rowanych do znajomych, gdzie nasilenie wypowie-dzi niepełnosprawnych mieszkańców wsi osiągnę-ło wyższy średni poziom.
W tym przypadku znaczna grupa niepełnosprawnych wypowiedziała się, iż „ni-gdy” nie oczekuje pomocy od znajomych. Wydaje się, że oczekiwania określone średnio na poziomie 3,00 punktów zarówno w sto-sunku do placówek specja-listycznych, jak i
stowarzy-szeń i organizacji pracujących na rzecz osób niepeł-nosprawnych wskazują na dużą ich rolę, a zwłasz-cza na duże oczekiwania osób niepełnosprawnych w stosunku do nich. Niepełnosprawni mieszkańcy wsi istotnie częściej oczekują pomocy od placówek specjalistycznych zajmujących się niepełnospraw-nymi, niż ma to miejsce w przypadku mieszkańców miast. Niepełnosprawni ze wsi w ponad połowie odpowiedzi wypowiedzieli się o „najczęstszym”
i „częstym” oczekiwaniu na pomoc ze strony placó-wek specjalistycznych. Wyższe oczekiwania (choć bez oznak różnic istotnych) mieli niepełnosprawni zamieszkujący tereny miejskie od osób mieszkają-cych na wsi w stosunku do stowarzyszeń i organi-zacji. W odniesieniu do nich ponad 40% badanych ma oczekiwania „najczęstsze” i „częste”. Zjawisko
dotyczy zarówno niepełnosprawnych z miast, jak i z obszarów wiejskich (tab. 4 i 5).
przez instytucje publiczne jest brak środków ma-terialnych, specyficzna mentalność mieszkańców, a zwłaszcza opiekunów osób niepełnosprawnych, którzy często te bariery pogłębiają [6].
Również rodziny i znajomi nie są w zadawalają-cym stopniu dostarczycielami informacji na temat wykorzystania czasu wolnego. Na uwagę zasługuje tu znacząca rola warsztatów terapii zajęciowej (doty-czy to zwłaszcza mieszkańców wsi) w dostarczaniu wiedzy na temat możliwości zagospodarowania czasu wolnego przez osoby niepełnosprawne. Takich infor-macji w sposób marginalny dostarczają takie insty-tucje jak szkoła, zakłady pracy i instyinsty-tucje kościelne.
Zastanawiający i niepokojący jest fakt znikomej wie-dzy badanych na temat funkcjonowania w ich miejscu zamieszkania organizacji i placówek, które inicju-ją wśród osób niepełnosprawnych ruch turystyczny i sportowo-rekreacyjny. Jest to niewątpliwie związa-ne (szczególnie dotyczy to obszarów wiejskich) z bra-kiem takich placówek i organizacji [6].
Istniejące placówki zazwyczaj nie ubiegają się o pozyskiwanie funduszy europejskich, które prze-znaczone byłyby na pomoc osobom niepełnospraw-nym. Podejście pracowników instytucji publicznych do osób niepełnosprawnych jest zbiurokratyzowane i wyraźnie podporządkowane zhierarchizowanym oczekiwaniom przełożonych.
Blisko połowa niepełnosprawnych zamieszku-jących obszary miejskie ma wiedzę na temat funk-cjonowania kół osób niepełnosprawnych, a niewiele mniej zna działalność szkół specjalnych, spółdziel-ni inwalidów i związków inwalidów, co świadczy o słabej informacji przekazywanej temu środowi-sku, małej dynamice funkcjonowania tych placó-wek lub o ich całkowitym braku na danym terenie.
Znacznie gorsza sytuacja występuje na obszarach wiejskich, gdzie mała grupa respondentów ma wie-dzę na temat funkcjonowania w swojej najbliższej okolicy kół osób niepełnosprawnych, związków in-walidów, szkół specjalnych czy spółdzielni inwali-dów. W przypadku takich organizacji jak PZSON
„Start”, PTTK, TKKF ta wiedza jest na bardzo ni-skim poziomie. Zarówno wśród niepełnosprawnych mieszkańców miast, jak i wsi największe oczeki-wania co do pomocy przy organizacji czasu wolne-go kierowane są do członków najbliższej rodziny, mniejsze do znajomych, a najmniejsze, w zasadzie marginalne, do zakładów pracy. Pomimo iż ankieto-wani w małym stopniu korzystają z pomocy
placó-wek specjalistycznych, stowarzyszeń i organizacji, które w swoich zadaniach statutowych zakładają wspieranie osób niepełnosprawnych, oczekiwania w stosunku do nich są znaczne. Niepełnosprawni mieszkańcy wsi oczekują takiej pomocy zwłaszcza od placówek specjalistycznych. Przypuszczalnie jest to związane z dynamicznym, a zwłaszcza zauważal-nym przez nich, funkcjonowaniem na terenach wiej-skich warsztatów terapii zajęciowej. W miastach podkreślić należy znaczne oczekiwania na pomoc ze strony stowarzyszeń i organizacji działających na rzecz osób niepełnosprawnych.
Wyniki badań można podsumować następująco:
Oferta dotycząca możliwości wykorzystania cza-su wolnego przez osoby niepełnosprawne nie docie-ra do nich w sposób zadawalający. Znacznie rzadziej od mieszkańców miast takie informacje otrzymują mieszkańcy z terenów wiejskich. Najczęstszym źró-dłem informacji dotyczących propozycji wolnocza-sowych są media, członkowie rodziny i znajomi.
W mniejszym stopniu rolę tę pełnią organizacje i kluby skupiające i działające na rzecz osób niepeł-nosprawnych. Wyjątkiem są warsztaty terapii zaję-ciowej funkcjonujące na obszarach wiejskich.
Blisko dwie trzecie niepełnosprawnych zamiesz-kujących tereny wiejskie i jedna trzecia niepełno-sprawnych mieszkańców miast nie posiada infor-macji dotyczących funkcjonowania na ich terenie jakichkolwiek organizacji związanymi z osobami niepełnosprawnymi i promującymi aktywność re-kreacyjno-sportową i turystyczną.
Respondenci w największym stopniu oczekują pomocy w organizacji czasu wolnego od rodziny.
Mieszkańcy miast częściej niż mieszkańcy terenów wiejskich liczą na pomoc ze strony stowarzyszeń i organizacji.
Niski poziom aktywności w czasie wolnym, szczególnie udział w formach rekreacyjno-spor-towych i turystycznych, jest wynikiem niezwykle trudnej i złożonej sytuacji niepełnosprawnych za-mieszkałych na peryferyjnie położonych obszarach województw Polski Wschodniej. Na tę sytuację składa się szereg przyczyn, związanych z samą oso-bą niepełnosprawną (wiek, niski poziom wykształ-cenia, aktywność zawodowa, stopień i rodzaj nie-pełnosprawności) oraz charakterem bezpośrednie-go otoczenia. To również niewystarczająca liczba placówek, organizacji i instytucji zajmujących się tworzeniem atrakcyjnej oferty turystycznej i
spor-towo–rekreacyjnej dla osób o specjalnych potrze-bach, niska świadomość tych organizacji dotycząca potrzeb niepełnosprawnych w zakresie wypoczyn-ku oraz niewystarczające przygotowanie zawodowe i fachowość zatrudnionych w nich pracowników.
Problematyczna jest również rola rodziny w ak-tywizacji osób niepełnosprawnych w czasie wol-nym. W znacznym stopniu ankietowani kierują swoje oczekiwania związane z pomocą przy orga-nizacji czasu wolnego właśnie do nich. Pozytywnie można by ocenić ten wynik zakładając, że najbliżsi będą animatorami aktywności rekreacyjno–tury-stycznej. Będą posiadali wiedzę i umiejętności, aby właściwie i atrakcyjnie zorganizować czas wolny niepełnosprawnym. Niestety, najczęściej ich po-ziom wiedzy oraz możliwości niewiele się różnią od wiedzy i możliwości samych respondentów, nie wspominając o powszechnym zjawisku, szczególnie na wsi, gdzie renta inwalidzka jest często głównym i jedynym źródłem dochodu rodziny.
Piśmiennictwo:
1. Borowicka A., Ramik-Mażewska I. 2008: Sprawnie dla niepełnosprawnych. Profesjonalna obsługa turysty nie-pełnosprawnego. Forum Turystyki Regionów, Szczecin.
2. Daruwalla P., Darcy S. 2005: Personal and societal attitu-des to disability. Annals of Tourism Research, 32: 549–570.
3. Burnett J. J., Baker Bender H. 2001: Assessing the travel -related behaviors of the mobility-disabled consumer. Jo-urnal of Travel Research, 40: 4-11.
4. Devine M. A. 2004: Being a doer instead of a viewer: The role of inclusive leisure contexts in determining social ac-ceptance for people with disabilities. Journal of Leisure Research, Second Quarter, 36: 137-159
5. Florek M. 2009: Wsparcie instytucjonalne i nieformalne osób niepełnosprawnych. Zdrowie Publiczne, 119: 446-450
6. Gąciarz B., Ostrowska A., Pańków W. 2008: Integracja społeczna i aktywizacja zawodowa osób niepełnospraw-nych zamieszkałych w małych miastach i na terenach wiejskich uwarunkowania sukcesów i niepowodzeń. IFiS PAN, Raport z badań w 2008 (205 pp.)
7. Gałkowski T. 1997: Nowe podejścia do nieepełnospraw-ności. Uporządkowanie terminologiczne. Audiofonologia, 10: 22
8. Geldof D. 1999: New activation policies: Promises and risks, linking welfare and work. Dublin European Foun-dation for the Improvement of Living and Working Con-ditions, Luxembourg: 13-26
9. Grabowski J., Milewska M., Stasiak A. 2007: Vademecum organizatora turystyki niepełnosprawnych, Wydawnic-two WSTH w Łodzi, Łódź: 52-53
10. Kaganek K. 2009: Turystyka osób niepełnosprawnych w aspekcie wybranych uwarunkowań. EAS Kraków.
11. Kawczyńska-Butrym Z. 2000: Elementy socjologii dla pielęgniarek. Wydawnictwo „Czelej”, Lublin.
12. Łobożewicz T. 2000: Turystyka i rekreacja ludzi niepeł-nosprawnych, Warszawa.
13. Radziszewska M. 2006: Informator. Przewodnik osoby niepełnosprawnej. Instytucje, możliwości wsparcia finan-sowego, New Art. Agencja Reklamowa, Warszawa.
14. Santiago M. C., Coyle C. P. 2004: Leisure–time physical activity and secondary conditions in women with physical disabilities. Disability and Rehabilitation 26: 485-494.
15. Terry T. 1995: Universal adventure programming: Ope-ning our programs to people with physical disabilities. Jo-urnal of Leisurability 22: 1-6.
16. Wilken U. 1997: Tourismus und Behinderung – Fortschrit-te bei der InFortschrit-tegration in das Allgemeine Reise und Urlaub-sgeschehen, Rehabilitation 36: 27-32.
17. Żółkowska T. 2003: Niepełnosprawność - ustalenie ter-minologiczne i klasyfikacje niepełnosprawności. W: A.
Borowicka (red.) Niepełnosprawny turysta – poradnik dla pilotów i przewodników turystycznych, Forum Turystyki Pomorza Zachodniego, Szczecin, 34-39.
1 „Badania zostały przeprowadzone w latach 2005-2007 w ramach projektu naukowego, finansowanego przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych nt. „Społeczne uwarunkowania udziału w turystyce i rekreacji osób nie-pełnosprawnych z terenów wschodniej Polski”, realizowanych przez Instytut Turystyki i Rekreacji, Państwowej Szkoły Wyższej w Białej Podlaskiej. Koordynator badań: dr. hab. prof. nadzw. Józef Bergier, wykonawcy: dr Barbara Bergier, dr Dominik Dąbrowski, dr Zofia Kubińska, dr Danuta Nałęcka, dr Marian Stelmach, dr Jarosław Żbikowski .”
2 Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań z 2002 r. z 20 maja. GUS. 2002, www.stat.gov/gus/12773_PLK_HTML.
htm, 03.04.2012 r.
Przemysław Zybko, Michał Staniszewski, Katarzyna Bielawska Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie