Wstęp
Wychowanie jest świadomie organizowaną działalnością, której celem jest wywołanie zmian w całej osobowości człowieka, włącznie ze stroną wyrażającą stosunek do wartości. Biorąc pod uwagę to stwierdzenie Wincentego Okonia, oraz fakt, że ludzkie życie i zdrowie jest najwyższą doczesną wartością w tzw. „kulturze zachodu”, w której żyjemy, można stwierdzić, wprost, że edukacja ograniczająca liczbę nagłych wypadków, powinna stanowić ważny element procesu wychowania. W kręgu zainteresowań pedagogiki znajdują się wszystkie sfery działalności ludzkiej, w których przebiegać może proces wychowawczy. Działalność wychowawcza powinna miedzy innymi powodować takie zmiany osobowości, które pozwalałyby unikać wielu zagrożeń, które mogą nas spotkać w życiu. Jednym z podstawowych zagrożeń – choć niedocenianych – jest niebezpieczeństwo utraty życia w wodzie.
Celem niniejszego opracowania było:
1. Przedstawienie środowisku pedagogów, skali zagrożenia utratą życia nad wodą, w odniesieniu do innych nagłych zdarzeń, zagrażających życiu.
2. Zbadanie zaangażowania systemu edukacji w zakresie wychowania w przedmiotowym obszarze, poprzez analizę programów nauczania, analizę przygotowania kadry pedagogicznej i poprzez poszukiwanie źródeł zdobywania informacji na ten temat przez młodzież.
3. Wykazanie konieczności podjęcia powszechnej edukacji w zakresie bezpiecznych zachowań nad wodą i wskazanie roli nauczyciela wychowania fizycznego na tym polu i wskazanie możliwości działań w celu poprawy negatywnego stanu rzeczy.
Zagrożenie utratą życia w wodzie współczesnego człowieka
Tabela 1. Statystyka nagłych śmiertelnych wypadków w latach 1999-2004 według najczęstszych zdarzeń, na podstawie danych Komendy Głównej Policji, Zarządu Głównego Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, Centralnego Instytutu Pracy i Komendy Głównej Straży Pożarnej
rok utonięcia komunikacyjne przy pracy w pożarach
1999 925 6730 523 2000 525 6294 594 526 2001 675 5534 554 594 2002 741 5827 515 482 2003 661 5640 522 507 2004 707 5712 474 Średnia arytm. 705 5956 541 516
93
Rycina 1. Najczęstsze przyczyny nagłych niezamierzonych zgonów w Polsce w latach 1999-2004
Przedstawione powyżej statystyki wskazują, że utonięcia są drugą, po wypadkach
komunikacyjnych przyczyną nagłej śmierci.
Wypadki tonięcia osób w zależności od przyczyny [www.policja.pl] Komenda Główna Policji:
• kąpiel w miejscu niestrzeżonym, nie zabronionym do kąpieli – 183, • kąpiel w miejscu zabronionym – 91,
• kąpiel w miejscu wytyczonym, lecz niestrzeżonym – 9, • kąpiel w miejscu wytyczonym i strzeżonym – 12, • zabawa dzieci nad wodą bez opieki dorosłych – 25, • zabawa nad woda dzieci w towarzystwie dorosłych – 6, • wywrócenie się jednostki pływającej – 132,
• wypadnięcie za burtę – 20,
• nieostrożność w czasie łowienia ryb – 47, • wpadnięcie do wody z brzegu – 56, • załamanie się lodu – 2,
• podczas ratowania osoby tonącej – 8,
• inne przypadki (brak danych, co do okoliczności zdarzenia) – 240.
Z okoliczności wypadków utonięć wynika, że ponad 90% z nich ma miejsce w miesiącach letnich, co pozwala postawić tezę, że w tym okresie ryzyko utraty życia w
wodzie jest najpoważniejszym (wraz z zagrożeniem komunikacyjnym) niebezpieczeństwem mogącym napotkać statystycznego Polaka w czasie wakacji.
Dodać należy, że dane te nie obejmują zdarzeń mających miejsce w innych krajach, gdzie nasi obywatele powszechnie spędzają wakacje w ostatnich latach otwarcia na świat. Należy przypuszczać, że bardzo często przebywają oni tam nad wodą i dochodzi czasami do wypadków, które zapewne wpłynęłyby na te statystyki. Z przedstawionych powyżej okoliczności wypadków wynika, że stopień zagrożenia utratą życia w wodzie
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000
utonięcia komunikacyjne przy pracy pożary
94
nie jest obecny w świadomości społecznej. Fakty te powinny spowodować zaangażowanie się sytemu społecznego w przeciwdziałanie tak znacznej liczbie wypadków nad wodą. W polskiej praktyce działania na tym polu pozostawione są wyłącznie działalności społecznej, z której budżet czerpie nawet zyski w postaci poboru podatków, nie podejmując żadnej zorganizowanej działalności. Państwo jako system powierzchownie traktuje tę problematykę, utrzymując ze środków publicznych wiele instytucji (często mundurowych) działających w zakresie innych istotnych, lecz znacznie mniej ryzykownych statystycznie zagrożeń. Jedyną instytucją powszechnie działającą w przedmiotowym obszarze jest Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, jako organizacja pozarządowa nieotrzymująca wcale lub bardzo mizerne środki publiczne na swoją działalność.
Zaangażowanie systemu edukacji w zakresie wychowania do bezpiecznych zachowań nad wodą
Ryzyko utraty życia w wodzie jako druga z podstawowych przyczyn nagłej śmierci, powinno być minimalizowane poprzez powszechny system edukacji w tym zakresie. Krótki, bo trwający kilka minut czas trwania procesu tonięcia [Błasiak, 2001], sprawia, że Ratownicy WOPR mają bardzo ograniczoną możliwość działania. Fakt ten powoduje jednak, że na planie pierwszym należy umieścić działania profilaktyczne. Działania edukacyjne mogą w znacznym stopniu ograniczyć liczbę wypadków nad wodą. Sposób wypoczywania nad wodą, poziom kultury i bezpieczne zachowanie się w wodzie, można skutecznie kreować środkami pedagogicznymi [Wiesner i in., 2005].
Autor postanowił, zatem zbadać zaangażowanie systemu edukacji, w zakresie wychowania do bezpiecznych zachowań nad wodą, poprzez:
1. Analizę programów nauczania.
Przeanalizowano wiele dostępnych programów nauczania przedmiotu wychowanie fizyczne i wychowanie prozdrowotne [MENiS]. Nie napotkano w nich na treści
dotyczące bezpiecznych zachowań nad wodą. W zakresie edukacji związanej z
nagłymi zdarzeniami znajdowano najczęściej treści, np. w programie nauczania ścieżki edukacyjnej „Wychowanie prozdrowotne” – dopuszczony do użytku szkolnego przez Ministra Edukacji Narodowej. Numer w wykazie: DKW-4014-40/99.
Bezpieczeństwo i pierwsza pomoc: • Bezpieczeństwo na drodze
• Warunki bezpieczeństwa podczas gier i zabaw ruchowych.
• Źródła energii w gospodarstwie domowym i sposoby ich użytkowania • Zagrożenia trującymi środkami chemicznymi
• Niewypały, niewybuchy • Pożary
• Pierwsza pomoc w niektórych urazach
2. Autor sprawdził, w jaki sposób nabywamy wiedzę dotyczącą bezpieczeństwa nad wodą.
95
Źródło: Badania własne – 2004 r.
Rycina 2. Źródła informacji o bezpieczeństwie nad wodą
Jak widać z powyższego system edukacji i tu się nie sprawdza. Szkoła jest
ostatnim (poza specjalistycznymi szkoleniami) miejscem gdzie młody człowiek może dowiedzieć się na temat jednego z najpoważniejszych zagrożeń dla jego życia.
3. Autor sprawdził też, jakie jest przygotowanie pedagogów do edukacji w zakresie bezpiecznych zachowań nad wodą.
Przeanalizowano programy studiów na kierunkach kształcących nauczycieli [www.awf.edu.pl; www.uni.lodz.pl]. Przedmiotowe treści znaleziono jedynie w programach kształcenia na kierunku wychowanie fizyczne.
Są one elementem przedmiotów: • pływanie i ratownictwo, • obóz letni,
• pierwsza pomoc medyczna i BHP.
Studenci innych kierunków studiów z przygotowaniem pedagogicznym mają zazwyczaj w programie studiów jedynie przedmiot „Zasady bezpieczeństwa i udzielania pierwszej pomocy” w wymiarze 15 godzin. Należy przypuszczać, że sprawy bezpieczeństwa nad wodą nie zajmują tam wiele miejsca lub nie ma ich wcale.
Zbadane powyżej fakty wykazują rażące zaniedbania sytemu edukacji w zakresie ochrony podstawowej wartości, jaką jest życie ludzkie. Szkoła jest ostatnim miejscem gdzie młodzież wyposażana jest w wiedzę i umiejętności na ten temat. Obowiązujące programy nauczania nie przewidują kształcenia w tym zakresie, choć są w nich treści dotyczące zagrożeń znacznie mniej istotnych statystycznie. Nauczyciel wychowania fizycznego jest jedynym pedagogiem posiadającym pewne przygotowanie merytoryczne do prowadzenia zajęć w przedmiotowym temacie. Z powyższego wynika, że edukacja w zakresie bezpieczeństwa nad wodą jest obowiązkiem każdego nauczyciela wychowania fizycznego.
0 20 40 60 80 100
1