Charakter zawodu .1 Profesjonalizacja .1 Profesjonalizacja

Zawód radcy prawnego, podobnie jak zawód adwokata, stanowi profesję. Proces profesjonalizacji, czyli nabierania przez dany zawód cech profesji, składa się z wielu etapów, które mogą występować w różnej kolejności. Są to:

1) wykonywanie zawodu w pełnym wymiarze czasu pracy, 2) zawód jako jedyne źródło dochodu,

3) wymóg posiadania przygotowania do wykonywania zawodu uzyskanego w szkole zawodowej lub praktykowanie u mistrza,

4) wymóg posiadania wykształcenia wyższego,

5) powstanie organizacji zrzeszającej członków zawodu, 6) wymóg uzyskania licencji na wykonywanie zawodu, 7) skodyfikowanie zasad etyki zawodowej.⁹¹

Zawód radcy prawnego przeszedł proces profesjonalizacji szybciej niż zawód adwokata.92

Jest to także zawód zaufania publicznego. Bardzo istotne jest zaufanie, jakim klient powinien móc darzyć radcę prawnego. Maksymalizacja zysku z udzielanych świadczeń ograniczana jest przez normy etyczne oraz praworządność. Natomiast do prawidłowego i odpowiedniego jakościowo świadczenia usług przez radcę prawnego wymagane jest odpowiednie wykształcenie oraz ciągłe doskonalenie kompetencji. Powyższe oznacza, że kluczową zasadą uregulowania statusu radców prawnych jest zaufanie, co przekłada się na obowiązek takiego ukształtowania tego statusu oraz zasad wykonywania zawodu, aby chronić i wzmacniać

89 Dz.U. 1963 nr 57 poz. 309.

90 Dz. U. 1982 Nr 19, poz. 145.

91

P. Łabieniec, Praktyka adwokacka i praktyka radcy prawnego jako profesje (w:) M. Król (red.), Etyka

adwokacka i radcowska. Komentarz, orzecznictwo, kazusy i opinie, C.H. Beck 2017, s. 4.

-40-

faktyczne stosunki zaufania, jakie istnieją w relacjach prawnik-klient, a także społeczeństwo-zawody prawnicze.⁹³

1.2.2.2 Zawód zaufania publicznego

Zgodnie z art. 17 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.⁹⁴:

W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. Zawód radcy prawnego

zalicza się do kategorii zawodów zaufania publicznego.95

Są to zawody, których przedstawiciele zobowiązani byli tradycyjnie do składania przysięgi (profesio), zobowiązującej do tego, że możliwości, uzyskane dzięki pełnieniu określonej funkcji i podejmowaniu się danego zajęcia, wykorzystają właściwie.96

Należy wskazać na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 29 maja 2001 r. w sprawie o sygn. akt I CKN 1217/98⁹⁷, zgodnie z którym: W ocenie Sądu

Najwyższego status taki [zawodu zaufania publicznego] może nadawać samorządowi zawodowemu tylko ustawa, jak to ma miejsce w przypadku samorządu notariuszy (ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie, Dz. U. Nr. 22, poz. 91).

Status zawodu zaufania publicznego wiąże się z ponadprzeciętnymi oczekiwaniami etycznymi, których wypełnianie służy zarówno interesom przedstawicieli danego zawodu, ich klientów oraz ogólnym względom dobra publicznego, co wiąże się z faktem, iż radcom prawnym powierza się istotną rolę i funkcję społeczną.98

Powyższe wynika z tego, że zawód radcy prawnego polega na obsłudze osobistych potrzeb ludzkich, do czego konieczne jest przyjmowanie informacji związanych z życiem osobistym i odpowiednia organizacja funkcjonowania zawodu w taki sposób, aby zapewnić właściwe dla interesów jednostki wykorzystanie tych wiadomości.99

93 P. Skuczyński, Etyka…, s. 36. 94 Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483. 95

Innymi zawodami zaliczanymi do tej kategorii są lekarz, pielęgniarka, aptekarz, psycholog.

96 T. Pietrzykowski, Etyka i deontologia zawodowa (w:) A. Bereza (red.) Zawód radcy prawnego. Historia

zawodu i zasady jego wykonywania, Warszawa 2015, s. 267.

97 Wyrok SN z dnia 29 maja 2001 r. w sprawie o sygn. akt I CKN 1217/98, publ. OSNC 2002/1/13.

98 T. Pietrzykowski, Etyka …, s. 269.

99

W. Bujko, Zawód radcy prawnego i samorząd zawodowy radców prawnych w orzecznictwie Trybunału

Konstytucyjnego (w:) A. Bereza (red.) Zawód radcy prawnego. Historia zawodu i zasady jego wykonywania,

-41-

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 18 lutego 2004 r. w sprawie o sygn. akt: P 21/02 wskazał za P. Sarneckim100, że: od zawodów kwalifikowanych jako „zawody zaufania

publicznego" społeczeństwo oczekuje spełnienia wymogu „posiadania bardzo wysokich umiejętności fachowych, zwykle ukończenia wyższych studiów oraz odbycia dalszych szkoleń".101

W tym samym wyroku Trybunał podniósł także, że obowiązek należytego wykonywania zawodu zaufania publicznego obejmuje nie tylko indywidualnych

przedstawicieli tego zawodu, lecz także działania zbiorowe gremiów samorządowych.

Cześć doktryny stoi na stanowisku, że samorząd zawodu zaufania publicznego może zajmować się również działalnością niezwiązaną z wykonywaniem zadań publicznych.102

Przeciwne stanowisko zajmuje B. Sołtys, który wskazuje, że jedynym celem, w jakim tworzone są wyżej przywołane samorządy jest reprezentowanie osób wykonujących zawód zaufania publicznego oraz nadzór nad należytym wykonywaniem tych zawodów wyłącznie w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony, co oznacza, że nie jest możliwe prowadzenie przez takie samorządy działalności niezwiązanej z wykonywaniem zadań publicznych.¹⁰³

1.2.2.3 Wolny zawód

Jak wskazywano już powyżej, zawód radcy prawnego jest także zawodem wolnym. Należy jednak podkreślić, że niezależność radców w kontekście relacji z klientami nie jest absolutna. W związku z faktem, iż wykonywanie zawodu przez radców staje się coraz bardziej zbliżone do świadczenia usług, a proces komercjalizacji usług prawniczych postępuje, coraz istotniejsze staje się branie pod uwagę subiektywnej opinii klienta, a także jego potrzeb i interesów, które winny być profesjonalnie ocenione przez świadczącego usługę prawnika. Krytyce podlega zarówno relacja paternalistyczna, jak i uległość radcy prawnego wobec klienta, co sugeruje, że najlepszym rozwiązaniem dla obydwu stron jest współpraca na zasadzie dialogu.¹⁰⁴ Innymi istotnymi płaszczyznami, na tle których rysuje się niezależność profesji radców prawnych, są niezależność od innych przedstawicieli tego zawodu oraz niezależność od państwa.

100 P. Sarnecki, Pojęcie zawodu zaufania publicznego (art. 17 ust. 1 Konstytucji) na przykładzie adwokatury (w:) L. Garlicki (red.), Konstytucja, wybory, parlament, Warszawa 2000, s. 157.

101 Wyrok TK z dnia 18 lutego 2004 r. w sprawie o sygn. akt: P 21/02, publ. OTK-A 2004/2/9.

102 Por. M. Tabernacka, Zakres wykonywania zadań publicznych przez organy samorządów zawodowych, Wrocław 2007.

103

B. Sołtys, Komentarz do art. 1 (w:) T. Scheffler (red.) Ustawa… .

-42- 1.2.2.4 Zawód regulowany

Podkreślenia wymaga, że usługi prawnicze świadczone przez radców prawnych105

tworzą tzw. regulowany rynek usług prawniczych oparty na uprawnieniach zawodowych. Równolegle funkcjonuje jednakże rynek nieuregulowanych usług prawniczych, w ramach którego świadczone mogą być jedynie usługi niezastrzeżone do wyłącznej kompetencji zawodów uprawnionych do świadczenia usług na rynku regulowanym – w oparciu o zasadę wolności gospodarczej, a także swobody umów. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego do istoty zawodu adwokata i radcy prawnego należą czynności z zakresu reprezentacji prawnej przed organami wymiaru sprawiedliwości.106

Obecnie rynek nieregulowany rozwija się dynamicznie, co spowodowane jest dostępem do kapitału, organizacji i technologii nieosiągalnych na rynku regulowanym ze względu na obowiązek osobistego świadczenia pracy przez przedstawicieli uprawnionych zawodów.107

Istotną przeszkodę dla rozwoju tego rynku stanowił art. 59 § 1 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń108, który stanowił, że: Kto wykonuje czynności zawodowe, nie mając

wymaganych do tego uprawnień lub przekraczając swe zawodowe uprawnienia albo wbrew zakazowi organu państwa podlega, karze grzywny. Został on jednak uznany za niezgodny z

Konstytucją RP przez to, że nie zachowywał wymaganej precyzji określenia znamion czynu zagrożonego karą.109

Co istotne, podmioty świadczące usługi na rynku nieregulowanym nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej, nadzorowi organów samorządu zawodowego, stojącego na straży norm etycznych, które także nie obowiązują tych usługodawców. Oznacza to, że osoby takie nie muszą posiadać kwalifikacji właściwych dla profesjonalnych podmiotów zajmujących się świadczeniem usług prawniczych, nie podnoszą stale poziomu swoich umiejętności. Brak nadzoru nad świadczeniem takich usług powoduje, że ich jakość nie jest niczym gwarantowana, a w przypadku popełnienia błędu bądź nieetycznego zachowania takiego podmiotu nie jest możliwe wyciągnięcie żadnych konsekwencji dyscyplinarnych. Z jednej strony tworzy to ryzyko dla potencjalnych odbiorców tych usług. Należy jednakże wskazać, że stanowi to także źródło nieuczciwej

105 A także adwokatów, doradców podatkowych, rzeczników patentowych i notariuszy.

106 Wyrok TK z dnia 26 listopada 2003 r. w sprawie o sygn. akt: SK 22/02, publ. OTK-A 2003/9/97.

107

B. Sołtys, Komentarz do art. 1 (w:) T. Scheffler (red.) Ustawa… .

108

Dz.U. 1971 nr 12 poz. 114.

-43-

konkurencji wobec profesjonalistów uprawnionych do świadczenia usług prawniczych na rynku regulowanym.

W związku z powyższym w doktrynie postuluje się rozdzielenie rynków regulowanego i nieregulowanego oraz wyważenie pomiędzy nimi właściwych proporcji poprzez przypisanie usług prawniczych sensu stricto (wymagających przeprowadzenia subsumpcji stanu faktycznego pod ogólną normę prawną) do wyłącznej kompetencji zawodów regulowanych oraz zliberalizowanie samego rynek regulowanego. W odniesieniu do rynku nieregulowanego postulowane jest jego częściowe unormowanie w celu utworzenia swoistego rynku czynności pomocniczych, służących optymalizacji usług świadczonych na rynku regulowanym.110

Stanowisko w tym zakresie zajął także Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 19 kwietnia 2006 r. w sprawie o sygn. akt: K 6/06¹¹¹, wskazując, że: ustawodawca winien

otworzyć możliwość świadczenia pomocy prawnej w ograniczonym zakresie przez osoby, które legitymują się ukończeniem wyższych studiów prawniczych i uzyskały tytuł zawodowy magistra prawa.112