Creator Spiritus w nauczaniu Jana Pawła II

Duch Święty przedstawiony jest w Księdze Rodzaju jako wiatr wiejący nad wodami, a zatem jako siła życiowa, moc życiodajna, wraz ze słowem, które nadaje bycie i porządek rzeczy. Ten związek między Duchem a wodą znajduje przedłużenie w całej Biblii, szczególnie w odniesieniu do Ducha rozlanego na stworzenie (por. Iz 44, 3-4), ludzkość (por. Ez 39, 29), lub wszelkie ciało (por. Jl 3, 1). Chociaż w opowieści o stworzeniu samo hebrajskie słowo ruah nie powtarza się już później, istnieje szczególna więź między opowieścią o stworzeniu człowieka a tchnieniem Boga (por. Rdz 2, 7: neshama). Bóg zainterweniował za pomocą swego oddechu, aby uczynić człowieka żywą istotą. Ten obraz boskiego oddechu, który daje życie, pojawia się ponownie w Księdze Ezechiela (37, 9) w proroczej wizji zmartwychwstania, a następnie w Ewangelii Jana (20, 22), kiedy Jezus tchnie na Apostołów.

W Księdze Rodzaju stworzenie zwierząt nie odbywa się za sprawą tchnienia Boga, co stanowi potwierdzenie wyjątkowego miejsca człowieka w stworzeniu. Niemniej jednak inne teksty wskazują na Boże tchnienie jako źródło życia także zwierząt (por. Ps 104, 27-30), co podkreśla solidarność człowieka ze wszystkim, co żyje przez oddech Boga. Duch Święty zatem nie tylko stwarza poprzez dar z siebie jako oddech, ale w tym samym działaniu zachowuje i odnawia oblicze ziemi w tym samym darze.

Imię Ducha objawia w ten sposób Jego Osobę i misję, ponieważ imię ma wielkie znaczenie w hebrajskiej mentalności347. Rzeczywiście, „objawienie imienia było uważane za manifestację samej osoby: święte imię ustanowiło relację między ludźmi a transcendentną, ale obecną istotą

345 STh I, q. 20, a. 2, ad. 1.

346 C. Duquoc, Dieu different, Paris 1977, s. 121-122; zob. także Y. Congar, I Believe in the Holy Spirit, t. 3, New York 1983, s. 148.

samego Boga (Wj 3, 13-14)”348. Co więcej, sama etymologia nazwy jest ważna, ponieważ pomaga wyjaśnić właściwe znaczenie i rozumienie dogmatu349. W języku hebrajskim słowo „duch” to ruah (przetłumaczone po łacinie jako spiritus): oddech, wiatr, tchnienie. Duch zatem nie sprowadza się wyłącznie do sfery duszy, ale oddziałuje na całe stworzenie, na człowieka jako całość, na jego ciało i duszę. Oddech z natury jest niematerialny, a mimo to jest niezbędny do życia w ciele, ponieważ śmierć naznacza się brakiem oddechu. Życie i oddech są zatem ściśle ze sobą powiązane (por. Ps 104, 27-30). Całe życie zależy więc od duchowej zasady, którą jest Duch jako tchnienie Boga. Hebrajski termin ruah jest również związany z wiatrem, potężnym zewnętrznym oddechem Boga350. Podobnie jak w przypadku oddechu, wiatru nie można bezpośrednio zobaczyć, z wyjątkiem jego skutków (np. poruszające się chmury, drżenie drzew, fale w morzu, por. Ps 107, 25-27). Bóg używa wiatru jako narzędzia Jego zbawczej mocy, którą ma do dyspozycji (por. Ps 104, 3-4). Opowieść Exodusu koreluje silny wschodni wiatr, wiejący przez całą noc, z podmuchem z nozdrzy (por. Wj 14, 21; 15, 8). Wiatr jest zatem z natury zarówno niewidzialny, jak i potężny, i właśnie takie cechy charakterystyczne Ducha Świętego podkreślane są przez Jezusa w rozmowie z Nikodemem (por. J 3, 8).

Jan Paweł II wyciąga wniosek: „Podstawową ideą wyrażoną w biblijnym imieniu Ducha nie jest zatem moc intelektualna, lecz dynamiczny impuls, podobny do siły wiatru. W Biblii podstawową funkcją ducha nie jest dawanie zrozumienia, ale dawanie ruchu; nie po to, by rzucić światło, ale by nadać dynamikę”351. Duch Święty łączy się zatem przede wszystkim z impulsem, ruchem i dynamizmem. Oddech Boga nie porusza się jednak bez celu; jest raczej czynnikiem zmiany i dynamiki, który wiedzie całe stworzenie ku konkretnemu celowi, mianowicie ku komunii z Ojcem przez Syna352.

Dynamiczny charakter Ducha nie sprzeciwia się jednak jego życiu wewnętrznemu lub związkowi z wiedzą. Sam obraz oddechu odnosi się wszak do zewnętrznej rzeczywistości, która staje się wewnętrzna człowiekowi poprzez dynamiczną naturę oddychania. Dlatego Bóg wkłada ducha lub oddech w ludzkie serca (por. Ez 36, 26; Rz 5, 5). Właśnie dlatego, że powietrze nie ma stałego kształtu, przenika do głębi i wypełnia cały świat (por. Mdr 1, 7). Jako wewnętrzny, duch

348 Tamże.

349 John Paul II, Audiences of Pope John Paul II (English) (Vatican City 2014): 11/13/1985.

350 F. Lambiasi, D. Vitali, Lo Spirito Santo: Mistero e Presenza. Per una sintesi di pneumatologia, Bologna 2005, s. 34

351 John Paul II, Audiences of Pope John Paul II (English) (Vatican City 2014): 1/3/1990.

352 Por. DeV 64: „Duch Święty, który ziemskie pielgrzymowanie człowieka przenika tchnieniem życia wiecznego i kieruje całe stworzenie — całe dzieje — do ostatecznego kresu w nieskończoności Boga”.

przyjmuje także wymiar wiedzy (por. 1 Kor 2, 11). Tak jak nasz własny duch zna nasze własne intymne reakcje i myśli, zanim zostaną one przekazane innym, tak Duch, obecny we wszystkich stworzeniach, zna je i wszystkie ich myśli od wewnątrz (por. Mdr 1, 7; 1 Kor 2, 10-11). Rzeczywiście, „Bóg jest nieskończenie większy od wszystkich swoich dzieł” w swojej transcendencji, a mimo to jest obecny w najgłębszym bycie stworzeń, jak stwierdza Augustyn: „[Bóg] jest bliższy mi niż ja sam sobie”353. Ojciec jest transcendentnym, zewnętrznym źródłem wszelkiego stworzenia, który posyła Ducha na całe stworzenie, które przez dar oddechu czyni wewnętrznym ten Dar pochodzący od Ojca. W ten sposób Ojciec jest transcendentną zasadą stworzenia, a Duch jest wewnętrzną obecnością Boga dla całego stworzenia.

Oddech Boga ma zatem moc, która daje życie stworzeniom. Duch Święty jest „wyrazem wewnętrznego życia i wszechmocy Boga”, przez które dynamika życia Trójcy przekazywana jest stworzeniom354. Ponadto oddech ma naturalne połączenie ze słowem, które jest głównym środkiem przekazywania takiej wewnętrznej wiedzy między osobami. Aby mówić, człowiek musi użyć swojego oddechu. „Dzięki naszemu oddechowi słowo jest przekazywane; z naszego oddechu czerpie siłę i dynamikę”355. Tak więc Psalm 33 używa tego porównania do stworzenia (por. w. 6): stworzenie ma swoje źródło w Ojcu, który niesie je w Słowie i swoim oddechu. Stworzenie jest ze swej natury zarówno chrystologiczne, jak i pneumatologiczne. Od samego początku stworzenie jest zorientowane do synostwa w Chrystusie przez Ducha przybrania (por. Kol 1, 15-20). Grzech pojawia się natomiast wtedy, gdy stworzenie nie żyje już w wolności Syna, lecz w niewoli (por. Rz 8, 18-27). To rozróżnienie, a jednocześnie tożsamość między Bogiem a Jego Oddechem, przygotowuje do ostatecznego objawienia się osobowości Ducha Świętego, ponieważ oddech różni się od tego, kto oddycha, gdy mówi Słowo.

Istnieje wiele sposobów na przetłumaczenie ruah na współczesne języki. Wielość ta mówi o bogactwie znaczeń i ustanawia owocną komunikację między różnymi aspektami rzeczywistości Ducha. „Pod tym względem lepiej po części zrezygnować z pretensji czystego rozumowania, aby objąć szersze perspektywy”356. Ważne jest, aby nie trzymać się abstrakcyjnej, przeintelektualizowanej lub suchej koncepcji, ale używać bogactwa obrazów i faktów, o czym świadczy Septuaginta, która tłumaczy ruah przez dwadzieścia cztery różne słowa. Niemniej jednak, dwoma podstawowymi aspektami ruah są: silny wiatr i intymny oddech człowieka.

353 „Intimo interior meo”. Por. Augustyn, Conf. 3, 6, 11: PL 32, 688.

354 John Paul II, Audiences of Pope John Paul II (English) (Vatican City 2014): 3/1/1990. 355 Tamże.