzeczowy, „w postaci przejścia z mocy prawa własności jednego składnika spadku, ograniczającego się do nieruchomości położonych w Polsce, z cudzoziemca – będącego spadkobier-cą testamentowym – na spadkobierców ustawowych testatora”, pozostając bez wpływu na sam porządek i krąg dziedziczenia⁵⁸. Mamy tutaj zatem do czynienia z nowym zdarzeniem prawnym, w wyniku którego ex lege dochodzi do nabycia nieruchomości przez osoby „powołane do spadku z ustawy”⁵⁹.

czy i w tym wypadku zaktualizuje się prawo nabycia? istnieje tu pewna wątpliwość. Pytanie jest bowiem o charakter zdarzenia prawnego, prowadzące-go ex lege do nabycia nieruchomości przez „powołanych do spadku z ustawy”.

skoro koncepcja oddzielnego dziedziczenia ustawowego nieruchomości rolnej nie znalazła uznania, a nabywcami nie będą osoby bliskie zbywcy, ten typ na-bycia nieruchomości rolnej nie powinien kwalifikować się do wyłączeń z art. 2a ust. 3 u.k.u.r., wymagając od zainteresowanych statusu rolnika indywidualnego (art. 2a ust. 1 u.k.u.r.) i nakładając na nich wszelkie obowiązki oraz zakazy.

54 zgodnie z art. 4 ust. 5 u.k.u.r., do wykonania prawa nabycia stosuje się odpowiednio prze-pisy Kodeksu cywilnego dotyczące prawa pierwokupu.

55 J. rajski uważa, że w części dotyczącej nieruchomości testament staje się bezskuteczny ex nunc, tj. z chwilą niezłożenia wniosku o wydanie zezwolenia w przewidzianym terminie bądź odmowy jego wydania (J. Rajski: Zmiana ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziem-ców. „Przegląd Prawa Handlowego” 1996, wrzesień, s. 6, cyt. za: M. Pazdan: Nabycie nierucho-mości położonej w Polsce…, s. 228).

56 Wyrok sn z dnia 21 listopada 2007 r., ii csK 306/07. lEGalis nr 157872.

57 M. Pazdan: Nabycie nieruchomości położonej w Polsce…, s. 228.

58 Wyrok sn z dnia 21 listopada 2007 r., ii csK 306/07. lEGalis nr 157872.

59 H. Kasprzyk: Nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców…, s. 102.

chyba że potraktujemy go jak „szczególny przypadek ustawowego zapisu win-dykacyjnego” (zapis windykacyjny w rozumieniu art. 2a ust. 3 pkt 2) u.k.u.r., co mieści się w zakresie wyłączeń. Najzasadniejsza wydaje się koncepcja z. truszkiewicza, który przy ustalaniu zakresu stosowania u.k.u.r. do dziedzi-czenia spadku rolnego nabycie i dział spadku traktował funkcjonalnie, jako jed-no zdarzenie prowadzące do nabycia nieruchomości rolnej, a nie dwa oderwane od siebie zdarzenia prawne⁶⁰. Wykorzystując ją w tej sytuacji, przejście z mocy prawa własności nieruchomości położonej w Polsce ze spadkobierców testa-mentowych na ustawowych będzie, na potrzeby u.k.u.r., częścią dziedziczenia testamentowego z prawem nabycia KoWr w tle⁶¹. Równocześnie zakres jego wyłączeń obejmie, poza osobami bliskimi zbywcy i rolnikami indywidualnymi, nabycie na potrzeby powiększenia gospodarstwa rodzinnego, nabycie za zgodą dyrektora Generalnego KoWr lub przez następcę w rozumieniu art. 84 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. nasuwa się zatem pytanie dotyczące osób bliskich zbywcy. choć intuicyjnie kojarzą się one z osobami bliskimi spadkodawcy, zwróćmy uwagę na dwie kwestie. Po pierwsze, trudno spadkodawcę uznać za zbywcę; po drugie zaś, czy zbywcą w tej sytuacji będzie spadkodawca, czy też cudzoziemiec-spadkobierca testamentowy.

doktryna zauważa także następujące problemy – literalna interpretacja art. 7 ust. 3 u.n.n.c. prowadzi do wyzucia z praw pozostałych współspadkobierców testamentowych cudzoziemca⁶² oraz niejasność przepisu w kwestii zastosowania ogólnych kategorii prawa spadkowego, jak przyrost czy podstawienie⁶³. Ponadto, można sobie wyobrazić sytuację, gdy cudzoziemiec-spadkobierca testamentowy odziedziczy wszystkie składniki gospodarstwa rolnego, a zostanie pozbawiony wchodzącej w jego skład nieruchomości rolnej. Inna kwestia dotyczy również zasad, według jakich winna kształtować się odpowiedzialność za długi spadko-we, oraz osób uprawnionych do zachowku⁶⁴.

Unormowanie art. 7 ust. 3 u.n.n.c., prowadząc do przejścia własności nieru-chomości rolnej na spadkobierców ustawowych, nie przyznaje zarazem cudzo- ziemcowi uprawnienia do równowartości pieniężnej. H. Kasprzyk zwraca uwa-gę, że regulacja ta narusza zasadę należnego cudzoziemcowi ekwiwalentu tam,

60 z. Truszkiewicz: Dziedziczenie i dział spadku rolnego po nowelizacji z 2016 r…., s. 3.

Przynajmniej po części zdaje się to potwierdzać nowelizacja u.k.u.r. ustawą z dnia 26 kwietnia 2019 r., dodającą do wyłączeń również dział spadku (co nie dotyczy jednak prawa nabycia).

61 Wydaje się, że zastosowanie tutaj per analogiam koncepcji z. truszkiewicza, dotyczącej zakazu różnicowania sytuacji osoby dziedziczącej ustawowo tylko dlatego, że został sporządzony testament, do sytuacji „osób powołanych do spadku z ustawy”, które nabywają z mocy prawa nieruchomość rolną po spadkobiercy testamentowym, byłoby zbyt daleko idące (por. ibidem).

62 M. Pazdan: Nabycie nieruchomości położonej w Polsce…, s. 228.

63 J. rajski opowiada się za zastosowaniem zasady przyrostu i podstawienia, zob. J. Rajski:

Zmiana ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców…, s. 6.

64 R. i M. Taradejna: Nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców. Wybrane zagadnienia statusu cudzoziemców. zielona Góra 2001, s. 129.

gdzie został on pozbawiony określonego prawa majątkowego⁶⁵. najdobitniej wy-raża ją art. XXiii § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzają-ce Kodeks cywilny (dz.U. nr 16, poz. 94), z którego wynika, że „spadkobiercom lub zapisobiercom będącym obywatelami państwa obcego, których prawa do gospodarstwa rolnego zostały wyłączone lub ograniczone na podstawie prze-pisu szczególnego, należy się od spadkobierców, na których rzecz to wyłączenie lub ograniczenie nastąpiło, równowartość pieniężna spadku lub zapisu w takim zakresie, w jakim spadek – po odliczeniu długów – lub zapis przypadałby spad-kobiercom lub zapisobiercom będącym obywatelami państwa obcego, gdyby ich prawo do dziedziczenia lub otrzymania zapisu nie zostało wyłączone lub ogra-niczone”.

równocześnie, w ocenie rzecznika Praw obywatelskich⁶⁶, „uprawnienie do nieograniczonego przejmowania nieruchomości prywatnych budzi szczególne zastrzeżenia, jeżeli jest wykonywane przy okazji dziedziczenia”. „Wykup”, który może być stosowany przy dziedziczeniu testamentowym przez osoby niebędące rolnikami indywidualnymi bądź spoza najbliższej rodziny, niewątpliwie ogra-nicza prawo do dziedziczenia spadkobierców testamentowych. Ponadto, przepis umożliwiający „wyjmowanie” przez państwo poszczególnych składników ma-jątku spadkowego lub też przejmowanie go w całości tylko z powodu nieakcep-towania wyboru osoby spadkobiercy narusza konstytucyjne gwarancje ochrony dziedziczenia, odbierając prawa dziedziczenia innym osobom, tj. spadkobiercom ustawowym zmarłego.

Przedstawiona charakterystyka sytuacji cudzoziemców-spadkobierców te-stamentowych nienależących do kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia ustawowego prezentuje brak kooperacji szeregu wyłączeń u.n.n.c. i u.k.u.r., któ-re dodatkowo komplikują i tak gorszą już pozycję spadkobierców testamento-wych. i tak mamy do czynienia z następującymi wyłączeniami dla obu ustaw:

cudzoziemcy EoG i Konfederacji szwajcarskiej – bez ograniczeń, cudzoziemcy zamieszkujący w Polsce minimum 5 lat oraz małżonkowie obywatela polskiego zamieszkujący w Polsce minimum 2 lata, w odniesieniu do nieruchomości, które w wyniku nabycia stanowić będą wspólność ustawową małżonków – nie stosuje się do nieruchomości położonych w strefie nadgranicznej oraz gruntów rolnych o powierzchni przekraczającej 1 ha, nieruchomości rolne o powierzchni mniejszej niż 0,3 ha, będące drogami wewnętrznymi, sprzedane na podstawie art. 42 ust. 1 lub 6 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomoś- ciami rolnymi skarbu Państwa, lub w których grunty pod stawami stanowią co najmniej 70% powierzchni, grunty rolne zabudowane o powierzchni

nieprzekra-65 H. Kasprzyk: Nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców…, s. 104–105.

66 Pismo procesowe rzecznika Praw obywatelskich z dnia 12 sierpnia 2016 r., iV.7005.8.2016.

Mc, trybunał Konstytucyjny, K 36/16, https://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/drugi%20wnio sek%20tK%20ziemia%20rolna.pdf.

czającej 0,5 ha, w dniu wejścia w życie w.s.n.z.⁶⁷ zajęte pod budynki mieszkalne oraz budynki, budowle i urządzenia niewykorzystywane do produkcji rolniczej, wraz z gruntami przyległymi umożliwiającymi ich wykorzystanie oraz zajętymi na ogródek przydomowy – jeżeli tworzą one zorganizowaną całość gospodarczą i nie zostały wyłączone z produkcji rolnej, nieruchomości rolne, przeznaczone w dniu wejścia w życie w.s.n.z. w ostatecznych decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu na cele inne niż rolne, osoby bliskie zbywcy w ro-zumieniu u.k.u.r., rolnicy indywidualni w roro-zumieniu u.k.u.r., nabycie, w wy-niku którego nastąpi powiększenie gospodarstwa rodzinnego, nabycie za zgodą dyrektora Generalnego KoWr, nabycie przez następcę z art. 84 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.

czy tak rozbudowany katalog sprzyja konstytucyjnej ochronie prawa dziedzi-czenia oraz szacunku dla pozycji spadkobiercy testamentowego i woli testatora?

Uwagę zwraca również fakt, że nie dość, iż cudzoziemiec zobowiązany jest uzyskać zezwolenie na nabycie „już nabytej” nieruchomości rolnej na podsta-wie wniosku złożonego w ciągu 2 lat od dnia otwarcia spadku, pod rygorem jej utraty bez ekwiwalentu, to następnie (?) musi zawiadomić niezwłocznie KoWr o tymże nabyciu, aby ten ostatni w terminie miesiąca mógł wykonać prawo na-bycia. co ciekawe, identyczny los czeka osoby powołane do spadku z ustawy, które nie mieszcząc się w kategorii wyłączeń u.k.u.r., „po przejęciu” nierucho-mości od spadkobiercy testamentowego również mogą utracić ją na rzecz skar-bu Państwa (choć za cenę tej nieruchomości) – sens jednego przepisu zdaje się wykluczać drugi.

Wątpliwa jest wreszcie sytuacja spadkobiercy testamentowego na różnych etapach dziedziczenia oraz terminy, od kiedy liczyć obowiązki złożenia wniosku o zezwolenie i zawiadomienia KoWr.

5. Podsumowanie

Przytoczone rozważania nie pozostawiają większych wątpliwości co do nega-tywnego wpływu analizowanych ustaw na sytuację prawną cudzoziemca-spad-kobiercy nabywającego nieruchomość rolną położoną w Polsce. Jednocześnie trudno znaleźć uzasadnienie sensu wprowadzonych regulacji, zwłaszcza w od-niesieniu do prawa dziedziczenia. czy nabywanie nieruchomości rolnych w dro-dze sukcesji mortis causa ma cokolwiek wspólnego z „wykupieniem” ich w

nad-67 Mowa tu o ustawie z dnia 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości zasobu Własności rolnej skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw. dz.U. 2016, poz. 585 [dalej: w.s.n.z.].

miarze i legitymizuje „dążenie do uniknięcia wykupu” polskich nieruchomości rolnych przez cudzoziemców? odpowiedź na to pytanie jest jednoznaczna.

zwraca się równocześnie uwagę na sprzeczność przepisów u.n.n.c. z Konsty-tucją Rzeczypospolitej Polskiej⁶⁸. Mianowicie, uzależniając możliwość pozosta-nia właścicielem nieruchomości nabytej w drodze dziedziczepozosta-nia na podstawie testamentu od uzyskania zgody odpowiedniego organu, ograniczają one konsty-tucyjnie zagwarantowane prawo dziedziczenia oraz ingerują w swobodę rozrzą-dzania przez spadkodawcę swym majątkiem na wypadek śmierci⁶⁹. argument, że intencją ustawodawcy było uniemożliwienie obchodzenia rygorów u.n.n.c.

przez „handel testamentami” nie jest tutaj żadnym argumentem. Rażące jest równocześnie pozbawienie cudzoziemca części majątku spadkowego bez jakiej-kolwiek rekompensaty.

faktem jest, że praktyczne stosowanie u.n.n.c. „prawdopodobnie nigdy wcześ- niej nie powodowało tyle problemów, co obecnie. regulacja stała się zawiła, przybyło wyjątków od wyjątków, pojawiły się nowe pojęcia”⁷⁰.

co gorsza, obok u.n.n.c., w 2016 r. znowelizowano u.k.u.r., która swym za-kresem objęła dziedziczenie w sposób jeszcze bardziej kontrowersyjny niż „prawo obcych”⁷¹. nie dość, że same wyłączenia spod rygorów ustawy budzą wiele wąt-pliwości („nabycie w wyniku dziedziczenia ustawowego” można rozumieć dość wieloznacznie⁷²), kategoria rolnika indywidualnego może dla przeciętnego cu-dzoziemca być dość enigmatyczna, zakres wyłączeń jest węższy aniżeli w u.n.n.c., to jeszcze podzielone są zdania, czy spadkobierca ustawowy dziedziczący z te-stamentu powinien być traktowany gorzej niż gdyby dziedziczył z ustawy, czy też nie. Dochodzi do tego paradoks „wykupu” „ograniczającego” prawo do dzie-dziczenia spadkobierców testamentowych kosztem skarbu Państwa, odbierając je zarazem spadkobiercom ustawowym zmarłego, których u.n.n.c. stara się chronić.

trafnie ujmuje to z. truszkiewicz: „regulacje zamieszczone w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego doskonale obrazują regułę, że kazuistyczna me-toda regulacji wzbudza najczęściej wiele wątpliwości wymagających wielopłasz-czyznowej wykładni”⁷³.

Ponieważ wnioski dotyczące sytuacji spadkobierców ustawowych i testamen-towych przedstawione zostały na końcu poszczególnych podrozdziałów, jedyne co autorka może tutaj postulować de lege ferenda, to powrócenie z drobnymi modyfikacjami do stanu z 1996 r., kiedy to ograniczenia u.n.n.c. „nie

dotyczy-68 Konstytucja rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. dz.U. nr 78, poz. 483.

69 f. Hartwich: Nabywanie nieruchomości w Polsce przez cudzoziemców…, s. 108.

70 M. orlewski: Nabywanie nieruchomości rolnych w Polsce przez cudzoziemców. „stowa-rzyszenie Ekonomistów rolnictwa i agrobiznesu. roczniki naukowe”, t. 10, z. 1, s. 313.

71 nie była to jedyna nowelizacja u.k.u.r. od 2016 r., jednak tę należy oceniać najbardziej negatywnie.

72 zob. z. Truszkiewicz: Dziedziczenie i dział spadku rolnego po nowelizacji z 2016 r…., s. 3.

73 ibidem, s. 11.

ły przeniesienia prawa własności na spadkobierców” (modyfikacja dotyczyłaby dodania zwrotu „w drodze dziedziczenia, zapisu zwykłego lub zapisu windyka-cyjnego”). Podobnie w przypadku u.k.u.r., jej ograniczenia nie powinny odnosić się do dziedziczenia ani żadnego z zapisów. Na tle ogólnego celu ustawy ich

W dokumencie Współczesne problemy prawa rolnego i żywnościowego (Stron 84-95)