jomymi. Stwierdzenie to dotyczy obu grup bada-nych, choć w sposób istotny bardziej osób o statusie aktywnych zawodowo. Również w większym stop-niu osoby aktywne zawodowo widzą w przyjacio-łach i znajomych towarzyszy wspólnych wyjazdów turystycznych w porównaniu do niepełnosprawnych biernych zawodowo. Ci ostatni natomiast w sposób znamienny bardziej oczekują przy wyjazdach tu-rystycznych towarzystwa członków kół niepełno-sprawnych. W najmniejszym stopniu (dotyczy to obu grup badanych) niepełnosprawni chcą wyjeż-dżać turystycznie sami bez wsparcia i towarzystwa osób drugich (tab.8).
to sposób organizowania turystyki, który w dużym stopniu różnicuje badanych. Znaczna ich część ni-gdy samodzielnie nie organizowała wyjazdów tu-rystycznych, lecz podobna grupa często to czyni.
Charakterystyczna dla osób niepełnosprawnych (dotyczy to obu badanych grup) jest wydatna po-moc w organizacji wyjazdów turystycznych człon-ków najbliższej rodziny. W mniejszym stopniu, lecz w sposób zauważalny, w pomoc niepełnosprawnym w organizacji różnych form turystycznych zaanga-żowane są koła zrzeszające osoby niepełnosprawne.
W minimalny sposób aktywne przy organizacji wy-jazdów turystycznych bywają związki inwalidów lub kluby seniorów. Niepełnosprawni rzadko korzy-stają z usług biur podróży. W przypadku osób ak-tywnych zawodowo organizatorem ich aktywności turystycznej są zakłady pracy.
Czynnikami mającymi największy wpływ na aktywny udział osób niepełnosprawnych w formach turystycznych jest cena proponowanych usług, chęć przebywania w przyjaznej grupie oraz profesjona-lizm organizatora wyjazdu turystycznego. W więk-szym stopniu na te czynniki zwracają uwagę osoby aktywne zawodowo w porównaniu do osób o statu-sie biernych zawodowo. Duże znaczenie ma przyja-zna atmosfera jaka powinna panować na imprezach turystycznych. Niepełnosprawni poszukują osób i otoczenia życzliwego, które pozwoli zabezpieczyć się im przed marginalizacją społeczną, tak często spotykaną wśród dotkniętych niepełnosprawnością.
Duże znaczenie przy podróżowaniu - zwłaszcza dla osób biernych zawodowo - ma łatwość dostępu do środków transportu. Jest to kwestia poruszana rów-nież przez Kilara i Lizisa [8], którzy stwierdzają, iż podstawowymi problemami osób niepełnospraw-nych jest nieprzystosowanie środków komunikacji, co rzutuje na trudności w dotarciu do bazy sporto-wo–rekreacyjnej i turystycznej, jak również na pro-blemy w poruszaniu się po mieście. Również ważny jest problem bazy turystycznej, gdzie należałoby realizować zasadę realizacji oczekiwań niepełno-sprawnych i wychodzenia naprzeciw oczekiwaniom samych zainteresowanych [16]. Otoczenie osób nie-pełnosprawnych w czasie podróży turystycznych to najbliższa rodzina, znajomi i przyjaciele. W więk-szym stopniu sytuacja ta dotyczy osób aktywnych, niż biernych zawodowo, którzy natomiast częściej podróżują z członkami kół niepełnosprawnych. Ten fakt jest tożsamy z sytuacją jaka panuje w innych
krajach Europy, gdzie niepełnosprawni również naj-częściej podróżują z członkami rodziny lub znajo-mymi. Z punktu widzenia ekonomicznego towarzy-sze podróży są dodatkowym celem przemysłu tury-stycznego, ponieważ podwyższają zyski związane z obsługą klientów [3].
Podsumowując:
1. Badania wykazały, iż należy czynić większe starania w kierunku uaktywniania zawodowe-go osób niepełnosprawnych z uwagi na to, że to osoby o statusie aktywnych zawodowo biorą częściej udział w imprezach turystycznych ta-kich jak: wycieczki autokarowe, turnusy reha-bilitacyjne i wczasy wypoczynkowe.
2. Wykazana duża pomoc zakładów pracy w or-ganizacji wyjazdów turystycznych osobom aktywnym zawodowo czyni je ważnym ogni-wem w niesieniu pomocy osobom niepełno-sprawnym. Obok samoorganizacji oraz pomo-cy najbliższego otoczenia, czyli rodziny rów-nież koła osób niepełnosprawnych wykazują znaczną aktywność w działaniu. Należałoby jednak te organizacje przybliżać jeszcze bar-dziej osobom niepełnosprawnym, gdyż wyka-zane w badaniach pole ich działania nie jest w pełni wykorzystywane.
3. Czynniki wpływające w największym stopniu na uczestnictwo w turystyce osób niepełno-sprawnych to: cena usług turystycznych, chęć przebywania w przyjaznej grupie, profesjona-lizm organizatora wyjazdu oraz własne zainte-resowania. We wszystkich przypadkach istot-nie większą wagę do tych czynników przy-kładają osoby aktywne zawodowo. To kolejne dowody na to, iż przemysł turystyczny powi-nien w osobach niepełnosprawnych zobaczyć ważnego klienta swoich usług.
4. Wystąpiły istotnie wyższe preferencje osób niepełnosprawnych aktywnych zawodowo dotyczących współuczestnictwa podczas wy-jazdów turystycznych najbliższych członków ich otoczenia. To kolejny dowód na to, iż ak-tywność zawodowa pobudza osoby niepełno-sprawne do działania, do szukania przyjem-ności w aktywprzyjem-nościach turystycznych i do większej chęci do przebywania ze swoimi naj-bliższymi. Osoby takie poprzez kontakt z oto-czeniem pracy mają większą chęć być otaczani
najbliższymi i przyjaciółmi podczas imprez turystycznych.
Piśmiennictwo:
1. Badania wpływu kierunku i poziomu wykształcenia na aktywność zawodową osób niepełnosprawnych, 2002: Ra-port końcowy, Część 5, Perspektywa osób chorych psy-chicznie, PENTOR .
2. Barnes, C., Olivier, M. 1995: Disability rights: rhetoric and reality In the UK. Disability and Society 10: 111-116.
3. Buhalis D., Eichhron V., Michopoulou E., Miller G. 2005:
Accessibility market and stakeholder analysis, One – Stop – Shop for Accessible Tourism in Europe (OSSATE), Uni-versity of Surrey, United Kingdom.
4. Domański H. 2004: Struktura społeczna. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
5. Florek M. 2009: Wsparcie instytucjonalne i nieformalne osób niepełnosprawnych. Zdrowie Publiczne 119: 446-6. Kaganek K., Krężlewicz A. 2002: Uczestnictwo w tury-450.
styce dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo. W: D.
Umiastowska (red.) Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku. PTNKF Oddział w Szczecinie, Uniwersytet Szcze-ciński, Szczecin.
7. Kaganek K., Stanuch H. 2005: Modele regresyjne upra-wiania turystyki aktywnej przez osoby niepełnosprawne wzrokowo i ruchowo. Bio–Algorithms and Med – Systems.
Journal Edited by Medical College – Jagiellonian Univer-sity 1(1/2): 221-226.
8. Kilar J., Lizis P. 1995: Bariery architektoniczne i społecz-ne a uprawianie turystyki i rekreacji. W: J. Ślężyński, W.
Petryński (red.) Postęp w turystyce na rzecz osób o spe-cjalnych potrzebach. Polskie Stowarzyszenie Osób Nie-pełnosprawnych, Kraków.
9. Łobożewicz T. (red.) 2000: Turystyka i rekreacja osób nie-pełnosprawnych. Druk Tur, Warszawa.
10. Nowak S. 1985: Psychologiczne aspekty turnusów rehabi-litacyjnych. Problemy rehabilitacji Zawodowej, Centrum Naukowo–Badawcze Spółdzielczości Inwalidów CZSI, Wydawnictwo Spółdzielcze CZS, Warszawa.
11. Martin, J., White, A., Meltzer, H. 1989: OPCS Surveys of Disability in Great Britain. Raport 4, Disabled Adults:
Services, Transport and Employment, London: HMSO:
46-59.
12. McKercher B., Packet T., Yua M.K., Lam P. 2003: Travel agents as facilitators or inhibitors of travel: perceptions of people with disabilities. Tourism Management, 24: 465.
13. Ossowski, R. 2004: Jakość życia – efektywne pełnienie ról rodzinnych i zawodowych. W: M. Kościelska, B. Aouil (red.), Człowiek niepełnosprawny, Bydgoszcz, Wydawnic-two Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego.
14. Przecławski K. 1995: Człowiek a turystyka. Zarys socjolo-gii turystyki. ALBiS, Kraków.
15. Rumesthofer H., Wöβ W. 2004: Tourism Iinformation Systems Promoting barrier-free tourism for people with disabilities. W: Computers Helping People with Special Needs, Springer Berlin-Heidelberg, 3118: 280-286.
16. Tabęcki R. 2005: Ograniczenia i perspektywy rozwoju tu-rystyki osób niepełnosprawnych w Polsce i w wybranych krajach europejskich. W: F. Midura, J. Żbikowski, (red.), Krajoznawstwo i turystyka osób niepełnosprawnych bez granic i barier. Zarząd Główny PTTK, PWSZ w Białej Podlaskiej, Biała Podlaska: 123-129.
17. Trzebińska, E., Dziewulska, M. 2007: Uwarunkowania aktywności zawodowej osób chorych psychicznie. W:
A. I. Brzezińska, Z. Woźniak, K. Maj, K., (red.), Osoby z ograniczoną sprawnością na rynku pracy, Warszawa:
Academica Wydawnictwo SWPS/EFS, T. 1, seria osoby niepełnosprawne.
18. Wolski J. 1979: Profilaktyczne leczenie i rehabilitacyjne funkcje turystyki. Cz. I Aspekty fizjologiczne i psycholo-giczne, Warszawa.
19. Wolski J., Wolska D. 1995: Obozy rehabilitacyjne dla dzie-ci i młodzieży autystycznej umysłowo upośledzonej. W:
J. Ślężyński, W. Petryński (red.), Postęp w turystyce na rzecz osób o specjalnych potrzebach. Polskie Stowarzy-szenie Osób Niepełnosprawnych. Zarząd Główny w Kra-kowie, Kraków
20. Wybrane aspekty aktywności ekonomicznej ludności 2002. GUS 2005: Warszawa.
21. Żuraw H. 2008: Udział osób niepełnosprawnych w życiu społecznym, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa.
1 „Badania zostały przeprowadzone w latach 2005-2007 w ramach projektu naukowego, finansowanego przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych nt. „Społeczne uwarunkowania udziału w turystyce i rekreacji osób nie-pełnosprawnych z terenów wschodniej Polski”, realizowanych przez Instytut Turystyki i Rekreacji, Państwowej Szkoły Wyższej w Białej Podlaskiej. Koordynator badań: dr. hab. prof. nadzw. Józef Bergier, wykonawcy: dr Barbara Bergier, dr Dominik Dąbrowski, dr Zofia Kubińska, dr Danuta Nałęcka, dr Marian Stelmach, dr Jarosław Żbikowski .”
2 Narodowy Spis Powszechny, GUS, 2002.
3 Ludność bierna zawodowo (tzn. pozostająca poza siłą roboczą) to osoby w wieku 15 lat i więcej, które nie zostały zakla-syfikowane jako pracujące lub bezrobotne, tzn. osoby, które w badanym tygodniu nie pracowały, nie miały pracy i jej nie poszukiwały; nie pracowały, poszukiwały pracy, ale nie były zdolne (gotowe) do jej podjęcia, Wybrane aspekty aktywności ekonomicznej ludności 2002, GUS, Warszawa 2005, s. 16.
4 Ludność aktywna zawodowo (inaczej mówiąc siła robocza) obejmuje wszystkie osoby uznane za pracujące lub bezrobotne, Aktywność ekonomiczna ludności Polski, GUS, Warszawa 2003, s. 18.
Krzysztof Lipecki, Dominik Ziarkowski Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie