dochody gminy to temat obszerny, który w zasadniczej części reguluje usta-wa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.
Ustawa ta wraz z ustawą z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych34 i ustawami podatkowymi35 kształtuje zasady gospodarowania środkami finanso-wymi gminy i innych jednostek samorządu terytorialnego. na potrzeby niniej-szego artykułu dochody gminy zostaną przedstawione jedynie w zakresie, który umożliwi odpowiedź na pytanie zadane na wstępie, tj. czy zwolnienie określone w art. 9 ust. 2 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych wpływa na utratę dochodu gminy.
zgodnie z ustawą o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, docho-dy gminy możemy podzielić na: dochodocho-dy własne, subwencję ogólną i dotacje celowe z budżetu państwa. Gminny dochód może być również powiększony o środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej czy inne środki określone w odrębnych przepisach.
Źródłami dochodów własnych gminy są:
a) wpływy z podatków: od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków trans-portowych, dochodowego od osób fizycznych, opłacanego w formie karty podatkowej, od spadków i darowizn oraz od czynności cywilnoprawnych;
34 dz.U. 2019, poz. 869 ze zm.
35 Jak np.: ustawa z dnia 15 października 1984 r. o podatku rolnym; ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (dz.U. 2019, poz. 1170 ze zm.); ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług; ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (dz.U. 2018, poz. 644 ze zm.).
b) wpływy z opłat: skarbowej, targowej, miejscowej, uzdrowiskowej i od po-siadania psów, reklamowej, eksploatacyjnej (w części określonej w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze) i innych stanowią-cych dochody gminy, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów;
c) dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe oraz wpłaty od gminnych zakładów budżetowych;
d) dochody z majątku gminy;
e) spadki, zapisy i darowizny na rzecz gminy;
f) dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach;
g) 5,0% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z reali-zacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
h) odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
i) odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody gminy;
j) odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych gminy, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
k) dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego oraz l) inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych przepisów.
subwencja ogólna dla gmin składa się z części wyrównawczej, równoważącej i oświatowej. Ma ona charakter ogólny, a nie celowy, ponieważ o przeznaczeniu środków otrzymanych z tytułu subwencji ogólnej decyduje rada gminy. nato-miast dotacje celowe gmina uzyskuje z budżetu państwa na wykonanie określo-nych ustawowo zadań36.
Większość źródeł dochodów gminy wpłacana jest bezpośrednio na rachunek gminy, a część z nich, w tym podatek od czynności cywilnoprawnych, pobierana jest przez podmiot zewnętrzny i dopiero później przekazywana do budżetu gmi-ny37. W przypadku podatku od czynności cywilnoprawnych podmiotem tym jest centrum Kompetencyjne rozliczeń w bydgoszczy38.
36 zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, do-chodami jednostek samorządu terytorialnego mogą być dotacje celowe z budżetu państwa na:
1) zadania z zakresu administracji rządowej oraz na inne zadania zlecone ustawami; 2) zadania realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego na mocy porozumień zawartych z orga-nami administracji rządowej; 3) usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porząd-ku publicznego, sporząd-kutków powodzi i osuwisk ziemnych oraz sporząd-kutków innych klęsk żywiołowych;
4) finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych; 5) realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych.
37 A. Hanusz, a. niezgoda, P. czerski: Dochody budżetu jednostek samorządu terytorial-nego. Warszawa 2009, s. 13.
38 z dniem 7 grudnia 2015 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra finansów z dnia 25 listopada 2015 r., wydane na podstawie art. 14 ust. 8 ustawy z dnia 10 lipca 2015 r. o admi-nistracji podatkowej (dz.U. 2015, poz. 1269 i 1513), w sprawie wyznaczenia naczelnika urzędu
Jak łatwo można zauważyć, wpływy z podatku od czynności cywilnopraw-nych stanowią jedynie część dochodów włascywilnopraw-nych, które gmina uzyskuje. Uwa-żam, że zwolnienie sprzedaży gospodarstwa rolnego z podatku od czynności cywilnoprawych nie wpływa negatywnie na wysokość dochodów gminy. Jest to jedna z czynności prawnych, która powinna podlegać szczególnej ochronie, ze względu na przedmiot. nie rezygnując z omawianego zwolnienia, a jedynie je nowelizując, ustawodawca wziął pod uwagę fakt, że powinno się dążyć do promowania pożądanej struktury agrarnej i wspierania gospodarstw rolnych.
6. Uwagi podsumowujące
zaprezentowany w artykule problem prawny zwolnienia sprzedaży gospo-darstwa rolnego z podatku od czynności cywilnoprawnych jako utraconego do-chodu budżetu gmin pozwala na kilka końcowych konstatacji.
zwolnienia podatkowe są wyjątkiem od konstytucyjnej zasady powszechne-go obowiązku płacenia podatków39, dlatego też przesłanek ich zastosowania nie można interpretować rozszerzająco. Ustawodawca, nowelizując w 2015 r. art. 9 ust. 2 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, położył kres nadinter-pretacji tego przepisu i umożliwił jego właściwe wykorzystywanie.
co istotne, podatek od czynności cywilnoprawnych zakorzeniony jest w pra-wie cywilnym, a jednak ustawodawca przy formułowaniu zwolnienia sprzedaży gospodarstwa rolnego z tego podatku zdecydował się na odesłanie do pojęcia gospodarstwa rolnego z ustawy o podatku rolnym. należałoby zastanowić się, jakimi przesłankami kierował się ustawodawca, wprowadzając takie, a nie inne rozwiązanie. niewątpliwie argumentem jest to, że pojęcie gospodarstwa rolnego na gruncie Kodeksu cywilnego40 nie opiera się na kryterium własnościowym.
skarbowego do dysponowania środkami pieniężnymi zgromadzonymi na wspólnym rachunku bankowym oraz określenia rodzaju należności pieniężnych obsługiwanych przy użyciu tego ra-chunku (dz.U. 2015, poz. 2019), zgodnie z którym naczelnik Pierwszego Urzędu skarbowego w bydgoszczy został wyznaczony do dysponowania środkami pieniężnymi zgromadzonymi na wspólnym rachunku bankowym prowadzonym do obsługi wszystkich naczelników urzędów skarbowych m.in. w zakresie należności z tytułu podatku od czynności cywilnoprawnych, po-datku od spadków i darowizn oraz zryczałtowanego popo-datku od osób fizycznych w formie karty podatkowej.
39 artykuł 84 Konstytucji rP stanowi, że każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie.
40 zgodnie z art. 553 ustawy – Kodeks cywilny, za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, je-żeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.
Użytki rolne będące własnością nabywcy, zgodnie z ustawą o podatku rolnym, nie muszą także stanowić zorganizowanej całości, jak to ma miejsce w przypad-ku definicji gospodarstwa rolnego na gruncie cywilnym. Wreszcie, w Kodeksie cywilnym ustawodawca nie określił minimalnej powierzchni gospodarstwa rol-nego, a przecież wprowadzenie zwolnienia z art. 9 ust. 2 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych zmierza do powiększania areału produkcji rolnej.
celem znowelizowanego art. 9 ust. 2 ustawy o podatku od czynności cy-wilnoprawnych jest: wspieranie zakładania gospodarstw rolnych, poszerzanie powierzchni istniejących gospodarstw rolnych, prowadzenie w nich stałej pro-dukcji rolnej, a także poprawa ogólnej struktury agrarnej41.
Utrzymanie przez ustawodawcę art. 9 ust. 2 ustawy o podatku od czynnoś- ci cywilnoprawnych nie wpłynęło na utratę dochodu gminy, ponieważ przy-padków zwolnienia od podatku czynności cywilnoprawnej sprzedaży własności gruntów, stanowiących gospodarstwo rolne, pod warunkiem spełnienia usta-wowo określonych kryteriów, jest niewiele. Uważam również, że przedmiotowe zwolnienie nie powiększa deficytu budżetowego tej jednostki samorządu tery-torialnego. Wskazać bowiem należy, że istnieje wiele innych źródeł zasilania budżetu samorządowego. natomiast do zadań samej gminy należy rzetelność i adekwatność w gospodarowaniu posiadanymi środkami finansowymi.
bibliografia
Publikacje
bieluk J.: Zasady i zakres zwolnienia od podatku od czynności cywilnoprawnych przeniesienia własności nieruchomości rolnych. „studia iuridica agraria” 2009, t. 7.
chustecka K.: Leksykon podatku od czynności cywilnoprawnych. Warszawa 2012.
chustecka K.: Podatek od czynności cywilnoprawych. Praktyka i orzecznictwo. Warszawa 2010.
Dudziak s.: Opodatkowanie nabycia rzeczy podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Warszawa 2012.
filipczyk H.: Podatek od czynności cywilnoprawnych. Komentarz. Warszawa 2015.
Gargul M., oleś W.: Komentarz. Podatek od czynności cywilnoprawnych. Warszawa 2013.
Hanusz a., niezgoda a., czerski P.: Dochody budżetu jednostek samorządu terytorialnego.
Warszawa 2009.
Kodeks cywilny. Komentarz. Red. E. Gniewek. Warszawa 2011.
Michta d., Pankrac L.: Ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych. Komentarz. Warsza-wa 2013.
nierobisz t., Wacławczyk A.: Podatek od czynności cywilnoprawnych. Komentarz praktyczny.
Warszawa 2011.
41 Wyrok nsa z dnia 20 czerwca 2017 r., ii fsK 1402/15. lEGalis nr 1674883.
Podatek od czynności cywilnoprawnych a VAT. red. s. bogucki, W. stachurski, r. Wiatrow-ski, K. WiniarWiatrow-ski, b. WojciechowWiatrow-ski, M. zirk-sadowski. Warszawa 2016.
suchoń A.: Nowe zasady pomocy „de minimis” w rolnictwie – aspekty prawne i ekonomiczne.
„zeszyty naukowe szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego” 2014, nr 107.
Waluga M.: Komentarz do ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych. Warszawa 2007.
Waluga M.: Ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych. Komentarz. Warszawa 2009.
orzecznictwo
Wyrok naczelnego sądu administracyjnego z dnia 26 września 2013 r., ii fsK 2704/11. lEGa-lis nr 738415.
Wyrok naczelnego sądu administracyjnego z dnia 26 września 2013 r., ii fsK 2722/11. lEGalis nr 738430.
Wyrok naczelnego sądu administracyjnego z dnia 26 września 2013 r., ii fsK 2865/11. lEGalis nr 737887.
Wyrok naczelnego sądu administracyjnego z dnia 17 października 2013 r., ii fsK 2825/11. lE-Galis nr 1924654
Wyrok naczelnego sądu administracyjnego z dnia 17 października 2013 r., ii fsK 2826/11. lE-Galis nr 743781.
Wyrok naczelnego sądu administracyjnego z dnia 20 czerwca 2017 r., ii fsK 1402/15. lEGalis nr 1674883.
Wyrok Wojewódzkiego sądu administracyjnego w Poznaniu z dnia 22 stycznia 2015 r., iii sa/
Po 821/14. lEGalis nr 1198717.
Wyrok Wojewódzkiego sądu administracyjnego w Gliwicach z dnia 5 kwietnia 2017 r., i sa/Gl 1533/16. lEGalis nr 1633426.
Wyrok Wojewódzkiego sądu administracyjnego w Poznaniu z dnia 12 kwietnia 2017 r., i sa/Po 1322/16. lEGalis nr 1601595.
Wyrok Wojewódzkiego sądu administracyjnego w rzeszowie z dnia 5 września 2017 r., i sa/rz 427/17. lEGalis nr 1668941.
Wyrok Wojewódzkiego sądu administracyjnego we Wrocławiu z dnia 30 października 2017 r., i sa/Wr 736/17. lEGalis nr 1694271.
Wyrok Wojewódzkiego sądu administracyjnego w białymstoku z dnia 8 listopada 2017 r., i sa/
bk 653/17. lEGalis nr 1695309.