Rozdział I - Status profesjonalnego pełnomocnika w polskim systemie prawnymsystemie prawnym
1.3. Unifikacja zawodów radcy prawnego i adwokata 176
Polski dualizm profesjonalnych pełnomocników ma swoją genezę w odrębnych specjalizacjach i sferach świadczenia usług przez radców prawnych i adwokatów. Adwokaci pomoc prawną świadczyli przede wszystkim na rzecz osób fizycznych - w pełnym zakresie i korzystając z gwarancji pełnej niezależności, natomiast radcowie prawni obsługiwali podmioty państwowe, spółdzielcze jednostki organizacyjne organizacje społeczne i spółki, które posiadały kapitał państwowy, spółdzielczy bądź udział organizacji społecznych.177
Podział ten zaczął się zacierać począwszy od roku 1989. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku panowały dwa poglądy odnośnie podziału profesjonalistów świadczących pomoc prawną. Jeden z nich zakładał stopniowe rozszerzanie uprawnień radców prawnych w kierunku uzyskania statusu zbliżonego do adwokata. Drugi natomiast polegał na natychmiastowym poszerzeniu uprawnień radców i połączeniu ich z adwokatami. 178
W związku z nowelizacją Kodeksu Prawa Cywilnego z 1 marca 1996 r.179
, radcowie prawni uzyskali możliwość reprezentowania osób fizycznych przed sądami. W roku 1999 ustawa o radcach prawnych umożliwiła radcom występowanie jako pełnomocnik interwenienta i podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej w sprawach o przestępstwa
175 W. Bujko, Odpowiedzialność …,, s. 523.
176
A. Makosz, K. Rychter, Jedna korporacja dla adwokata i radcy, money.pl 27.02.2007 r., https://web.archive.org/web/20071103173632/http://prawo.money.pl/aktualnosci/wiadomosci/artykul/jedna;korp oracja;dla;adwokata;i;radcy,192,0,226752.html. Szerzej na ten temat: W. Grzyb, Kilka uwag na temat założeń do
projektu ustawy o połączeniu zawodów adwokata i radcy prawnego, Palestra 2010/1-2, s. 90-94; A.
Warfołomiejew, Głos w dyskusji o połączeniu zawodów adwokata i radcy prawnego, Palestra 2010/1-2, s. 95-97; P. Rochowicz, „Reformy zawodów prawniczych nie wymagają łączenia samorządów”- Debata w Instytucie
Spraw Publicznych (23 III 2010), Palestra 2010/3, s. 206-208.
177
P. Skuczyński, Etyka…, s. 19.
178
Ibidem, s. 21.
-59-
skarbowe i wykroczenia skarbowe.180 W roku 2001 uprawnienia radcy prawnego zostały rozszerzone o możliwość występowania jako obrońca w sprawach o wykroczenia.181
Od 2005 roku radca prawny może zostać obrońcą w sprawach o wykroczenia skarbowe182, a także reprezentować klientów w sprawach rodzinnych i opiekuńczych.183
W 2009 r. radcowie prawni uzyskali możliwość reprezentowania w sprawach karnych wszelkich stron innych niż oskarżony.184
Natomiast w 2015 r. uzyskali oni możliwość występowania jako obrońca w procesie karnym, co ostatecznie zrównało uprawnienia obydwu zawodów.185
Aktualnie podstawowa różnica dzieląca radców prawnych i adwokatów dotyczy formy wykonywania zawodu, a konkretnie – możliwość świadczenia pracy na podstawie umowy o pracę przez radców prawnych, co jest wykluczone w przypadku adwokatów.186
Ostateczna unifikacja zawodu radcy prawnego i adwokata jest tematem aktualnym. Pomysł ten ma zarówno swoich zwolenników, jak i przeciwników. Osoby przeciwne połączeniu tych dwóch zawodów podnoszą, iż podział ten ma charakter tradycyjny.187
Wskazuje się także na możliwość wyboru przez klientów, z usług którego prawnika chcą skorzystać, a także wyboru przez kandydatów do tych zawodów, jaki zawód chcą w przyszłości wykonywać. Połączenie spowodowałoby powstanie zbyt dużego samorządu, zarządzanie którym byłoby utrudnione i spowodowałoby wzmocnienie nadzoru państwowego.188
Przeciwnicy połączenia wskazują, że tożsamość adwokata wynika z „powołania” do pełnienia funkcji obrońcy, co skutkuje ukształtowaniem się u adwokata osobowości umożliwiającej obronę.189
Z drugiej strony podkreśla się, że elementem tożsamości radcy prawnego jest świadczenie pracy w ramach stosunku pracy. Wskazuje się także, że połączenie zawodów jest niezgodne z Konstytucją, gdyż oznaczałoby utworzenie
180
Art. 4 ust. 1 RadPrU – zmieniony ustawą z dnia 10 września 1999 r. – przepisy wprowadzające Kodeks Karny Skarbowy (Dz.U. Nr 83, poz. 931).
181
Art.. 122a § 2 KKS (Dz.U. Nr 83, poz. 930).
182 Art. 122a § 2 KKS w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 178, poz. 1479).
183 Ustawa z 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 163, poz. 1361).
184
Ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy, ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 206, poz. 1589).
185 Ustawa z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2013 r., poz. 1247 ze zm.).
186 Art. 4b ust. 1 pkt 1 PrAdwU.
187
R. Dębowski, Czy powstanie adwokatura IV RP?, Palestra 2010/1-2, s. 98.
188
A. Zwara, Adwokatura u progu XXI wieku, Palestra 2010/9-10, s. 130.
-60-
zawodu całkiem nowego, a art. 17 ust. 1 Konstytucji uprawnia ustawodawcę jedynie do tworzenia samorządów, a nie do ich likwidowania. Podnosi się także, że kwestia unifikacji tych dwóch zawodów jest jednie wycinkiem problematyki reform sądownictwa i zawodów prawniczych.190 Kolejnym argumentem przeciwników ujednolicenia jest przewaga liczebna radców nad adwokatami, co w razie połączenia samorządów wyeliminowałoby realny wpływ adwokatów na sprawy samorządu zawodowego.191
Wskazuje się także, że normy etyczne radców prawnych są łagodniejsze od etyki adwokackiej, co również stanowi argument przeciwko unifikacji.192 Ponadto, przeciwnicy twierdzą także, że wyodrębnienie dwóch samorządów o tożsamym zakresie kompetencji nie wywiera znacząco negatywnego wpływu na sprawność działania wymiaru sprawiedliwości.193
Zwolennicy połączenia zawodów wskazują, że radcowie prawni to zawód młody i nie jest zasadne utrzymywanie sztucznego podziału, powołując się na tradycję zawodów prawniczych tak, jak ma to miejsce np. w Wielkiej Brytanii194, a podział ten, rodem z ustroju socjalistycznego, nie ma racjonalnego uzasadnienia.195 Wskazuje się ponadto, że możliwość wyboru radcy bądź adwokata, zarówno przez klienta, jak i młodego prawnika, jest iluzoryczna, a konkurencja pomiędzy tymi dwoma zawodami rodzi co najwyżej negatywne konsekwencje, prowadzące do obniżenia standardów świadczenia usług, np. poprzez migrację adwokatów do radców prawnych, mającą na celu uniknięcie obron z urzędu.196
Podnosi się, że niezależność radcy prawnego świadczącego pracę w ramach stosunku pracy podlega gwarancjom ustawowym, które mogłyby ulec wzmocnieniu, a pogląd wskazujący sprzeczność połączenia zawodów z Konstytucją ogranicza swobodę ustawodawcy, co nie wynika z Konstytucji. Wskazuje się, że unifikacja zawodów prawniczych mogłaby stanowić istotny krok w reorganizacji całego systemu prawnego. Rozwiązanie problemu związanego z przewagą liczebną radców nad adwokatami postuluje się poprzez wprowadzenie parytetów
190
P. Skuczyński, Etyka…, s. 28-29.
191
M. Woliński, Polemika z ideą połączenia zawodów adwokata i radcy prawnego, Palestra 2007/9-10, s. 113.
192 Z. Krzemiński, Wojna z adwokaturą, Palestra 2009/1-2, s. 87.
193 A. Krzyżanowska, Ministerstwo nie zamierza łączyć adwokatów z radcami, DGP z 15.06.2016, nr 114.
194 W Anglii i Walii istnieje podział na barristers i solicitors, którzy pełnią odrębne funkcje w systemie prawnym, jednakże ich uprawnienia z roku na rok zmierzają do ujednolicenia.
195
T. Kozłowski, Etyka prawnicze za granicą na przykładzie Anglii (w:) H. Izdebski, P. Skuczyński (red.), Etyka
zawodów prawniczych. Etyka prawnicza, Warszawa 2006, s. 66 i n.
-61-
dla grupy mniejszościowej, a kwestie związane z etyką zawodową – poprzez wprowadzenie jednolitego kodeksu etycznego dla obydwu zawodów.197
1.4. Podsumowanie
Zawody radcy prawnego i adwokata pełnią bardzo istotną rolę w polskim systemie prawnym. Przedstawiciele tych profesji stoją na straży podstawowego prawa konstytucyjnie zagwarantowanego każdemu obywatelowi – prawa do sądu. Droga do uzyskania uprawnień zawodowych jest długa i skomplikowana, co wiąże się z koniecznością wysokiego wyspecjalizowania profesjonalnych pełnomocników, którzy winni świadczyć pomoc prawną najwyższej jakości i w sposób w pełni odpowiadający interesom ich klientów. Nadzór samorządów zawodowych stanowi swoistą gwarancję tych właśnie przymiotów usług oferowanych przez radców prawnych i adwokatów.
Różnice pomiędzy oboma profesjami zacierają się na przestrzeni lat, a kwestia unifikacji zawodów jest problemem coraz częściej rozważanym przez ich przedstawicieli. Aktualnie jedyną praktyczną różnicą pomiędzy przedstawicielami profesjonalnych pełnomocników w Polsce jest możliwość zatrudnienia radcy w ramach stosunku pracy, co jest wykluczone w przypadku adwokatów. W związku z powyższym, zasadnym jest rozważenie połączenia zawodów, co przyczyniłoby się także do poprawy postrzegania profesjonalnych pełnomocników przez ich klientów, którzy często nie zdają sobie sprawy z możliwości, jakie mogą im zaoferować przedstawiciele każdej z tych profesji.
-62-