Metodyczne pryncypia muzeum dla dzieci i młodzieży wiążą się z kluczowy-mi pojęciakluczowy-mi: „nauka przez grę i zabawę”, „samodziałanie” i „współdziałanie”,
„odkrywanie”, „badanie i eksperymentowanie”, „wypróbowywanie”, „pozna-wanie” oraz „doświadczanie”. W niemieckiej literaturze ich odpowiednikami są pojęcia: spielerisches Lernen, Selbermachen, Mitmachen, Entdecken, Erfor-schen, Erproben. Natomiast w anglojęzycznej literaturze głównymi pojęciami opisującymi podstawowe metody działalności muzeów dla dzieci i młodzieży są: experience i exploration. Wymienione terminy odnoszą się zarówno do sfery zjawisk fi zyczno-przyrodniczych, jak i do kontekstów kulturowych, hu-manistycznych związanych ze sztuką, historią oraz archeologią.
Zacharias określa metodyczne pryncypium działalności muzeów dla dzie-ci i młodzieży jako „autoaktywne” oraz „interaktywne” środowisko nauki i doświadczeń. Pozytywna interpretacja tego środowiska wychowawczego każe odnieść się do dawnych i współczesnych teorii pedagogicznych, które promują pedagogikę zabawy, pedagogikę kultury, pedagogikę muzealnictwa, pedagogikę medialną czy pedagogikę teatralną, a także do zorientowanych na środowisko społeczno-ekologicznych programów i projektów. W teoretycz-nych rozważaniach dominują koncepcje: learning by doing (Dewey), Lernen in eigener Regie (Hengst), Erlebnispädagogik, Entdeckendes Lernen (Schwei-zer), Ästhetische Erziehung oraz Bildung der Sinne (Zacharias)183. Nawiązanie do tych tendencji wskazuje na metodyczne, intencjonalne procesy samo-kształcenia we wzbudzającym zainteresowanie i poruszającym środowisku fenomenów, a także wymagających i wspierających rozwój sytuacji, umożli-wiających poznawanie i doświadczanie świata, rzeczywistości. Według tych teoretycznych koncepcji przygotowuje się odpowiednie środowisko, bogate w procesy uczenia się – przejrzyste struktury dydaktyczne. Te z kolei należy przemyśleć, nazwać, zaplanować, a następnie „reprezentatywnie” urzeczy-wistnić: symbolicznie – na przykład za pomocą mediów starej i nowej gene-racji lub przedmiotowo – stosując obiekty, pośredniczenie osobowe, a także opowiadania.
Muzea dla dzieci i młodzieży zwracają uwagę na jakościowo wysokie wymagania edukacyjne w swoich koncepcjach programowych, a głównymi hasłami przewodnimi w budowaniu pól tematycznych doświadczeń (gier, za-baw i wystaw) są „fascynacja”, „fantazja” i „kreatywność”184.
183 W. Zacharias, Initiative..., s. 78.
184 Ibidem. Por. H. Kraft , Kindermuseen: Entwicklung und Konzeptionen [w:] Das Mu-seum – Lernort contra Musentempel, red. E. Spickernagel, E. Walbe, Giessen 1979, s. 40. Por.
87 Muzeum dla dzieci i młodzieży – aktualne przestrzenie edukacji
Wystawy i programy edukacyjne są dla muzeum podstawowymi formami komunikacji ze zwiedzającymi. Wystawy – zarówno tymczasowe, jak i sta-łe – muszą odnosić się do celów muzeum i docierać w znaczący sposób do odbiorcy. Programy muzealne powinny być tak projektowane, aby wiązały się z eksponatami lub kolekcjami i zapewniały dobrze rozbudowaną oraz skłaniającą do refl eksji edukację. Zakres potencjalnych możliwości różni się oczywiście w formie, rozmiarach, temacie i celach185.
Zdaniem Bonnie Pitman-Gelles, muzeum – szczególnie dla dzieci i mło-dzieży – nie mieści się w ofi cjalnej defi nicji muzeów. Muzeum dla dzieci określa ona jako „magiczne” miejsce wypełnione ludźmi, ideami i działania-mi. Grupy wiekowe zwiedzających są zróżnicowane, ewidencje prowadzo-ne przez muzea odnotowują zarówno niemowlaków, jak i dużą liczbę osób dorosłych. Muzeum dla dzieci jest także muzeum rodzinnym. W kontekście współcześnie rozwijanych programów edukacji w ciągu całego życia i mię-dzypokoleniowej muzea dla dzieci i młodzieży posiadają znaczący potencjał edukacyjny i przyszłościowy (rozwojowy).
W muzeum dla dzieci i młodzieży można rozwijać różne formy aktyw-ności: wycieczki szkolne, festiwale, spotkania klubowe, programy dla mło-dych ochotników itp. Wystawy mogą prezentować sztukę rzemieślniczą, eks-perymenty z elektrycznością, prace z komputerem czy na przykład analizę konstrukcji domu wiktoriańskiego. To miejsce zarówno cichej refl eksji, jak i wykonywania rozmaitych doświadczeń, które mogą rozbudzić ciekawość, ale też ją zaspokoić.
Wymieniane w defi nicjach muzeum prymarne zadania: kolekcjonowanie zbiorów, ich konserwowanie, zabezpieczanie, katalogowanie i udostępnia-nie, są w muzeum dla dzieci i młodzieży również realizowane. Przedmioty i ich repliki mogą być przynoszone do muzeum celem ich identyfi kacji, eks-ponowania na wystawie czy też konserwacji. Gromadzenie i udostępnianie zbiorów społeczeństwu jest codziennym zadaniem tej instytucji, a wystawy dla dzieci są polami do zdobywania doświadczeń i uczenia się186. Obiekty prezentowane na wystawach hands on zawierają zarówno treści kształcące, jak i intencje projektanta (twórcy) wystawy. Ich aranżacja konstytuuje treść i zawartość przekazu. Jednakże to dyspozycyjność obiektów, ich bezpośred-nia dostępność decyduje o procesie samokształcebezpośred-nia u dzieci. Zasada hands on nie jest tylko teoretycznym wymaganiem. Przede wszystkim pozwala zro-zumieć, że doświadczenie w obchodzeniu się z różnymi przedmiotami
pro-G. Jennings, Refl exionen zur Entwicklung partizipativer Ausstellungen zum Th ema Spiel [w:]
Kindermuseen, Strategien…, s. 79–91.
185 B. Pitman-Gelles, Museums Magic & Children. Youth Education in Museums, Wash-ington 1981, s. 7.
186 Ch. Honig, Viel mit wenig; was ist neu am Kindermuseum, „Infodienst. Kulturpoliti-schen Nachrichten”, Juli 1998, nr 49, s. 19.
wadzi do odkrywania nowej wiedzy, czyni mądrym, gdyż każdy przedmiot reprezentuje co najmniej jeden z różnych stanów rzeczy, rozwija zmysłowe postrzeganie i myślenie187.
Zwracając uwagę na typowy dla dzieci sposób pojmowania świata, metod i możliwości przyswajania treści, a także nawiązując do potrzeb i zaintereso-wań, instytucje te organizują dla nich krótkotrwałe, ale intensywne procesy nauczania. Przez kompleksowość w stosowaniu różnorodnych metod prze-kazu, jasne i konkretne skumulowanie treści i nastrojów w ścisłym z sobą powiązaniu, muzea te stanowią atrakcyjne i interesujące miejsce nie tylko dla przedszkoli czy szkół, lecz również dla rodziny. Klarowne przekazywanie treści przez zabawę, odkrywanie, eksperymentowanie opierające się na samostanowieniu widza (tzn. samodzielności myślenia, działania, podej-mowania decyzji) łączy się z uczuciem przyjemności, zadowolenia oraz sta-nowi zasadniczą siłę przyciągania i oddziaływania tej instytucji188.
Na fakt społecznego powodzenia muzeów dla dzieci i młodzieży – co mię-dzy innymi wyznacza wysoka frekwencja na wystawach i tworzenie nowych instytucji tego typu – wpływa niewątpliwie wysoka kompetencja animato-rów – pedagogów – edukatoanimato-rów muzealnych. Są oni nie tylko współtwórcami wystawy, ale też partnerami w ich zwiedzaniu i doświadczaniu. Animatorzy i edukatorzy muzealni posiadają umiejętność wielostronnego, interdyscypli-narnego, multimedialnego myślenia w aranżowaniu wybranych obiektów.
Przede wszystkim są budowniczymi mostu zrozumienia pomiędzy obiek-tem a zwiedzającym i komunikacji pomiędzy zwiedzającymi. Przez zabawę, rozwiązywanie zagadek, rozgrywanie sytuacji zadaniowej „ciepło – zimno”, pracę z obiektem wprowadzają widza na drogę wiodącą do poznania i zrozu-mienia otaczającego go świata przedmiotów i zjawisk. Poznanie to dokonu-je się przez dobrowolny wybór i zainteresowanie, powodowane ciekawością odkrycia tego, co nieznane, obce, inne, tajemnicze. Partycypacja w wystawie jest jedną z podstawowych form angażowania się i wzmacniania motywacji wewnętrznej w procesie poznawczym189. Na wystawach są miejsca umożli-wiające wypowiedź, formułowanie własnych sądów, opinii nie tylko na temat wystawy (zob. il. 2).
Muzea dla dzieci i młodzieży przyjmują określone cele, które wskazują na charakter i kierunek ich działalności. Przykładowo, jedno z amerykańskich muzeów dla dzieci i młodzieży Th e Charlotte Nature Museum za cel stawia sobie rozwój świadomości i zrozumienie natury oraz człowieka przez
inno-187 Por. Y. Leonard, Den Blick verändern. Kuratorische Methoden in Kindermuseen [w:]
Kindermuseen, Strategien…, s. 25–38.
188 Por. E. Limmer, Kindermuseen auch für Erwachsene. Kulturelle Vielfalt und Identität im Kindermuseum mondo mio! [w:] Kindermuseen, Strategien…, s. 137–141.
189 Ch. Honig, op.cit., s. 9. Por. G. Frangenberg G., Partizipation in Ausstellungen für Kin-der und Jugendliche [w:]KinKin-dermuseen, Strategien…, s. 93–102.
89 Muzeum dla dzieci i młodzieży – aktualne przestrzenie edukacji
Il. 2. Na wystawach interaktywnych często wydziela się miejsce na wypowiedzi publiczności, przestrzeń do wyrażenia zdania, opinii, własnej ekspresji czy zajęcia stanowiska w ważnej spo-łecznej sprawie. Zdjęcie prezentuje fragment wystawy czasowej dla dzieci „Get Activ” (2015) w Muzeum Olimpijskim w Lozannie. Fot. Renata Pater
Il. 3. Dzieci chętnie korzystają na wystawie z komputera. Tutaj można odszukiwać informacje, rozwiązywać zagadki, grać, układać puzzle itp. Na zdjęciu fragment wystawy z Centrum Nauki w Kopenhadze (Experimentarium City). Fot. Renata Pater
wacyjne eksponaty, przedstawiane podczas trwania zajęć szkolnych i poza nimi. Kolekcje muzealne, interaktywne obiekty (dynamiczne przedmioty, które można uruchamiać, dotykać, eksperymentować na nich), specjalne wyposażenia stają się eksponatami – modelami – „zabawkami” skonstruo-wanymi w celu lepszego zrozumienia idei i interpretacji podstawowych za-sad, wzajemnych zależności w świecie nauki i techniki190. Muzea dla dzieci podobnie jak równie popularne współcześnie Centra Nauki wykorzystują koputer i sieć internetu w przekazywaniu treści poprzez gry i zabawy inter-aktywne (il. 3).
Th e Children Museum w Bostonie natomiast oferuje dzieciom, rodzicom i nauczycielom eksponaty skłaniające do myślenia i przedstawiające użytecz-ne doświadczenia z użyciem realużytecz-nej materii. Obecnie muzeum funkcjonuje według dwóch głównych programów: Centrum Eksponatów, prowadzące za-jęcia bezpośrednio w grupach, wykorzystujące rekwizyty użytkowe, a także Centrum Rozrywki (intelektualnej rekreacji), oferujące ćwiczenia i rozrywkę
190 W muzeach dla dzieci i młodzieży prezentowane są eksponaty, które można spot-kać w instytucjach typu Science Center. Zob. J. Kruk, Doświadczenie, reprezentacja i działanie wśród rzeczy i przedmiotów. Projektowanie edukacyjne, Gdańsk 2008.
Il. 4. Działania proponowane na wystawach interaktywnych w Centrach Nauki czy w muze-ach dla dzieci mają wymiar edukacyjny. Celem ich jest nie tylko zapoznanie z przedmiotami, obiektami, ale również zjawiskami, pojęciami w sposób najbardziej dla dziecka przyjemny (w formie zabawy), umożliwiający zrozumienie pojęć. Zdjęcie przedstawia czynność ważenia, porównywania pomiarów. Fragment wystawy interaktywnej w Experimentarium City w Ko-penhadze. Fot. Renata Pater
91 Muzeum dla dzieci i młodzieży – aktualne przestrzenie edukacji
przez udostępnianie szkołom, organizacjom społecznym i rodzicom obiego-wego materiału edukacyjnego. Jasno zdefi niowane cele i zadania są podstawą procesu planowania i rozwoju muzeum (il. 4).
Muzeum dla dzieci i młodzieży jest pracownią służącą uczeniu się w kon-tekście wystawy i prezentowanych obiektów, eksponatów. Główni członko-wie personelu: kustosze, wychowawcy, projektanci wystaw, administratorzy – wszyscy powinni brać udział w rozwoju planów i szacowaniu ostatecznych rezultatów programów i wystaw, które zaprezentują publiczności (np. kusto-sze mogą zapewnić pomoc, nadzorując rozwój tekstu pisanego czy dobór odpowiednich materiałów do wystaw, tak jak wychowawcy mogą sugerować miejsce umieszczenia eksponatów). Ten proces podziału informacji, szacun-ku dla pomysłów i zaleceń wszystkich uczestników grupy projektowej ma znaczenie dla jakości wystaw i programów im towarzyszącym.
Popularność muzeów dla dzieci i młodzieży, wysoka frekwencja na wysta-wach są spowodowane między innymi tym, że muzea dla dzieci i młodzieży precyzyjnie określają swoich odbiorców. Są nimi dzieci i młodzież, ich rodzi-ny oraz nauczyciele, ale również opiekunowie, dziadkowie. Wystawy są prze-znaczone dla szerokiej publiczności, dlatego ich odbiór jest wielopoziomowy, a projektowanie oparte jest na teoriach poznawczych, psychologicznych, te-oriach uczenia się.
W określeniu programów wystaw i typie odbiorców pedagodzy stawiają najpierw pytania o to, kim jest odbiorca, w jakim jest wieku, jak wykorzystuje swój czas wolny, dlaczego przychodzi do muzeum, czym się interesuje, czy jest niepełnosprawny, jakie ma możliwości i ograniczenia, jakie w związku z tym są jego potrzeby, czego chce się nauczyć, jak często odwiedza muzeum.
Organizatorzy zastanawiają się nad tym, kto nie chodzi w ogóle do muzeum, do jakiej nowej grupy odbiorców należałoby trafi ć. Następnym zestawem py-tań są te dotyczące edukacji w muzeum, typu: w jaki sposób będzie odbywa-ło się nauczanie? Nauczanie z rodzicami lub nauczycielami jest zasadniczo różne niż indywidualne zdobywanie wiedzy czy doświadczeń. Dodatkowo różne rodzaje doświadczeń wymagają różnych programów czy wystaw, tak aby zwiedzający mógł brać udział w różnych rolach jako aktywny bądź bierny uczestnik grupy lub jako pojedynczy obserwator. Pod uwagę bierze się tutaj proces percepcji i rozumienia, to znaczy to, w jaki sposób uczą się dorośli, a w jaki uczą się dzieci. Muzealni specjaliści powinni być dobrze obeznani z procesami rozwoju dzieci i młodzieży, a także dorosłych. Ważne jest, aby wiedzieć, czego można oczekiwać od dzieci, czego od młodzieży, znać ich możliwości rozwiązywania problemów, a także identyfi kacji czy klasyfi kacji.
Stąd znajomość teorii rozwoju inteligencji Piageta czy roli doświadczenia w uczeniu się problemowym Deweya lub też teoria inteligencji wielorakiej Gardnera wydaje się oczywista.
W roku 1997 przeprowadzono pierwsze badania dotyczące powstających nowych instytucji (Kinder- und Jugendmuseen: Ein neues Konzept in der Ju-gendhilfe). Poszukiwano wówczas odpowiedzi na pytania dotyczące form działalności edukacyjnej i kulturalnej powstających inicjatyw191.
Również Związek Europejskich Muzeów dla Dzieci „Hands On! – Europe”
(1998) na podstawie wyników badań opracowanych podczas realizacji projektu zajął stanowisko wobec instytucji muzeów dla dzieci i młodzieży, podając jego defi nicję192. Z perspektywy europejskiej przez nazwę muzea dla dzieci i młodzieży rozumie się zarówno działy z wystawami przygoto-wywanymi specjalnie dla dzieci i młodzieży (działalność działów pedagogiki muzealnictwa) w dużych muzeach klasycznych (tradycyjnych), jak i nowo powstające, niezależne od dotychczasowych zbiorów instytucje, które opra-cowują i prezentują wystawy skierowane do dzieci i młodzieży.
Wobec nowo powstających muzeów dla dzieci i młodzieży stanowisko za-jął Niemiecki Związek ds. Kulturalnego Kształcenia Młodzieży BKJ (Bundes-vereinigung Kulturelle Jugendbildung). Organizacja ta skupia i reprezentuje interesy związków oraz instytucji zajmujących się kulturalnym kształceniem dzieci i młodzieży na terenie całych Niemiec. Należą do niej instytucje orga-nizujące festiwale, konkursy, przeglądy, kursy dla animatorów i wychowaw-ców. W BJK reprezentowane są wszystkie dziedziny kultury i sztuki: muzyka, teatr, gry towarzyskie, taniec, rytmika, plastyka, literatura, fotografi a, fi lm i wideo, nowe media, a także szkolenia (dokształcanie) z zakresu pedagogiki muzealnictwa i pedagogiki kultury. Jako nadrzędny związek BKJ zrzesza 48 członków – instytucji związkowych działających w zakresie kształcenia dzieci i młodzieży, reprezentując ich interesy zarówno na terenie Niemiec, jak i na poziomie europejskim oraz międzynarodowym. Organizacja prowadzi wy-mianę informacji i doświadczeń wśród członków oraz zainteresowanych grup.
Tworzy i rozwija nowe modele oraz perspektywy w dziedzinie pracy kultural-nej z dziećmi i młodzieżą, wzmacniając istniejące struktury polityczne i orga-nizacyjne odnoszące się do działalności regionalnej i ogólnopaństwowej. BKJ jest najważniejszym partnerem i ekspertem w zakresie kulturalnego
kształ-191 Szczególnie intensywny rozwój badań ewaluacyjnych w muzeach dla dzieci i młodzie-ży można zaobserwować obecnie, w drugiej dekadzie XXI w. Coraz częściej konferencje po-święca się problemom przyswajania wiedzy w muzeum; koncepcja muzeum partycypacyjnego też wskazuje na większe społeczne zainteresowanie otwartą i partycypacyjną formułą muze-um. Szczególnie istotna jest współpraca muzeum ze szkołą w nowej otwartej formule. Por. Mu-seum, Schule, Bildung, red. E. Wagner, M. Dreykorn, München 2007. Por. Kulturelle Bildung im Museum. Aneignungsprozesse – Vermittlungsformen – Praxisbeispiele, red. H. Kunz-Ott, S. Ku-dorfer, T. Weber, Bielefeld 2009; Muzea i uczenie się przez całe życie – podręcznik europejski, red. P. Majewski, Warszawa 2013; Edukacja muzealna w Polsce. Sytuacja, kontekst, perspektywy rozwoju. Raport…; por. E. Hooper-Greenhil, Museums and Education, London 2007.
192 F. Wartna, C. Haas, P. Verplancke, Kindermuseen – eine Herausforderung für Europa, Flugblatt, Frankfurt/Main 1998.
93 Muzeum dla dzieci i młodzieży – aktualne przestrzenie edukacji
cenia dzieci i młodzieży, uczestniczy w asymilacji oraz rozwoju muzeów dla dzieci i młodzieży. Popiera i wspiera ich działalność przez organizację kon-ferencji i sesji naukowych. Muzea dla dzieci i młodzieży w swej koncepcji są instytucją – metodą rokującą na przyszłość w kulturowym kształceniu dzieci i młodzieży. Przez propozycję tematów i zastosowanie różnorodnych metod pedagogicznych odpowiadają na wymagania stawiane dzisiaj przez politykę kulturalną oraz politykę edukacji dzieci i młodzieży. Proponują nowe miej-sca doświadczenia i nauczania opartego na partycypacji i integracji. Prze-kazują kluczowe kwalifi kacje potrzebne do współtworzenia rzeczywistości dzisiejszemu i przyszłemu społeczeństwu, a mianowicie: umiejętność samo-kształcenia, przyjemność w odkrywaniu zagadek i tajemnic otaczającego nas świata, rozwijają też kreatywność i rozbudzają wyobraźnię. Muzea dla dzieci i młodzieży wzmacniają oraz wspierają dialog międzypokoleniowy, są przed-stawicielami interesów i praw dziecka. Przez połączenie w wystawach aktu-alnych treści z aktywnością własną odbiorców oraz włączeniem ich w pracę muzeum, dzieci i młodzież mają możliwość poznania i doświadczenia, że kultura nie jest tylko towarem konsumpcyjnym, że mogą ją również współ-tworzyć oraz kształtować dzieci i młodzież 193.
Interaktywne wystawy w muzeach dla dzieci i młodzieży są magnesem dla publiczności. Niezależność fi nansowa tych muzeów od społecznych środków (państwowych) może rodzić obawy popadnięcia w działania komercyjne i banalnie powierzchowną edukację – rozrywkę (edutainment). Ich utrzyma-nie związane byłoby tylko i wyłączutrzyma-nie z wysoką frekwencją. Nie jest to jednak obraz pożądany. Można wysunąć wnioski, że intensywny rozwój muzeów dla dzieci wynika między innymi z niewystarczającej dostępności klasycznych muzeów, adekwatnych metod przekazu dla dzieci i młodzieży. Aby wysta-wa była dostosowysta-wana do możliwości percepcyjnych dzieci, powinna być tak skomponowana, aby zwiedzający mógł odkrywać, eksperymentować, oglą-dać, dotykać, przestawiać, stawiać pytania, znajdować odpowiedzi w prze-strzeni zaaranżowanych obiektów – muzealiów194.
Dzieci i młodzież mają swoją kulturę i sztukę, posiadają silny potencjał twórczy, więc należy dla nich tworzyć przestrzenie, aby mogły się swobodnie wypowiedzieć, poznać i odkryć siebie samych w kontekście otaczającego ich świata. Nie przez teorię, lecz doświadczenie dowiedzą się więcej o tym, co je otacza, w sobie właściwy sposób. Jeżeli doświadczą, czym jest sztuka, kultura, technika, kto i co je tworzy, zrozumieją je lepiej, a tym samym poczują się bezpieczniej, będą miały odwagę w nich wzrastać i odpowiadać za ich rozwój.
193 R. Süssmuth, Jugendbildung braucht Kindermuseen [w:] Kinder und Jugendmuseum Kulturort mit Zukunft , red. N. Worm, Unna 1994, s. 22.
194 Ch. Liebertz, op.cit., s. 253.
Reasumując, można stwierdzić, że niemieckie muzea dla dzieci i młodzie-ży wywodzą się z pedagogiki muzealnictwa oraz pedagogiki kultury. Nie po-siadają specjalistycznych (naukowo uporządkowanych) zbiorów. Tematyka wystaw jest interdyscyplinarna i nieograniczona, sprowadza się do zaintere-sowań i potrzeb dziecka. Najczęściej podejmowane tematy to: historia, mia-sto, media, sztuka, technika, nauka (nauki ścisłe i przyrodnicze), środowisko, a także ekologia.
Muzea dla dzieci i młodzieży są miejscami (ośrodkami), przestrzeniami umożliwiającymi zdobywanie doświadczeń przez dzieci i młodzież, których nie mogą zdobywać w swoim naturalnym środowisku, we współczesnym stechnicyzowanym świecie. Obecnie w miastach ulica czy podwórko nie są już miejscem dowolnych zabaw dla dzieci, dlatego istotny jest fakt, że w mu-zeach dla dzieci i młodzieży mają one możliwość bezpośredniego obcowania z obiektami, które wyparte zostały z ich naturalnego otoczenia. Dawniej na-turalnym środowiskiem doświadczeń było podwórko, ulica, osiedle (natu-ralne środowisko pracy dorosłych, do którego dzieci miały większy dostęp, np. pomagając przy warsztacie). Dzisiaj w wielkich miastach, aglomeracjach miejskich to już niemożliwe, a nawet niebezpieczne. Oprócz wydzielonych miejsc, placów zabaw, boisk sportowych, dziecko czy dorastająca młodzież nie ma możliwości eksperymentowania i poznawania świata w jego natural-nej przestrzeni. Muzea dla dzieci i młodzieży reagują na aktualną rzeczywi-stość, realia świata najmłodszej grupy społecznej, pełniąc funkcję kompensa-cyjną w ich rozwoju i edukacji.
Niemieckie muzea dla dzieci i młodzieży w swojej strukturze posiada-ją wpływy europejskiej tradycji muzealnictwa oraz przeniesione ze Stanów Zjednoczonych działania odpowiadające paradygmatowi muzeum forum.
Stąd wynikają dyferencje i niemożliwość podania wspólnej dla wszystkich instytucji defi nicji, gdyż każda z nich w większym lub mniejszym stopniu realizuje określony typ działań.