Parousia – dzieło Ducha

Duch Święty usiłuje odtworzyć w każdym wierzącym wizerunek Jezusa Chrystusa, tak że celem dzieła Ducha w sercu wierzących jest umożliwienie im doświadczenia tego, czego doświadczył Jezus. Tak więc miłosierdzie Boże nie jest czymś ad extra – całkowicie poza Bogiem. Miłosierdzie Boże jest raczej tym samym darem miłości – Ducha Świętego – który Jezus Chrystus otrzymał w Jego tajemnicy paschalnej. Duch Święty jest zatem ściśle związany z doświadczeniem Miłosierdzia Bożego, jest treścią Bożego Miłosierdzia udzielonego człowiekowi w Chrystusie784. Paruzja, w ścisłym tego słowa znaczeniu, dotyczy tych wydarzeń, które poprzedzają koniec świata, jednak w szerszym znaczeniu tego słowa, paruzją jest każde zbawcze przyjście Pana, który występuje w „pełni czasu”. W tym sensie Kościół żyje w czasach ostatecznych, w czasie nieustannego przychodzenia Pana785. W ten sposób paruzja jest połączona zarówno z końcem świata, jak i Eucharystią, w której Chrystus jest osobiście obecny.

Pierwszym dziełem Ducha Świętego w obdarowaniu Bożym Miłosierdziem jest zatem uobecnienie innych boskich osób w Jego osobie. Oznacza to, że pierwszym obdarowaniem miłosierdzia przez Ducha Świętego jest właśnie obecność Syna w pełni czasu przez Maryję (por. Ga 4, 4-7), a także w Kościele i sakramentach. Ostateczne dzieło Ducha Świętego jest drugim

782 Cz. Bartnik, Duch Święty a hamartologia, s. 161: „Doczesna historia Jezusa zdaje się być jakby «materią», a Duch Święty jakby «formą» dziejów zbawienia”.

783 KDK 22: „Albowiem On, Syn Boży, przez wcielenie swoje zjednoczył się jakoś z każdym człowiekiem”. 784 Por. R. Cantalamessa, The Gaze of Mercy, s. 166: „The Holy Spirit, who is love personified in the Trinity, is also the mercy of God personified. He is the very ‘content’ of divine mercy. Without the Holy Spirit, ‘mercy’ would be an empty word”.

przyjściem, kiedy Jezus Chrystus stanie się definitywnie, całkowicie obecny w świecie. Tam Chrystus nie będzie już objawiał się tylko tym, którzy jedli i pili z Nim po zmartwychwstaniu (por. Dz 10, 41), ale całemu światu.

W tym sensie największe dzieło miłosierdzia Ducha nie jest jeszcze spełnione. Wcielenie jest uważane przez Jana Pawła II za największe dzieło Ducha, jako ostateczne zjednoczenie Boga i człowieka786. Ale mając na uwadze, że Głowa otrzymała już pełnię miłosierdzia w Duchu, będąc podniesioną do nowego życia w zmartwychwstaniu, ciało Chrystusa musi jeszcze doświadczyć tej pełności we wszystkich jej skutkach. Tak więc parousia nie jest odrębnym aktem w stosunku do tajemnicy paschalnej. Parousia już się wydarzyła, ale nie jest jeszcze ukończona i spełniona w całości ciała Chrystusowego.

Kościół w ten sposób wspomina czasy Ewangelii, która ma swoje historyczne korzenie, ale żyje ontologicznie z wiecznego życia Bożego, które jest nieustannie obecne w zmartwychwstałej osobie Jezusa Chrystusa787. Co więcej, Kościół nie tylko żyje z objawienia podanego w Jezusie Chrystusie definitywnie raz na zawsze w Jego życiu i tajemnicy paschalnej – Duch Święty nadal sprawia, że Jezus Chrystus jest obecny w Kościele i tak objawia Go nieustannie na nowo. Misją Jezusa Chrystusa jest objawić miłosierną miłość Ojca, czyli ukrytą osobę Ducha Świętego poprzez jego nauczanie i czyny788. Istnieje zatem kolisty lub komplementarny wzór: Syn objawia Ojca, dając udział w Duchu Ojca; w ten sposób Syn objawia Ducha, a Duch z kolei objawia Syna jako obraz Ojca.

Ten ciągły aspekt aktualizowania objawienia – stanowiący specyficzną rolę Ducha – jest równie ważny jak jego fundament w historii789. Oznacza to, że Duch Święty wypełnia zadanie, które prowadzi Kościół do wszelkiej prawdy nie tylko poprzez przypominanie chrześcijanom o słownych wypowiedziach Jezusa, ani nawet poprzez umożliwienie głębszej medytacji Pisma Świętego790. Duch Święty czyni całą tajemnicę obecną w Kościele, objawiając Chrystusa na nowo

786 DeV 52: „W tajemnicy Wcielenia osiąga swój zenit dzieło Ducha, «który daje życie». Nie można było bardziej dać tego życia, jakie jest w Bogu, niż czyniąc je życiem człowieka, którym jest Chrystus w swym człowieczeństwie przyjętym przez Słowo w unii hipostatycznej. Równocześnie zaś, wraz z tajemnicą Wcielenia, otwiera się w nowy sposób źródło tego Bożego życia w dziejach ludzkości: Duch Święty”.

787 Por. N. C. Hvidt, Christian Prophecy: The Post-Biblical Tradition, New York 2017, s. 234.

788 Papież Franciszek, Misericordiae Vultus 1: „Jezus z Nazaretu swoimi słowami, gestami i całą swoją osobą objawia miłosierdzie Boga”. W numerze 8: „Wpatrując się w Jezusa i w Jego miłosierne oblicze możemy doświadczyć miłości Trójcy Przenajświętszej. Misją, którą Jezus otrzymał od Ojca, było objawienie w pełni tajemnicy Bożej miłości”.

789 Por. N. C. Hvidt, Christian Prophecy, s. 310.

każdemu pokoleniu791. Objawienie nie polega przede wszystkim na oświadczeniach słownych czy prawdach intelektualnych, ale raczej na darze samego Boga wobec wierzącego.Dlatego działanie Ducha Świętego polega przede wszystkim na dawaniu świadectwa wzajemnej miłości Ojca i Syna, jako Jego uczestnictwa w tchnieniu Ojca i Syna. To świadectwo jest rozumiane przez pojęcie objawienia, a w dawaniu świadectwa tej miłości Duch udziela łaski wiary, czyli wolnej współpracy i zgody człowieka na tę miłość (por. 1 J 4, 16).

Duch Święty w ten sposób poświadcza prawdę Ojca, objawiając Go w Synu792; oznacza to, że Duch ujawnia prawdziwe oblicze Ojca, korygując fałszywe obrazy Boga, które są produkowane przez złamaną naturę ludzką i przez próbę szatana, aby doprowadzić człowieka do podejrzeń i niewiary w Boga jako Ojca793. Duch Święty pozwala na to ciągłe objawienie Ojca w Synu; dzieje się to konkretnie przez proroków. W ramach tego procesu aktualizowania ostatecznego objawienia w Chrystusie, do Kościoła posyłani są prorocy, przez których Duch Święty nadal mówi. Ratzinger uznał, że Duch Święty nadal objawia Ojca w Jezusie Chrystusie, co stanowi ciągle trwający formalny aspekt objawienia, który jest niezbędnym uzupełnieniem materialnego aspektu objawienia w historii794. Mając na uwadze, że objawienie materialne w Chrystusie jest kompletne aż do drugiego przyjścia795, trzeba dostrzec, że jednak istnieje trwający proces, który prowadzi Kościół do pełni prawdy (por. J 16, 13), nie jako czegoś objawionego jedynie w przeszłości, ale w obecnej chwili. Chrześcijaństwo nie jest zbiorem prawd o Jezusie, ale raczej spotkaniem z osobą Chrystusa, możliwym tylko przez Ducha Świętego796.

Pierwszy aspekt paruzji jest darem Ducha Świętego, który jest wypełnieniem obietnicy Bożego Miłosierdzia. Miłosierdzie wskazuje zatem przede wszystkim osobę Ducha („osoba-miłosierdzie”) w ekonomii, w sercu każdej osoby. Niemniej jednak sam Duch jest ukryty i niewidzialny, a znany jest tylko poprzez skutki Jego działania. Tak więc miłosierdzie Boże jest często postrzegane nie z perspektywy swego źródła (a mianowicie Ducha Świętego, płynącego z Ojca i Syna), ale raczej z jego skutków. Spełnienie obietnicy następuje poprzez ostateczne

791 Por. N. C. Hvidt, Christian Prophecy, s. 234. 792 Por. KKK 683-690.

793 Por. R. Cantalamessa, The Gaze of Mercy, s. 169-173. 794 Por. N. C. Hvidt, Christian Prophecy, s. 192.

795 Por. Dei Verbum 4: „Ekonomia więc chrześcijańska, jako nowe i ostateczne przymierze, nigdy nie ustanie i nie należy się już spodziewać żadnego nowego objawienia publicznego przed chwalebnym ukazaniem się Pana naszego Jezusa Chrystusa (por. 1 Tm 6, 14 i Tyt 2, 13)”. Por. N. C. Hvidt, Christian Prophecy, s. 204.

796 Benedykt XVI, Deus Caritas Est 1: „U początku bycia chrześcijaninem nie ma decyzji etycznej czy jakiejś wielkiej idei, ale spotkanie z wydarzeniem, z Osobą, która nadaje życiu nową perspektywę, a tym samym decydujące ukierunkowanie”.

objawienie Jezusa Chrystusa; w ten sposób Duch przynosi anamnezę, przypominając chrześcijanom o wszystkim Chrystusie nauczanym (por. J 14, 26) i umożliwiając żywy kontakt z żywym Chrystusem. W ten sposób dar Ducha jest nierozerwalnie związany z wiarą w Jezusa Chrystusa, zmierzając do tego, by umożliwić Mu bycie obecnym w sercu wierzącego. W Chrystusie eschaton wszedł już do świata; dzieło Ducha zostało w ten sposób osiągnięte w Głowie, a wciąż dopełnia się w członkach. W ten sposób Duch przynosi objawienie, nie poprzez powtórzenie wiedzy o Chrystusie, ale poprzez odrodzenie Jego życia w każdym chrześcijanie797. Miłosierdzie zatem wyraża się jako łaska, jako żywe uczestnictwo w życiu Chrystusa przez Ducha Świętego798.

Miłosierdzie (eleos) jest związane nie tylko ze stworzeniem i odkupieniem, ale także z eschatonem. Eschatologia odnosi się jednak nie tylko do tych realiów, które przychodzą po śmierci, ale także do ostatecznego objawienia Boga Trójcy w Jezusie Chrystusie i do celu istnienia człowieka w Chrystusie. Duch przygotowuje człowieka do paruzji i czyni człowieka zdolnego do stania przed Ojcem, jak Chrystus stoi przed Ojcem, poprzez oczyszczenie i umożliwienie grzesznemu człowiekowi uczestnictwa w życiu wewnętrznym Jezusa, jako Synu Ojca – w hesed. Duch jako Dawca życia jest również przywróceniem wszelkiego stworzenia do komunii z misterium paschalnym Chrystusa. Podczas gdy paruzja, w ścisłym tego słowa znaczeniu, dotyczy tych wydarzeń, które poprzedzają koniec świata, szersze znaczenie tego terminu wskazuje na każde zbawcze przyjście Pana, który występuje w „pełni czasu”. W tym sensie Kościół żyje od początku w czasach ostatecznych, tak jak żyje z Eucharystii, w której Chrystus jest osobiście obecny. Podczas gdy materialne objawienie w Chrystusie jest kompletne aż do drugiego przyjścia, istnieje trwający proces, który prowadzi Kościół do pełni prawdy. Dlatego Duch Święty jest znany nie w sposób widoczny, lecz niewidocznie, poprzez jego skutki, czyli miłosierdzie Boże – anamnezę, przypominając wszystkim chrześcijanom o tym, czego nauczał Chrystus i umożliwiając żyjący kontakt z Bogiem.

797 Por. L. Ladaria, Antropologia Teologica, s. 377.

798 Misericordiae Vultus, przypis n. 7: „Należy zauważyć, że greckie słowo, przetłumaczone w Biblii Tysiąclecia na język polski jako «łaska», może oznaczać również «miłosierdzie». Do takiego tłumaczenia skłania się także ostatnie wydanie Wulgaty: «Quoniam in aeternum misericordia eius» Ps 136 [135], Nova Vulgata, Sacrosancti Oecumenici Concilii Vaticani ii Ratione Habita Iussu Pauli Pp. vi Recognita Auctoritate Ioannis Pauli Pp. ii Promulgata Editio Typica Altera”.