spółki prawa handlowego a działalność gospodarcza w rolnictwie
3. nabywanie nieruchomości rolnych przez spółki prawa handlowego
W znowelizowanej ustawie z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustro-ju rolnego ustawodawca wprowadził wiele daleko idących zmian w kwestiach dotyczących nabywania gruntów rolnych. zagadnieniem szczególnie istotnym w kontekście niniejszego artykułu zdaje się ograniczenie możliwości nabywa-nia gruntów rolnych przez spółki prawa handlowego. zgodnie z literalnym brzmieniem art. 2a § 1 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, jedynie rolnik indywidualny może nabyć nieruchomość rolną, chyba że ustawa stanowi ina-czej. dokonując wykładni przepisu art. 6 wspomnianej ustawy, należy stwier-dzić, że spółka prawa handlowego nie może posiadać statusu rolnika indywi-dualnego36. W związku z tym spółka może nabyć nieruchomość rolną jedynie w trybie art. 2a ust. 4 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, w myśl które-go zktóre-godę na nabycie nieruchomości rolnej musi wyrazić dyrektor Generalny Krajowego Wsparcia rolnictwa w drodze decyzji administracyjnej. decyzja ta wydawana jest na wniosek zbywcy nieruchomości bądź osoby fizycznej mają-cej zamiar utworzyć gospodarstwo rolne, po spełnieniu określonych warunków, które nastręczają licznych problemów interpretacyjnych37. Mając na względzie, że niezwykle rozbudowana problematyka obrotu nieruchomościami rolnymi po-zostaje poza zakresem niniejszego opracowania, przesłanki te zostaną jedynie zasygnalizowane, z uwzględnieniem ich znaczenia dla wyboru formy prowadze-nia działalności rolniczej.
Ustawodawca zawarł wspomniane przesłanki w art. 2a ust. 4 ustawy o kształ-towaniu ustroju rolnego, zgodnie z którym do nabycia nieruchomości rolnej po-trzebny jest wniosek zbywcy, w którym należy wykazać, że:
– podmioty z ust. 1 i 3 tegoż przepisu nie miały możliwości nabycia nierucho-mości rolnej;
– nabywca daje rękojmię należytego prowadzenia działalności rolniczej;
– nabycie nie spowoduje nadmiernej koncentracji gruntów rolnych.
W pierwszym przypadku wątpliwości przedstawicieli doktryny budzi rozu-mienie pojęcia „brak możliwości nabycia”, które nie zostało przez ustawodaw-cę dostatecznie sprecyzowane, chociażby przez stworzenie ram, wedle których ocena takiego braku mogłaby zostać wykazana38. Podobny problem występuje w przypadku należytej rękojmi prowadzenia działalności rolniczej, która to prze-słanka również nie została dostatecznie precyzyjnie określona. J. bieluk w ko-mentarzu do ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego wskazuje, że dokonując
36 J. bieluk: Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego…, s. 230.
37 ibidem, s. 87 i nast.
38 J. bieluk: Spółki prawa handlowego…, s. 26.
oceny, czy osoba fizyczna spełnia wyżej wymienioną przesłankę, należy wziąć pod uwagę całokształt okoliczności faktycznych, w tym zwłaszcza uwzględnić cechy osobiste oraz sytuację rodzinną i majątkową danej osoby39. z kolei sędzia sądu najwyższego Helena ciepła twierdzi, że „Ustawa nie definiuje pojęcia na-leżytego prowadzenia działalności rolniczej, co oznacza, że pozostawiono to do decyzji organu i stwarza to dowolność uznania. Takim zwrotem posługuje się też ustawodawca w art. 214 k.c., regulującym zniesienie współwłasności gospo-darstwa rolnego, zatem będzie można pomocniczo stosować orzecznictwo, jakie się wykształciło na tym tle”40. Przyjmując zasadność obu poglądów, natrafimy na problem natury praktycznej. o ile w przypadku osoby fizycznej brak jest wątpli-wości co do tego, kto ma dawać ową rękojmię, o tyle w przypadku spółek prawa handlowego sytuacja wygląda zgoła inaczej. Trudno jest jednoznacznie odpo-wiedzieć na pytanie, który z organów spółki oraz ilu jego członków ma speł-nić tak sformułowane wymaganie. W opinii autorów niniejszego opracowania rękojmię taką, w przypadku spółek osobowych, powinien wykazać co najmniej jeden ze wspólników w spółce cywilnej oraz jawnej bądź co najmniej jeden kom-plementariusz w spółce komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej. to bowiem te podmioty, jako zobowiązane do reprezentowania i prowadzenia spraw spółki, wydają się najlepszym gwarantem jakości prowadzonej działalności rolniczej.
W spółkach kapitałowych, tj. w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością oraz w spółce akcyjnej – analogicznie do spółek osobowych – rękojmię należytego prowadzenia działalności rolniczej powinni dawać członkowie zarządu spółek jako organu odpowiedzialnego za prowadzenie spraw spółki. Potwierdził to Wojewódzki sąd administracyjny w szczecinie w orzeczeniu z dnia 11 maja 2017 r., ii sab/sz 11/17, wskazując, że dokumenty potwierdzające doświadcze-nie zawodowe prezesa zarządu są wystarczające, aby uznać, że spełnione zostały przesłanki dotyczące rękojmi należytego prowadzenia działalności rolniczej41.
trzecią i ostatnią, a jednocześnie najbardziej kontrowersyjną w ocenie au-torów, jest przesłanka dotycząca koncentracji gruntów. za J. bielukiem należy stwierdzić, że skoro ustawodawca nie odwołał się do maksymalnego obszaru 300 ha, to uznał za stosowny inny cenzus, nie wskazując jednocześnie, o jakiej powierzchni gruntów mowa42. nieostry sposób ujęcia tej przesłanki powoduje, że decyzja dyrektora Generalnego KoWr może okazać się w dużym stopniu uznaniowa. niezależnie od tego należy ponad wszelką wątpliwość stwierdzić, że w przypadku wielkich koncernów rolnych i rolno-spożywczych to grunt stanowi
39 J. bieluk: Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego…, s. 91.
40 H. Ciepła: Aspekty prawne obrotu gruntami rolnymi od 30.04.2016 r. na nowych zasadach ustalonych w ustawie z dnia 11.04.2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego oraz w ustawie z dnia 14.04.2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa.
„rejent” 2016, nr 9, s. 58 i nast.
41 Wyrok Wsa w szczecinie z dnia 11 maja 2017 r., ii sab/sz 11/17. lEGalis nr 163563.
42 J. bieluk: Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego…, s. 93.
warunek sine qua non ich istnienia i działalności. W przypadku ograniczenia możliwości nabywania nieruchomości rolnych powyżej określonej powierzch-ni jednocześpowierzch-nie ulegają ograpowierzch-niczepowierzch-niu możliwości produkcyjne tych podmiotów.
Przesłanka ta, jeśli uzasadniana ochroną gospodarstw rodzinnych, stanowiących podstawę ustroju rolnego rzeczypospolitej Polskiej, to jednak stoi w oczywistej sprzeczności z postulowaną w literaturze już od długiego czasu koniecznością wzmacniania pozycji przedsiębiorców rolnych43. należy więc zadać pytanie, czy przesłanka dotycząca koncentracji gruntów nie stanowi pewnego rodzaju ha-mulca dla rozwoju przedsiębiorstw, które przecież w toku normalnego rozwoju dążą do akumulacji gruntów rolnych.
W opinii autorów tekstu wskazane przesłanki powinny zostać sformułowane w sposób, który nie tylko stworzyłby jasne ramy nabywania nieruchomości rol-nych, lecz także w znaczącym stopniu ograniczył uznaniowość decyzji dyrekto-ra Genedyrekto-ralnego KoWr. obecne uregulowanie formy nabywania nieruchomości rolnych przez spółki prawa handlowego wpłynie negatywnie na i tak ograniczo-ną użyteczność spółek prawa handlowego do prowadzenia działalności rolniczej.
4. Podsumowanie
biorąc pod uwagę przytoczone argumenty, autorzy niniejszego opracowania doszli do przekonania, że w obecnym stanie prawnym spółki prawa handlowe-go nie są odpowiednią formą prowadzenia działalności handlowe-gospodarczej w rolnic-twie. nie spełniają one bowiem wymagań, jakie stawia przed nimi specyficzna w swej formie branża rolnicza. również przepisy dotyczące nabywania gruntów rolnych nie zachęcają do tego, aby podejmować działalność gospodarczą w rol-nictwie w formie spółki prawa handlowego. De lege ferenda należy stwierdzić, że ustawodawca powinien wyjść naprzeciw postulatom podnoszonym zarówno przez przedstawicieli doktryny, jak i samych rolników i rozważyć utworzenie spółki rolnej, która odpowiadałaby istniejącym na wsi stosunkom społeczno--gospodarczym.
43 R. budzinowski: Status prawny rolnika…, s. 111–112.
bibliografia
bieluk J.: Spółki prawa handlowego a ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego. „studia iuridica lublinesia” 2017, vol. 26, 1.
bieluk J.: Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego. Komentarz. Warszawa 2016.
budzinowski R.: Koncepcja gospodarstwa rolnego w prawie rolnym. Poznań 1992.
budzinowski R.: Status prawny rolnika jako przedsiębiorcy (zagadnienia wybrane). „Ruch Praw-niczy, Ekonomiczny i socjologiczny” 2002, r. 44, z. 3.
Ciepła H.: Aspekty prawne obrotu gruntami rolnymi od 30.04.2016 r. na nowych zasadach usta-lonych w ustawie z dnia 11.04.2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego oraz w ustawie z dnia 14.04.2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Pań-stwa. „rejent” 2016, nr 9.
Jara z.: Kodeks spółek handlowych – komentarz. Warszawa 2018.
Kidyba A.: Prawo handlowe. Warszawa 2017.
Kremer E.: Odpowiedzialność za produkt rolny w prawie polskim. W: Prawo rolne. Problemy teorii i praktyki. Red. R. budzinowski, a. zieliński. Kluczbork 2002.
Łobos-Kotowska D.: Gospodarstwo rodzinne. Prawne formy organizacji. sosnowiec 2006.
Popiołek W., w: Kodeks spółek handlowych – komentarz. Red. A. strzępka. Warszawa 2012.
Pyzioł W.: Spółka jawna. W: Prawo spółek. Red. W. Pyzioł, a. szumański, i. Weiss. Wyd. 2.
Warszawa 2016.
szumański A.: Spółka akcyjna. W: Prawo spółek. Red. W. Pyzioł, a. szumański, i. Weiss.
Wyd. 2. Warszawa 2016.
Weiss i., szumański A.: Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. W: Prawo spółek. red. W. Py-zioł, a. szumański, i. Weiss. Wyd. 2. Warszawa 2016.
zdyb M., sieradzka M.: Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej – komentarz. Warszawa 2013.