R
ealizacja postanowień wypracowanych na szczy-cie NATO w 2016 roku w Warszawie dla północ-no-wschodniego obszaru naszego kraju i państw rejo-nu Morza Bałtyckiego spowodowała, że Rosja rów-nież podjęła pewne kroki odnoszące się do potencjalnych działań wojsk w tym rejonie. Region, w skład którego wchodzą: obwód kaliningradzki, Re-publika Białoruś oraz sąsiadujące z Rosją państwa So-juszu Północnoatlantyckiego (Litwa, Łotwa i Esto-nia), to według byłego dowódcy Siłami Zbrojnymi Armii Stanów Zjednoczonych w Europie gen. Bena Hodgesa oprócz Donbasu najbardziej zapalny punkt na mapie Europy. Odnosi się to szczególnie do prze-smyku suwalskiego na pograniczu Polski i Litwy.OCENA TERENU
W razie ewentualnego działania armii rosyjskiej i użycia jej śmigłowców w tej części Europy ważne jest przeanalizowanie terenu potencjalnych zmagań pod kątem działań powietrzno-lądowych. Znając zna-czenie terenu w planowaniu, przygotowaniu i prowa-dzeniu działań bojowych, należy wnikliwie prowadzić jego analizę. Dzięki wykorzystaniu ograniczeń i zalet związanych z polem walki, którego elementarną czę-ścią jest teren, można określić, jakie mogą być przyjęte rozwiązania taktyczne. Obecne działania bojowe
cha-rakteryzują się zaangażowaniem dużych ilości środ-ków technicznych oraz niezwykłą dynamiką, która determinuje zmienność sytuacji bojowej1. Ma to szczególne znaczenie, jeśli chcemy użyć śmigłowców w tym rejonie, który, wbrew pozorom, jest specyficzny, jeżeli chodzi o prowadzenie działań o charakterze militarnym.
Północno-wschodnia Polska to przede wszystkim tereny nizinne. Krainy geograficzne, jakie wchodzą w skład tego obszaru, to: Nizina Staropruska, Pojezie-rze Mazurskie, PojeziePojezie-rze Litewskie, Nizina Północ-nomazowiecka i Nizina Północnopodlaska. Występują tu liczne rzeki, jeziora, teren często jest grząski, pod-mokły i bagienny. Lasy na nim są przede wszystkim mieszane, a drogi i szlaki komunikacyjne wąskie i kręte. Utrudnione jest zatem działanie wojsk pancer-nych. Istnieją z kolei dogodne miejsca do prowadzenia działań o charakterze nieregularnym oraz organizo-wania wszelkiego rodzaju zasadzek. Duża liczba je-zior wraz z trudnymi do przebycia terenami przyległy-mi Pojezierza Mazurskiego i Pomorskiego powoduje, że obszary te przy organizowaniu obrony należy po-traktować szczególnie.
Istotne znaczenie ma istnienie dużych kompleksów leśnych. Fakt, że występują one często na terenach bagiennych, przy jeziorach i innych przeszkodach mjr dr Robert Wójcicki
Autor jest adiunktem w Katedrze Taktyki i Uzbrojenia Wydziału Lotnictwa Lotniczej Akademii Wojskowej.
1 M. Tichoniuk, Wojskowa ocena terenu oraz jej wsparcie geograficzne, „Obronność. Zeszyty Naukowe” 2016 nr 1, s. 153–154.
MO FEDERACJI ROSYJSKIEJ
+
PARA ROSYJSKICH Mi-35M. DOBRZE SĄ WIDOCZNE GŁOWICE NA KADŁUBIE I ZASOBNIKI NA KOŃCACH SKRZYDEŁ KRYJĄCE ELEMENTY SYSTEMU AKTYWNEJ OCHRONY
L370 WITEBSK.
143
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2021
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2021
144
wodnych, zwiększa niepomiernie ich walory obron-ne.[…].
Duże znaczenie mają przyległe do granicy puszcze:
Augustowska, Knyszyńska, Białowieska oraz położone głębiej: Piska, Zielona i Biała. Wymienione masywy leśne charakteryzują się niewielką dostępnością, a ich obszary łączą się z rozległymi bagnami, liczny-mi jezioraliczny-mi i rzekaliczny-mi. Wszystko to w powiązaniu z rzadką siecią dróg stanowi o niezaprzeczalnych wa-lorach obronnych.[…].
Rozmieszczenie masywów leśnych na obszarze kra-ju wyraźnie sprzyja skupieniu wysiłków obronnych bezpośrednio w rejonie granic. Stwarza to możliwość uwikłania przeciwnika w przewlekłe bitwy (walki) w niesprzyjających dlań warunkach. Masywy leśne umożliwiają paraliżowanie manewru przeciwnika, a także zmniejszają możliwość wykorzystania przez niego przewagi technicznej. Lasy to środowisko bar-dzo niedogodne dla działań wojsk wyposażonych w sprzęt ciężki, szczególnie wojsk pancernych, nato-miast idealne dla piechoty, w tym dla formacji tery-torialnych2.
Podobnie jest na Litwie – państwie położonym w zachodniej części Europy Wschodniej. Jest to jedna z byłych republik nadbałtyckich dawnego Związku Radzieckiego. Od północy graniczy ona z Łotwą, od wschodu z Białorusią, od południowego zachodu z Polską, a od zachodu z Rosją (przez obwód kalinin-gradzki). Dla porównania jej powierzchnia jest pięcio-krotnie mniejsza od powierzchni naszego kraju i wy-nosi 65 300 km².
Ponad połowę kraju zajmują niziny o rzeźbie polo-dowcowej. Na zachodzie Litwy znajduje się wąski pas niskiego i wyrównanego pobrzeża z Zalewem Kuroń-skim, oddzielonym od Morza Bałtyckiego Mierzeją Kurońską z wielkimi wałami wydm. Południe wy-brzeża to zabagniona delta Niemna – głównej rzeki Litwy. Ciekawostką jest, że około trzy czwarte po-wierzchni tego kraju leży w jej dorzeczu. Całkowita długość Niemna wynosi 937 km, z czego w granicach Litwy znajduje się 468 km jej wód.
Na obszarze Litwy występuje około 3 tys. jezior. Na ogół są to niewielkie zbiorniki. Jest tu również dużo obszarów bagiennych, które jeszcze na początku XX wieku zajmowały około 6% powierzchni kraju. Dzi-siaj wiele z nich osuszono.
Kolejne państwo to Łotwa, która leży w zachodniej części Europy Wschodniej, na wschodnim wybrzeżu Morza Bałtyckiego. Na północy graniczy ona z Esto-nią, na wschodzie z Rosją, na południowym wscho-dzie z Białorusią i na południu z Litwą. Powierzchnia Łotwy jest zbliżona do powierzchni Litwy i wynosi 64 589 km². Jej wybrzeże morskie stanowią wydmy i piaszczyste plaże. Największa Zatoka Ryska od otwartego morza jest ograniczona Półwyspem Kur-landzkim. Większość kraju jest nizinna, z licznymi formami polodowcowymi.
Z państw nadbałtyckich najmniejsza jest Estonia le-żąca nad Zatoką Fińską i Ryską. Od północy grani-czy (przez Zatokę Fińską) z Finlandią, na wschodzie z Rosją, a na południu z Łotwą. W jej skład wchodzi 1520 w większości niezamieszkałych wysp i wyse-pek w Zatoce Ryskiej (największe z nich to: Sarema i Hiuma) o łącznej powierzchni 4,2 tys. km², co sta-nowi około 10% powierzchni kraju. Duża liczba wysp wpływa na bardzo urozmaicony charakter za-chodniego wybrzeża, które jest silnie rozczłonkowane, a tym samym trudne do obrony i zachowania inte-gralności terytorialnej. Północne wybrzeże z kolei jest wybrzeżem klifowym, czyli o wysokich i stro-mych brzegach. W tym miejscu panują zatem do-godniejsze warunki do zorganizowania obrony.
Większa część Estonii jest nizinna i posiana gęstą siecią niewielkich, krótkich rzek uchodzących do Morza Bałtyckiego oraz jezior stanowiących około 5% powierzchni kraju. Największe to leżące na grani-cy z Rosją jezioro Pejpus.
Aby uzupełnić całość prezentowanego obszaru, warto też scharakteryzować teren Republiki Białoruś, gdyż to z tego państwa spodziewane są kierunki ude-rzeń, podobnie zresztą jak z zachodniej części Rosji.
Białoruś to państwo śródlądowe – bez dostępu do mo-rza. Od północy graniczy z Litwą i Łotwą, od wscho-du z Rosją, od południa z Ukrainą i od zachowscho-du z Pol-ską. Jej powierzchnia to około dwie trzecie obszaru Polski (207 595 km²).
Znaczna część Białorusi – prawie 70% – to tereny nizinne, z czego 30% to obszary bagienne z licznymi torfowiskami i jeziorami bezodpływowymi. Przykła-dem takiego regionu jest Polesie, leżące na południu kraju i będące jednym z największych obszarów ba-giennych w Europie.
Prawdziwym naturalnym skarbem Białorusi są lasy, które zajmują prawie 35% jej powierzchni. Przez Bia-łoruś przepływa wiele rzek, w większości żeglow-nych, wykorzystywanych m.in. do spławu drewna.
Główne jej rzeki to Dniepr i jego dopływ Prypeć, któ-rych dorzecza należą do zlewiska Morza Czarnego, oraz Dźwina i Niemen, leżące w zlewisku Morza Bał-tyckiego. Na terytorium Białorusi znajduje się ponad 10 tys. niedużych jezior polodowcowych. Niektóre z nich są ukryte w lasach i wśród bagien. Co ciekawe, są one jeszcze słabo zbadane.
Południowo-wschodnia część tego państwa została w kwietniu 1986 roku silnie skażona na skutek awarii elektrowni atomowej w Czarnobylu na Ukrainie. Ob-szar największego skażenia jest obecnie zamknięty i nie będzie mógł być użytkowany przez setki kolej-nych lat.
Z uwagi na takie ukształtowanie terenu i specyfikę klimatu należy się spodziewać, że Siły Zbrojne Fede-racji Rosyjskiej na wypadek ewentualnego konfliktu mogą w tym regionie masowo wykorzystywać
śmi-2 K. Malak, Bezpieczeństwo i obronność państwa, Warszawa 1998, s. śmi-23–śmi-24.
ZGRUPOWANIA
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2021
145
głowce, aby wspierać działania zgrupowań uderzenio-wych oraz prowadzić rozpoznanie.
NOWE PODEJŚCIE
W tym miejscu warto przytoczyć mało znany fakt z 2017 roku. Wtedy to wytypowane rosyjskie śmi-głowce bojowe z jednostek Zachodniego Okręgu Woj-skowego szkoliły się w wykonywaniu zadań z leśnych zasadzek. Rosyjskie ministerstwo obrony poinformo-wało, że w szkoleniu udział brało ponad 20 śmigłow-ców różnych typów. Były to: Mi-8AMTSz, Mi-24P, Mi-28, Mi-35M i Ka-52. Ćwiczenia odbywały się na poligonach w rejonach graniczących z Estonią w ob-wodach pskowskim i leningradzkim.
Według rosyjskiego ministerstwa obrony szkolenie polegało na realizacji takich scenariuszy ćwiczeń, jak:
po wykryciu przeciwnika śmigłowce startowały i ope-rując na minimalnej wysokości miały go zaatakować z zaskoczenia, najlepiej podczas lotu na niskim puła-pie z wykorzystaniem rzeźby terenu. Załogi śmigłow-ców bojowych były rozmieszczane parami na zama-skowanych, leśnych lądowiskach wraz z obsługą i za-pasem amunicji. Warto zauważyć, że w zależności od posiadanego uzbrojenia oraz poziomu zagrożenia i ro-dzaju wykrytych celów ogień był prowadzony z dy-stansu od 500 m do 5 km. Cele rażono zarówno kiero-wanymi i niekierokiero-wanymi rakietami, jak i ogniem z działek. Przyjęto, że śmigłowce po wykonaniu zada-nia powracały na wysunięte lądowiska, co w pewien sposób utrudniało ich wykrycie i skracało czas przygo-towania do ponownego wylotu.
Kluczowym elementem takiego działania jest ma-skowanie oraz planowanie misji w sposób obniżający ryzyko wykrycia miejsca bazowania par śmigłowców.
Jak podkreślono w komunikacie ministerstwa obrony Rosji, jest to działanie mające na celu zwiększenie możliwości operacyjnych jednostek lotnictwa śmigłow-cowego, szczególnie w konfrontacji z wysoko mobilny-mi siłamobilny-mi przeciwnika. Miejsce przeprowadzonych ćwiczeń wskazuje, że potencjalnym przeciwnikiem mogą być zgrupowania państw Sojuszu, przeciw które-mu mają służyć tego typu działania z wykorzystaniem śmigłowców. Jest to także odpowiedź na sposoby dzia-łania pododdziałów US Army, których domeną, gdy dążą do zniszczenia sił głównych przeciwnika lub ogra-niczenia jego możliwości manewrowych, nie jest zaj-mowanie terenu, lecz jego kluczowych rejonów.
Dotychczas Rosjanie w misji szturmowej, np. śmi-głowca Mi-24, przeprowadzali „ataki nurkujące z odej-ściem na niskim pułapie. Na nasyconym środkami
prze-ciwlotniczymi polu walki takie działanie wydaje się sa-mobójcze. Chociaż Mi-24 (w kodzie NATO Hind) jest uważany za jeden z najszybszych śmigłowców bojo-wych świata, to jednak raczej wolno reaguje na stery, a co za tym idzie ma ograniczone możliwości manewro-wania3. Taki sposób wykorzystania śmigłowca wy-kształcił się podczas działań lotnictwa jeszcze w okresie wojny w Afganistanie. Dlatego jego zastosowanie w te-renie lesistym do operowania na bardzo małej wysoko-ści w wyznaczonym rejonie zdaje się być panaceum na jego możliwości lotne. Mi-24, mimo swojego wieku, ciągle jest modernizowany i doposażany w najnowsze systemy rażenia i wykonywania lotów. Dlatego plat-forma ta wciąż pozostaje jednym z lepszych w świecie śmigłowców bojowych, zapewniającym efektywne ope-rowanie w każdych warunkach atmosferycznych w dzień i w nocy, zarówno znad ugrupowania własnych wojsk, jak i samodzielnie w głębi ugrupowania przeciw-nika. Wyposażenie maszyny w jakościowo nowe, lotni-cze środki bojowe spowodowało istotny wzrost jej po-tencjału ogniowego, czyniąc uniwersalnym śmigłow-cem i bojowym, i transportowym4.
Można zatem wysnuć wniosek, że Rosjanie traktują śmigłowiec jako środek walki współdziałający z po-jazdami pancernymi i kładą większy nacisk na pręd-kość niż unikanie wykrycia5. W strategii państw Za-chodu dominuje odmienny styl, w którym nacisk jest położony na unikanie wykrycia. Cechą pożądaną nie jest szybkie przemieszczanie się, lecz zawis tuż nad ziemią i atakowanie z zasadzki wszędzie tam, gdzie jest to możliwe. Sposoby działania zgrupowań bojo-wych państw NATO przewidują również prowadzenie wspólnych operacji wraz z samolotami przeznaczo-nymi do zwalczania zgrupowań pancernych przeciw-nika. W przypadku wspólnych działań śmigłowce mają zwalczać środki przeciwlotnicze przeciwnika, nato-miast samoloty szturmowe – eliminować czołgi i trans-portery opancerzone. Biorąc pod uwagę, że Rosjanie dokonali analizy ewentualnego obszaru, na którym mogą być prowadzone działania bojowe, oraz sposo-bów działania lotnictwa wojsk lądowych armii państw Zachodnich wchodzących w skład Sojuszu Północno-atlantyckiego, przedstawione użycie par śmigłowców, uwzględniające specyfikę terenu, wydaje się być za-sadne. Wypracowanie nowych sposobów działań ro-syjskiego lotnictwa śmigłowcowego wojsk lądowych na wypadek konfrontacji militarnej w tym regionie jest więc ze wszech miar zasadne.
Poza wymienionym typem śmigłowca, jaki brał udział w ćwiczeniach (Mi-24 w wersji Mi-24P6),
3 S. Seymour, H. Wiborg-Jenssen, Współczesne śmigłowce bojowe, Warszawa 2008, s. 179.
4 J. Gotowała, Gwiazdy nad Afganistanem. Taktyka rosyjskiego lotnictwa wojskowego w wojnie afgańskiej 1979–1989, Warszawa 2014, s. 97.
5 S. Seymour, H.Wiborg-Jenssen, Współczesne śmigłowce…, op.cit., s. 179.
6 Mi-24P to jedna z najnowszych wersji opracowanych na podstawie Mi-24W, który charakteryzował się nowym uzbrojeniem. Jako następca po-przednika Mi-24D posiadał system uzbrojenia Szturm oraz nowe wyposażenie. Jego uzbrojeniem przeciwpancernym były (i są jeszcze używane) naddźwiękowe pociski 9M144 Kokon. Ponadto skrzydła dostosowano do podwieszenia nowych wariantów uzbrojenia, m.in. zasobników strzelec-kich GUW i UPK-23-210 oraz wyrzutni pocisków niekierowanych B-8. W kabinie pilotów zamontowano nowy zespół celownika ASP-17W. Przebudo-wano także osłonę obiektywu optycznego przyrządu celowniczego Mi-24P – w opinii pilotów bardzo groźnej broni na polu walki [przypis autora].
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2021
146
uczestniczyły w nich także załogi śmigłowców Mi-35M (wersja rozwojowa Mi-24) i Mi-28 (dwumiejscowy śmigłowiec bojowy powstały w odpowiedzi na ame-rykański AH-64 Apache).
Śmigłowiec Mi-8 w wersji Mi-8AMTS to kon-strukcja, która w założeniu ma łączyć cechy śmi-głowca bojowego i transportowego. Jest dostosowana do niszczenia celów pancernych i opancerzonych, umocnionych punktów oporu oraz siły żywej prze-ciwnika. Może przewozić do 37 żołnierzy desantu, 12 rannych na noszach lub przenosić do 4 t ładunku wewnątrz maszyny (4,5 t na zawiesiu zewnętrz-nym). Może też mieć instalowane wyposażenie spe-cjalistyczne do misji poszukiwawczo-ratowniczych i ewakuacyjnych. Jej uzbrojenie może obejmować:
zasobniki niekierowanych pocisków rakietowych kalibru 57 i 80 mm, kierowane radiowo pociski przeciwpancerne 9K114 Szturm i 9M120 Ataka, pociski powietrze–powietrze 9K38 Igła, bomby szy-bujące oraz szeroką gamę uzbrojenia strzeleckiego:
zasobniki strzeleckie GUW-8700, działka i karabiny maszynowe GSzG – łącznie na sześciu pylonach można podwiesić do 12 jednostek uzbrojenia. Do-datkowo, w drzwiach po każdej stronie można umieścić karabin maszynowy kalibru 7,62 mm.
Wykorzystanie tego typu maszyn na polu walki, poza wsparciem wojsk, prowadzeniem ewakuacji z pola walki czy lotami transportowymi, wskazuje, że Rosjanie biorą pod uwagę wielowariantowość ich użycia w misjach w tych rejonach, w których będą działały omówione wcześniej pary śmigłowców bojowych.
Podobne zadania będzie wykonywać śmigłowiec Ka-52 (oznaczenie według kodu NATO Hokum B).
Ten dwumiejscowy śmigłowiec bojowy, którego pro-jekt powstał w 1987 roku w Związku Radzieckim, znany również pod kryptonimem Alligator, stanowi rozwinięcie jednomiejscowej konstrukcji Kamowa Ka-50. Jest to jedna z ciekawszych konstrukcji, jaka znajduje się w wyposażeniu Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej. Analizując możliwości śmigłowca i wy-korzystania go na polu walki, należy wspomnieć, że do jego głównych zadań będzie należało wykrywa-nie i niszczewykrywa-nie pojazdów pancernych przeciwnika ze stosunkowo bezpiecznej odległości (5–10 km od celu). Ma to pozwolić uniknąć wejścia w strefę obro-ny przeciwlotniczej przeciwnika. Poza tymi zadania-mi może być angażowany w bezpośrednią walkę ze śmigłowcami bojowymi oraz samolotami szturmo-wymi przeciwnika.
Użycie przez Rosjan w ćwiczeniach różnego typu śmigłowców wskazuje, że poza ich działaniami, ma-jącymi zaskoczyć przeciwnika w organizowanych zasadzkach, mogą one również przewozić i desanto-wać niewielkie grupy żołnierzy, którzy mogą wyko-nywać zadania rozpoznawcze, dywersyjne, specjalne bądź o charakterze nieregularnym.
EWOLUCJA UŻYCIA
W 1983 roku pułkownik B. Nestow w czasopi-śmie „Awiacja i Kosmonawtika” tak opisał działa-nie śmigłowców: Szyk bojowy składałby się z dwóch śmigłowców spełniających rolę czynnika przeszuku-jącego i uderzeniowego oraz jednego śmigłowca
za-Opracowanie własne przy współudziale Moniki Gąszczyk.