Muzeum dla dzieci i młodzieży „MACHmit!” w Prenzlauer Berg w Berlinie jest obecnie jednym z czterech działających na terenie miasta Berlin muzeów tego typu.
Od roku 1992 pod nazwą: Kinder & Jugendmuseum im Prenzlauer Berg – muzeum przekształciło się w prężną instytucję kulturalną dla dzieci i mło-dzieży. Do 1993 roku wystawy odbywały się w różnych pomieszczeniach ko-munalnych. W roku 1993 muzeum otrzymało pomieszczenia biurowe i war-sztatowe przy Schivelbeiner str. 45 (od września 1996 roku wzbogaciło się o dodatkową sale wystawową) oraz warsztat drukarski z siedzibą w jednej ze szkół podstawowych. Ponadto muzeum dysponowało autem strażackim z roku 1962, które przemieszczało się po ulicach i osiedlach Berlina, a od 1992 służy już tylko muzeum jako pomieszczenie wystawowe, warsztatowe lub biurowe, w zależności od potrzeby.
W roku 2000 muzeum otrzymało w dzierżawę budowlę kościelną Elias – Kirche (wybudowaną w latach 1907–1910 przez architekta G. Wernera) przy Senefelderstr. 5 (w tej samej dzielnicy Berlina). Prace renowacyjne i adap-tacyjne trwały równolegle z działalnością muzeum. Włączono w nie grono ekspertów oraz dzieci i młodzież, które w ramach projektów uczestniczyły w budowie muzeum. Od 30 sierpnia 2003 roku w nowych pomieszczeniach muzeum o powierzchni 1200 metrów kwadratowych odbywają się wystawy i projekty. Muzeum przyjęło nową nazwę MACHmit! Museum für Kinder.
Wzorem dla działalności Muzeum dla Dzieci MACHmit! był amery-kański ruch na rzecz muzeów dla dzieci. W Stanach Zjednoczonych każde większe miasto posiada muzeum dla dzieci. Muzeum defi niuje się jako in-nowacyjne miejsce kulturalno-edukacyjne na społecznie trudnym teryto-rium. To dawca impulsów do wyjaśniania dzieciom i młodzieży problemów
131 Muzea dla dzieci i młodzieży – studium przypadku
związanych z życiem w dużej aglomeracji miejskiej, jaką jest Berlin. Stąd też wypływa tematyka wystaw proponowanych w muzeum, które podejmują problem tożsamości, spotkania z obcym, innym, nieznanym, także sprawy związane z historią miasta, rodziny dziadków i pradziadków, również proble-matykę przemian zachodzących w życiu społecznym, pracy, wykonywanych zawodów, środowiska naturalnego, mieszkalnictwa, kultury życia w mieście, ochrony środowiska itp. W przyszłości muzeum chce położyć szczególny akcent w swojej działalności edukacyjnej na kształtowanie i propagowanie umiejętności komunikacyjnych, tj. językowych, wśród dzieci i młodzieży (drukarnia muzealne, odczyty, wykłady, literatura).
MACHmit! przygotowuje wystawy muzealne w rozumieniu tradycyj-nym, połączone z interaktywnymi metodami pracy dydaktycznej w muze-um. Wskaźnikiem, który wyraźnie wyróżnia pracę muzeum, jest nastawienie i sposób przygotowania wystawy ze względu na jej adresata, to znaczy dzieci i młodzież, ich potrzeby oraz zainteresowania, a także możliwości percepcji i odbioru.
Wystawy zawsze przygotowywane są w sposób interdyscyplinarny z za-stosowaniem metod gry i zabawy, które wnoszą elementy emocji i przyjem-ności w odkrywaniu skomplikowanej, a często tajemniczej wiedzy o świecie, edukując w sposób ciekawy i interesujący dla tej grupy wiekowej. Jednak nie tylko dzieci i młodzież powinny czuć się dobrze w muzeum. Również babcia i dziadek, rodzice czy starsze rodzeństwo mogą znaleźć w muzeum miejsce dla siebie. Muzeum kieruje swoją ofertę do całej rodziny, a przesłaniem jest wspólna nauka i zabawa, interesująca, a jednocześnie przyjemna.
Celem nadrzędnym muzeum od początku jego funkcjonowania było uła-twienie dzieciom i młodzieży poznawania i rozumienia świata oraz siebie sa-mych. Tematy wystaw nawiązują do doświadczeń dnia codziennego dzieci i młodzieży, przemian, które zachodzą w dzielnicy ich miasta, obrazu jego mieszkańców, siebie samych i obcych, problemów środowiska naturalne-go, ekologii, dbania o przyrodę i swoje otoczenie. Zadaniem muzeum nie jest prezentacja świata zabawek dziecięcych, lecz umożliwienie i pokazanie drogi zrozumienia świata dorosłych, które dokonuje się przez np. obserwa-cję i badania mikroorganizmów, podobnie jak czyni to biolog, czy układanie mozaiki wraz z artystą – ekspertem, prowadzenie wywiadów i rozmów ze świadkami historii, jak to czynią historycy. Przykładowe tematy: „O sole mio”
(połączenie historii z plastyką, muzyką, rytmiką), „Experiment Kindermuse-um” (warsztaty muzealne), „Kunstlabor” (połączenie nauk przyrodniczych ze sztuką), „Spaghetti, Stuck und Mosaik, Italiener in Prenzlauer Berg um 1900” (połączenie historii i starych technik rzemieślniczych).
Ważnym aspektem w koncepcji działalności MACHmit! jest realizacja pomysłów, marzeń oraz potrzeb dzieci i młodzieży przez ich aktywne za-angażowanie. Dlatego też od samego początku dzieci i młodzież
uczestni-czą w pracach związanych z budową muzeum. Przykładem może być udział w projektach, warsztatach, których rezultatem jest przygotowywanie planów, szkiców czy gotowych obiektów dla muzeum, np. odrestaurowanie krzeseł do muzealnej kawiarenki czy malowanie kafelek do muzealnej toalety, pra-ce w miniogrodzie itp. Starsze dzieci przejmują również odpowiedzialność za wystawę – opiekując się nią i oprowadzając po niej dorosłych, czują się gospodarzami muzeum (młodzi wolontariusze). Także w organizację muze-alnej kawiarenki włączali się młodzi ochotnicy z dzielnicy Prenzlauer Berg.
Muzeum jest otwarte na inicjatywy i pomysły jego młodych odbiorców, rów-nież pomieszczenia muzeum są wynajmowane na potrzeby młodzieżowych inicjatyw, projektów.
Muzeum posiada też pomieszczenie dla najmłodszych dzieci, gdzie racz-kujące maluchy mają dużo kolorowych, interesujących je obiektów, zaaranżo-wanych i wybranych z myślą o ich psychomotorycznym rozwoju.
Duży szacunek dla każdego dziecka wyraża muzeum przez wysoki stan-dard wystaw. Przejawia się on w treści i dobrze obiektów, a przede wszystkim w kompetentnym personelu (z przygotowaniem pedagogicznym). W pierw-szych pomieszczeniach muzeum przy Senefelderstr. 45 odbywały się wystawy w mniejszym wymiarze, ze względu na małą powierzchnie ekspozycji i jedno pomieszczenie warsztatowe. Wystawy te miały charakter kameralny, z oczy-wistych względów mogły przyjąć znacznie mniej osób zwiedzających.
Nowy budynek muzeum został dostosowany do potrzeb dzieci i mło-dzieży. Jego rozplanowanie i adaptacja do potrzeb muzeum to wynik pra-cy licznych ekspertów z różnych dziedzin wiedzy (architektów, dekoratorów wnętrz, psychologów, pedagogów, socjologów). Pojęcie muzeum dla dzieci w pełni oddaje powagę, rangę i przeznaczenie tego miejsca. Rezultat prac ada ptacyjnych został nagrodzony przez władze Berlina jako jedna z najlepiej zaadaptowanych budowli w mieście w roku 2003251.
Prawo dotyczące ochrony zabytków (Denkmalschutz), zabrania dokony-wania jakichkolwiek zmian związanych z elewacją budynku, stąd pomysł ar-chitekta Klausa Blocka na przebudowę wnętrza kościoła z zachowaniem jego zabytkowych części. We wnętrzu budowli został zbudowany na 10 metrów wysoki i 15 szeroki regał: „labirynt do wspinaczki” (Kletter–Labyrinth). Regał składa się z małych połączonych z sobą pomieszczeń, w których w zależności od tematu wystawy prezentowane są różne ukryte przedmioty, które trzeba zidentyfi kować i nazwać, posługując się zmysłami węchu, czucia oraz dotyku.
(il. 11). Przestrzeń muzeum została zagospodarowana z przeznaczeniem na wyznaczone części ekspozycji, w której znajdują się: Kletterlabyrinth („Labi-rynt”), Kunstlabor – Mikroskope (Laboratorium plastyczne i mikroskopy), Mikroorganismen und Kunst (Sztuka i mikroorganizmy, od kwietnia 2004),
251 Druk informacyjny MACHmit! Museum für Kinder, Januar 2003.
133 Muzea dla dzieci i młodzieży – studium przypadku
Museumsdruckerei – (Drukarnia muzealna) Texteerfi nden und in Bleisatz-setzen (Tworzenie tekstów i układanie trzcionek w dwóch językach: niemie-ckim i angielskim, od maja 2004), Haus der Großeltern – Seifenladenaus den 20er Jahren (Dom dziadków – sklep kosmetyczny z lat dwudziestych XX wie-ku, od czerwca 2004), Spiegelwelten – begehbarer Raum aus Spiegeln (Świat luster – pomieszczenie od 2005), Krabbelwiese – sinnliche Erfahrungen für die Kleinsten (ogród i łąka dla najmłodszych, sensoryczne doświadczanie przestrzeni wszystkimi zmysłami), Familiencafé – leckere, gesunde Snacks und pädagogische Literatur (Kawiarnia z pysznymi smakołykami i pedago-giczną literaturą – obsługiwana przez młodzież).
W muzeum 2 lub 3 razy w roku prezentowane są ponadto duże wystawy tematyczne. Między innymi zaprezentowano w muzeum wystawy: „Kolory światła” („Lichtfarben”), „Świat luster” („Spiegelwelten”), „Raj” („Paradies”).
Pierwsza wystawa, jaka odbyła się w remontowanym jeszcze muzeum, nosi-ła tytuł „Buduj z nami!” (BauMit! 2001–2002). Wszyscy uczestnicy wysta-wy mogli czynnie włączyć się w jej budowanie: do transportowania kamieni na rusztowanie, układania płyt. Ponadto dzieci zajmowały się planowaniem rozbudowy pomieszczeń muzeum, w kartonach po butach przygotowywały makiety owych pomieszczeń, z kafl i układały mozaiki do muzealnych toalet.
Il. 11. Edukacja muzealna odpowiada na potrzeby rozwojowe dzieci i młodzieży. Ruch, świa-domość własnego ciała, doskonalenie umiejętności sensomotorycznych jest uwzględniane w projektowaniu i aranżacji wystaw. Regał – labirynt do wspinania (Kletterlabyrinth) – wnę-trze muzeum dla dzieci MACHmit! w Belinie. Muzeum mieści się od 2003 roku w dawnym kościele Eliaskirche w dzielnicy Prenzlauer Berg w Berlinie. Fot. Renata Pater
Podczas warsztatów Fassadengestaltung przygotowywały projekty ozdobienia kościelnej fasady w odniesieniu do jej nowego przeznaczenia muzeum dla dzieci. Makiety modeli zostały zaprezentowane architektom i urzędnikom odpowiedzialnym za przebudowę muzeum (budynek ten wpisany jest na listę zabytków kultury miasta, stąd jego przebudowa musi się odbywać z zacho-waniem wszelkich norm i przepisów dotyczących rewaloryzacji zabytków).
Również podczas warsztatów zostały odrestaurowane i przyozdobione krze-sła oraz stoły dla muzealnej kawiarenki. Wszystkie małe projekty i wytwory powstałe w trakcie warsztatów prowadzonych podczas tej wystawy są pre-zentowane w muzeum w części małych wystaw zmiennych od 30 sierpnia 2003 roku. Przed muzeum usytuowano rzeźbę, którą stała się jednocześnie
„wizytówką” muzeum (il. 12).
Pierwszą wystawą, która została zaprezentowana w nowo otwartych wnę-trzach muzeum MACHmit!, była wystawa „Farben, Formen, Phantasie”
(„Kolory, formy, fantazje” – wrzesień 2003) przeznaczona dla dzieci od lat 4.
Każda wystawa prezentowana w muzeum ma swoje przesłanie, opis, zakła-dane cele, pytania, na które stara się odpowiedzieć. Wystawa „Farby, formy i fantazje” odwoływała się do fenomenu światła i barw, pokazując zależności tego zjawiska fi zycznego. Stawia pytania, które mogą frapować dzieci, np. czy ludzie widzą inaczej niż zwierzęta, co to jest pryzmat, jakie kolory pasują do mojego pokoju, jak artyści używają kolorów, jakich farb itp.252
Ważne w każdej wystawie jest podanie w jej opisie zastosowanych metod i technik, sposobów prezentacji treści oraz możliwości działań odbiorcy na wystawie. W wystawie „Farby, formy i fantazje” widzowie mogli np. określić na podstawie kręcących się ścianek kolory i wybrać te, które najbardziej się im podobają, eksperymentować ze światłem, jak znany fi zyk Izaak Newton, za pomocą programu komputerowego wypróbować różnorodność i wielość kolorów, a także oglądając odbicia światła w lustrzanych kulach, doświadczyć bezpośrednio iluminacji świetlnych, samodzielnie zbudować pryzmat, mie-szać farby, tworzyć kolorowe wzory z papieru w pracowni artysty.
Dodatkową atrakcją każdej wystawy są programy jej towarzyszące. Pod-czas tej wystawy w ramach tematycznych warsztatów dzieci miały możliwość zrobienia atrakcyjnych kolorowych kostiumów, kartek okolicznościowych czy poeksperymentowania z farbami pod okiem artystów – Simona Schan-dera, Kathe Kruse i Evy Randelshofer. Wystawa cieszyła się dużą frekwencją i zainteresowaniem zwiedzających.
Budynek, w którym mieści się muzeum MACHmit!, znajduje się w trud-nej ze względów socjalnych dzielnic Berlina. Duże bezrobocie, problemy
252 Opracowano na podstawie udostępnionych druków ulotnych oraz sprawozdań – we-wnętrznych dokumentów instytucji. Informacje pochodzą także z wywiadu z dyrektor muze-um Marie Lorber.
135 Muzea dla dzieci i młodzieży – studium przypadku
alkoholizmu, brak perspektyw życiowych determinują życie wielu miesz-kańców. Stąd zabiegi władz dzielnicy i miasta o utworzenie programu, który podjąłby społeczną odnowę dzielnicy. W tym celu powołana została komór-ka S.T.E.R.N. (Gesellschaft für behutsame Stadterneuerung), która przejęła to zadanie. Program fi nansowany był ze środków Unii Europejskiej i budżetu Berlina w ramach programu „Soziale Stadt”. Należą do tego programu rów-nież przedsięwzięcia dotyczące ofert związanych z edukacją oraz spędzaniem czasu wolnego dzieci i młodzieży. W ten sposób w dużej mierze została sfi -nansowana przebudowa kościoła Elias-Kirche na muzeum dla dzieci oraz sfi nansowano koszty przemianowania położonej nieopodal kościoła szkoły na Centrum Kulturalne Dzieci i Młodzieży (Kinder- und Jugendkulturzen-trum).
Il. 12. Wejście do muzeum dla dzieci MAChmit! w Berlinie. Rzeźba jest swojego rodzaju „wi-zytówką” muzeum, jest identyfi kacją miejsca, swoistą zachętą dla najmłodszych do odwiedze-nia muzeum. Fot. Renata Pater
Muzeum organizuje wystawy zmienne i projekty, które fi nansowane są z budżetu dzielnicy, miasta oraz innych organizacji, a także przez pozyska-nych sponsorów. Od czasu, gdy muzeum powiększyło swoją powierzchnię lokalową, znaczna część działalności może być fi nansowana przez bilety wstępu. Przy muzeum działa również stowarzyszenie, którego członkowie wspierają jego działania.
Muzeum prowadzi współpracę z wieloma szkołami, przedszkolami, uniwersytetami, instytucjami kultury i nauki oraz społeczno-politycznymi organizacjami. Organizuje też szkolenia i kursy we współpracy z uniwer-sytetami, jak i oferuje praktyki szkoleniowe dla przyszłych pedagogów. Do najważniejszych współpracujących instytucji należą: Haus der Kulturen der Welt, Berlin, Kinder- und Jugendkulturzentrum Elias-Hof, Berlin, Quartiers-management Helmholtzplatz, S.T.E.R.N, Förderband Kulturinitiative Berlin, Bundesverband Deutscher Kinder- und Jugendmuseen, Th e Ark, A Cultural Centre for Children, Dublin, Childrens Museum of Manhattan (CMOM).
Honorowy patronat nad muzeum sprawował Wolfgang Th ierse – Präsident des Deutschen Bundestages.
Naczelną dewizą muzeum jest teza, że nauka (edukacja) może być przy-jemna, gdy zdobywana jest przez samodzielne działania: wypróbowywanie, odkrywanie, badanie, eksperymentowanie: Hands On! Mind On! Anfassen und Mitdenken sind gefordert!
Za efektywną współpracę prowadzoną ze szkołami muzeum otrzymało w październiku 2005 roku nagrodę BKJ (Bundesvereinigung kulturelle Ju-gendbildung) w konkursie „Mixed up”. Nagroda przyznana została za naj-ciekawszy program współpracy instytucji kulturalnej z całodniową szkołą.
Muzeum przygotowało projekt warsztatów, dotyczący tworzenia fi lmów animowanych przez dzieci w kooperacji z całodniową szkołą podstawową Weddinger Erika – Mann – Grundschule. Obecnie muzeum ściśle współpra-cuje z tego typu szkołami253.