Naruszenie obowiązku opieki

Dla ustalenia, że doszło do naruszenia obowiązku opieki konieczne jest weryfikacja zachowania sprawcy w kontekście zachowania „rozsądnego (racjonalnego) człowieka”582

. W przypadku profesjonalistów stosuje się tzw. Bolam test, czyli weryfikuje się kryteria ustalone w sprawie Bolam v Friern Hospital Management Committee.⁵⁸³ W sprawie tej wskazano, że ustalenie, że w danej sprawie doszło do zaniedbania polega na stwierdzeniu, że pozwany nie zachował się w sposób, w jaki zachowałby się racjonalny człowiek w danych okolicznościach, bądź wręcz przeciwnie – czynu, jakiego dokonał pozwany, nie dopuściłby się racjonalny człowiek. Jeżeli takie zachowanie pozwanego spowodowało szkodę, wtedy poszkodowany posiada przeciwko niemu roszczenie. Podkreślono jednocześnie, że w przypadku, gdy sytuacja wymaga wykazania się jakąś specjalną umiejętnością bądź kompetencją, tj. gdy mamy do czynienia z profesjonalistą, zachowanie pozwanego zestawia się z wzorcem przeciętnie biegłej osoby, która zawodowo zajmuje się daną czynnością czy dziedziną. Co istotne, nie wymaga się biegłości eksperckiej.

Angielskie sądy za standard należytej staranności w przypadku solicitorów przyjęły ten właściwy dla „racjonalnie”, przeciętnie kompetentnego członka tej grupy zawodowej, a więc w celu ustalenia, że miało miejsce naruszenie obowiązku opieki przez solicitora, konieczne jest uzyskanie odpowiedzi na pytanie, co zrobiłby przeciętny profesjonalny pełnomocnik w granicach otrzymanych od klienta instrukcji.584

581 Clarke v Bruce Lance & Co. (1988) 1 WLR 881.

582

Reasonable man.

583

Bolam v Friern Hospital Management Committee [1957] 1 WLR 582.

-166-

Co istotne, wskazuje się, że błąd w osądzie nie stanowi zaniedbania, pod warunkiem, że jest to pomyłka, jakiej dopuścić mógłby się kompetentny i dobrze poinformowany przedstawiciel zawodu w trudnych okolicznościach sprawy.585

W sprawie Fletcher & Son v Jubb Booth and Helliwell⁵⁸⁶ podkreślono, że bardzo trudno określić dokładne granice, jakie miałaby wytyczać staranność i biegłość wymagane od pełnomocnika w prowadzeniu sprawy, a także precyzyjnie rozgraniczyć racjonalną staranność i biegłość i rażące niedbalstwo, gdyż jest to kwestia stopniowalna, która istnieje na pograniczu stwierdzenia, czy do naruszenia doszło, czy nie.

5.4.3. Przyczynowość

Między naruszeniem obowiązku opieki a szkodą musi istnieć związek przyczynowy, co oznacza, że powód winien wykazać, że naruszenie dokonane przez pozwanego faktycznie spowodowało uszczerbek na dobrach powoda, a szkoda nie jest zbyt odległa pod względem prawnym.⁵⁸⁷

Doktryna wskazuje, że mimo iż sprawy przeciwko solicitorom zazwyczaj rozgrywają się w ramach reżimu kontraktowego, standard należytej staranności, jaką winien zachować pełnomocnik w wykonywaniu swoich obowiązków, jest taki sam w przypadku obydwu reżimów, a mianowicie obowiązuje zaczerpnięty z prawa deliktów standard zachowania racjonalnej staranności i biegłości. W związku z powyższym, reguły dotyczące przyczynowości w obydwu przypadkach także będą tymi właściwymi dla spraw o czyny niedozwolone.⁵⁸⁸

Dla przyczynowości w przypadku reżimu kontraktowego charakterystyczne jest jednak to, że najczęściej zachowanie solicitora nie będzie bezpośrednią przyczyną szkody, jaka powstała po stronie klienta. Zazwyczaj mamy do czynienia z niedopełnieniem przez

solicitora obowiązku ochrony interesu klienta właśnie przed bezpośrednią przyczyną

uszczerbku. Konieczna jest zatem weryfikacja, czy szkoda, jaka wystąpiła w danej sprawie

585 Saif Ali v Sydney Mitchell And Co (A Firm) [1980] AC 198, [1978] 3 All ER 1033, [1978] 3 WLR 849, [1978] UKHL 6.

586

Fletcher & Son v Jubb Booth and Helliwell (1920) 1KB 270 at 280.

587

M. Davies, Solicitors’…, s. 53.

-167-

mieści się w racjonalnym zakresie zagrożeń, przed którymi solicitor miał obowiązek chronić klienta.⁵⁸⁹

W zakresie przyczynowości faktycznej, sąd ustala, co było konieczną przyczyną powstania szkody, a odbywa się to zazwyczaj za pomocą tzw. testu „gdyby nie”590, który polega na udzieleniu odpowiedzi na pytanie, czy gdyby nie miało miejsce zdarzenie A, to wystąpiłaby konsekwencja B. Jeżeli uzyskamy odpowiedź twierdzącą, oznacza to, że pomiędzy zdarzeniem A a konsekwencją B można ustalić związek przyczynowy. W sprawie Kuwait Airways Corporation v Iraqi Airways Corporation and Others wskazano, że test ten polega na weryfikacji, czy gdyby nie naruszenie obowiązku opieki przez pozwanego, to czy po stronie przeciwnej powstałaby szkoda.591

W przypadku spraw przeciwko solicitorom na szczególną uwagę zasługują te dotyczące utraty szans. Dotyczą one przypadków, w których wykazanie uszczerbku po stronie poszkodowanego klienta jest zależne od udowodnienia, co uczyniłaby osoba trzecia, zakładając, że solicitor poprawnie wywiązałby się ze swoich obowiązków. W takim przypadku sukces powoda zależy od wykazania przez niego, że zachowanie osoby trzeciej, przyjmując wyżej wskazane założenie, pozwoliłoby na uniknięcie szkody. W praktyce dotyczy to sytuacji, w których klient utracił szansę na wygranie sprawy. Kwota odszkodowania obliczana jest w następujący sposób – jeżeli klient solicitora utracił 15% szans na wygranie kwoty £100.000, to należy mu się odszkodowanie w wysokości £15.000.592

W sprawie Bristol & West Building Society v Mothew⁵⁹³ wskazano, że w przypadku, kiedy klient pozywa solicitora w związku z tym, iż tamten nie udzielił mu odpowiedniej porady prawnej, co doprowadziło do powstania szkody po jego stronie, winien on wykazać, jaka porada powinna zostać udzielona i prawdopodobieństwo, z jakim – gdyby klientowi udzielono prawidłowej porady – odstąpiłby on od konkretnej transakcji lub przystąpił do niej na innych warunkach.

Powyższa sprawa dotyczyła zaniechania po stronie solicitora. W sytuacji, gdy mamy do czynienia z błędem polegającym na nieprawidłowym działaniu, czyli np. udzieleniu złej porady prawnej lub nieprawidłowych informacji dotyczących sprawy, wystarczy, że powód

589 M. Davies, Solicitors’…, s. 57.

590 ‘But for’ test.

591

Kuwait Airways Corporation v Iraqi Airways Corporation and Others [2002] UKHL 19.

592

W. Flenley, T. Leech, Solicitors’s…, s. 101.

-168-

udowodni, że polegał na informacji uzyskanej od solicitora i gdyby nie ona to postąpiłby inaczej. Oznacza to, że nie ma konieczności wykazywania, jak postąpiłby powód, gdyby udzielono mu prawidłowej porady, co jest nieodzowne w sprawach dotyczących zaniechań.594

Drugi element niezbędny do ustalenia istnienia związku przyczynowego, to kwestia tego, aby szkoda nie była zbyt „odległa” od naruszenia pod względem prawnym (jest to tzw. koncepcja remotness). Jak wskazano w sprawie Overseas Tankship (UK) Ltd v Morts Dock and Engineering Co Ltd⁵⁹⁵ (potocznie nazywanej The Wagon Mound nr 1), w tym przypadku test polega na weryfikacji, czy wystąpienie szkody było racjonalnie przewidywalną konsekwencją naruszenia. Chociaż konieczne jest przewidzenie rodzaju szkody, jakiej mógł doświadczyć powód, nie musi on wykazywać, że dokładny zakres czy sposób jej wystąpienia był możliwy do przewidzenia.596