Rozkład wieku w kolejnych dekadach dla po-szczególnych parków narodowych wskazuje na
istotne różnice w składzie demograficznym (ryc.1).
I tak w łatwo dostępnym z okolicznych miejsco-wości Wielkopolskim Parku Narodowym wyróż-nia się wyższy, w porównaniu z innymi parkami, udział młodzieży, w porze letniej przyciągniętej możliwością plażowania i kąpieli w wyznaczonych jeziorach. W Bieszczadach dominuje kohorta 20-29 lat, złożona w dużej mierze ze studentów, co jest tradycją tych „dzikich” gór. Puszcza Kampinoska to ulubiony obszar wycieczek i spacerów osób od 60. roku życia, szukających spokoju na łonie natury, znaczny odsetek seniorów świadczy też o starzeniu się społeczeństwa, w tym wypadku mieszkańców Warszawy. Rozkład społeczny pod względem wy-konywanego zajęcia wskazuje na przewagę osób pracujących, spory udział studentów, mniejszy młodzieży szkolnej i emerytów. Zauważono różni-ce rozkładu w poszczególnych parkach, np. istotnie większy udział emerytów w parku Kampinoskim i Pienińskim (ryc. 2).
Rycina 2: Rodzaj zajęcia turystów odwiedzających poszcze-gólne parki narodowe
W tabeli 1 przedstawiono opinie o przygotowa-niu parku narodowego do turystyki w podziale na płeć i kohort wyróżnionych według cech demogra-ficznych, społecznych oraz wybranych cech pobytu na terenie chronionym. Wśród mężczyzn najczęściej zadowoleni byli emeryci, najczęściej nie mieli zda-nia odwiedzający park po raz pierwszy, natomiast najgorzej ocenili przygotowanie do turystyki kaja-karze (w parkach Narwiańskim i Wigierskim, gdzie występuje ta forma turystyki), a także rowerzyści.
Spośród kobiet najlepiej oceniły przygotowanie do turystyki osoby niepracujące, nie miały zdania najczęściej uczennice, a negatywnie postrzegały
Rycina1: Skumulowany wykres kohort wieku respondentów w wybranych parkach narodowych: a – (Wielkopolski PN) duży udział młodzieży poniżej 20. roku życia b – (Bieszczadz-ki PN) duży udział kohorty 20-29 lat, c – (Gór Stołowych) duży udział kohorty 30-39 lat, d – (Kampinoski PN) znaczny udział roczników powyżej 50. roku życia.
przystosowanie do turystyki kajakarki (w parkach Narwiańskim i Wigierskim) oraz kobiety w wieku 50-59 lat.
Ogółem najlepiej postrzegają przygotowanie parków do turystyki emeryci, najczęściej nie ma zdania młodzież szkolna. Złe przygotowanie naj-częściej stwierdzają osoby uprawiające w parku tu-rystykę kajakową. Skoro ocena kajakarzy dotyczyła tylko dwóch parków, warto podać następną grupę niezadowolonych – są to osoby w wieku 50-59 lat, a w dalszej kolejności rowerzyści. Osoby odwiedza-jące dany park po raz pierwszy są ewidentnie naj-mniej zorientowane i częściej deklarują brak zdania niż osoby powtarzające wizytę. Osoby o najniż-szym wykształceniu najrzadziej wyrażały się nega-tywnie1.
Płeć i wiek. Biorąc pod uwagę całą badaną popu-lację, mężczyźni istotnie częściej niż kobiety wyra-żają opinię o złym przygotowaniu parku narodowego do turystyki (p=0,03). Analiza wg płci i wieku wy-kazała, że istotna różnica występuje tylko w kohor-tach wieku 20-29 lat i 60+ lat, w których mężczyźni są krytyczni a kobiety łagodne w ocenie. Opinia ne-gatywna kobiet w wyróżnionych przedziałach wie-ku występuje rzadziej niż mężczyzn (z wyjątkiem kohorty 50-59 lat), jednak dopiero ogółem uzyskuje status różnicy statystycznie istotnej. Istotnej zależ-ności złej opinii od płci nie zaobserwowano w przy-padku turystów pieszych i kajakowych. Natomiast wśród turystów rowerowych opinie o niedobrym przygotowaniu parku zależą od płci na poziomie słabszym niż przyjęta granica zależności istotnej statystycznie (p=0,06).
Kohorty 20-29 i 60+ są najmniej skłonne do po-zytywnej oceny, za sprawą krytycznego bądź neu-tralnego stosunku mężczyzn. Niezadowolenie rośnie z wiekiem, wśród mężczyzn osiągając ogółem niemal 15% negatywnych opinii po 50. roku życia. Wśród kobiet najbardziej niezadowolone są turystki w wie-ku 50-59 lat, lecz w odróżnieniu od mężczyzn kobiety po 60. roku życia są znacznie łagodniejsze w ocenie.
Odsetek osób niemających zdania maleje z wiekiem - turyści po 49. roku życia są bardziej zdecydowani w swoich opiniach niż roczniki młodsze.
Zajęcie. Osoby uczące się (w szkole lub na stu-diach wyższych) były istotnie rzadziej niezado-wolone z przygotowania odwiedzanego parku do turystyki niż inni odwiedzający (p=0,006). Oso-by pracujące istotnie częściej Oso-były niezadowolone
z przygotowania parku do turystyki niż reszta bada-nej populacji (p=0,04). Ciekawy jest fakt, że wśród emerytów istotnie rzadziej zdarzają się osoby nie mające zdania niż wśród pozostałych (p=0,006).
Wykształcenie. Wraz ze wzrostem wykształce-nia respondentów spada nieistotnie odsetek opinii neutralnych i wzrasta odsetek opinii negatywnych.
Osoby o wykształceniu wyższym istotnie częściej deklarowały ocenę negatywną niż pozostali respon-denci (p=0,004).
Podejrzewając, że na wyniki ma wpływ łagodne zdanie młodzieży szkolnej i akademickiej, repre-zentującej populację jeszcze zdobywającą wykształ-cenie, przeanalizowano osobno grupę pracujących i grupę emerytów, z podziałem na płeć. W grupie aktywnej zawodowo osoby o wykształceniu wyż-szym istotnie częściej negatywnie oceniały ba-daną kwestię niż osoby nieposiadające wyższego wykształcenia, przy czym prawidłowość istotna statystycznie nie wystąpiła wśród mężczyzn, ale tylko wśród kobiet – wysokowykształcone kobie-ty pracujące są ostrzejsze w sądach niż ich niżej wykształcone koleżanki. W grupie emerytów wy-kształcenie nie miało istotnego znaczenia na oce-ny negatywną i pozytywną, jednak w podziale na płeć zarysowały się różnice: o ile opinie mężczyzn emerytów nie zależały od wykształcenia, o tyle wy-soko wykształcone kobiety na emeryturze istotnie rzadziej (p=0,046) wydawały pozytywną opinię niż ich koleżanki o wykształceniu niewyższym. Ponad-to w grupie emerytów isPonad-totnie zróżnicowana była kategoria „brak zdania” (p=0,003) - emeryci o wy-kształceniu wyższym nie mieli zdania częściej niż emeryci słabiej wykształeni.
Forma turystyki. Istotnie rzadziej niezadowoleni z przygotowania parków narodowych do turystyki są turyści piesi w porównaniu z resztą turystów, po-ruszających się inaczej. Wśród turystów pieszych nie występuje istotne zróżnicowanie oceny pod względem płci. Znaczący odsetek niezadowolonych stwierdzono wśród turystów rowerowych i kajaka-rzy. W grupie turystów rowerowych istotnie częściej opinię negatywną deklarują rowerzyści płci męskiej w porównaniu z pieszymi płci męskiej. U kobiet różnica ta jest nieistotna - rowerzystki w swych są-dach są nieznacznie krytyczniejsze od turystek pie-szych (tab. 1).
Rycina 3 przedstawia rozkład opinii negatyw-nych w badanej kwestii w poszczególnegatyw-nych parkach narodowych z uwzględnieniem uprawianej formy turystyki, o ile w danym parku jest ona możliwa.
Na ogół turyści posługujący się sprzętem lokomo-cyjnym częściej wyrażali negatywną opinię niż piesi. W parkach narodowych Narwiańskim i Wi-gierskim, w których współistnieją trzy formy
ak-tywności, najmniej niezadowoleni są turyści piesi, następnie rowerzyści, natomiast najsłabiej oceniają przygotowanie parku kajakarze. Jedynie w parkach Poleskim i Świętokrzyskim rowerzyści rzadziej wy-rażali się krytycznie niż piesi, z tym, że poruszanie się rowerem po tych parkach nie jest możliwe we wszystkich miejscach.
Tabela 1: Opinie mężczyzn (M) i kobiet (K) o przygotowaniu parków narodowych do turystyki w podziale na cechy demogra-ficzno-społeczne i cechy pobytu turystycznego (n=4044)
Czy odwiedzany park narodowy jest dobrze przygotowany do turystyki?
Tak Nie mam zdania Nie
M K razem M K razem M K razem
Płeć 65,9 68,6 67,2 22,4 21,6 22 11,8* 9,8 10,8
Wiek
19- lat 65 68,6 66,5 24,8 24,7 24,7 10,3 6,7 8,8
20-29 66 70,5 68,3 22,5 21,6 22 11,5 7,9† 9,7
30-39 67,2 65,5 66,4 22,2 23,3 22,7 10,6 11,2 10,9
40-49 60,5 64,9 62,5† 26,2 23 24,7 13,3 12,1 12,8
50-59 64,7 69,1 66,9 21,3 15,7 18,6 14 15,2† 14,5†
60+ lat 70,7 69,8 70,5 15,4 22,9 18,6 13,8 7,3 10,9
Wykształcenie P o d s t . /
gimn. 65,9 70,1 67,8 23,5 24,9 24,1 10,6 5,1 8,1
Ś r e d n i e /
pomat. 65,1 69,8 67,1 23,8 21,3 22,7 11,1 8,9 10,1
Wyższe 66,5 67,5 67 20,8 21,5 21,1 12,7 11 11,8
Zajęcie
Uczeń 66,7 66,1 66,4 23,2 26,8 24,9‡ 10,1 7,1 8,7
Student 66,6 72,2 69,4 24,2 20,1 22,1 9,2 7,7 8,4
Pracujący 64,9 67,0 65,9 22,4 22,1 22,3 12,7 10,9 11,9
Niepracu-jący 60 74,4 70,1 25,5 14,7 17,9 14,5 10,9 12
Emeryt 73,5‡ 70,4 71,9 13,2 21,1 17,3‡ 13,2 8,5 10,8
Częstotliwość odwiedzin Pier wszy
raz 64,1 69,9 67,2 26,8 22,2 24,3 9,1 7,9 8,6
K o l e j n y
raz 65,8 66,6 66,1 21 22,2 21,6 13,2 11,3 12,3
Forma turystyki
Piesza 68,6 69,9 69,3 21,9 21,4 21,6 9,5♦ 8,7♦ 9,1♦
Rowerowa 60,4 65,9 62,2 23,8 23,8 23,8 15,8 10,4 14
Kajakowa 56,5 61,4 58,7 24,3 20,9 23,1 19,2 17,6 18,2
Wytłuszczono maksymalne wartości w każdej kolumnie, kursywą minimalne wartości w każdej kolumnie; Istotne różnice między:
* - płciami (p=0,04),
† - kohortą 20-29 kobiet a pozostałymi kobietami (p=0,03), kohortą 50-59 kobiet a pozostałymi kobietami (p=0,006), kohortą 50-59 a pozostałymi turystami (p=0,01);
‡ - uczniami a innymi turystami (p=0,02), emerytami płci męskiej a innymi mężczyznami (p=0,05), emerytami a innymi turystami (p=0,006);
♦ - mężczyznami pieszymi a mężczyznami uprawiającymi inne formy turystyki (p=0,000); kobietami pieszymi a kobietami uprawiającymi inne formy turystyki (p=0,01); pieszymi a uprawiającymi inne formy turystyki (p=0,000)
Rycina 4: Odsetek negatywnych opinii o przygotowaniu par-ku do turystyki względem częstotliwości odwiedzania dane-go parku
Powtarzalność odwiedzin. Odsetek osób odwie-dzających po raz pierwszy jest w niektórych par-kach znaczny, np. w PN Gór Stołowych, Poleskim i Słowińskim wynosi około 50%. Najniższy jest w Kampinoskim i Wielkopolskim – co wskazuje na pełnienie przez te parki funkcji rekreacyjnej dla lud-ności regionu (ryc. 4). Generalnie odwiedzający po raz pierwszy rzadziej wyrażają się negatywnie niż osoby powtarzające wizytę (ryc. 4). Istotnie częściej krytyczne są osoby powtarzające wizytę niż odwie-dzające po raz pierwszy w parkach Gór Stołowych (p=0,02), i Wigierskim (p=0,02). Natomiast w parku Poleskim sytuacja jest odwrotna, gdyż odwiedzają-cy pierwszy raz istotnie częściej wyrażali niezado-wolenie niż osoby znające park z poprzednich po-bytów (p=0,01). Wstrzymywanie się od wyrażenia
opinii bardziej cechuje nowicjuszy niż bywalców, nie jest to jednak różnica istotna, z wyjątkiem par-ków Gorczańskiego (p=0,02) i Poleskiego (p=0,03).
Rycina 5: Rozkład opinii negatywnych o przygotowaniu od-wiedzanego parku do turystyki w podziale na segmenty respon-dentów na przykładzie parku Pienińskiego i Gór Stołowych
Rycina 6: Rozkład opinii negatywnych o przygotowaniu od-wiedzanego parku do turystyki w podziale na segmenty re-spondentów na przykładzie parków Narwiańskiego i Wielko-polskiego
Na rycinie 5 przedstawiono zależność oceny ne-gatywnej od cech turystów odwiedzających parki górskie leżące w regionach o charakterze wybitnie turystyczno-uzdrowiskowym (Pienińskim i Gór Stołowych), natomiast na ryc. 6 przedstawiono roz-kład w parkach nizinnych (Narwiański i Wielkopol-ski), uznanych przez odwiedzających za najsłabiej przygotowane. W obu parkach górskich segmentem niezadowolonych są ludzie starsi. Fluktuacje mię-dzy kohortami 50-59 i 60+ lat wynikają prawdopo-dobnie z małej liczebności próby. Park Wielkopolski jest najlepiej oceniany przez młodzież i osoby od-wiedzające po raz pierwszy. W parku Narwiańskim, najsłabiej ocenionym, wysoki poziom krytyki wy-raziły wszystkie segmenty odwiedzających.
Rycina 3: Odsetek niezadowolonych z przygotowania parku do turystyki w podziale na formę aktywności
Podsumowując, można stwierdzić, że zdecydo-wanie przeważała opinia o dobrym przystosowaniu do turystyki odwiedzanych parków narodowych.
Odsetek opinii negatywnych wynosił od 5% do 13%
w 10 badanych parkach. Dwa parki znacznie odsta-wały: Wielkopolski PN (25,6%) i Narwiański PN (37,6%). Mężczyźni są istotnie częściej niezadowo-leni w tej kwestii niż kobiety. Ludzie wysoko wy-kształceni istotnie częściej wyrażają się negatywne o przygotowaniu parku do turystyki. Najmniej za-dowoleni są turyści używający sprzętu lokomocyj-nego (rowerzyści, kajakarze).