Warunki do rozwoju, realizacji zadań życiowych i radzenia sobie z trudnymi sytuacjami stwarzają Uniwersytety Trzeciego Wieku. Pierwszy Uniwersytet Trzeciego Wieku powstał w 1975 roku założony przez prof. H. Szwarc. Od tego czasu w większości polskich miast przy uczelniach wyższych powstają nowe uniwersytety. Obecnie działa w Polsce 100 Uniwersytetów Trzeciego Wieku [Szatr-Jaworska, 2007]. Należą do nich również Uniwersytety Trzeciego Wieku w Białej Podlaskiej przy ZWWF i PWSZ.
Styl życia osób starszych jako ogół nieustannie zmieniających się zachowań i reakcji na bodźce środowiskowe jest zawsze aktualną i interesującą tematyką do zdiagnozowania. Zakres codziennych i specjalnych zachowań związanych ze zdrowiem w ramach stylu życia jest sprawą indywidualną i trudną do empirycznego ujęcia. Jednak każda próba badań jest cenną inicjatywą, ponieważ może przyczynić się do ukazania zachowań antyzdrowotnych i być inspiracją do zmian. Poznanie stylu życia osób starszych to możliwość podzielenia się swoją mądrością i doświadczeniem. Według słów Ojca Świętego obecność ludzi starych w świecie jest darem duchowym i bogactwem, swoistym znakiem czasu. Jeśli zostanie on właściwie odczytany, może dopomóc współczesnemu człowiekowi w odnalezieniu sensu życia (...). Obecność ludzi starszych może wzbogacić proces humanizacji społeczeństwa i kultury. Starość, bowiem właściwie przeżywana, niesie ze sobą istotne wartości. Należą do nich np. bezinteresowność, bogate doświadczenie, mądrość, moralne i religijne wartości. One wszystkie stanowią niezastąpione źródła równowagi społeczeństwa, rodzin, jednostek [Zwoliński, 2005].
W krajach przodujących pod względem technologicznym i cywilizacyjnym, mówi się o tzw. ,,teorii waloryzacji starości”. Waloryzacja ta przejawia się przede wszystkim coraz większym uznaniem dla późnych faz życia człowieka jako ważnego konsumenta i uczestnika usług rynkowych, np. rekreacyjnych czy turystycznych. Jeden z czołowych gerontologów Leopold Rosenmayr uważa, że ,,tendencje te mogą przeciwdziałać izolacji, syngularyzacji i postępującemu spadkowi pozycji starszego pokolenia” [Rosenmayr 1987; za Synak, 2000].
Edukacja we wszystkich okresach życia, dotycząca sposobów czerpania satysfakcji życiowej także w okresie starości powinna być przeciwwagą presji reklamowej i medialnej, promującej młodość jako jedyną wartość godną zainteresowania. Wbrew utartym poglądom i stereotypom czas po 60-tym roku życia może być czasem aktywności, nauki, osobistych poszukiwań, realizacją marzeń, pomocy innym [Kozdroń, 2006].
Celem pracy była prezentacja stylu życia osób starszych ze szczególnym uwzględnieniem takich zachowań jak: deklarowana aktywność w czasie wolnym, uprawiana aktywność ruchowa z uwzględnieniem czerpanych korzyści, dbałość o
161
zdrowie, odżywianie, nastawienia wobec czynników ryzyka zdrowia (picie alkoholu, palenie papierosów, picie mocnej kawy), źródła wiedzy na temat zdrowego stylu życia, samodzielność w codziennym życiu oraz hierarchia zachowań w obrębie stylu życia.
Materiał i metoda
Badania przeprowadzono wśród słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego wieku przy ZWWF i PWSZ w Białej Podlaskiej. Ogółem do badań przystąpiło 80 osób (62 kobiety i 18 mężczyzn) w wieku 56-74 lat. Posłużono się metodą sondażu diagnostycznego, wykorzystując autorski kwestionariusz ankiety zawierający pytania dotyczące stylu życia osób starszych.
Wyniki badań
Wolny czas badane osoby starsze zagospodarowują bardzo różnie. Największym powodzeniem cieszy się oglądanie telewizji (53,8%), aktywność ruchowa (47,5%) i czytanie (46,3%). Co trzecia badana osoba przeznacza ten czas na spotkania (32,5%), co czwarty badany (25,0%) rozwiązuje krzyżówki i pomaga rodzinie (27,5%).Wszystkie wyniki zamieszczono w tabeli 1.
Tabela 1. Czynności zajmujące badanym najwięcej czasu w ciągu dnia
Rodzaje czynności N % Oglądanie telewizji 43 53,8 Czytanie 37 46,3 Rozwiązywanie krzyżówek 20 25,0 Gotowanie 16 20,0 Pomoc rodzinie 22 27,5 Spotkania 29 36,3 Aktywność ruchowa 38 47,5 Hobby 12 15,0
Jeżeli chodzi o uczestnictwo badanych w aktywności ruchowej to aż 38,8% ćwiczy 3 i więcej razy tygodniowo; 28,8% ćwiczy 2 razy w tygodniu.
Wśród rodzajów aktywności ruchowej największą popularnością cieszy się gimnastyka (70,0%), spacery (65,0%) i uprawianie działki (42,5%). Pozostałe wyniki zamieszczono w tabeli 2.
Tabela 2. Formy aktywności ruchowej badanych
Formy aktywności N % Spacery 52 65,0 Gimnastyka 56 70,0 Jazda na rowerze 30 37,5 Uprawianie działki 34 42,5 Pływanie 31 38,8 Nordic walking 12 15,0 Tańce 5 6,3 Biegi 3 3,8
162
Inne 4 5,0
Badani są świadomi korzyści, które wynikają z uprawiania aktywności ruchowej. Uważają, że w największym stopniu poprawiają samopoczucie (75,0%), sprawność fizyczną (62,5%) i wzmacniają zdrowie (43,8%).
Do sposobów dbałości o zdrowie badani słuchacze zaliczyli: systematyczne przystępowanie do badań kontrolnych (68,8%), aktywność ruchową (62,5%), kontakty z grupą wsparcia (58,8%) (tab.3).
Tabela 3. Sposoby dbałości o zdrowie
Sposoby N %
Systematyczne badania kontrolne 55 68,8 Aktywność ruchowa 50 62,5 Wyjazdy do sanatorium 31 38,8
Racjonalne odżywianie 35 43,8
Dobry sen 16 20,0
Kontakty z grupą wsparcia 47 58,8 Nie nadużywanie leków 10 12,5 Zabiegi rehabilitacyjne 16 20,0
Pomiar ciśnienia tętniczego 30 37,5 Poszerzanie wiedzy na temat zdrowia 18 22,5
Ważnym komponentem stylu życia jest sposób odżywiania. Aż 41,3% spożywa 5 posiłków dziennie, taka sama grupa nieregularnie spożywa posiłki.
Badane osoby odniosły się również do czynników ryzyka zdrowia własnego stylu życia. Co prawda nikt z badanych nie pije alkoholu regularnie ale aż 75,0% spożywa okazjonalnie lub czasami. Co czwarta osoba badana przyznała, że nie pije. Niewielu jest również palaczy papierosów (12,5%), pozostali to osoby niepalące (87,5%). Mocną kawę regularnie pije 38,8%, czasami – 33,8%, a w ogóle – 27,5% badanych.
Źródła wiedzy na temat stylu życia badanych są zróżnicowane. W największym stopniu czerpią wiedzę od lekarza (66,3%), z własnego doświadczenia (57,5%), wykładów i zajęć, w których uczestniczą (48,8%) (tab.4).
Tabela 4. Źródła wiedzy o zdrowym stylu życia
Źródła N % Media 27 33,8 Lekarz 53 66,3 Własne doświadczenia 46 57,5 Prasa, książka 23 28,8 Rozmowy ze znajomymi 21 26,3 Wykłady 39 48,8
Dla osób w wieku starszym bardzo ważna jest samodzielność w wykonywaniu codziennych czynności. Optymistycznie brzmią deklaracje ankietowanych ukazujące, że 88,8% z nich nie wymaga pomocy innych osób. Pozostali potrzebują pomocy sporadycznie, w trudnych sytuacjach.
163
Dane uzyskane od respondentów pozwoliły ustalić hierarchię zachowań w ramach własnego stylu życia. Najważniejsze według badanych komponenty stylu życia są następujące: dobre relacje z bliskimi, racjonalne odżywianie i systematyczna aktywność ruchowa.
Dyskusja
Coraz częściej w literaturze można spotkać prace dotyczące problematyki życia osób starszych. Jest to bardzo pozytywne, ponieważ społeczeństwo poznaje trudności życia w tym okresie. Z przeprowadzonych badań przez GUS [2000, 2001], E. Trafiałek [1997], M. i J. Halickich [2002], prof. B. Synaka [2002] wynika, że osoby starsze w Polsce nadal swój czas wolny spędzają biernie, głównie oglądając telewizję. Stosunkowo dużo czasu spędzają czytając. Spacery jako czynna forma spędzania czasu wymieniana jest przez mniej niż połowę badanych. W przeciągu, co najmniej dwudziestu ostatnich lat nie zmieniła się aktywność społeczna ludzi starszych. Badania przeprowadzone przez M. i J. Halickich [2002] potwierdzają bardzo małe zaangażowanie się ludzi starszych w działalność stowarzyszeń i organizacji. Mały udział osób starszych w życiu publicznym i społecznym wynika z braku utrwalonych nawyków oraz z trudnej sytuacji materialnej polskich emerytów i rencistów.
Z badań TNS OBOP wynika, że osoby z grupy wiekowej 60-80 lat najczęściej spędzają czas wolny oglądając telewizję (60%), spotykając się z rodziną (51%), bądź znajomymi (32%). Niemała grupa ludzi lubi w czasie wolnym przebywać na działce (36%), wielu seniorów sięga po lekturę (24%), niemal, co piąty respondent słucha radia (19%). Najrzadziej seniorzy spędzają czas chodząc do kina, teatru (4%). Aż 72% badanych deklaruje chęć zaangażowania się w wolontariat (udzielając pomocy dzieciom, chorym, niepełnosprawnym oraz dzieląc się swoją wiedzą zawodową). Również znacząca grupa – 53% chciałaby włączyć się w pracę organizacji działającej w środowisku osób starszych. Wielu respondentów stwierdziło, że ma jeszcze dużo w życiu do zrobienia (57%) i nie mają poczucia, by byli ciężarem dla innych (89%) [za Papiernik, 2007].
Poszukiwanie sposobu na zwiększenie uczestnictwa ludzi starszych w zdrowym stylu życia, w którym regularna aktywność ruchowa, mająca przełożenie na inne codzienne zachowania, zajmowałaby czołowe miejsce jest wyzwaniem dla polityki socjalnej, szczególnie dla specjalistów z kultury fizycznej i promocji zdrowia.
Wnioski
Na podstawie analizy uzyskanych danych można stwierdzić, że badane osoby starsze prezentują prozdrowotny styl życia, na który składają się następujące zachowania zdrowotne:
1. Badani w czasie wolnym najchętniej oglądają telewizję, wykonują ćwiczenia fizyczne i czytają książki.
2. Największy odsetek badanych w tygodniu ćwiczy 3 i więcej razy. Najczęściej jest to gimnastyka usprawniająca.
3. Dostrzegane przez nich korzyści, które czerpią z aktywności ruchowej to dobre samopoczucie.
4. Najważniejszym sposobem dbałości o zdrowie dla badanych jest przystępowanie do badań kontrolnych.
164
5. Racjonalny (5 posiłków) sposób odżywiania zadeklarowała prawie połowa badanych.
6. Wśród czynników ryzyka zdrowia większość eliminuje palenie i picie mocnej kawy, ale pije alkohol okazjonalnie (75%).
7. Wiedzę o zdrowym stylu życia w największym stopniu czerpią od lekarza.
8. Samodzielne wykonywanie codziennych czynności deklarują prawie wszyscy badani.
9. Jako najważniejszy komponent stylu życia badani wskazali dobre relacje z bliskimi.
Literatura
1. Halicka M., Halicki J., Integracja społeczna i aktywność ludzi starszych, (w:) Polska starość, Synak B. (red.),Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002.
2. Kozdroń E., Zorganizowana rekreacja ruchowa kobiet w starszym wieku w środowisku miejskim, Studia i Monografie, AWF, Warszawa 2006.
3. Papiernik J, Polscy seniorzy o sobie, http://www.pasje.senior.pl 4. Rocznik statystyczny, 2000, 2001.
5. Synak B., Ludzie starzy w warunkach transformacji ustrojowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2000.
6. Synak B. (red.), Polska starość. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002.
7. Szatr-Jaworska B., Misja Uniwersytetów III Wieku, Wykład podczas konferencji na temat UTW w gmachu Sejmu RP w dniu 25.05.2007.
8. Trafiałek E., Zalety i wady podeszłego wieku, Gerontologia Polska 1997, nr 3, 5, s. 46-57.
9. Zwoliński A. (red.), Jan Paweł II. Encyklopedia nauczania społecznego, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2005, s. 484-492.
Summary
Lifestyle including ways of human’s conduct is under constant change. The basic requirement that has an influence on the lifestyle is age. Thus, it seems interesting to learn about the specific of lifestyle as far as old people are concerned.
The aim of work is to show particular ways of conduct among students of University of Third Millenium such as: spending free time, doing sports with taking all the advantages into consideration, ways of taking care about health, eating habits, attitudes towards drinking alcohol, strong coffee, or smoking cigarettes, the source of knowledge concerning healthy lifestyle, self-reliance in every day life situations and creating the hierarchy of all these factors listed above.
A questionnaire was used to carry out a survey among 80 students of UTW in Biała Podlaska. The analysis of achieved results allowed to accomplish the aim. Lifestyle of the people surveyed is of benefit for them.
166