Obowiązek opieki (Duty of care)

Definicja obowiązku opieki wykształciła się w sprawie Donoghue v Stevenson569

, gdzie określono go jako obowiązek: (…) zachowywania należytej ostrożności tak, aby

uniknąć działań lub zaniechań, co do których można racjonalnie przewidzieć, że mogą one zaszkodzić „sąsiadom” (...) [tj.] osobom, na które tak bezpośrednio wpływa moje działanie, że racjonalnie powinienem je mieć na uwadze, rozważając działania lub zaniechania, które są kwestionowane.

565 Hong Kong Fir Shipping v Kawasaki Kisen Kaisha [1962] 2 QB 26.

566 Szerzej na temat prawa deliktów: P.H. Winfield, Province of the Law of Tort, The University Press 1931; J. Steele, Tort Law: Text, Cases, & Materials: Text, Cases, and Materials (Paperback), Oxford University Press 2007; C. Elliott, F. Quinn, Tort Law, Longman 2007.

567

Duty of care.

568

M. Davies, Solicitors’…, s. 36.

-163-

W judykaturze funkcjonują trzy podejścia do ustalenia obowiązku opieki pomiędzy określonymi podmiotami. Pierwszym z nich jest test trzystopniowy, drugim tzw. test przyrostowy, a trzecim test przyjęcia odpowiedzialności.570

W sprawie Caparo Industries plc v Dickman⁵⁷¹ ustalono trzystopniowy test, który umożliwia weryfikację tego, czy pomiędzy danymi podmiotami istnieje obowiązek opieki. W pierwszej kolejności należy sprawdzić, czy szkoda jest racjonalnie przewidywalną konsekwencją postępowania sprawcy. Strony winna łączyć relacja bliskości. Ponadto, ustalenie odpowiedzialności sprawcy winno być uczciwe, sprawiedliwe oraz racjonalne.572

Należy jednakże podkreślić, że kryterium dotyczące relacji bliskości już w angielskiej judykaturze określane jako „notorycznie nieuchwytne”.573

Test przyrostowy pojawił się w sprawie Reeman v Department of Transport574

. Dotyczy on sytuacji, w których konieczne jest podjęcie decyzji dotyczącej ewentualnej zasadności rozszerzenia wytyczonych granic obowiązku opieki. Gdy mamy do czynienia z przypadkiem, w którym orzecznictwo do tej pory nie dopatrzyło się obowiązku opieki, powód, który powołuje się na taki obowiązek, winien przedstawić rzetelne argumenty na poparcie swojego stanowiska, albowiem sądy wielokrotnie wskazywały, że wszelkie próby rozszerzenia istniejących kategorii zaniedbań powinny być bardzo uważnie analizowane.575

Lord Phillips wskazał w rozstrzygnięciu wyżej wskazanej sprawy, że: W konfrontacji z nową

sytuacją sąd nie rozpatruje tych kwestii w izolacji. Czyni to w porównaniu z istniejącymi kategoriami zaniedbań, aby stwierdzić, czy fakty stanowią jedynie nieznaczne rozszerzenie sytuacji już objętej przez prawo, czy też ustalenie istnienia obowiązku staranności spowoduje znaczne rozszerzenie zakresu prawa zaniedbań [law of negligence]. Tylko w wyjątkowych przypadkach sąd uzna, że interes sprawiedliwości uzasadnia takie rozszerzenie.

Takie rozszerzenie odpowiedzialności miało miejsce w sprawie White v Jones576

. Córki pana White’a pozwały pana Jonesa za to, że nie wypełnił on instrukcji ich ojca podczas sporządzania testamentu. Sytuacja powstała ze względu na konflikt pomiędzy panem Whitem

570

W. Flenley, T. Leech, Solicitors’ Negligence and Liability, Tottel Publishing 2008, s. 20.

571 Caparo Industries plc v Dickman [1990] UKHL 2.

572 Fair, just and reasonable.

573 Commissioners of Customs and Excise v Barclays Bank plc [2006] UKHL 28.

574 Reeman v Department of Transport [1997] PNLR 618, CA at 625B.

575

W. Norris, Duty of Care and Personal Responsibility: Occupiers, Owners, Organisers and Individuals, J.P.I.L. Issue 3/08, Sweet & Maxwell Ltd and Contributors 2008, s. 192.

-164-

a jego córkami, w konsekwencji którego pominął je on w testamencie. Jednakże tuż przed śmiercią członkowie rodziny pogodzili się, a pan White poprosił solicitora o odpowiednie przeredagowanie testamentu, czego tamten nie uczynił. Sąd uznał, że córki pana White’a były uprawnione do wystąpienia z roszczeniem z podstawy deliktowej, mimo iż nie łączyły ich z

solicitorem ojca żadne wcześniejsze relacje umowne lub powiernicze.

Ostatni z wyżej wymienionych test to ten dotyczący przejęcia odpowiedzialności.577

Pojawił się on w sprawie Henderson v Merret Syndicates Ltd578, gdzie wskazano, że w przypadku, gdy ktoś przejmuje odpowiedzialność za drugą osobę w zakresie usług świadczonych na jej rzecz, należy przyjąć, że jest on także odpowiedzialny za stratę majątkową spowodowaną niedochowaniem należytej staranności w wykonywaniu tych usług.

Jak wskazuje doktryna, nie jest konieczne wykazywanie w każdej sprawie, że pozwany przejął odpowiedzialność za swoje działanie czy udzielone przez niego porady. Nawet jeżeli nie uda się tego wykazać, w przypadku, gdy kryteria któregoś z dwóch poprzednich testów zostaną spełnione, tj. jeżeli ustalenie odpowiedzialności będzie racjonalne i sprawiedliwe lub stwierdzenie istnienia obowiązku opieki w danym przypadku może być uznane za „przyrost” dotychczasowego dorobku orzeczniczego, powinno być to wystarczające dla sądu. Jeżeli jednak relacja pomiędzy powodem a pozwanym jest wystarczająco bliska relacji kontraktowej, kwestia przejęcia odpowiedzialności przez pozwanego zazwyczaj będzie decyzyjna.⁵⁷⁹

W sprawie Gran Gelato Ltd. przeciwko Richcliff (Group)⁵⁸⁰ Ltd., w której solicitor udzielał odpowiedzi na wstępne zapytania dotyczące przeniesienia własności wskazano, że mimo iż można było przewidzieć, że strony transakcji będą kierowały się informacjami zawartymi w uzyskanych odpowiedziach, działając w imieniu sprzedającego, solicitor ma obowiązek zachowania należytej staranności i biegłości jedynie wobec swojego klienta i na nim ta powinność się kończy. W związku z powyższym, solicitor, który reprezentuje sprzedającego nie jest zobowiązany wobec kupującego.

577 Szerzej na ten temat: S. Banakas, Voluntary Assumption of Tort Liability in English Law: a Paradox?, InDret 4/2009.

578

Henderson v Merret Syndicates Ltd [1995] 2 AC 145, HL at 178B.

579

W. Flenley, T. Leech, Solicitors’…, s. 28.

-165-

Natomiast w sprawie Clarke przeciwko Bruce Lance & Co.⁵⁸¹ uznano, że może zdarzyć się taka sytuacja, że solicitor udziela na rzecz klienta porady prawnej, która bezpośrednio narusza interesy osób trzecich, które są w jakiś sposób powiązane z klientem. Jednakże pod warunkiem, że taka porada odpowiada wymogom wynikającym z obowiązków wobec klienta, solicitor nie będzie ponosił odpowiedzialności wobec takiej osoby trzeciej.