Duch stwarzający w Dominum et Vivificantem

W swojej encyklice Dominum et Vivificantem, Jan Paweł II odnosi się do Ducha Świętego, odwołując się do Jego imion: „Osoba-Miłość” oraz „Osoba-Dar”330, a więc dwu z

327 „To invoke the Creator Spirit upon us is, therefore, to abandon ourselves to the sovereign action of God, with complete confidence; it is determinedly to take on what is called the ‘creaturely’ attitude before God, and that is the very basis of all authentic religious belief and practice. It is to remove all reservations, all conditions, and to be open to everything. It is to give God carte blanche, total freedom to do as God wills…” (Cantalamessa, Come, Creator

Spirit, s. 33; por. Łk 1, 38). 328 Por. STh I-II, q. 68.

329 Didimus of Alexandria, On the Holy Spirit, 31, PG 39.1062. „The Fathers saw, in Mary at that moment, the supreme manifestation of the Spirit as Creator” (R. Cantalamessa, Come, Creator Spirit, s. 33.

330 DeV 10: „Duch Święty jest osobowym wyrazem tego obdarowywania się, tego bycia Miłością7. Jest Osobą-Miłością, jest Osobą-Darem. Jest to niezgłębione bogactwo rzeczywistości i niewysłowione pogłębienie pojęcia Osoby w Bogu, które możemy poznać jedynie dzięki Objawieniu”.

wielu imion nadanych Duchowi przez Ojców Kościoła: miłość, miłość duchowa, więź miłości, pocałunek miłości331. Tytuły te wyrażają intymne życie Boga, które uosabia się w Duchu Świętym. Duch Święty jest „bezpośrednim świadkiem” wzajemnej miłości Ojca i Syna. On sam jest tą wzajemną miłością, z której płynie każdy dar, w tym istnienie (naturalne życie) i łaska (życie nadprzyrodzone)332. Innymi słowy, Duch jest podstawą i początkiem wszystkich darów przyznanych stworzeniu333. Pierwszy dar jest więc samym stworzeniem, ponieważ stworzyć oznacza obdarzyć istnieniem334. Ten dar istnienia dokonuje się poprzez obecność Ducha Bożego w stworzeniu, przez Niego bowiem Ojciec rozpoczyna swoje zbawcze udzielanie się temu, co stworzył335. Stworzenie samo jest zatem początkiem samodzielnego udzielania się Boga człowiekowi przez Ducha Świętego, który udziela daru istnienia przez pierwszy dar samego Boga. Jak bowiem powiedział Akwinata, po stronie Boga stworzenie jest niczym innym jak samym Bogiem; i w każdym darze Bożym sam Dar ma pierwszeństwo nad darami stworzonymi, które są skutkami Jego obecności336.

331 Por. John Paul II, Audiences of Pope John Paul II (English) (Vatican City 2014): 11/20/1985.

332DeV 10: „Równocześnie Duch Święty, jako współistotny w Bóstwie Ojcu i Synowi, jest Miłością i Darem (nie stworzonym), z którego jakby ze źródła (fons vivus) wypływa wszelkie obdarowanie względem stworzeń (dar stworzony): obdarowanie istnieniem wszystkiego poprzez akt stworzenia, obdarowanie człowieka łaską poprzez całą ekonomię zbawienia”. DeV 34: „Jest nie tylko bezpośrednim świadkiem Ich wzajemnej miłości, z której bierze początek stworzenie, ale sam jest tą Miłością. Sam jest jako Miłość — przedwiecznym, nie stworzonym Darem. W Nim zawiera się źródło i początek wszelkiego obdarowania stworzeń”. DeV 50: „… jest w absolutnej tajemnicy Trójjedynego Boga: Osobą-Miłością, Darem nie stworzonym, a zarazem bezpośrednim źródłem wszelkiego obdarowania, jakie pochodzi od Boga — w porządku stworzenia; jest też bezpośrednią zasadą i jakby podmiotem samoudzielania się Boga w porządku łaski. Tajemnica Wcielenia stanowi zenit owego obdarowania, stanowi zenit

samoudzielania się Boga w porządku łaski.” Por. John Paul II, Audiences of Pope John Paul II (English) (Vatican City 2014): 11/20/1985..

333 J. Buczek, Pneumatologia w nauczaniu „środowym” Jana Pawła II, w: Dominum et Vivificantem. Tekst

i komentarze, red. A. Szafrański, s.240-241. „Uważa, że Duch jest nazwany Darem tak w ukierunkowaniu wewnątrz bożym, jak i w aspekcie zbawczego działania. Duch dlatego jest nazwany Darem, że jest Miłością. Za koncepcją augustyńską twierdzi, że Duch Święty jest Miłością Osobową wspólną trzem osobom Boskim, i dlatego przenika głębokości Boże jako Miłość-Dar Niestworzony. Można powiedzieć, że w Duchu Świętym życie wewnętrzne trójjedynego Boga staje się całkowitym darem, wymianą wzajemnej miłości pomiędzy Osobami Boskimi, i że przez Ducha Świętego Bóg bytuje „na sposób” daru. Duch święty jest osobowym wyrazem tego obdarowania się, bycia Miłością, jest Osobą-Miłością, jest Osobą-Darem […]. Jezus prosi Ojca o dar Ducha Świętego dla Kościoła, a równocześnie sam jest tym, który niesie ten Dar. Duch Święty zostaje przez Chrystusa ukazany nie tylko jako Dar dla ludzi, ale także jako Dar, który istnieje w wewnętrznym życiu Boga. Być Miłością znaczy w Duchu Świętym to samo, co być Darem. Będąc początkiem innych darów udzielanych stworzeniom, Duch Święty – Osoba-Miłość, Osoba-Dar nie stworzony – jest jakby źródłem, z którego wszystko pochodzi w stworzeniu”.

334 DeV 34: „Stworzyć — to znaczy powołać z nicości do istnienia; a zatem stworzyć to tyle, co obdarować

istnieniem”.

335 DeV 12: „To biblijne pojęcie stworzenia oznacza nie tylko powołanie do istnienia samego bytu wszechświata: czyli obdarowanie istnieniem — oznacza ono również obecność Ducha Bożego w stworzeniu: czyli początek zbawczego udzielania się Boga temu, co stworzył”.

Aby człowiek mógł otrzymać taki dar samego Boga, otrzymał jeszcze jeden dar: uczynienie go na Jego obraz i podobieństwo337. W rzeczywistości oddanie się Ojca człowiekowi jest możliwe poprzez to, że człowiek został stworzony na Jego własny obraz i podobieństwo338. Racjonalność i wolność są konstytutywnymi właściwościami natury ludzkiej, które umożliwiają człowiekowi osobistą więź z Bogiem poprzez przymierze, umożliwiające zwracanie się do Boga jako do „Ty”339. Człowiek jest zatem zdolny do uczestnictwa w prawdzie i miłości, co oznacza życie w zjednoczeniu z Bogiem, który jest życiem wiecznym. Rzeczywiście, jak wskazuje tytuł encykliki, Duch Święty jest Panem i Ożywicielem, w którym Bóg Trójjedyny udziela się ludziom, „zaszczepiając w nich zadatek życia wiecznego”340.

Ten dar obrazu i podobieństwa oznacza wezwanie do przyjaźni, dzięki której „głębokości Boże” zostają niejako gościnnie otwarte dla uczestnictwa ze strony człowieka341. Z tego powodu Bóg przemawia do ludzi jak do przyjaciół, aby przyciągnąć ich do jedności ze sobą342. Ponadto całe stworzenie Bóg daje człowiekowi jako dar, aby człowiek mógł z kolei ofiarować stworzenie Bogu jako dar chwały343. Człowiek powinien zatem żyć zgodnie z tym pierwotnym darem i wypełniać swoje powołanie, ofiarowując siebie i stworzenie Bogu jako dar.

Duch Święty jest osobistą zasadą Bożej komunikacji ze stworzeniami. Jako Osoba-Dar, On jest początkiem lub źródłem wszystkich darów, którymi Ojciec i Syn obdarza stworzenia, ponieważ Ojciec i Syn kochają całe stworzenie przez Ducha Świętego344. Innymi słowy, stworzenie ma swoje źródło w pochodzeniu Ducha Świętego, ponieważ w Duchu Świętym Bóg

337 DeV 34: „Równocześnie zaś ten sam człowiek w swoim człowieczeństwie zostaje obdarowany szczególnym obrazem i podobieństwem Boga”.

338 DeV 12: „W każdym razie kontekst Księgi Rodzaju pozwala nam dostrzec w stworzeniu człowieka sam początek zdawczego udzielania się Boga na miarę tego obrazu i podobieństwa, jakim obdarzył On człowieka”.

339 DeV 34: „Oznacza to nie tylko rozumność i wolność jako konstytutywną właściwość natury ludzkiej. Oznacza to zarazem, od samego początku, zdolność obcowania z Bogiem na sposób osobowy, jako «ja i ty». Oznacza również zdolność do przymierza, jakie ma ukształtować się wraz ze zbawczym udzielaniem się Boga człowiekowi Na gruncie obrazu i podobieństwa Boga — «dar Ducha» oznacza wreszcie wezwanie do przyjaźni…”.

340 DeV 1. 341 Por. DeV 34.

342 DV 2: „Bóg niewidzialny (por. Kol 1, 15; 1 Tm 1, 17) w nadmiarze swej miłości zwraca się do ludzi jak do przyjaciół (por. Wj 33, 11; J 15, 14-15) i obcuje z nimi (Ba 3, 38), aby ich zaprosić do wspólnoty z sobą i przyjąć ich do niej”.

343 DeV 34: „Świat widzialny zostaje stworzony dla człowieka: człowiek zostaje więc obdarowany światem (por. Rdz 1, 26. 28. 29)”.

344 Por. G. Emery, Teologia Trynitarna, s. 387: „Duch Święty jest we własnej osobie początkiem (źródłem) lub uzasadnieniem darów, których Ojciec i Syn udzielają bytom stworzonym […]. Ojciec i Syna miłują nas Duchem Świętym […] mówimy, że «tchną oni miłość osobową», która jest uzasadnieniem darów udzielanych przez Boga bytom stworzonym”.

jest umieszcza się „poza sobą” w stworzeniach, poprzez przebywanie w nich. W Duchu bowiem Bóg przechodzi od siebie jako Ojciec do stworzenia w mocy Ducha Świętego345. W ten sposób Duch Święty sprawia, że Komunia Boża jest otwarta na to, co nie jest boskie346. Miłosierny Duch, jako Dar Ojca i Syna, jest zatem więzią komunii, który daje życie poprzez tchnienie. Innymi słowy, Duch jako Ożywiciel obdarza życiem poprzez tę więź z Ojcem i Synem, albowiem życie oraz istnienie polega na byciu w relacji z innymi osobami. Łaska zatem jest wyrazem miłosierdzia Ducha, albowiem uzdalnia człowieka do życia w komunii z Bogiem oraz z całym stworzeniem.