Miłosierny Duch w stworzeniu

Podczas gdy życie i istnienie ze swej natury są relacyjne, a więc ukierunkowane na komunię, śmierć oznacza nie tylko nieistnienie lub śmierć biologiczną. Przeciwnie, śmierć oznacza, że człowiek żyje poza tą komunią, nawet gdy pozostaje biologicznie żywy. Grzech jest więc wyborem działania przeciwko tej relacyjnej przyczynowości Ducha Świętego, która stwarza istnienie w komunii. Grzech jest zatem nie tylko kategorią moralną, ale ontyczną. Przez grzech człowiek nie osiąga drugiej doskonałości ani swego celu (komunia z Trójjedynym Bogiem i z wszelkim stworzeniem); przez grzech, człowiek straci pierwszą doskonałość właściwą ludzkiej naturze, ponieważ jest ona stworzona do komunii. Miłosierdzie jest zatem przywróceniem tej komunii. Miłosierdzie jest odnowioną relacyjną przyczyną, w której ludzkość zostaje wprowadzana w głębszą, pełniejszą komunię z Bogiem i z innymi. Utworzenie tej relacyjnej przyczynowości jest specyficzne dla Ducha.

Miłosierdzia nie należy zatem rozumieć jako czegoś zewnętrznego wobec stworzeń, a raczej jako uwolnienie tego, co jest głęboko w rdzeniu każdego stworzenia. Innymi słowy, miłosierdzie jest samą więzią stworzeń ze Stwórcą, a nie czymś zewnętrznym. Miłosierdzie Boże ujawnia zatem i objawia to, co ukryte w bytach stworzonych. W odkupieniu nie chodzi więc o dodanie nowej relacji do Stwórcy, lecz o odnowienie pierwotnego daru stworzenia w sposób, który odkrywa i ujawnia pierwotną więź, zakrytą przez grzech287. Aby wejść do centrum swej istoty, człowiek musi głębiej wejść w rzeczywistość tego, kim jest w Chrystusie, albowiem człowiek rozumie się w pełni wyłącznie w świetle Chrystusa. Chrystus w widzialny sposób ukazuje w swym człowieczeństwie godność i powołanie człowieka: żyć w komunii przez nieustannie odnawiany dar Ducha288. Ten dar nie jest jednorazowy. Jak Ojciec wiecznie rodzi i mówi Słowo, tak samo wiecznie wylewa Ducha na Syna i przez Syna na wszelkie stworzenie w Nim.

Skarb Ducha Świętego został dany człowiekowi w stworzeniu, ale pokryty został grzechem. Odkupienie to odsłonięcie tego daru poprzez odnowienie go. Zbawienie polega na życiu na nowo w harmonii z tym darem, tak jak było w Edenie, chociaż teraz z dodatkowymi trudnościami narzuconymi przez grzech, mianowicie cierpieniem i śmiercią. Duch jest skarbem ukrytym na polu (por. Mt 13, 44-46); celem odkupienia jest nie tyle nowy dar, co odnowienie

287 Tomasz zbliża się do takiego rozumienia odkupienia, gdy odpowiada na pytanie, czy i dlaczego Jezus musiał cierpieć. Por. STh III, q. 46.

288 Takie właśnie może być jedno ze znaczeń zdania często powtarzanego przez Jana Pawła II: „Tylko Chrystus objawia człowieka jemu samemu”.

oryginalnego daru289. W Jezusie Chrystusie Ojciec objawia pełnię pierwotnego daru miłosierdzia, to jest osobowość Ducha Świętego, mieszkającego w człowieku jakby w świątyni290. Dla chrześcijańskiego objawienia nie ma nadstruktury ponad stworzeniem, jak gdyby trzeba dodać coś nowego do stworzenia; chodzi raczej o odkrycie pierwotnej natury stworzenia, zgodnie z intencją czy wolą Ojca. Nowe stworzenie polega zatem na odzyskaniu utraconej harmonii według oryginalnego planu w momencie stworzenia, kiedy człowiek żył w komunii z Bogiem. Odkupienie jest zatem umożliwieniem człowiekowi powrotu do samego siebie, aby był i działał zgodnie ze swoją naturą jako obraz i podobieństwo Boga.

Duch Święty jest wydarzeniem miłości: Jego natura jako Osoby zależy od aktywności dwóch innych Osób, a mianowicie od wzajemnej miłości Ojca i Syna. Miłosierdzia nie należy więc utożsamiać z rzeczywistością statyczną, ale raczej widzieć je jako stale przepełnione wzajemną miłością Ojca i Syna tchnienie Ducha. Ich nieustanna spiracja Ducha wylewa się jako Boże Miłosierdzie na wszystko, co istnieje. Ponieważ działalność ta jest nieskończona i wieczna, takim Boskim Miłosierdziem nieustannie obdarza się stworzenie. Oznacza to, że jeśli miłosierdzie rozumiane jest nie tylko jako działanie Boga ad extra, ale raczej jest związane z pochodzeniami wewnątrz-trynitarnymi, nic ad extra nie może zapobiec temu przelewaniu się miłości na stworzenie w Duchu, który jest boskim miłosierdziem. Ponieważ ad intra akt tchnienia jest wieczny, Jego Miłosierdzie nieustannie wypływa na nowo, w stworzeniu, podtrzymywaniu, odkupieniu przez ten sam akt tchnienia Ojca i Syna.

Człowiek nie może więc posiadać Ducha Świętego jako statycznego daru; raczej posiada się Ducha o tyle, o ile ktoś jest w jedności z Jezusem i otrzymuje siebie od Ojca, a następnie oddaje siebie Ojcu jako dar. Upadek polega więc przede wszystkim na próbie zachowania życia, które paradoksalnie prowadzi do jego utraty (por. Mk 8, 35). Jezus natomiast oddaje Ducha jako swoje ostatnie działanie na ziemi (por. Łk 23, 46; J 19, 30). Jeśli stworzenie następuje poprzez relacyjną przyczynowość, wtedy łatwiej jest zrozumieć, w jaki sposób życie poza tą relacją prowadzi do śmierci. Odmowa przeżycia jako daru przez próbę ocalenia własnego życia prowadzi do jego ostatecznej utraty. Całkowitą deprawacją takiego dawania i otrzymywania jest piekło, to jest odmowa uczestniczenia w wewnętrznym trynitarnym życiu wspólnotowej miłości291.

Grzech żyje zatem w dysharmonii lub wrogości z Duchem; Boże miłosierdzie jest więc przede wszystkim ukierunkowane na to, aby człowiek żył na nowo w przyjaźni z Duchem

289 Por. A. López, Gift and the Unity of Being, Cambridge 2014, s. 286-293. 290 Por. STh I, q. 43, a. 3, resp.

Świętym, zdolności do współpracy z Nim. Odnowiona harmonia i wspólnota człowieka z Bogiem będą wówczas przelewać się na wszelkie stworzenie, aby doprowadzić harmonię i wspólnotę do wszelkiego stworzenia dotkniętego grzechem. Miłosierdzie Boże jest zatem przede wszystkim odnowieniem więzi stworzenia między Bogiem a człowiekiem.

Z tego powodu Bożego Miłosierdzia nie można sprowadzać tylko do tego, co się rozpada lub tego, co jest nędzne. Przeciwnie, Miłosierdzie Boże odnosi się przede wszystkim do jakości związku, jaki ma się z Bogiem, czyli do ufnej relacji z Bogiem jako Ojcem. Stąd zaufanie czy wiara jest właściwą i poprawną odpowiedzią w obliczu Bożego Miłosierdzia292. Posiadanie takiej wiary lub otwartości na Ducha jest tym, co przynosi zbawienie. Grzech sprawia, że jeszcze bardziej konieczne jest posiadanie takiej otwartości w potrzebie odkupienia, aby otworzyć to, co zostało zamknięte w sercu człowieka.

Opatrzność Boża objawia Ojca, który jest blisko związany z Jego stworzeniem, tak jak ojciec jest z własnymi dziećmi w swoim życiu (por. Ps 104). Albowiem stworzenie jest możliwe dzięki darze samego Boga dla stworzenia przez dar istnienia; zatem Boska Opatrzność zapewnia to stałe, ciągłe dawanie temu stworzeniu nie tylko istnienia, ale i wszystkiego, co potrzebne do życia, nawet Stwórcy-Ducha samego jako źródła wszelkich darów stworzonych.

Opatrzność Boża używa cierpienia właśnie po to, aby człowiek mógł pełniej otworzyć się na rzeczywistość Boga, zamiast stać się bardziej zamkniętym na sobie i na świecie. Z tego powodu odkupienie nie usuwa wszelkiego cierpienia, lecz raczej objawia, że takie cierpienie, znoszone w jedności z Chrystusem, zbliża nas do Ojca. Brak dóbr stworzonych kieruje wzrok człowieka do Boga jako Źródła wszelkiego dobra. Historia zbawienia jest zatem odnowieniem tego oryginalnego daru i jego doskonałości. Tajemnica paschalna objawia jedynie plan Trójjedynego Boga dla stworzenia jako miejsca komunii i miłości.

„Ponieważ Duch jest boską miłością osobową, jest on przede wszystkim źródłem stworzenia, ponieważ stworzenie jest przelewem Bożej miłości i uczestnictwem w Bogu. Duch Święty jest wewnętrznym (w Bogu) założeniem komunikowania się Boga poza sobą”293. Duch Święty jest punktem kontaktu między Trójjedynym Bogiem a stworzeniem; jak napisała Święta Faustyna, przez Niego boskie życie wlewa się do naszych serc294. Miłosierdzie byłoby konieczne nawet gdyby nie było grzechu, ponieważ byty stworzone potrzebują komunii z Bogiem, co

292 Por. J. P. Malicki, Zawierzyć Bożemu miłosierdziu. Świadectwo św. Teresy od Dzieciątka Jezus i św.

Faustyny Kowalskiej, Kraków 2010, s. 22-25.

293 W. Kasper, The God of Jesus Christ, London 1983, s. 227. 294 Por. Faustyna, Dzienniczek, n. 1410.

wymaga zarówno autonomii jak i zjednoczenia z Bogiem. Miłosierdzie Ojca objawia się w samej osobie Ducha Świętego, który zanurza stworzenia w Trójjedyne życie Boga. To jest największe miłosierdzie Boga, które byłoby obecne nawet bez grzechu: otwieranie się boskiego życia stworzeniom. Grzech dodaje nowy aspekt do tego Miłosierdzia, polegającego teraz także na zmyciu grzechu i naprawieniu wszelkiej krzywdy wyrządzonej przez grzech. Jednakże, aby właściwie zrozumieć ten negatywny aspekt miłosierdzia (usunięcie grzechu), należy najpierw zobaczyć pierwotny plan, który Bóg ustanowił dla stworzenia, a mianowicie komunię z samym sobą.

Następny rozdział skupia się na tym, w jaki sposób Opatrzność Boża rządzi tymi stworzeniami, które nie podporządkowują Mu się dobrowolnie, to znaczy, w jaki sposób Bóg wyprowadza kosmos z chaosu grzechu, wprowadzonego najpierw przez szatana, a następnie przez Adama i Ewę. Tematy tutaj podjęte znajdą więc dalej swoje rozwinięcie.

Duch Święty jest słusznie nazywany Panem i Dawcą życia, ponieważ daje On życie i egzystencję. Jednak w stworzeniu Duch Święty jest miłosierdziem przede wszystkim w odniesieniu do darmowej hojności Ducha w dawaniu. Jedną z cech miłosierdzia jest jego niezasłużony aspekt – to nie jest zasłużone. Stąd w doktrynie stworzenia podkreśla się nie przede wszystkim Boży smutek z powodu nędzy, a raczej to, że Bóg – w planie czystej dobroci – pragnie dzielić swoje własne boskie życie ze stworzeniami295. Miłosierdzie w tym aspekcie nie zawiera jeszcze żadnego aspektu smutku, ponieważ grzech jeszcze nie istnieje; raczej miłosierdzie jest obfitym przelewem wewnętrznego życia trynitarnego na stworzenie. W swoim Miłosierdziu Ojciec stwarza stworzenia ex nihilo, aby obdarzyć je swoim Miłosierdziem.