Charakter zobowiązania – starannego działania czy rezultatu

Kwestią istotną w kontekście powyższych rozważań jest określenie charakteru zobowiązania łączącego profesjonalnego pełnomocnika z jego klientem, a mianowicie –

-65-

rozstrzygnięcie, czy będzie to zobowiązanie starannego działania czy rezultatu.206

Podział ten ma podstawowe znaczenie dla oceny, czy dłużnik należycie spełnił świadczenie, a jego kryterium wynika z treści stosunku zobowiązaniowego.207

Z zobowiązaniem starannego działania mamy do czynienia w przypadku, gdy: (…)

osiągnięcie rezultatu określonego w celu zawarcia umowy uzależnione jest także od innych, mających nastąpić zdarzeń oraz czynników zewnętrznych, leżących poza oddziaływaniem dłużnika(…). W zobowiązaniach starannego działania podjęcie przez dłużnika wymaganych czynności przy zachowaniu wiążącego go stopnia staranności oznacza, że dłużnik wykonał zobowiązanie, pomimo iż nie osiągnięto określonego celu umowy.208

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 31 stycznia 2017 r. w sprawie o sygn. akt: I UK 488/15 podkreślił, że kwalifikowanie zobowiązań jako umów starannego działania winno mieć racjonalne granice, a czynnikiem decydującym dla rozstrzygnięcia będzie nie nazwa umowy (czy to dzieło, czy zlecenie), lecz jej przedmiot, który w przypadku zobowiązania starannego działania będzie stanowiło wykonywanie powtarzalnych, podobnych i takich samych czynności, z reguły w ramach umowy o świadczenie usług. W takim przypadku istotna jest staranność w wykonywaniu zleconej czynności, a nie jej rezultat, jednakże nie przekłada się to na stwierdzenie, że zleceniobiorca nigdy nie wykonuje trwałego produktu.209

Jako przykład zobowiązania starannego działania doktryna wskazuje zobowiązanie zawarte w umowie o udzielenie pomocy lekarskiej lub właśnie prawnej.210

206 Szerzej na temat zobowiązań starannego działania i rezultatu: A. Machowska, Koncepcja zobowiązań

rezultatu i starannego działania i jej doniosłość dla określenia odpowiedzialności kontraktowej, KPP 2002, Nr

3; P. Laskorzyński, Ł. Kowalczyk, Zobowiązania starannego działania i rezultatu – dyskusja, Radca Prawny 2003, nr 6, s. 91-100.

207

T. Wiśniewski, Komentarz do art. 353 (w:) G. Bieniek, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia.

Zobowiązania. Tom I-II, LexisNexis 2011, LEX.

208 Wyrok SA w Lublinie z dnia 19 sierpnia 2015 r. w sprawie o sygn. akt: III AUa 404/15, LEX nr 1793861. Por. Wyrok SA w Łodzi z dnia 24 stycznia 2013 r. w sprawie o sygn. akt: III AUa 837/12, LEX nr 1293109.

209 Wyrok SN z dnia 31 stycznia 2017 r. w sprawie o sygn. akt: I UK 488/15, LEX nr 2258059.

210 T. Wiśniewski, Komentarz do art. 353 (w:) J. Gudowski, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III.

Zobowiązania. Część ogólna, WKP 2018, LEX. Tak też: tenże, Komentarz do art. 353 (w:) G. Bieniek, Komentarz…oraz A. Rzetecka-Gil, Komentarz do art. 353 (w:) Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania - część ogólna, 2011 LEX.

-66-

Zakwalifikowanie zobowiązania jako rezultatu przesądza natomiast o tym, że dłużnik powinien uzyskać oznaczony od początku, sprecyzowany rezultat.211

Wskazuje się, że co do zasady ze zobowiązaniem rezultatu mamy do czynienia w przypadku umowy o dzieło.212

Rodzaj umowy zawieranej przez klienta z pełnomocnikiem oraz przedmiot świadczenia tego ostatniego będą miały swoje odzwierciedlenie w ocenie, czy zobowiązanie profesjonalisty stanowi zobowiązanie starannego działania czy rezultatu.

Należy wskazać, że w większości przypadków przedmiotem umowy zawartej przez klienta z jego pełnomocnikiem będzie zobowiązanie starannego działania, co wynika z faktu, iż rezultat, jaki pragnie osiągnąć klient uzależniony jest nie tylko od działań wynajętego przez niego profesjonalisty, ale także podmiotów trzecich, takich jak sędzia, czy kontrahent. W związku z powyższym, należy podkreślić, że ani radca prawny, ani adwokat nie zobowiązuje się do uzyskania dla klienta konkretnego rozstrzygnięcie sądowego w procesie. Dokłada jedynie należytej staranności o mierze właściwej profesjonalnemu charakterowi prowadzonej przez niego działalności, aby możliwie jak najdokładniej zrealizować i jak najkorzystniej przedstawić interes oraz stanowisko swojego klienta w sprawie.

Z inną sytuacją będziemy mieli do czynienia w przypadku, gdy umowa łącząca strony będzie miała właściwości umowy o dzieło213, tj. w przypadku, gdy pełnomocnik zobowiąże się do sporządzenia na rzecz klienta określonego projektu umowy lub opinii prawnej. Należy jednakże wskazać, że w przypadku opracowywania opinii prawnej nie dotyczy to obowiązku sporządzenia opinii o określonej treści, lecz sporządzenia opinii dotyczącej konkretnej kwestii wskazanej przez klienta z zachowaniem należytej staranności w trakcie analizy rozpatrywanego zagadnienia prawnego. W przypadku, gdy profesjonalista zobowiąże się do sporządzenia konkretnego dokumentu spełniającego potrzeby klienta, tj. projektu umowy lub oświadczenia o określonej treści, będziemy mieli do czynienia z zobowiązaniem rezultatu, tj.

211

A. Rzetecka-Gil, Komentarz do art. 353 (w:) Kodeks… .

212

Innymi słowy, każda umowa o dzieło jest umową rezultatu, natomiast nie każda umowa rezultatu jest umową

o dzieło. (Wyrok SA w Szczecinie z dnia 10 marca 2016 r. w sprawie o sygn. akt: III AUa 511/15, LEX nr

2109597). Szerzej na temat umowy o dzieło: A. Doliwa, Zobowiązania…, s. 281-287.

213 Szerzej na temat umowy o dzieło: W. Wyrzykowski, Komentarz do art. 627 (w:) M. Fras, M. Habdas (red.)

Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Zobowiązania. Część szczególna (art. 535-764(9)), WKP 2018, LEX; P.

Księżak, Kodeks cywilny. Wybór orzecznictwa. Komentarz orzeczniczy, Wolters Kluwer 2015, LEX; G. Kozieł,

Komentarz do art. 627 (w:) A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania - część szczególna, LEX 2014.

-67-

zobowiązanie zostanie spełnione dopiero, gdy dany projekt zostanie sporządzony i będzie miał wskazane przez klienta właściwości.214

W praktyce powyższy podział ma także istotne znaczenie w kontekście ciężaru dowodu.²¹⁵ W doktrynie wskazuje się, że nie ma różnicy pomiędzy ciężarem dowodu w przypadku zobowiązań starannego działania i rezultatu.216

Jednakże, w związku z faktem, iż to na kliencie pełnomocnika spoczywa ciężar udowodnienia, że nie wywiązał się on z podjętych przez niego obowiązków, w przypadku zobowiązania rezultatu sytuacja procesowa klienta jest dużo bardziej uproszczona niż w przypadku zobowiązania starannego działania, kiedy to należy wykazać, jakie działania pełnomocnika składałyby się na właściwą profesjonaliście miarę staranności i które z nich zostały przez niego zaniechane bądź nieprawidłowo zrealizowane.