Bergsma i Pitre – interpretacja grzechu pierwszych rodziców

Opowiadanie o upadku jest ściśle zintegrowane z poprzednią historią stworzenia jako jego przeciwieństwem, manifestując odwrócenie ustanowionego przez Boga porządku i norm danych Adamowi i Ewie, aby zachować i rozwinąć ten porządek. Jako taka, historia upadku Adama i Ewy opisuje korzenie wszelkiego moralnego zła na świecie. Adam miał być posłuszny Bogu, przekazywać Ewie wolę Bożą i wspólnie mieli rządzić zwierzętami i światem powierzonym im przez Boga. Opowieść o upadku opisuje całkowite przeciwieństwo tego stanu: zwierzę w postaci węża przychodzi do ogrodu, którego Adam był strażnikiem, Ewa przekazuje Adamowi wolę węża, którą jest nieposłuszeństwo Bogu.

Wąż, po hebrajsku nahash, rozpoczyna atak, poddając w wątpliwość prawdę słowa Bożego. Oznacza to, że wąż rozpoczyna hermeneutykę podejrzeń wobec Boga, przedstawiając Go jako zwodniczego, obłudnego i pragnącego stłumić potencjał Adama i Ewy. Jednym z głównych motywów grzechu jest paradoksalnie pragnienie przebóstwienia, czyli udziału w wewnętrznym

życiu Boga, który jest możliwy tylko za pośrednictwem Ducha Świętego524. Szatan, zniekształcając obraz Boga, przekręca ludzkie pragnienie przebóstwienia, tak że człowiek próbuje być „jak Bóg”, ale „bez Boga”. Człowiek pragnie być podobny do Boga, albowiem został stworzony na Jego obraz. Pytanie jest takie: jakiego rodzaju Boga pragnie naśladować? Przyczyny upadku obejmują trzy konkretne powody wymienione w tekście: owoce tego drzewa były dobre dla jedzenia, stanowiły rozkosz dla oczu i nadawały się do zdobycia wiedzy (por. Rdz 3, 6). Wszystkie drzewa w Edenie pasują do pierwszych dwóch z wymienionych cech (por. Rdz 2, 9). Ostatni wymieniony powód wskazuje na pragnienie przebóstwienia. Jest to podstawowy motyw i pragnienie obecne w tekście: pragnienie bycia podobnym do Boga, ale niezależnie od Niego, bez Niego525.

Wzajemne przeciwstawienie dwóch duchów staje się coraz bardziej widoczne. Duch Boży został umieszczony w Adamie w momencie stworzenia jako Dawca życia, zaś wąż, zły duch, zostaje zidentyfikowany później jako diabeł, Szatan (por. Ap 12, 9). Podczas gdy Duch Święty przynosi Adamowi i Ewie życie i wiarę w Słowo Boże, zły duch działa w dokładnie odwrotny sposób. Na początku historii ludzkości istnieje napięcie pomiędzy Duchem Świętym a Szatanem na polu walki o ludzkie serce, o lojalność i wiarę człowieka. Widać to później w Ewangeliach, gdzie Jezus wskazuje, że Królestwo Boże jest obecne właśnie przez Ducha Świętego, który definitywnie wyrzuca Szatana z ludzkiego serca (por. Mt 12, 28).

Szatan używa wątpliwości przeciwko Słowu Bożemu, aby doprowadzić Adama i Ewę do upadku. Drzewo poznania dobra i zła symbolizuje wiedzę moralną (przebudzenie ich sumienia), wiedzę nadprzyrodzoną (ponieważ „znajomość dobra i zła” może być merism dla całej wiedzy) lub próbą samostanowienia (wiedzieć bez Boga, co jest dobre lub złe)526. Chociaż większość tłumaczeń nie tłumaczy odpowiednio hebrajskiego słowa immah, z hebrajskiego tekstu jasno wynika, że Adam był obecny, gdy Ewa prowadziła dialog z wężem. Był milczący i bierny, nie wypełnił już obowiązku strzeżenia ogrodu przed zagrożeniami swojej świętości. Tekst sugeruje zatem, że zarówno Ewa, jak i Adam upadli razem, łamiąc jedyny zakaz w ich przymierzu z Bogiem.

Bezpośrednim skutkiem przestępstwa jest ich odkrycie, że byli nadzy, ponieważ nie byli już ubrani w chwałę Ducha Świętego (por. Ps 8, 5). Po upadku stracili olśniewającą chwałę Ducha,

524 Por. J. Bergsma, B. Pitre, A Catholic Introduction to the Bible, s. 105-109. Warto tutaj zauważyć, że boskość Ducha Świętego została udowodniona przez Ojców Kościoła właśnie na tej podstawie, że Duch Święty ubóstwia człowieka, co jest działaniem należącym do Boga. Por. Z. Kijas, Traktat o Duchu Świętym i łasce, w:

Dogmatyka, Tom 4, s. 394-402. 525 Por. KKK 398.

który z ich ludzkich ciał uczynił świątynie, w których mieszkał. Dalecy od bycia wyniesionym do boskości poprzez mądrość, mężczyzna i kobieta zdobywają teraz wiedzę jedynie o swojej wrażliwości i słabości jako byty stworzone. Chcieli żyć poza swoimi ograniczeniami, a skutkiem ich grzechu jest coraz bardziej widoczny przejaw ich statusu jako istot stworzonych. Ich odpowiedzią na rzeczoną nagość jest znalezienie liści figowych jako ubogiego substytutu chwały, którą utracili przez swój grzech. Pogrążyli się w trudnej sytuacji, która wykracza poza ich zdolność do kontrolowania lub naprawiania.

Jednym z pierwszych efektów jest ich nieuporządkowany strach przed Bogiem, który teraz musi szukać Adama i Ewy, którzy ukrywają się przed Nim527. Adam, gdy Bóg zapytał go o grzech, obwinia Ewę (i pośrednio nawet Boga) za swój upadek; Ewa obwinia węża. Zauważalny jest brak pokuty lub prośba o przebaczenie – w ten sposób zamiast przebaczenia grzechów, Bóg używa kary, dostosowanej do roli i winy każdej osoby. Niemniej jednak jest już obecne miłosierdzie w sposób, w jaki przywołane są te przekleństwa przymierza, ponieważ ich celem było wyjaśnienie popełnionego grzechu i doprowadzenie Adama i Ewy do pokuty i powrotu do zażyłości z Ojcem. Przed wymierzaniem kary Adamowi i Ewie, Bóg obiecuje potomstwo kobiecie, która zatriumfuje nad wężem. Zarówno Żydzi, jak i chrześcijanie uznali ten fragment biblijny za proroctwo dla Mesjasza. Tylko sam wąż zostaje przeklęty, podczas gdy Adam i Ewa czuje tylko skutki boskich kar. Boska kara wpływa przede wszystkim na życie rodzinne: kobieta doświadczy bólu w rodzeniu dzieci, a także pragnienia wobec męża, który ją zdominuje. Mężczyzna wpadnie w trud bezowocnej pracy. Grzech przyniósł cierpienie i śmierć do historii ludzkiej, jednak Bóg nie porzucił Adama i Ewy. Bóg sam dokonuje pierwszej zwierzęcej ofiary za grzech, kiedy ubiera Adama i Ewę skórami zwierzęcymi. Sam Bóg – w miejsce Adama, który nie spełnił swojego zadania – działa w roli kapłana i przygotowuje ofiarę.

Ostatecznym rezultatem zerwania przymierza jest śmierć, która sama w sobie jest miłosierdziem dla grzesznej ludzkości. „Bóg nie życzy sobie, aby Adam i Ewa stali się nieśmiertelni w stanie oddzielenia przymierza od Niego, czyniąc ich trwale wyobcowanymi [od Niego]. Ponieważ proces umierania prowadzi do pokory (Ps 90, 3-10) i pokuty (Ps 90, 11-13),

527 Jednym z podstawowych dzieł Ducha Świętego jest oczyszczenie i przemienienie obrazu Boga w umyśle i sercu człowieka, aby człowiek nie bał się już Boga ze względu na spodziewaną karę, ale zbliżał się do Niego z ufnością jako do Ojca. Por. R. Cantalamessa, The Gaze of Mercy, s. 169: „Istotnym dziełem Ducha Świętego w odniesieniu do miłosierdzia jest także zmiana obrazu, jaki ludzie mają w umysłach Boga po tym, jak grzeszą. Jedną z przyczyn - być może główną - alienacji ludzi od religii i wiary jest zniekształcony obraz Boga. Jest to również przyczyna martwego chrześcijaństwa, które nie ma entuzjazmu ani radości i jest przeżywane bardziej jako obowiązek, który jest darem, raczej ograniczeniem niż atrakcją”. Dzieło odrzucenia strachu należy również do Ducha Świętego, który jako Boska miłość wyrzuca z serca człowieka lęk przed karą (por. 1 J 4, 18).

ostatecznie pojednania (Ps 90, 14-17), jest to naturalne antidotum na pychę i samo-wystarczalność grzechu. Dlatego śmierć nie jest tylko karą, ale także lekarstwem na grzech”528. Z tego powodu Adam i Ewa nie są już w stanie żyć w świątyni, która jest Ogrodem, ponieważ Adam utracił swoją kapłańską rolę. Niemniej jednak reszta Biblii opisuje powrót ludzkości do drzewa życia, aby człowiek mógł żyć wiecznie w świątyni lub Świątyni Boga. Duch Święty prowadzi człowieka do nowego życia – drzewa Krzyża Chrystusa – z którego wypływają wody zbawienia (por. Iz 12, 3; J 7, 38).

Duch Święty wykorzystuje te przekleństwa, aby doprowadzić człowieka do odkupienia. W tym właśnie jest miłosierdzie Ducha Świętego, który przemienia sytuację człowieka w upadłym świecie w środek odkupienia świata, ponieważ Duch przemienia cierpienie w dobro przez swą zbawczą miłość. W ten sposób Duch Święty pozwala człowiekowi znosić cierpienie narzucone przez jego własny grzech, jako zbawienne lekarstwo na grzech, aby człowiek mógł zostać odkupiony i przywrócony do przymierza z Ojcem.

Ponadto, jak zostanie to dogłębnie omówione w ostatnim rozdziale, cała Biblia kończy się wizją Bożej Świątyni w niebie, z żywą wodą wypływającą z tronu (por. Ap 22, 1). Wzdłuż brzegu kwitną drzewa dające życie (por. Ap 22, 2). Lud Boży mieszka na stałe w Bożej świątyni, w nowym Jeruzalem, chwaląc Go dniem i nocą, jako lud kapłański (por. Ap 7, 15). To, co zostało utracone w Adamie i Ewie, zostało teraz nie tylko przywrócone, ale przekształcone w jeszcze piękniejszy raj, w którym Jezus mieszka ze swoim ludem. Tak więc Lud Boży jako całość staje się żywą Świątynią Ducha Świętego, ponieważ w mieście nie ma świątyni (por. Ap 21, 22). Wizja nowego Jeruzalem jawi się w ten sposób nie tylko zakończeniem dzieła Ducha Świętego w historii zbawienia, ale także celem Bożego Miłosierdzia. Duch Święty objawia, że miłosierdzie nie jest jedynie przebaczeniem grzechu jako abstrakcyjnej rzeczywistości prawnej; przebaczenie grzechu obejmuje raczej przywrócenie, zgromadzenie i zjednoczenie Ludu Bożego jako Jego świątyni z usługującymi tam kapłanami. W ten sposób Duch Święty przywraca człowieka do pełni komunii z Bogiem jako Ojcem poprzez życie w wierności przymierzu przez posłuszeństwo Jego Słowu.

Podsumowując, Duch Boży został umieszczony w Adamie w chwili stworzenia jako dar życia; wąż, zły duch, jest później zidentyfikowany w Apokalipsie jako diabeł i szatan (Ap 12, 9). Mając na uwadze, że dobry duch przynosi życie i wiarę w słowo Boże do Adama i Ewy, zły duch działa w sposób dokładnie odwrotny. Szatan, zakłócając wizerunek Boga, wzbudza w człowieku pragnienie bycia „jak Bóg”, ale „bez Boga”. Po grzechu pierwsi rodzice stracili blask chwały Ducha Świętego, który zamieszkiwał w ich ciałach jako w swojej świątyni. Jednym z pierwszych

skutków tej utraty jest nieuporządkowany strach przed Bogiem, który teraz musi szukać Adama i Ewy, ukrywających się przed nim. Ostatecznym rezultatem zerwania przymierza jest śmierć, która sama w sobie jest miłosierdziem dla grzesznej ludzkości. Reszta Biblii opowiada o powrocie ludzkości z powrotem do drzewa życia, tak, by człowiek mógł żyć wiecznie w sanktuarium lub świątyni Boga. Duch Święty prowadzi człowieka do nowego drzewa życia – Krzyża Chrystusowego, z którego wypływają wody zbawienia (por. Iz 12, 3). W tym właśnie tkwi miłosierdzie Ducha Świętego, który przemienia sytuację człowieka w upadłym świecie w środki do odkupienia świata, ponieważ przekształca cierpienie w zbawczą miłość. Duch Święty przywraca człowiekowi w miłosierdziu pełnię komunii z Bogiem jako Ojcem poprzez życie w wierności przymierzu poprzez posłuszeństwo Jego Słowu.