Opracowanie własne.
ARMEE DE L'AIR
Smigłowiec Tiger HAD
być minowanie, zadymianie, kierowanie ogniem, a także działanie jako powietrzny punkt dowodzenia.
Specyficzne właściwości śmigłowców, takie jak zdolność pionowego startu i lądowania, możliwość wykonywania zadań w zawisie oraz przenoszenia uzbrojenia sprawiły, że stały się one jednym z kluczo-wych zagrożeń dla wojsk lądokluczo-wych i osłaniających je pododdziałów przeciwlotniczych. Dodatkowo możli-wość skrytego działania oraz wykonywania lotu bez względu na warunki atmosferyczne i porę doby decy-dują o tym, że śmigłowce bojowe wciąż pozostają trudnym przeciwnikiem na polu walki.
SPOSOBY WYKONYWANIA ZADAŃ
Taktyka użycia śmigłowców w głównej mierze jest podyktowana zadaniami, jakie będą realizowały.
Dla-tego też inaczej będą one działały w sytuacji prowa-dzenia rozpoznania powietrznego, wsparcia wojsk własnych czy zwalczania środków pancernych. W lite-raturze przedmiotu można znaleźć zależności doty-czące taktyki działania śmigłowców w odniesieniu do przyjętego kryterium. Są nimi: formy wykonywania lotu, sposób lub rodzaj działania czy też metoda, jaką zostanie wykonany atak (tab.).
Z uwagi na warunki panujące w rejonie przeprowa-dzanych zadań (misji)6 istotnym czynnikiem mającym wpływ na użycie śmigłowców jest sposób wykonania lotu. Najczęściej wymienianymi są:lot na bardzo małej wysokości, lot konturowy oraz lot z nosem przy ziemi7.
Lot na bardzo małej wysokości dotyczy sytuacji, w której śmigłowiec wykonuje lot po wcześnie ustalo-nej trasie, ze stałą prędkością, na wysokości
uniemoż-6 Środowisko, warunki atmosferyczne, oddziaływanie przeciwnika itp.
7 A. Radomyski, K. Dobija, Podręcznik przeciwlotnika, AON, Warszawa 2010, s. 117.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2021
36
liwiającej lub minimalizującej jego wykrycie przez środki radiolokacyjne.
Lot konturowy odbywa się na bardzo małej wysoko-ści z wykorzystaniem warunków ukształtowania te-renu. Charakteryzuje go stała prędkość. W tym wy-padku rzeźba terenu może się przyczynić do częścio-wego maskowania śmigłowca i stanowić osłonę w czasie dolotu, np. do rejonu wysadzenia desantu.
Lot z nosem przy ziemi (skryty) charakteryzuje się zmianą parametrów nawigacyjnych w czasie lotu, tj. wysokości, prędkości oraz kursu. Dzięki temu śmi-głowiec może prowadzić działania w sposób skryty na bardzo małej wysokości oraz wykorzystać rzeźbę terenu do swobodnego manewrowania, a przeszkody terenowe do osłony oraz maskowania.
Podstawowe rodzaje działań śmigłowców bojowych to8: według wcześniej opracowanych planów (plano-we), na wezwanie z pola walki, z zasadzek oraz samo-dzielne poszukiwanie i niszczenie celów.
Wykorzystanie śmigłowców do działań zaplanowa-nych zawczasu odbywa się w sytuacji, gdy odpowied-nio wcześniej znane są dane dotyczące przyszłego rejo-nu ich działań, obiektów uderzeń oraz czasu wykona-nia zadawykona-nia. Mając to na uwadze, ich użycie będzie zasadne w wypadku obiektów stałych lub tych o ogra-niczonej manewrowości, gdzie czas na zmianę przez nich stanowiska będzie relatywnie długi.
Często użycie śmigłowców bojowych wiąże się ze wsparciem pododdziałów wojsk lądowych czy zwal-czaniem nowo wykrytych obiektów lub odwodów
przeciwnika na tzw. wezwanie z pola walki. Doświad-czenia minionych konfliktów potwierdzają, że w takiej sytuacji nie bez znaczenia pozostają np. realizowane przez śmigłowce bezpośrednie wsparcie lotnicze (Close Air Support − CAS), dzięki któremu możliwe jest uzyskanie w krótkim czasie przewagi ogniowej, a także działania powietrzno-manewrowe w ramach sił szybkiego reagowania (QRF) lub misji MEDAVAC/
CASEVAC (Medical evacuation/Casualty evacuation), tzn. nieuzbrojony transport medyczny, oznaczony Czerwonym Krzyżem, czy uzbrojony transport me-dyczny (doraźny lub specjalnie do tego celu przystoso-wany) bez tego znaku.
Zasadzki ogniowe polegają na skrytym wykonaniu manewru, następnie uderzeniu z zaskoczenia na new-ralgiczne elementy ugrupowania przeciwnika. Skró-cony do minimum czas na reakcję powoduje, że jest to jeden ze sposobów na nękanie i dezorganizację działań oraz systemu dowodzenia zgrupowań przeciwnika.
Samodzielne poszukiwanie i zwalczanie sił i środ-ków przeciwnika odbywa się w sytuacji, gdy śmigłowce prowadzą działania patrolowe w wyznaczonych rejo-nach. Najczęściej są one wykonywane w warunkach ograniczonej widzialności, przy niskiej podstawie chmur, podczas lotu na małej wysokości, kiedy ryzy-ko wykrycia platformy jest niewielkie. W tym wypad-ku po wykryciu i rozpoznaniu celu śmigłowce natych-miast wykonują uderzenie.
W literaturze występuje także pojęcie działań towa-rzyszących9. Polegają one na osłonie innych
śmigłow-Opracowanie własne.
RYS. 1. ATAK CIĄGŁY (CONTINUOUS ATTACK)
Grupa BRAVO Siły wykonujące lot do rejonu działań
Grupa CHARLIE Siły odtwarzające gotowość bojową
Grupa ALPHA Siły wykonujące
atak
8 J. Pająk, Ocena zagrożenia przeciwnika powietrznego w pododdziałach zmechanizowanych w działaniach taktycznych, WSOWLąd, Wrocław 2004, s. 27.
9 A. Ziółkowski, Elementy taktyki działań śmigłowców uderzeniowych w aspekcie istniejących zagrożeń, „Przegląd Wojsk Lotniczych i Obrony Po-wietrznej” 1997 nr 2, s. 15–22.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2021
37
ców (transportowych czy wielozadaniowych) przed naziemnymi środkami OPL lub atakiem śmigłowców przeciwnika. Osłonę tę prowadzi się na całej trasie lo-tu lub tylko w wyznaczonych strefach czy rejonach na najbardziej zagrożonych kierunkach. Ponadto ważne jest, by śmigłowce towarzyszące wykonywały lot w takim miejscu ugrupowania, by mogły w porę za-reagować w razie zaistnienia zagrożenia.
Liczba śmigłowców podczas tych działań może być różna i zależna od takich czynników, jak:
– prawdopodobny stopień oddziaływania środków OPL10 i śmigłowców przeciwnika;
– odległość rejonów prowadzonych działań i osła-nianych śmigłowców od wojsk własnych (lotnisk, lą-dowisk);
– czas przebywania w powietrzu nad terenem prze-ciwnika;
– liczba osłanianych śmigłowców;
– priorytet wykonywanych zadań;
– ugrupowanie bojowe;
– warunki atmosferyczne;
– pora doby.
Z analizy doktryn militarnych innych państw moż-na wywnioskować, że śmigłowce podczas wykony-wania zadań mogą stosować różne metody ataku.
Jedną z nich jest atak ciągły (continuous attack), po-legający na nieustannym oddziaływaniu na przeciw-nika (rys. 1). Realizuje się go w taki sposób, że jedna z grup śmigłowców wykonuje zadanie ogniowe, pod-czas gdy pozostałe przygotowują się do jej zamiany.
Po wykonaniu zadania bojowego grupa śmigłowców udaje się na lądowisko, aby odtworzyć gotowość bojową, a jej zadanie przejmuje kolejna. Cechą
cha-rakterystyczną tej metody jest to, że przeciwnik jest narażony na ciągłe oddziaływanie ogniowe przez długi czas.
Atak etapowy (phase attack) polega na tym, że aby zwiększyć możliwości rażenia większej liczby obiek-tów w ugrupowaniu przeciwnika, w pierwszej fazie ataku wprowadza się do użycia większą liczbę śmi-głowców (rys. 2). Grupy uderzeniowe atakują począt-kowo jeden cel, następnie skupiają się na kolejnych.
Gdy śmigłowce wykonają zadanie, kolejna grupa przystępuje do realizacji zadania bojowego. Ważny przy tym jest szybki dolot, przejęcie inicjatywy i podjęcie działań. Takie rozwiązanie powoduje, że w konsekwencji atak etapowy z czasem przyjmie po-stać ataku ciągłego.
Aby znacząco pozbawić przeciwnika możliwości wykonywania zadań, śmigłowce mogą wykonywać tzw. atak jednoczesny (maximum destruction). Pole-ga on na jednorazowym zaanPole-gażowaniu dużej ilości sił celem zadania maksymalnych strat (rys. 3). Za-letą takiego działania jest krótki czas ataku i możli-wość zniszczenia lub obezwładnienia wielu obiek-tów jednocześnie. Warto jednak zaznaczyć, że anga-żowanie dużej liczby śmigłowców może prowadzić do szybkiego wykrycia takiego zgrupowania przez przeciwnika oraz utrudniać mu możliwości manew-rowe. Ponadto, angażując jednocześnie kilka grup śmigłowcowych, należy również liczyć się z tym, że nie będzie możliwe odtworzenie odwodów, które po-winny być gotowe do kolejnych działań po zakończe-nia ataku.
W celu skutecznej realizacji postawionych zadań wyróżnia się następujące sposoby atakowania
obiek-RYS. 2. ATAK ETAPOWY (PHASE ATTACK)
Grupa BRAVO Siły wykonujące
atak Grupa ALPHA
Siły wykonujące atak
Grupa CHARLIE Siły pozostające w gotowości do działania
10 Obrony przeciwlotniczej, tzn. użycia zestawów rakietowych, artyleryjsko-rakietowych oraz artyleryjskich.
Opracowanie własne.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2021
38
tów przez śmigłowce11 z: pozycji (rubieży) ogniowej, zawisu, lotu poziomego i lotu nurkowego.
Atak z pozycji ogniowej wykonuje się całością lub częścią posiadanych sił. Realizują go zarówno odwo-dy śmigłowcowe, jak i eskadry lub klucze. Na pozycje ogniowe wybiera się rejony zapewniające dogodną obserwację z powietrza oraz prowadzenie ognia. Naj-częściej są to miejsca za naturalnymi lub sztucznymi przeszkodami terenowymi, które umożliwiają masko-wanie i prowadzenie ognia z maksymalnej odległości.
Atak z zawisu, podobnie jak z pozycji ogniowej, re-alizuje się najczęściej ze znacznych odległości, aby zminimalizować czas reakcji ogniowej przeciwnika, a co za tym idzie również przebywania w strefie jego odziaływania. Zaletą takiego sposobu jest możliwość użycia zarówno uzbrojenia rakietowego, jak i artyle-ryjskiego. Śmigłowiec bowiem, pozostając w zawi-sie, może precyzyjnie razić cel lub przenieść ogień na inny obiekt.
Atak z lotu poziomego cechuje dolot do celu na możliwie małej wysokości z dużą prędkością. Śmi-głowiec, dolatując do celu, w odległości przewyż-szającej zasięg działania środków ogniowych
prze-ciwnika, nabiera wysokości i w momencie wykrycia oraz rozpoznania celu rozpoczyna atak. Na uwagę zasługuje fakt, że w razie użycia na przykład PPK pilot nie będzie miał możliwości wykonania ma-newru. Zwiększy to prawdopodobieństwo narażenia śmigłowca na odziaływanie środków przeciwlotni-czych przeciwnika.
Śmigłowce mogą wykonywać uderzenia także z lotu nurkowego. Ta forma ataku rozpoczyna się z dużej wysokości (tzw. high attack), wynoszącej około 300 m (1000 feet), przy niewielkich kątach nurkowa-nia (10–15 stopni). W tym wypadku śmigłowiec, przebywając na znacznej wysokości, przed wykona-niem zadania ogniowego może również patrolować obszar, śledzić obiekty, pozostając poza zasięgiem broni strzeleckiej, co zapewnia mu swobodę wykona-nia manewru.
Jednym z pierwszoplanowych zadań śmigłowców jest walka ze środkami obrony przeciwlotniczej12. Dzięki możliwości prowadzenia rozpoznania i rażenia mogą one zniszczyć, obezwładnić lub zdezorganizo-wać działanie pododdziałów przeciwlotniczych prze-ciwnika.
Grupa CHARLIE Siły wykonujące
atak Grupa BRAVO
Siły wykonujące atak
Grupa ALPHA Siły wykonujące
atak
RYS. 3. ATAK JEDNOCZESNY (MAXIMUM DESTRUCTION)
Opracowanie własne.
11 M. Andruszkiewicz, J. Pająk, Pododdziały przeciwlotnicze w walce ze śmigłowcami, WSOWLąd, Wrocław 2007, s. 45; A. Radomyski, K. Dobija, Podręcznik przeciwlotnika..., op.cit., s. 127.
12 S. Suchora, E. Cieślak, R. Szustek, Lotnictwo wojsk lądowych w walce i operacji, AON, Warszawa 1996, s. 57.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2021
39
W celu dezorganizacji systemu obrony przeciwlot-niczej śmigłowce mogą również prowadzić działania demonstracyjne. W wyniku tego przeciwnik może ograniczyć użycie własnych środków OPL, ujawnić ich stanowiska ogniowe (startowe), włączając stacje radiolokacyjne, lub zaniechać prowadzenia dalszych działań.
Śmigłowce będą stosowały również zakłócenia w postaci dymów oraz wykorzystując aktywne i pa-sywne środki zakłócające naziemne stacje radaro-we. Umożliwi im to dolot w rejon celu i realizację zadania bojowego z minimalnym ryzykiem ponie-sienia strat.
Z analizy literatury przedmiotu wynika, że w trak-cie prowadzenia operacji lądowej trwającej 5–6 dni śmigłowce będą wykonać 2–3 wyloty w ciągu doby.
Prognozuje się także, że natężenie ich użycia będzie malało wraz z wydłużaniem się czasu prowadzenia działań13.
ZWALCZANIE ŚMIGŁOWCÓW
Z punktu widzenia obrony przeciwlotniczej celem walki ze śmigłowcami przeciwnika jest uniemożli-wienie im prowadzenia rozpoznania, wykonywania uderzeń lub zmniejszenie ich skutków, co zapewni wojskom własnym możliwość przeprowadzania ma-newrów w ich rejonach obrony14. Osiąga się to dzię-ki zorganizowanemu rozpoznaniu, zwalczaniu i dez-organizacji prowadzonych przez nie działań oraz zmniejszeniu skutków wykonywanych przez nie uderzeń.
Możliwości pododdziałów przeciwlotniczych w zakresie pozyskiwania i przekazywania informacji o przeciwniku powietrznym opierają się na zdolno-ściach do prowadzenia rozpoznania (radiolokacyj-nego, telewizyjno-optycznego czy wzrokowego).
Wiadomości na temat zagrożenia powietrznego będą pochodzić z własnych źródeł, od przełożonego oraz sąsiadów (sojuszników). Pozwoli to na uruchomie-nie odpowiednich procedur przeciwdziałania i zaan-gażowanie dostępnych efektorów.
Nasze siły zbrojne są wyposażone w różne środki przeciwlotnicze, przykładowo w zestawy artyleryj-skie, artyleryjsko-rakietowe i rakietowe. Mimo że różnią się one możliwościami bojowymi, to więk-szość z nich może zostać wykorzystana do walki ze śmigłowcami. Zestawy typu ZSU-23-4M oraz ZUR-23-2 mogą zwalczać śmigłowce ogniem za-równo z armat przeciwlotniczych, jak i rakiet. Naj-efektywniejszym środkiem w walce z nimi mogą się okazać przeciwlotnicze zestawy rakietowe Kub, Osa oraz przenośne przeciwlotnicze zestawy rakie-towe Grom czy Piorun. Systemy te wielokrotnie udowodniły swoją skuteczność, niszcząc i uszkadza-jąc różnego rodzaju środki napadu powietrznego, chociażby podczas wojny Jom Kipur, w czasie
dzia-łań w Zatoce Perskiej oraz konfliktów w byłej Jugo-sławii czy Gruzji.
* * *
Rozwój śmigłowców bojowych, choć nie tak obie-cujący jak samolotów czy bezzałogowych statków powietrznych, ciągle trwa. Przykładem jest: amery-kański S-97 Raider, chiński Z-19 czy oblatany 20 kwietnia 2019 roku rosyjski Mi-28NM. Biorąc pod uwagę możliwości środków przeciwlotniczych, którymi dysponujemy, niszczenie śmigłowców wy-posażonych w nowoczesne uzbrojenie kierowane bę-dzie zadaniem niezwykle trudnym. Dlatego też war-to już dziś rozważyć wprowadzenie zmian w naszym arsenale przeciwlotniczym. Konieczne będzie jego wyposażenie w przeciwlotnicze zestawy rakietowe, zdolne razić śmigłowce bojowe na odległość więk-szą niż 25 km.
Niezbędna też jest modernizacja posiadanych sys-temów artyleryjsko-rakietowych obejmująca dopo-sażenie ich w rakiety o pożądanym zasięgu. W prze-ciwnym razie może się sprawdzić maksyma, że śmi-głowiec wciąż łatwiej nam zniszczyć na ziemi niż
w powietrzu. n
13 A. Radomyski, K. Dobija, Podręcznik przeciwlotnika…, op.cit., s. 118–119.
14 M. Andruszkiewicz, J. Pająk, Pododdziały przeciwlotnicze…, op.cit., s. 52.
MO FEDERACJI ROSYJSKIEJ
Rosyjski śmigłowiec K-52
Najefektywniejszym środkiem w walce ze śmigłowcami mogą się okazać przeciwlot-nicze zestawy rakietowe Kub, Osa oraz przenośne przeciwlotprzeciwlot-nicze zestawy rakieto-we Grom czy Piorun.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2021