Badania sondażowe przeprowadzone w okre-sie trwania EURO 2012 pozwoliły na zestawienie średnich kwot pozostawianych przez kibiców-tu-rystów w Krakowie, z uwzględnieniem krajów pochodzenia gości. W tabeli 3 zestawiono średnie wydatki turystów ponoszone w mieście w 2011 r.5, czyli w okresie kiedy nie było znaczących wyda-rzeń sportowych czy np. kulturalnych z wydatka-mi podczas EURO. W tabeli znalazły się państwa o najwyższych wskaźnikach przyjazdu do miasta w związku z EURO.
Tabela 2: Profil kibica-turysty zagranicznego na podstawie badań kibiców EURO 2012 w Krakowie
NAZWA SEGMENTU: KIBIC-TURYSTA ZAGRANICZNY
Cechy produktu
Motywacja: duże wydarzenia sportowe, poznawcza, rozrywka, zakupy, kontakty towarzyskie
Średnia długość pobytu: 6-7 dni
Transport: samolot
Towarzystwo w podróży: przyjaciele, rodzina, w pojedynkę
Produkt zaspokajający wyma-gania:
noclegi w hotelach, hostelach
szeroki wybór oferty gastronomicznej, w tym alkoholi wysoka jakość usług,
bogata oferta rozrywkowa
możliwość zakupu pamiątek związanych z wydarzeniem sprawna i przyjazna komunikacja lokalna
przyjazna atmosfera miejsca wysoki poziom usług noclegowych gościnność, życzliwość mieszkańców
dostępność oferty wycieczek w okoliczne miejscowości Cechy behawioralne
Stopień lojalności: aktywny, średnio lojalny
Częstotliwość zakupu produktu: po raz pierwszy przyjazd do Krakowa
Wrażliwość cenowa: średnia, mała
Cechy demograficzno – ekonomiczne
Rynek geograficzny: kraje Europy Zachodniej
Wiek: 25-40
Płeć: mężczyzna
Faza cyklu życia rodziny: single, będący w związkach
Wykształcenie: wyższe
Status zawodowy: osoby pracujące zawodowo
Wydatki podczas pobytu: ponad przeciętne
Warunki życia: dobre / bardzo dobre
Źródło: Opracowanie własne; wzór opisu segmentu: [6]
Tabela 3: Średnia kwota wydatków turystycznych na osobę, ponoszonych przez odwiedzających krajowych i zagranicz-nych podczas pobytu w Krakowie (bez kosztów dojazdu) we-dług wybranych państw (w zł)
Kraj pochodzenia 2011 r. EURO 2012 (VI.2012 r.)
Polska 236 666
Dania 936 1150
Hiszpania 655 886
Holandia -* 1297
Irlandia 639 1284
Niemcy 831 1119
Rosja 550 1131
USA 970 1343
Wielka Brytania 766 1232
Włochy 608 1496
*Kraje ze wskaźnikiem przyjazdu do Krakowa, poniżej 2%
lub nie odnotowano danej nacji.
Źródło: Opracowanie własne
Biorąc pod uwagę zwykły ruch turystyczny, naj-więcej podczas pobytu w mieście wydają osoby, które przyjeżdżają z krajów najdalej położonych od Polski oraz z Europy Zachodniej. Wyjątkiem są tu Niemcy, co zapewne jest związane z ich częstymi przyjazdami do naszego kraju. Najmniej pienię-dzy zostawiają Polacy i nasi południowi sąsiedzi.
Należy także zauważyć, że w przypadku Krakowa odwiedzający zagraniczni w 2011 r. stanowili 25%
całego przyjazdowego ruchu turystycznego, a kibi-ce-turyści zagraniczni w czerwcu 2012 r. to nieco ponad 80% ogółu kibiców-turystów w mieście. Taki rozkład zapewne wpłynął na średnią kwotę, wyda-waną podczas pobytu [1]. Największy przyrost wy-datkowanych pieniędzy zanotowano u kibiców-tu-rystów krajowych. Dużo wyższe kwoty niż zwykle pozostawili goście z Holandii, Irlandii, Niemiec, Rosji i Włoch. Najmniejsze różnice in plus wystąpi-ły u Hiszpanów, Duńczyków czy kibiców-turystów z USA. Biorąc pod uwagę wysokość ponoszonych wydatków, z punktu widzenia miejsca zamieszka-nia kibiców-turystów krajowych, to mieszkańcy woj. mazowieckiego średnio pozostawili 1519 zł, woj. małopolskiego 389 zł, a śląskiego 274 zł6. Wi-doczna była tu zależność pomiędzy wysokością wy-datkowanych kwot a odległością od Krakowa. Tak więc EURO 2012, jako mega wydarzenie sportowe, związane było ze znacznym wzrostem wydatków podczas wizyty w mieście, a rozkład geograficzny miejsc zamieszkania kibiców-turystów
zagranicz-nych mniej wpłynął na wysokość pozostawiazagranicz-nych pieniędzy.
W Krakowie nie odbywały się mecze finałowe EURO 2012, dlatego ważne, zwłaszcza z punktu wi-dzenia lokalnego samorządu terytorialnego, jest po-równanie wydatkowanych kwot przez kibiców-tu-rystów w tym mieście i w miastach-gospodarzach rozgrywek. Według raportu Instytutu Turystyki ki-bice zagraniczni, podczas pobytu w Polsce, średnio wydawali 1070 zł na osobę, przy czym trudno po-równywać te wielkości, z tej racji, że nie zaznaczo-no czy respondenci mieli wliczać koszty dojazdu7. W kolejnych tabelach przedstawiono wyniki analiz dotyczących kibiców-turystów w powiązaniu z dłu-gością pobytu w Krakowie (tab. 4) i w pozostałych polskich miastach-gospodarzach rozgrywek (tab. 5).
Porównując wyniki krakowskie z tymi uzyskany-mi w tych uzyskany-miastach, w których odbywały się mecze (Poznań, Wrocław, Gdańsk, Warszawa), można za-uważyać, że w Krakowie kibice wydatkowali niższe kwoty niż w pozostałych miastach. Różnice mogą wynikać z faktu, że w pytaniach przygotowanych przez Instytut Turystyki pytano o wydatki ogółem.
Potwierdzeniem tego może być to, że średnia dłu-gość pobytu wszystkich nacji w mieście podczas EURO (poza Irlandią)8 była dłuższa niż w przypad-ku pozostałych polskich miast, w których odbywały
Tabela 4: Kibice-turyści podczas EURO 2012 w Krakowie wg krajów z uwzględnieniem długości pobytu i wydatkowa-nych kwot
Kraj pochodzenia
Udział kibiców-turystów
wg nacji
Średnia dłu-gość pobytu w Krakowie (w dniach)
Średnie wydatki na dzień pobytu w zł (bez kosztów
dojazdu)
Polska 19,0% 6,2 107
Dania 3,2% 6,4 180
Hiszpania 7,9% 6,4 138
Holandia 4,7% 10,0 130
Irlandia 7,9% 4,7 273
Niemcy 9,1% 5,0 224
Rosja 2,7% 5,5 206
USA 3,9% 20,0 67
Wielka
Brytania 21,9 5,9 209
Włochy 8,6% 6,5 230
pozostałe 11,1%
suma 100,0%
Źródło: opracowanie własne
się rozgrywki finałowe Mistrzostw. Prawdopodob-nie też mPrawdopodob-niejsze wydatki związane były np. z uboż-szą ofertą pamiątek związanych z tym wydarzeniem sportowym9.
Istotne z punktu widzenia lokalnej gospodarki turystycznej jest określenie, na co goście wydawali pieniądze podczas swojego pobytu. Coroczny moni-toring ruchu turystycznego w mieście nie uwzględ-nia tego zagadnieuwzględ-nia. W przypadku wydarzeuwzględ-nia sportowego było to szczególnie interesujące i ważne pytanie. W związku z tym, że badania sondażowe
podczas EURO przeprowadzono z uwzględnieniem ogółu ruchu turystycznego przyjazdowego do Kra-kowa w czerwcu 2012 r., w tab. 6 zestawiono, dla porównania, wyniki dwóch grup respondentów: ki-biców i pozostałych odwiedzających Kraków w ce-lach turystycznych.
Najwięcej kibiców-turystów krajowych wydawa-ło pieniądze na gastronomię (w tym alkohol)10, roz-rywkę w klubach, dyskotekach oraz komunikację lokalną. Kibice-turyści zagraniczni zachowywali się podobnie, przy czym rzadziej przeznaczali je na miejską komunikację. Stosunkowo mało osób, ale znacznie więcej niż pozostali odwiedzający krajowi i zagraniczni, wydawało swoje pieniądze na imprezy sportowo-rekreacyjne. W przeciwieństwie do zwy-kłego ruchu turystycznego mniej kibiców-turystów zagranicznych było zainteresowanych zwiedzaniem muzeów czy w ogóle atrakcji turystycznych. Ogó-łem kibice rzadziej wydawali na pamiątki związa-ne z miastem, kupowali za to pamiątki dotyczące EURO 2012.
Kolejne pytanie dotyczy tego czy wydatki zwią-zane z wydarzeniem sportowym były wyższe od tych ponoszonych przez odwiedzających krajowych i zagranicznych, ukierunkowanych na inne cele przyjazdu do miasta (ryc. 1).
Tabela 6: Rodzaje wydatków, na jakie przeznaczali swoje pieniądze odwiedzający krajowi i zagraniczni podczas pobytu w Krakowie (bez kosztów dojazdu) w czerwcu 2012 r. (wielokrotność wyboru)
RODZAJ PRODUKTU KIBICE-
KRAJ
KIBICE-ZAGRANICA POZOSTALI
-KRAJ POZOSTALI
-ZAGRANICA
noclegi 30,8% 65,8% 22,8% 55,4%
posiłki 75,6% 85,1% 74,6% 83,8%
muzea 20,5% 23,8% 16,1% 45,9%
kluby, dyskoteki 44,9% 50,0% 15,0% 18,1%
kino, teatr 17,9% 5,6% 10,4% 4,3%
upominki związane z euro 2012 24,4% 30,4% 5,2% 5,6%
napoje (bez alkoholu) 51,3% 39,6% 36,3% 39,7%
alkohol (w tym piwo) 65,4% 70,5% 24,9% 49,8%
komunikacja lokalna 41,0% 22,9% 25,4% 15,9%
zwiedzanie atrakcji 9,0% 22,9% 7,8% 39,2%
pamiątki związane z miastem 15,4% 20,2% 17,1% 34,1%
imprezy kulturalne, w tym koncerty 12,8% 8,6% 8,8% 8,4%
imprezy sportowo-rekreacyjne 16,7% 11,0% 2,1% 1,7%
inne 3,8% 6,5% 4,7% 7,5%
Źródło: opracowanie własne
Tabela 5: Wydatki ponoszone przez kibiców nocujących w Polsce według krajów
Kraj pochodzenia
Udział kibi-ców z dane-go kraju
Długość pobytu w dniach
Wydatki na dzień pobytu w zł
Chorwacja 3,7% 4,8 319
Czechy 11,1% 2,9 161
Grecja 5,6% 4,5 307
Hiszpania 6,1% 5,9 265
Irlandia 3,7% 4,8 428
Niemcy 16,1% 3,9 254
Rosja 8,1% 3,9 309
Słowacja 4,9% 4,4 111
Szwecja 5,6% 4,8 263
Ukraina 5,9% 2,9 408
Wielka
Bry-tania 7,3% 5,3 244
Włochy 6,5% 4,1 334
pozostałe 15,4%
suma 100,0%
Źródło: [2]
477
218 577
wartość w zł
śr ednia wydatków
REKREACJA EDUKACJA UCZESTNICTWO W IMPREZACH KULT.
ODWIEDZINY
SŁUŻBOWY ZAKUPY
WYPOCZYNEK
ZWIEDZANIE ROZRYWKA
cel przyjazdu
TRANZYT
RELIGIJNY
UDZIAŁ OSÓB DEKLARUJ ĄCYCH OKREŚLONY CEL PRZYJAZDU DO KRAKOWA W STOSUNKU DO OGÓLNEJ LICZBY BADANYCH
3,1 - 6,0%
6,1 - 12,0%
12,1 - 24,0%
24,1 - 48,0%
POWYŻEJ 48,0%
Rycina 1: Wydatki osób odwiedzających Kraków według celu przyjazdu w 2011 r.
Źródło: Opracowanie własne
Średnia ilość pieniędzy zostawiona w mieście przez kibiców-turystów ogółem to 1112 zł. Tak więc jest to znacznie wyższa kwota niż w przypad-ku innych form turystyki. W Krakowie najwięcej pieniędzy, wyłączając EURO, pozostawiają osoby nastawione na wypoczynek (zarówno bierny jak i czynny), zwiedzanie miasta, sprawy służbowe czy rozrywkę11.
Kolejne ważne zagadnienie dotyczy tego czy istnieje zależność pomiędzy statusem materialnym a wydatkowanymi kwotami (tab. 7). Czy wyższy status materialny kibica-turysty wiąże się z więk-szymi wydatkami ponoszonymi podczas mega wy-darzenia sportowego?
Tabela 7: Średnie kwoty wydatkowane na osobę podczas pobytu w Krakowie (bez kosztów dojazdu), z punktu widze-nia deklarowanego statusu materialnego kibiców-turystów EURO 2012.
STATUS
MATERIALNY KIBIC-TURYSTA
KRAJOWY KIBIC-TURYSTA
ZAGRANICZNY
bardzo dobry 517 zł 1383 zł
dobry 651 zł 1251 zł
średni 996 zł 1027 zł
zły 250 zł 987 zł
bardzo zły 97 zł 875 zł
Źródło: opracowanie własne
W przypadku kibiców-turystów zagranicznych widoczna była zależność, że im lepszy status mate-rialny tym większe wydatkowane kwoty. Natomiast wśród kibiców-turystów krajowych nie była ona taka oczywista. Najwięcej wydawali kibice dekla-rujący średni status materialny, a im był on lepszy, tym mniejsze wydatkowano kwoty. W przypadku złej sytuacji, rzeczywiście wydawane środki finan-sowe były najniższe. Co jest tego przyczyną? Tutaj zapewne należy się odwołać do specyfiki polskiej sytuacji gospodarczej i być może ma na to wpływ nasza mentalność i fakt, że klasa średnia jest moto-rem konsumpcji na polskim rynku.
Podsumowanie
Mega wydarzenia sportowe to zmiana w struktu-rze przyjazdowego ruchu turystycznego – czy przy-nosi to korzyści dla obszaru przyjmującego? Czy kibice-turyści pobudzają miejscowy rynek z punktu widzenia przychodów do budżetów lokalnych? Czy można na nich „dobrze” zarobić? Pytania można mnożyć. Generalnie rzecz ujmując – odpowiedź jest twierdząca, pod pewnymi jednakże warunkami.
Nie rozstrzygnięto problemu wydatków kibiców -turystów w ujęciu dochodów miasta ogółem pod-czas EURO 2012. Teoretycznie na podstawie przed-stawionych w artykule danych można to policzyć, ale nie będą to precyzyjne wyliczenia. Związane jest to m.in. z tym, że trudna do oszacowania część wy-datków jest ponoszona przez turystów przed przy-jazdem (opłaty rezerwacyjne za noclegi, bilety do teatru itd.). W badaniach przeprowadzonych pod-czas EURO 2012 w Krakowie nie zweryfikowano także oceny stosunku cen do jakości poszczegól-nych elementów obszarowego produktu turystycz-nego. Jest to ważne pytanie, gdyż odpowiedź na nie sygnalizuje czy konsument natrafił na barierę ceno-wą oferty [11].
Podsumowując należy stwierdzić, co następuje:
1. Kibice-turyści zarówno krajowi jak i zagra-niczni, przyjeżdżając w związku z mega wy-darzeniem sportowym do miasta, wydają znacznie większe kwoty niż zwykły turysta.
2. Kibice-turyści to osoby zasobniejsze finanso-wo, w porównaniu ze zwykłym turystą, dekla-rujące lepszy status materialny.
3. W przypadku tego typu dużych wydarzeń zmienia się przeznaczenie wydatkowanych
kwot. Chętniej kibice-turyści wydają swoje pieniądze na gastronomię (w tym zwłaszcza napoje alkoholowe) i rozrywkę. Widoczna jest także tendencja do zakupu produktów zwią-zanych z mega wydarzeniem, a nie z typową ofertą turystyczną miasta
4. Z punktu widzenia miast, które byłyby w po-dobnej sytuacji jak Kraków (dłuższe pobyty znanych drużyn, reprezentacji), można zało-żyć, że kibice-turyści w przeliczeniu na dzień pobytu wydadzą mniej, ale zostaną dłużej.
Mega wydarzenia sportowe zmieniają zachowa-nia konsumenckie turystów z punktu widzezachowa-nia ilości i przeznaczenia wydawanych przez nich pieniędzy.
Współczesny kibic-turysta to typowy hedonista [7]
czyli osoba ukierunkowana na dobrą zabawę z peł-nym brzuchem. Wie jednakże, że to kosztuje i nasta-wia się na ponoszenie większych wydatków. Kwoty wydawane przez turystów, zwłaszcza kibiców, są niemałe. Co ważne – z punktu widzenia lokalnej polityki turystycznej – są one wyższe niż przeciętne i powiązane z deklaracją ponownego przyjazdu12. Znaczące zyski z tytułu tego typu imprez są wi-doczne i przekładają się na rzeczywiste wartości dla społeczności lokalnych, dopiero w dłuższym okre-sie czasu [9].
Piśmiennictwo:
1. Borkowski K., Grabiński T., Mazanek L., Seweryn R., Wilkońska A., 2011: Ruch turystyczny w Krakowie w 2011 r. Raport końcowy. Małopolska Organizacja Turystycz-na, Kraków, http://www.mot.krakow.pl/f_menager/in-dex.php?f_menager_do=download&f_menager_id=438 (21.08.2012)
2. Informacja na temat przyjazdów cudzoziemców w fazie grupowej w związku z organizacją Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej EURO 2012, Ministerstwo Sportu i Tury-styki, http://www.msport.gov.pl/ article/3143-Informacja -na-temat-przyjazdow-cudzoziemcow-w-fazie-grupowej -w-zwiazku-z-organizacja-Mistrzostw-Europy-w-Pilce-Noznej-EURO-2-12 (21.08.2012)
3. Janiga A., 2010: Wydatki na turystykę w budżetach ro-dzinnych. W: B. Dobiegała-Korona (red.) Zachowania
konsumentów na rynku turystycznym. AlmaMer, Warsza-4. Kaczmarek J., Stasiak A., Włodarczyk B 2002: Produkt wa.
turystyczny albo jak organizować poznawanie świata, Wyd. Uniwersytet Łódzki, Łódź.
5. Marketingowa Strategia Polski w sektorze turystyki na lata 2008-2015, Polska Organizacja Turystyczna, 2008, Warszawa: (17)
6. Mazurkiewicz L., 2002: Planowanie marketingowe w przedsiębiorstwie turystycznym. PWE, Warszawa.
7. Misiuna B., 1996: Hedonizm. Wiedza i Życie, 8, http://ar-chiwum.wiz.pl/1996/96083800.asp (21.08.2012)
8. Mistrzostwa nie sprawiły, że gości przybyło, http://
euro2012.pb.pl/2631330,87561,hotelarze-licza-zyski-z-eu-ro-2012 (21.08.2012)
9. Rotter-Jarzębińska K., 2007: Baza hotelowa w Krakowie w kontekście organizacji Mistrzostw Europy w Piłce Noż-nej EURO 2012 w Polsce. Turystyka i Hotelarstwo 11.
10. Rotter-Jarzębińska K., Wilkońska A., 2008: Krakow – City of EURO 2012? Perspectives for Tourism Develop-ment. Visnyk Lviv University, Ser. Mizhnarodni Vidno-syni, Lwów.
11. Rudnicki L., 2010: Zachowania konsumentów na rynku turystycznym. Proksenia, Kraków.
12. UEFA zadowolona z przychodów z Euro, http://ukra-ine2012.gov.ua/pl/news/182/54707/ (21.08.2012)
13. Wilkońska A., Rotter-Jarzębińska K., Jarzębiński M., 2012: KR.2012. Kibic-turysta EURO 2012 w Krakowie.
Raport z badań, Kraków, http://bip.krakow.pl/plik.php?zi-d=95649&wer=0&new=t &mode=shw (21.08.2012)
1 Szerzej o ryzykach powstania zjawisk negatywnych: [10].
2 W ramach projektu badawczego przeprowadzono m.in. ba-dania sondażowe z wykorzystaniem kwestionariusza an-kietowego (czerwiec 2012 r.). Objęto nimi ogółem ponad 1 tys. odwiedzających krajowych i zagranicznych, z czego osoby z motywacją EURO 2012 stanowiły 39% całości ru-chu turystycznego przyjazdowego do miasta. Fragmenty tychże wyników przedstawiono w niniejszym artykule.
Szerzej metodyka została omówiona w: [13].
3 Kibic-turysta jest dalej rozumiany jako odwiedzający (czyli odwiedzający jednodniowy-nienocujący i turysta-nocujący krajowy i międzynarodowy), który przyjechał do Krakowa, deklarując cel, jakim było EURO 2012.
4 Por. m.in. Rachunek satelitarny turystyki dla Polski, Mi-nisterstwo Sportu i Turystyki, Warszawa: http://www.
msport.gov.pl/article/541-Rachunek-satelitarny-turystyki -dla-Polski (21.08.2012); Gaworecki W. W., 1997: Turysty-ka. PWE, Warszawa: 156 i nn.
5 Autorka artykułu od 2003 r. jest członkiem zespołu przeprowadzającego badania ruchu turystycznego w Krakowie (w tym realizowane są badania sondażowe oparte o kwestionariusz ankiety), stąd w dalszej części artykułu posługuje się, jeżeli nie odwołano się do raportu z badań, danymi pierwotnymi, dotąd niepublikowanymi. Metodyka badań jest omówiona każdora-zowo w raporcie np.: [1].
6 Obliczenia własne.
7 W przypadku badań w Krakowie tej pozycji nie uwzględniano.
8 Drużyna irlandzka ani nie nocowała ani nie grała meczy w Krakowie.
9 Opinia oparta na obserwacjach bezpośrednich.
10 Dane GUS z 2005 r. dotyczące struktury wydatków turystycznych Polaków, w przypadku podróży krajowych dowodzą, że gastronomia była także najwyższą pozycją kosztową [3].
11 Szerzej o formach turystyki w Krakowie: Rotter-Jarzębińska K., Wilkońska A., 2007: Formy turystyki w Krakowie – stan i perspektywy rozwoju. Prace Geograficzne, z. 117: 125-139.
12 O tym powiązaniu szerzej w: [13].
Michał Lenartowicz
Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie