Źródło: Brygada Lotnictwa Marynarki Wojennej.
10
11 3
1
2 5 4
6 7 8
9
1. Głowica obserwacyjna 2. Reflektor
3. Stanowisko operatora w kabinie ładunkowej 4. Monitor
5. Pulpit sterowania głowicą 6. Rejestrator dźwięku i obrazu
7. Pulpit blokady wskaźnika/dalmierza laserowego 8. Skrzynka synchronizacji reflektora
9. Skrzynka połączeń reflektora 10. Centralny blok elektroniczny
11. Kołek zabezpieczający głowicę na postoju (z czerwoną chorągiewką)
Położenie głowicy podczas postoju śmigłowca (widok od przodu)
8 Instrukcja użytkowania…, op.cit.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2021
60
– centralny blok elektroniczny zabudowany w prze-dziale bagażowym (między wręgami 18. i 19.);
– stanowisko operatora systemu umieszczone w ka-binie załogi z monitorem 8,4” typu MW3, zabudowa-nym na tablicy przyrządów, oraz monitorami zabudo-wanymi na pulpicie bocznym (z prawej strony tablicy przyrządów);
– pulpit sterowania głowicą.
Z systemem obserwacyjnym Star SAFIRE III mo-że współpracować reflektor SX-16, którego ruch można zsynchronizować z ruchem głowicy obserwa-cyjnej. W warunkach ograniczonej widzialności lub w nocy służy on do oświetlania obserwowanego obiektu.
System ma ponadto możliwość zapisu obrazu za pomocą rejestratora AVALEX oraz danych z kamery.
Zapis trwa od 27 min dla obrazu o wysokiej jakości do 70 min dla standardowej rozdzielczości. Rejestra-tor obrazu i dźwięku pozwala na zapis na karcie SD obrazu obserwowanego na monitorze oraz korespon-dencji między pilotem a operatorem systemu. Zapis może być odtwarzany przez operatora w czasie lotu, jak również na ziemi po wykonaniu zadania.
W ratowniczych operacjach lotniczych prowadzo-nych nad akwenami morskimi istotną rolę odgrywają systemy wchodzące w skład wyposażenia
radioelek-tronicznego śmigłowca. Przykładem jest system AIS wraz z wojskowym transponderem R4ASN. Jedną z wielu jego zalet jest możliwość obserwacji obiektu oraz pozyskiwania o nim informacji w czasie rzeczy-wistym. Dzięki doposażeniu w wojskowy transpon-der identyfikowane obiekty militarne wyświetlane są w innym kolorze niż obiekty cywilne. Ponadto sys-tem w zastosowaniach wojskowych może pracować w dwóch trybach: pasywnym i bezpiecznym. Pozwa-la to załodze w możliwie najszybszy sposób na ziden-tyfikowanie obiektu zainteresowania oraz – na pod-stawie wysyłanych przez niego danych nawigacyj-nych – na ustalenie optymalnawigacyj-nych warunków lotu w jego stronę zgodnie z prędkością i obranym kur-sem obiektu. Międzynarodowe przepisy konwencji SOLAS nakładają obowiązek doposażenia w system AIS wszystkich nowo budowanych jednostek zalicza-nych do klas9:
– o tonażu powyżej 300 t, poruszających się po wo-dach międzynarodowych;
– statków handlowych przekraczających 500 t, nie-wypływających na wody międzynarodowe;
– każdej pasażerskiej jednostki pływającej.
Dodatkową funkcję systemu zapewnia wyposażenie go w specjalny wojskowy mod Secure AIS z trans-ponderem R4ASN (Secure Airborne SAR-AIR
Sys-5.
Software Sea Watch systemu AIS; widok ze stanowiska operatora
9 http://www.allaboutais.com/index.php/en/faqs/. 12.09.2020.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2021
61
tem Including CMT). Umożliwia on wymianę infor-macji (transmisję danych) w postaci zaszyfrowanej bez konieczności wykorzystania kanałów podstawo-wych systemu. Wyróżnia się pięć trybów pracy R4ASN10:
– Normal mode (N): automatyczna transmisja i od-biór standardowych informacji systemu AIS;
– Silent mode (S): odbiór standardowych informa-cji AIS oraz danych secure w przypadku wprowadze-nia klucza dostępu; natomiast brak transmisji – odpo-wiedzi na wywołania użytkowników na innym paśmie secure lub pracujących w trybie normal;
– Hybrid mode (H): transmisja danych na kanałach AIS1 i AIS2 oraz na kanale secure;
– Tactical mode (T): transmisja i odbiór na kanale secure wiadomości kodowanych;
– External mode (E): transmisja i odbiór wiadomo-ści kodowanych tylko przez zewnętrzny koder za po-mocą transpondera R4ASN wraz z oprogramowa-niem Sea Watch.
Działanie systemu opiera się na dostarczaniu takich informacji, jak: tożsamość statku, typ jednostki, położe-nie, kurs, prędkość oraz status nawigacyjny, a także in-nych dain-nych związain-nych z bezpieczeństwem, wysyła-nych automatycznie do odpowiednio wyposażowysyła-nych stacji brzegowych oraz innych obiektów i statków
po-wietrznych. Umożliwia również automatyczne otrzymy-wanie wymienionych informacji od podobnie wyposa-żonych podmiotów. Informacje mogą być wyświetlane na ekranie komputera w postaci mapy z zaznaczonymi pozycjami jednostek lub w wersji tabelarycznej zawie-rającej dane o ich położeniu (fot. 5).
Informacje o sytuacji na morzu mogą być wyświe-tlane na wspomnianym już monitorze 8,4’’ typu MW3 systemu obserwacyjnego STAR SAFIRE III (zabu-dowanym w kokpicie na tablicy przyrządów), co umożliwia drugiemu pilotowi ich podgląd. Stanowisko operatora systemu AIS/FLIR (fot. 6) znajduje się w kabinie pasażerskiej.
Sygnał systemu AIS jest nadawany automatycznie przez blok nadawczy transpondera jednostki. Zawiera on dane o jej pozycji i ruchu pochodzące z odbiornika GPS oraz odpowiednich czujników (żyrokompas, wskaźnik prędkości kątowej). Dane te wraz z infor-macjami wprowadzonymi ręcznie [nazwa, sygnał wy-woławczy, morski numer identyfikacyjny (Maritime Mobile Service Identity – MMSI), port przeznacze-nia, zanurzenie i liczba osób na pokładzie, a także po-łożenie anteny AIS na pokładzie jednostki wraz z jej podstawowymi wymiarami], mogą być odczytane przez system AIS, zabudowany na śmigłowcu, w pro-mieniu do kilkudziesięciu mil morskich w zależności od wysokości jego lotu. Sygnały AIS są wysyłane au-tomatycznie w odstępach czasu zależnych od prędko-ści i zmian kursu jednostki: od około 10 s do 2 min.
Niezależnym systemem przeznaczonym do użycia w taktycznych misjach namierzania w zakresie czę-stotliwości 30–470 MHz niezależnie od typu sygnału jest radionamiernik Chelton. Jest on stosowany rów-nież w cywilnych misjach poszukiwawczo-ratowni-czych (SAR), w czasie których wykorzystuje się czę-stotliwości 121,5 MHz, 243 MHz oraz 406,033 MHz (COSPAS/SARSAT). Ponadto jest on przystosowany do pracy na kanałach morskich w zakresie częstotli-wości 150–160 MHz.
System pozwala załodze na odbiór wiadomości COMPAS/SARSAT. Komunikaty te pomagają w po-szukiwaniach i ratownictwie, gdy osoba lub statek potrzebujące pomocy są wyposażone w odpowiedni sprzęt do transmisji satelitarnej w celu przesłania sy-gnału o sytuacji awaryjnej do jednego z satelitów po-wiązanych w system COSPAS/SARSAT. Wiadomości są kierowane do ośrodków ratunkowych za pośrednic-twem AFTN. W sytuacji niebezpieczeństwa aktywo-wany nadajnik emituje sygnały na częstotliwości 406 MHz, które są odbierane przez satelity systemu.
System może odbierać informacje z różnych typów nadajników, takich jak ELT (nadajniki sygnału nie-bezpieczeństwa statku powietrznego), PLB (osobiste nadajniki sygnału niebezpieczeństwa) oraz EPIRB (morskie nadajniki sygnału niebezpieczeństwa). Seg-menty satelitarne to satelity na orbitach biegunowych LEOS oraz satelity geostacjonarne GEOS. Do
wspo-Stanowisko operatora systemu AIS zabudowane w kabinie pasażerskiej
6.
MARCIN CYDEJKO
10 K. Drewniak, Szkolenie operatorskie systemu AIS R4ASN, Gdańsk 2014, s. 58–63.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2021
62
magania systemu został włączony w 2017 roku pod-system MEOSAR, którego elementami są satelity:
Galileo, GPS II i Glonass-K. System naziemny to sta-cje odbiorcze LUT (Local User Terminal) zapewnia-jące odbiór sygnałów z satelitów oraz określanie na ich podstawie współrzędnych geograficznych miejsca zdarzenia. Informacje są przekazywane do centrum kontroli misji (Mission Control Center – MCC), na-stępnie przez punkty kontaktowe poszukiwania i ra-townictwa (Search and Rescue Points of Contact – SPOC’s) do ośrodka koordynacji poszukiwania i ratownictwa (Rescue Coordination Centre – RCC)11. SPOSOBY PROWADZENIA POSZUKIWAŃ
System AIS dzięki rozwiązaniom technicznym znacznie usprawnił proces opracowania planu poszu-kiwań nad akwenami morskimi. Szczególną jego ce-chą jest możliwość odbioru informacji nawigacyjnych bezpośrednio od jednostek pływających. Pozwala to na nawigację śmigłowca na kursie spotkaniowym z poruszającym się obiektem nawodnym wyposażo-nym w odpowiedni transponder. Dzięki aplikacji Sea Watch, zapewniającej kontrolę nad transponderem, za pomocą systemu można wysyłać i odbierać krótkie wiadomości od konkretnych jego użytkowników. Ko-lejną istotną właściwością jest planowanie misji po-szukiwawczych według naniesionych wzorów metod przeszukiwań.
Jedną z najczęściej wykorzystywanych metod po-szukiwania z użyciem software Sea Watch systemu
AIS12 jest sposób powiększającego się kwadratu (rys. 2). Należy ją stosować wówczas, gdy pozycja po-szukiwanego obiektu jest znana, a obszar poszukiwań stosunkowo mały, nie większy niż 10 Mm od punktu odniesienia. Przy czym wymaga ona prowadzenia do-kładnej nawigacji, by zminimalizować błędy nawigacyjne. Punktem rozpoczęcia poszukiwań jest za-wsze pozycja punktu odniesienia (datum). Metodę tę należy stosować przede wszystkim podczas poszukiwa-nia ludzi w wodzie lub małych obiektów przy minimal-nym dryfie13. Ze względu na niewielki obszar poszuki-wań działania powinna prowadzić pojedyncza jednost-ka poszukująca lub platforma powietrzna i statek użyte jednocześnie.
System AIS w przypadku tej metody ułatwia pracę załogi, ponieważ na podstawie danych wprowadzonych do systemu operator może zobrazować trasę śmigłow-ca, wprowadzając współrzędne punktu odniesienia oraz odległość między trasami poszukiwań. Na tej pod-stawie system automatycznie tworzy trasę lotu śmi-głowca oraz określa punkty zwrotne, które mogą być przedstawione na ekranie operatora.
Poszukiwania metodą sektorową (rys. 3) należy za-stosować wtedy, gdy pozycja jednostki w niebezpie-czeństwie jest znana, a obszar do przeszukania nie jest rozległy. Przy czym jest to obszar kolisty ze środkiem w punkcie odniesienia. Jest on prosty do wykonania, wymaga jednak większej dokładności w prowadzeniu nawigacji niż w przypadku poszukiwania metodą po-większającego się kwadratu. Punktem rozpoczęcia Promień
R [Mm] Trasa
∑S [Mm]
Czas poszukiwania (Tp) [godz. : min]
prędkość – V [km]
6 12 24 36 42 60 80 90
1,0 9 1:30 0:45 0:23 0:15 0:13 0:09 0:07 0:06
2,0 18 3:00 1:30 0:45 0:30 0:26 0:18 0:14 0:12
3,0 27 4:30 2:15 1:15 0:45 0:39 0:27 0:21 0:18
4,0 36 6:00 3:00 1:30 1:00 0:52 0:36 0:27 0:24
5,0 45 7:30 3:45 1:57 1:15 1:03 0:45 0:34 0:30
6,0 54 9:00 4:30 2:15 1:30 1:16 0:54 0:40 0:36
7,0 63 10:30 5:15 2:37 1:45 1:29 1:03 0:47 0:42
8,0 72 12:00 6:00 3:00 2:00 1:42 1:12 0:54 0:48
9,0 81 13:30 6:45 3:22 2:15 1:56 1:21 1:00 0:54
10,0 90 15:00 7:30 3:45 2:30 2:09 1:30 1:07 1:00