Obowiązek zachowania poufności

Solicitor ma generalny obowiązek zachowania poufności informacji uzyskanych od

klienta - zarówno w trakcie obowiązywania umowy o obsługę prawną, jak i po jej rozwiązaniu. Obowiązek ten może być inkorporowany w umowie, jednakże nawet w braku odpowiednich postanowień w tym zakresie, zachowanie solicitora musi odpowiadać obowiązującym standardom.607

Relacja między solicitorem a jego klientem opiera się na zaufaniu do pełnomocnika i stanowi ona stosunek powierniczy. Obowiązek solicitora polegający na zachowaniu lojalności wobec interesu jego klienta i obowiązku poszanowania jego zwierzchnictwa ma swoje korzenie właśnie w powierniczym charakterze relacji pomiędzy solicitorem a jego klientem.608

Obowiązek zachowania poufności jest ściśle powiązany z tzw. Legal Professional

Privilege, czyli anglosaskim odpowiednikiem tajemnicy zawodowej. Wyróżnia się dwa jej

rodzaje – jeden obowiązuje w sferze przedprocesowej, drugi natomiast w sferze procesowej. Pierwszy przypadek, określany jako przywilej porady prawnej, obejmuje wszystkie informacje, jakie klient przekazuje pełnomocnikowi - i vice versa - w celu uzyskania - bądź udzielenia - porady prawnej na etapie poprzedzającym wystąpienie z roszczeniem do sądu. Drugi rodzaj stanowi przywilej procesowy, który ma zastosowanie do informacji przekazywanych pomiędzy klientem i jego pełnomocnikiem a osobami trzecimi oraz treści pism i dokumentów przygotowanych na potrzeby postępowania sądowego, a celem tego rodzaju przywileju jest porada prawna powiązana z bądź wspomagająca proces sądowy.609

606 M. Davies, Solicitors’…, s. 74.

607 W. Flenley, T. Leech, Solicitors’…, s. 277. Szerzej na temat obowiązku zachownia poufności: R. O’Dair,

Legal Ethics. Text and Materials, Cambridge University Press 2001, s. 247-288.

608

Hilton v Barker, Booth and Eastwood: HL 3 Feb 2005.

-171-

Zgodnie z uregulowaniami zawartymi w Rozdziale IV Solicitors’ Code of Conduct 2011, solicitor ma obowiązek zachowywać poufność interesów klientów, chyba że ich ujawnienie jest wymagane lub dozwolone przez prawo lub klient udzielił na to zgodę.610

W

sytuacji, gdy występuje sprzeczność pomiędzy obowiązkiem zachowania poufności wobec jednego klienta, a obowiązkiem ujawnienia informacji innemu, pierwszeństwo ma obowiązek zachowania poufności.611

W sprawie Prince Jefri Bolkiah v KPMG (A Firm)⁶¹² podkreślono, że w sytuacji, gdy

solicitor decyduje się na reprezentowanie nowego klienta, który ma lub może mieć interes

sprzeczny z interesami byłego klienta tego pełnomocnika, należy zachować szczególną ostrożność. Lord Hope of Craighead wskazał, że w takiej sytuacji były klient ma prawo do ochrony sądu, jeżeli udowodni, że działający w jego imieniu solicitor otrzymał poufne informacje, które są istotne dla sprawy, w której działa obecnie, a informacje te są sprzeczne z interesem byłego klienta i jednocześnie korzystne dla klienta nowego. Były klient może ubiegać się o podjęcie przez solicitora środków zapewniających, że nie zostanie on narażony na nieostrożne, nieumyślne lub niedbałe ujawnienie informacji nowemu klientowi przez samego solicitora, jego wspólników, pracowników lub jakąkolwiek inną osobę, za której czyny odpowiada pełnomocnik.

Jak wskazano w R v Derby Magistrates' Court, ex p B⁶¹³, klient musi mieć pewność, że to, co powie swojemu pełnomocnikowi w tajemnicy, nigdy nie zostanie ujawnione bez jego zgody: Przywilej profesji prawnej jest więc czymś więcej niż zwykłą regułą dowodową,

ograniczoną w stosowaniu do faktów konkretnego przypadku. Jest to podstawowy warunek, na którym opiera się wymiar sprawiedliwości jako całość.

610 Outcome 4.1. Solicitors’ Code of Conduct 2011.

611 Outcome 4.3. Solicitors’ Code of Conduct 2011.

612

Prince Jefri Bolkiah v KPMG (A Firm) Times 20-Apr-1999, [1998] UKHL 52, [1999] 2 AC 222, [1999] 1 All ER 517, [1999] 2 WLR 215. Szerzej na temat tej sprawy: A. Mitchell, Chinese Walls in Brunei: Prince Jefri

Bolkiah v. KPMG, University of New South Wales Law Journal, The Volume 22 Issue 1 (Apr 1999); J.

Griffiths-Baker, Serving Two Masters: Conflicts of Interest in the Modern Law Firm, Hart Publishing 2002, s. 35-43; A. Boon, Lawyers’ ethics and professional responsibility, Hart Publishing, Oxford and Portland, Oregon 2015, s. 193.

-172- 5.7.Szkoda

5.7.1. Utrata szansy (loss of chance)

Problematyka utraty szansy dotyczy zarówno roszczeń z tytułu naruszenia umowy, jak i czynów niedozwolonych. Pojawia się w sprawach, w których nieprawidłowe działanie jednego podmiotu pozbawiło inny podmiot możliwości uzyskania świadczenia, wystąpienia na drogę sądową czy też uniknięcia straty. Konieczne jest wtedy dokonanie oceny hipotetycznej sytuacji, jaka miałaby miejsce przy założeniu, że do naruszenia nie doszło.

Ten rodzaj szkody jest jednym z najczęściej występujących w przypadku sporów przeciwko solicitorom, a poszkodowani klienci zazwyczaj podnoszą, że w wyniku niezachowania należytej staranności w wykonywaniu obowiązków zawodowych przez przedstawiciela tego zawodu zostali oni pozbawieni szansy na dochodzenie roszczenia przed sądem, obronę przed roszczeniem strony przeciwnej, zawarcie ugody czy uzyskanie rezultatu korzystniejszego niż ten, który wystąpił w konsekwencji działań solicitora lub polegania klienta na treści porady prawnej, jaką uzyskał od pełnomocnika.614

Zachowanie solicitora, które może doprowadzić do wyżej wskazanych rezultatów to najczęściej dopuszczenie do przedawnienia roszczenia lub odrzucenia pozwu/wniosku, etc.

W sprawie Kitchen v Royal Airforce Association⁶¹⁵ wskazano, że w przypadku sprawy dotyczącej utraty szansy, właściwa jest nie weryfikacja tego, co mogłoby się zdarzyć, bazując na prawdopodobieństwie, a stwierdzenie, czy powód utracił rzeczywistą lub znaczącą szansę, a nie szansę spekulacyjną czy fantazyjną. Podkreślono także, że jeżeli powód wykaże przed sądem, że miałby szansę na osiągnięcie sukcesu, wtedy to sąd ocenia taką perspektywę, biorąc pod uwagę trudności, jakie należałoby przezwyciężyć, aby taki rezultat osiągnąć.

W sprawie Allied Maples v Simmons & Simmons⁶¹⁶ uznano natomiast, że powód powinien wykazać, bazując na prawdopodobieństwie, że sam podjąłby takie działanie, które wiązałoby się dla niego z osiągnięciem korzyści lub uniknięciem straty. Zatem wykazanie istnienia związku przyczynowego między zaniedbaniem pozwanego a domniemaną szkodą powoda zależy od tego, co powód i pozwany byliby zrobili w przypadku wydarzeń, które w rzeczywistości nie miały miejsca, ale mogły nastąpić.

614

W. Flenley, T. Leech, Solicitors’…, s. 624.

615

Kitchen v Royal Airforce Association [1958] 1 WLR 563, [1958] 2 All ER 241.

-173-

Podsumowanie zasad obowiązujących w niniejszych sprawach opracował Lord Simon Brown w sprawie Mount v Barker Austin⁶¹⁷, gdzie ustalono następujące reguły:

1) na powodzie spoczywa ciężar w zakresie udowodnienia, że w konsekwencji utraty szansy na dochodzenie roszczenia utracił coś wartościowego, tj. że roszczenie ma rzeczywistą i istotną, a nie tylko znikomą perspektywę sukcesu;

2) na pozwanym spoczywa ciężar wykazania, że powód nie utracił nic w wyniku jego zaniedbania - to znaczy, że niedbalstwo pozwanego samo w sobie nie spowodowało straty powoda;

3) wszelkie trudności napotkane przez sąd podczas weryfikacji skuteczności pierwotnego roszczenia powoda winny być brane pod uwagę raczej na niekorzyść solicitora, a nie powoda;

4) jeżeli sąd dojdzie do wniosku, że szanse powoda na powodzenia pierwotnego roszczenia są więcej niż nikłe, powinien zweryfikować taką szansę, zachowując realistyczne podejście i uwzględniając fakt, że to z powodu solicitora klient utracił pierwotną możliwość poddania takiego roszczenia ocenie sądu.618

5.7.2. Czysta szkoda ekonomiczna (pure economic loss)

Specyficznym rodzajem szkody w angielskim systemie prawnym jest pure economic

loss, czyli tzw. czysta szkoda ekonomiczna. Jej cechami charakterystycznymi są: brak więzi

kontraktowej pomiędzy poszkodowanym a sprawcą szkody; brak naruszenia praw poszkodowanego chronionych erga omnes; fakt, że konsekwencją zachowania sprawcy nie jest uszczerbek na zdrowiu ani zniszczenie mienia poszkodowanego.⁶¹⁹

Z pure economic loss mamy do czynienia, np. w sytuacji, w której rodzina utraciła źródło dochodu z powodu śmierci głównego żywiciela w wypadku – w takim przypadku szkodę na osobie ponosi zmarły, a nie jego rodzina620. Innym przykładem jest szkoda, jaką poniesie

617 Mount v Barker Austin [1998] EWCA Civ 277, (1998) PNLR 493.

618 M. Davies, Solicitors’…, s. 263.

619

M. Mikołajewicz, Problematyka pure economic loss ze szczególnym uwzględnieniem szkody wyrządzonej

przez adwokata, Wiadomości Ubezpieczeniowe 2/2010, s. 90.

-174-

przedsiębiorstwo, któremu odcięto energię elektryczną na skutek prac wykopowych wykonywanych przez innego przedsiębiorcę.621

Dochodzenie naprawienia tego rodzaju szkody nie było możliwe w sprawach dotyczących zaniedbań do dnia, w którym zapadło rozstrzygnięcie w sprawie Hedley Byrne & Co Ltd v Heller & Partners Ltd⁶²². Do tego momentu rekompensaty za tego typu uszczerbek poszkodowany mógł się domagać jedynie w ramach kontraktowego reżimu odpowiedzialności.

Ten rodzaj szkody jest charakterystyczny dla spraw przeciwko solicitorom, ponieważ szkodę spowodowaną udzieleniem wadliwej pomocy prawnej ponosi często osoba trzecia, która nie jest objęta stosunkiem umownym łączącym pełnomocnika i klienta.623

Jedną ze spraw, w których wystąpiła pure economic loss jest omawiany wyżej White v Jones624

, w którym przez błąd solicitora dotyczący testamentu jego klienta, szkodę poniosła osoba trzecia, tj. spadkobierca.

Co istotne, co do zasady, szkoda taka zgodnie z non-recovery rule nie podlega kompensacie, a wyjątkiem od tej reguły są właśnie przypadki udzielenia wadliwej pomocy prawnej.⁶²⁵

5.8.Odszkodowanie

Angielskie prawo nie dopuszcza koncepcji nieograniczonej odpowiedzialności za wszelkie konsekwencje niezachowania należytej staranności przez sprawcę naruszenia – czynnikami ograniczającymi są przewidywalność szkody oraz warunek, aby nie była ona zbyt odległa.

W sprawie Livingstone v Rawyards Coal Co⁶²⁶ wskazano, że, co do zasady, gdy uszczerbek ma zostać wyrównany za pomocą odszkodowania, przy rozliczaniu sumy pieniężnej, która ma zostać wypłacona w celu naprawienia szkód, powinno się jak najdokładniej odtworzyć taką sumę, która pozwoli stronie poszkodowanej znaleźć się w takiej samej sytuacji, w jakiej znajdowałaby się, gdyby nie poniosła szkody.

621 Spartan Steel and Alloys Ltd v Martin & Co Ltd [1973] QB 27.

622 Hedley Byrne & Co Ltd v Heller & Partners Ltd [1964] AC 465.

623 M. Mikołajewicz, Problematyka…, s. 90.

624

White v Jones [1995] UKHL 5, [1995] 2 AC 207, [1995] 1 All ER 691.

625

M. Mikołajewicz, Problematyka…, s. 88.

-175-

Odszkodowanie należy się stronie poszkodowanej niezależnie od tego, czy wystąpiła ona z roszczeniem w ramach reżimu kontraktowego, czy czynów niedozwolonych.627

W przypadku naruszenia umowy należne jest odszkodowanie, który pod racjonalnym i sprawiedliwym względem odpowiadałoby temu, które stanowiłoby naturalną - zgodną z normalnym biegiem rzeczy – konsekwencję naruszenia takiej umowy lub też sumie, którą na taką ewentualność mogłyby mieć na uwadze strony w momencie sporządzania umowy.628

Odszkodowanie przysługuje jednakże wyłącznie za szkodę, która była możliwa do przewidzenia na etapie zawierania umowy.⁶²⁹

5.8.1. Świadome wprowadzenie w błąd

W sprawach dotyczących świadomego wprowadzenia w błąd (fraudulent

misrepresentation)⁶³⁰, w zakresie ustalania odszkodowania stosuje się siedem zasad opracowanych przez Lorda Browne-Wilkinsona w sprawie Smith New Court Securities Ltd v Scrimgeour Vickers (Asset Management) Ltd⁶³¹, zgodnie z którymi:

1) pozwany jest zobowiązany do naprawienia wszelkich szkód wynikających bezpośrednio z transakcji;

2) przewidywalność szkody nie ma znaczenia;

3) powód może odzyskać zapłaconą cenę w pełnej wysokości, jednakże należy pomniejszyć ją o wszelkie korzyści, jakie uzyskał z transakcji;

4) co do zasady wyżej wskazane korzyści obejmują zmiany ceny rynkowej rzeczy, ale zasada ta nie ma na celu powstrzymania przed osiągnięciem pełnej rekompensaty; 5) zasada wskazana w punkcie 4 nie ma zastosowania, w przypadku, gdy wprowadzenie strony w błąd utrzymuje się już po nabyciu przez nią danego aktywa, skłaniając ją do jego zatrzymania, a także w sytuacji, gdy z powodu oszustwa strona „utknęła” z daną rzeczą;

627

Chester v Afshar (2004) 4 All ER 587, HL.

628 Hadley v Baxendale [1854] EWHC J70.

629 Victoria Laundry (Windsor) Ltd v Newman Industries Ltd (1949) 2 KB 528, CA.

630 Jest to czyn niedozwolony polegający na podaniu osobie fałszywej informacji, co powoduje, że zawiera ona umowę bądź ją do tego skłania.

631

Smith New Court Securities Ltd v Scrimgeour Vickers (Asset Management) Ltd [1996] UKHL 3; [1997] AC 254; [1996] 4 All ER 769; [1996] 3 WLR 1051. Zasady wskazane w niniejszej sprawie stanowią rozwinięcie stanowiska zawartego w Doyle v Olby (Ironmongers) Ltd (1969) 2 All ER 119, [1969] 2 QB 158.

-176-

6) powodowi przysługuje rekompensata z tytułu strat wynikowych;

7) powód powinien podjąć wszelkie racjonalne kroki w celu złagodzenia szkody od momentu, w którym zdał sobie sprawę z oszustwa.

5.8.2. Odszkodowanie za cierpienia psychiczne

Co do zasady, w przypadku spraw przeciwko profesjonalnym pełnomocnikom odszkodowanie za cierpienia psychiczne nie przysługuje. Powyższe wynika z generalnej zasady wykluczającej dochodzenie naprawienia tego rodzaju szkód w przypadku naruszeń umowy oraz leżącego u podstaw tej reguły założenia, które jest także aktualne w przypadku czynów niedozwolonych, a mianowicie, że podmiot działający w sferze komercyjnej winien się spodziewać, że może go spotkać ze strony kontrahenta nielojalność w postaci naruszenia postanowień umowy.632

Jak wskazano w sprawie Watts v Morrow⁶³³ jedynym wyjątkiem od wyżej wskazanej zasady jest sytuacja, w której przedmiotem umowy jest sprawienie przyjemności, umożliwienie relaksu, osiągnięcia spokoju umysłu lub zapobiegnięcie czynnikom w tym przeszkadzającym.

W zakresie sporów przeciwko pełnomocnikom kwestia rekompensaty za krzywdę pojawiła się w sprawie Hamilton Jones v David & Snape (a firm)634, w której powódka dochodziła odszkodowania za cierpienia psychiczne wynikające z utraty dzieci. Krzywda spowodowana była zaniedbaniem pełnomocnika, który został przez nią wynajęty w celu prowadzenia sprawy dotyczącej właśnie opieki nad dziećmi, a jego brak staranności przyczynił się do wywiezienia dzieci z kraju.

Natomiast w sprawie Hayes v Dodd⁶³⁵ sąd nie przyznał odszkodowania za cierpienia psychiczne, mimo że wynikiem zaniedbania solicitora było zamknięcie działalności jego klienta. Przyczyną niedopuszczenia do naprawienia szkody niemajątkowej w przypadku zawierania umów handlowych jest nie tylko kwestia zbytniego „oddalenia” szkody (remoteness), ale także przyjęcia takiej polityki (policy) przez sądy.

632 M. Davies, Solicitors’…, s. 418-419.

633

Watts v Morrow [1991] 1 WLR 1421.

634

Hamilton Jones v David & Snape (a firm) Gazette 29-Jan-2004, [2004] 1 WLR 924, [2004] 1 All ER 657.

-177- 5.8.3. Zwrot wynagrodzenia

Klientowi przysługuje zwrot wynagrodzenia uiszczonego na rzecz pełnomocnika, jeżeli tamten nie zachował należytej staranności, a wykonana przez niego praca nie jest użyteczna. Jak wskazano w sprawie Hill v Featherstonhaugh636

: Są dwa przypadki, w których

dochodzenie zwrotu wynagrodzenia za pracę jest wykluczone: pierwszy, kiedy praca, która jest użyteczna została wykonana nieumiejętnie; drugi, kiedy praca, która jest nieużyteczna dla konkretnego celu, ale została wykonana umiejętnie.

W dokumencie Cywilnoprawna odpowiedzialność profesjonalnego pełnomocnika za błąd (Stron 170-177)