Według definicji T. Williamsa ,,edukacja zdrowotna to proces, w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i społeczności, w której żyją” [Wojnarowska, 2003].
Szkolna edukacja zdrowotna realizuje dwa cele: ułatwiania uczniom nabywania umiejętności dbania o swoje zdrowie, kształtuje zdrowy styl życia oraz inspiruje do harmonijnego rozwoju. W ramach wychowania fizycznego może być realizowana w zakresie następującej tematyki:
dbałości o higienę osobistą, otoczenia, miejsca pracy, wypoczynku, poznawania zasad bezpieczeństwa w czasie zabaw i gier ruchowych,
nabywania umiejętności udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, dbałości o zdrowie przez odpowiednie odżywianie się, prawidłową postawę ciała i
organizację czasu przeznaczonego na naukę (pracę) i wypoczynek,
poznania zachowań sprzyjających i zagrażających zdrowiu własnemu i innych, zagrożeń związanych z chorobami cywilizacyjnymi, nałogami, używkami, środkami psychoaktywnymi oraz zagrożeń naturalnych,
poznawania problemów oraz potrzeb ludzi niepełnosprawnych, starszych i chorych (umiejętność niesienia pomocy),
radzenia sobie w sytuacjach trudnych, szukania pomocy, nabywania poczucia własnej wartości, asertywności [Umiastowska, 2002; MEN, 2000].
W ostatnim czasie literatura z zakresu kultury fizycznej, edukacji, pedagogiki i sportu podkreśla znaczenie wychowania dzieci i młodzieży w oparciu i z wykorzystaniem idei i wartości związanych z edukacją olimpijską [Żukowska, Żukowski, 2000, 2002, 2005]. Idee sportu olimpijskiego właśnie, z uwagi na swoiste uwarunkowania historyczne, społeczne a przede wszystkim wychowawcze, wydają się być najlepszym przykładem w tym zakresie. Zadaniem edukacji olimpijskiej jest bez wątpienia ukazanie wartości Igrzysk Olimpijskich, ruchu olimpijskiego i olimpizmu w ogóle. Sednem szkolnej edukacji olimpijskiej jest założenie, że przy pomocy aktywności fizycznej, przez oddziaływanie psycho-motoryczne i moralne (zasada fair play) na wychowanka, można osiągnąć sukces pedagogiczny (wzbogacając osobowość). Kluczową rolę w tym zakresie powinni spełniać nauczyciele wychowania fizycznego, realizując następujące treści szczegółowe:
przestrzeganie reguł w grach i zabawach ruchowych, rola kibica i uczestnika zawodów sportowych, zasady sportowego współzawodnictwa,
133
nauczanie sędziowania w wybranych dyscyplinach sportowych, historia sportu i olimpizm [MEN, 2000].
Celem pracy było ukazanie nastawienia studentów wychowania fizycznego kończących studia, wobec roli edukacji zdrowotnej i olimpijskiej w szkolnym wychowaniu fizycznym.
Postanowiono zrealizować następujące szczegółowe zadania badawcze:
1. Ukazać cele, które zamierzają realizować badani na lekcjach wychowania fizycznego.
2. Ukazać przygotowanie badanych do realizacji edukacji zdrowotnej i olimpijskiej w szkole.
3. Przedstawić pogląd badanych studentów dotyczący możliwości połączenia edukacji zdrowotnej i olimpijskiej.
4. Ukazać korzyści i zagrożenia ucznia wynikające z uczestniczenia w edukacji zdrowotnej i olimpijskiej.
Materiał i metoda
Osobami badanymi byli studenci ostatniego roku studiów licencjackich i V roku magisterskich kierunku wychowanie fizyczne ZWWF w Białej Podlaskiej. Wszyscy są po egzaminie z metodyki wychowania fizycznego i odbytych praktykach pedagogicznych.
W pracy posłużono się metodą sondażu diagnostycznego. Autorski kwestionariusz ankiety zawierający 15 pytań, wypełniło 155 studentów (60 kobiet i 95 mężczyzn). Średnia wieku badanych to 23 lata.
Wyniki badań
Zadania badawcze, które postawiono przed studentami, którzy w większości przygotowani są do zawodu nauczyciela wychowania fizycznego dotyczyły: celów zawodowych, opinii o wychowaniu fizycznym, samooceny wiedzy prozdrowotnej i proolimpijskiej, zagrożeń i korzyści ucznia z edukacji zdrowotnej i olimpijskiej, planowanych studiów podyplomowych. Analizując wyniki badań, uwzględniono płeć badanych. Dane uzyskane od studentów dotyczące celów, które zamierzają realizować na lekcjach wychowania fizycznego są podobne w grupie kobiet i mężczyzn. Jako najważniejszy cel wskazali badani potrzebę wyposażenia uczniów w nawyk aktywności ruchowej w wolnym czasie (80,0% kobiet i 81,1% mężczyzn). Kolejne cele to być jednocześnie nauczycielem i promotorem zdrowia oraz nauczać postępowania zgodnie z zasadą fair play (tab.1).
134
Tabela 1. Cele, które badani zamierzają realizować na lekcjach wychowania fizycznego
K M Cele
N % N %
Wzmacniać zdrowie fizyczne 43 71,7 60 63,2 Być jednocześnie nauczycielem i promotorem
zdrowia 46 76,7 64 67,4
Łączyć pracę nauczyciela z pracą trenera 15 25,0 37 38,9 Wychować „mistrza olimpijskiego” 4 6,7 8 8,4 Wprowadzać ucznia w świat rywalizacji 20 33,3 33 34,7 Nauczać postępowania zgodnie z zasadę fair play 44 73,3 65 68,4 Kształtować postawy prozdrowotne uczniów 39 65,0 53 55,8 Wyrobić nawyki aktywności ruchowej w wolnym
czasie 48 80,0 77 81,8
Prowadzić drużynę szkolną odnoszącą sukcesy albo
zdobywającą trofea sportowe 19 31,7 26 27,4
Inne cele 1 1,7 2 2,1
Następne informacje dotyczyły samooceny przygotowania badanych do realizacji wychowania zdrowotnego w szkole. Największy odsetek kobiet (60,0%) i mężczyzn (55,8%) przyznali, że sami preferują prozdrowotny styl życia. W obu grupach ponad połowa badanych (51,7% kobiet i 50,5% mężczyzn) uważa, że zdrowie ucznia jest najważniejsze (tab.2).
Tabela 2. Samoocena przygotowania badanych do realizacji wychowania zdrowotnego
K M Wskazania
N % N %
Miałem wykłady i ćwiczenia z edukacji zdrowotnej 29 48,3 46 48,4 Uczestniczyłem w zajęciach pokazowych z promocji
zdrowia 6 10,0 12 12,6
Sam preferuję prozdrowotny styl życia 36 60,0 53 55,8 Spotykam autorytety w zakresie promocji zdrowia 7 11,7 12 12,6 Jest to obecnie bardzo modne 7 11,7 15 15,8 Jest to właściwy kierunek, ale nie jest w pełni
przygotowany 8 13,3 18 18,9
Uważam, że zdrowie ucznia jest najważniejsze 31 51,7 48 50,5
Nie jestem przygotowany 0 0 3 3,2
Inna odpowiedź 1 1,7 1 1,1
Jeżeli chodzi o przygotowanie badanych do realizacji edukacji olimpijskiej to większość z nich uważa, że sport to zdrowie (76,7% kobiet i 70,5% mężczyzn). Co trzecia studentka i student byli zawodnikami i chcieliby wychować następców; uważają też, że rywalizacja sportowa to sposób przygotowania do życia (tab.3).
135
Tabela 3. Samoocena przygotowania badanych do realizacji edukacji olimpijskiej
K M Wskazania
N % N %
Umiem założyć szkolny klub sportowy 11 18,3 25 26,3 Chcę przede wszystkim pracować jako trener 8 13,3 26 27,4 Rywalizacja sportowa to sposób przygotowania do
życia 21 35,0 36 37,9
Sport to zdrowie 46 76,7 67 70,5
Byłem zawodnikiem i chciałbym wychować
następców 21 35,0 35 36,8
Inna odpowiedź 2 3,3 0 0
Następne zadanie badawcze dotyczyło wypowiedzenia się na temat możliwości łączenia edukacji zdrowotnej i olimpijskiej w szkolnej kulturze fizycznej. Zdecydowana większość respondentek (60,0%) i respondentów (76,8%) uważa, że zdrowie jest ważniejsze. Jednocześnie połowa z nich stwierdziła, że kreowanie postaw prozdrowotnych to cel lekcji wychowania fizycznego a sukcesy sportowe to cel szkolnego klubu sportowego (tab.4).
Tabela 4. Możliwości łączenia edukacji zdrowotnej i olimpijskiej w szkolnej kulturze fizycznej według badanych
K M Wskazania
N % N %
Uważam, że zdrowie jest ważniejsze 36 60,0 73 76,8 Jestem zwolennikiem ukierunkowania wf na
edukację olimpijską 14 23,3 17 17,9
Myślę, że nie jest możliwe łączenie 16 26,7 29 30,5 Kreowanie postaw prozdrowotnych to cel lekcji a
sukcesy sportowe to szkolnego klubu sportowego 29 48,3 54 56,8 Uważam, że powinni zadecydować o tym rodzice 7 11,7 24 25,3
Inna odpowiedź 0 0 3 3,2
Kolejnym zadaniem badawczym było wskazanie przez studentów korzyści, które czerpie uczeń z edukacji zdrowotnej i olimpijskiej. Udzielone odpowiedzi były bardzo zbliżone. Według nich edukacja zdrowotna umożliwia uczniom samodzielną dbałość o zdrowie, prozdrowotny styl życia, poznanie zagrożeń zdrowotnych i hartowanie organizmu (tab.5).
Tabela 5.Korzyści, jakie czerpie uczeń z edukacji zdrowotnej według badanych
K M Korzyści
N % N %
Poznanie uwarunkowań zdrowia 18 30,0 40 42,1 Samodzielna dbałość o zdrowie 48 80,0 70 73,7 Możliwość prozdrowotnego stylu życia 25 41,7 44 46,3 Przekazywanie wiedzy o zdrowiu innym 16 26,7 44 46,3 Poznanie zagrożeń zdrowotnych 24 40,0 37 38,9 Umiejętność unikania zagrożeń zdrowotnych 19 31,7 39 41,1 Możliwość pomocy innym 21 35,0 28 29,5 Przykład dla innych 14 23,3 27 28,0 Rozbudzanie zainteresowań biol.-med. 6 10,0 9 9,5
136
Hartowanie organizmu 21 35,0 54 56,8
Prozdrowotne zagospodarowanie wolnego czasu 20 33,3 38 40,0 Poznanie treningu zdrowotnego 14 23,3 20 21,1 Umiejętność oceny stanu zdrowia (psych., fiz.,
społ., duch.)
14 23,3 15 15,8
Edukacja olimpijska uczy szacunku przeciwnika, kulturalnego kibicowania, hartu i samodyscypliny oraz rywalizacji z przestrzeganiem zasad fair play (tab.6).
Tabela 6. Korzyści, jakie czerpie uczeń z edukacji olimpijskiej według badanych
K M Korzyści
N % N %
Sport jako ujście agresji 14 23,3 36 37,9 Rywalizacja z przestrzeganiem zasad 28 46,7 41 43,2 Szacunek przeciwnika 40 66,7 69 72,6 Kulturalne kibicowanie 31 51,7 57 60,0 Porażka jako początek sukcesu 15 25,0 24 25,3
Panowanie nad kulturą języka 16 26,7 30 31,6 Sukces jako dowartościowanie ucznia 19 31,7 29 30,5
Możliwość bycia gwiazdą 3 5,0 7 7,4
Podróżowanie 21 35,0 35 36,8
Hart i samodyscyplina 26 43,3 49 51,6 Przyjemność z udziału w widowisku 22 36,7 36 37,6
Badani wskazali również zagrożenia związane z edukacją zdrowotną i olimpijską. Największe zagrożenie zdrowotne dostrzeżone przez nich to stosowanie przez uczniów nieracjonalnych diet (58,3% kobiet i 65,3% mężczyzn) (tab.7).
Tabela 7. Zagrożenia dla ucznia związane z edukacją zdrowotną według badanych
K M Zagrożenia
N % N %
Uważanie zdrowia za największą wartość 12 20,0 13 13,7 Przesadna dbałość o zdrowie 12 20,0 26 27,4 Stosowanie nieracjonalnych diet 35 58.3 62 65,3 Naiwna wiara w leki i służbę zdrowia 15 25,0 49 51,6 Brak odniesienia teorii do życia 13 21,7 24 25,3
Strach przed chorobą 10 16,7 19 20,0
Własne sposoby dbania o zdrowie 13 21,7 20 21,1 Negacja służby zdrowia 8 13,3 22 23,2
Zdecydowanie więcej zagrożeń dostrzegają w edukacji olimpijskiej, należą do nich: kontuzje i urazy, zażywanie odżywek, zwycięstwo za wszelką cenę i syndrom gwiazdy (tab.8).
137
Tabela 8. Zagrożenia dla ucznia związane z edukacją olimpijską według badanych
K M Ogółem Zagrożenia
N % N % N %
Wyzwolanie agresji 16 26,7 28 29,5 44 28,4 Występowanie kontuzji, urazów 33 55,0 49 51,6 82 52,9 Przeżywanie porażki 9 15,0 24 25,3 33 21,3 Zażywanie odżywek i innych 35 58,3 42 44,2 77 49,7 Negacja przeciwnika 8 13,3 13 13,7 21 13,5 Syndrom gwiazdy 21 35,0 46 48,4 67 43,2 Niedostosowanie sprzeczne 4 6,7 9 9,5 13 8,4 Zwycięstwo za wszelką cenę 29 48,3 45 47,4 74 47,4
Inna odpowiedź 0 0 2 2,1 2 1,3
Dodatkowych informacji dostarczyły dane dotyczące studiów podyplomowych, które badani chcieliby ukończyć. Połowa studentów (56,8%) myśli o studiach trenerskich, tak też myśli co trzecia studentka (31,7%). Następnie wskazali studia z rehabilitacji i fizjoterapii (33,3% kobiet i 30,5% mężczyzn). Niewielu planuje własną edukację zdrowotną (13,3% - 23,2%). Żadna kobieta nie podejmie dalszej edukacji olimpijskiej, o której myśli tylko 5,3% panów.
Dyskusja
Jednymi z wielu autorytetów pedagogicznych mających w swoim dorobku naukowym teoretyczne propozycje koncepcji szkolnej kultury fizycznej są prof. Z. Żukowska i prof. R. Żukowski. Ich koncepcja w dużym stopniu eksponuje edukację zdrowotną i olimpijską, uważają, iż ,,zdrowie i aktywność sportowa młodzieży na wszystkich jej poziomach – od rekreacji do sportu kwalifikowanego – posiadają silne uwarunkowania psycho-socjo-pedagogiczne. Wskazują na to tradycje zdrowotno-oświatowe w kulturze edukacyjnej i ich związek z naukami o kulturze fizycznej w Polsce; rozwój wychowania zdrowotnego i szkoły promującej zdrowie, w których aktywność sportowa waży na zdrowym stylu życia, którego z kolei rola niewspółmiernie wzrosła i warunkuje zdrowie współczesnego człowieka” [Żukowska, Żukowski, 2007]. Autorzy zauważają, że zasada fair play w sporcie dla wszystkich daje szansę kreowania wartości ludzkich. Zależy jednak w dużej mierze od wprowadzenia ich do systemu edukacji (na wszystkich poziomach). Jest to najsłuszniejsza i najefektowniejsza droga ich promocji obok podnoszenia znaczenia w sporcie wyczynowym, który bez tych wartości traci sens.
Poziom akceptacji społecznej dla wartości fair play w sporcie (młodzieżowym i wyczynowym) daje szansę samorealizacji uczestnikom w klimacie fair play sportu dla wszystkich [Żukowska, 2005].
Wnioski
1. Badani zgodnie wskazali trzy cele, które zamierzają realizować na lekcji wychowania fizycznego: wyrobić u uczniów nawyk aktywności ruchowej, nauczyć postępowania fair play i być jednocześnie nauczycielem i promotorem zdrowia. 2. Respondenci przyznali, iż sami preferują zdrowy styl życia a najważniejsze w
szkole jest dla nich zdrowie ucznia. Natomiast w odniesieniu do edukacji olimpijskiej stwierdzili, że sport to zdrowie i że jako byli zawodnicy chcieliby wychować następców.
138
3. Ankietowani nie dostrzegają możliwości połączenia obu rodzajów edukacji uważając, że zdrowie ucznia dla nich jest najważniejsze jednocześnie jest to cel lekcji wychowania fizycznego a sukces sportowy to cel szkolnego klubu sportowego.
4. Wskazane korzyści zdrowotne i olimpijskie to: samodzielna dbałość o zdrowie, prozdrowotny styl życia ucznia, szacunek przeciwnika i kulturalne kibicowanie. Do zagrożeń zaliczyli kolejno: stosowanie nieracjonalnych diet, lekomanię, zażywanie odżywek, kontuzje i urazy oraz zwycięstwo za wszelką cenę.
Uzyskane wyniki dają nadzieję, że szkolne wychowanie fizyczne, jako spoiwo integrujące edukację zdrowotną i olimpijską przygotuje młodzież do udziału w życiu pozaszkolnym zarówno teraz jak i w przyszłości.
Literatura
1. Ministerstwo Edukacji Narodowej o wychowaniu fizycznym, Biblioteczka Reformy 26, Warszawa 2000, s.36.
2. Woynarowska B., Rozwijanie umiejętności życiowych w edukacji szkolnej, Lider 2003, numer specjalny, s. 9-12.
3. Umiastowska D., Ścieżki edukacyjne jako forma integrowania treści kształcenia i wychowania- możliwości, rola i sposoby ich realizacji, (w:) Koszczyc T., Oleśniewicz P. (red.), Integracja w procesie kształcenia i wychowania, AWF, Wrocław 2002, s. 155-159.
4. Żukowska Z., Żukowski R., Edukacja olimpijska w reformującej się szkole, Warszawa 2000.
5. Żukowska Z., Żukowski R. (red.), Zdrowie i sport w edukacji globalnej, Warszawa 2002.
6. Żukowska Z., Żukowski R., Społeczno-wychowawcze wartości idei fair play w sporcie dla wszystkich, (w:) Dziubiński Z. (red.), Sport jako kulturowa rzeczywistość, Salezjańska Organizacja Sportowa Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2005, s. 331.
7. Żukowska Z., Żukowski R., Zdrowie i aktywność sportowa młodzieży w świetle rozwoju nauk o kulturze fizycznej i pedagogiki, (w:) Kaźmierczak A., Makarczyk A., Maszorek-Szymala A. (red.), Kultura fizyczna i zdrowotna w życiu współczesnego człowieka, Łódź 2007, s. 19.
Summary
The realisation of knowledge concerning health and olympic education was the ultimate aim of every teacher of physical education. Are would-be teachers well prepared for this role? The authors themselves asked such a question.
The aim of the work is showing student’s attitude towards the role of health and olympic education in a physical education classes at school.
A diagnostic survey was used while conducting research. The survey was carried out among the group of 155 students of physical education at the very end of their studying at the university.
139
The results achieved are concerned with their future occupation, self-evaluation of the health and olympic knowledge, plans for their postgraduate studies as well as all the benefits and dangers of olympic and health education. Even though students who took part in a survey do not see the opportunity of connecting both types of education into one, results give us hope that these two types of education will prepare these young people to commit themselves into providing future generations with proper knowledge within these two domains.
140
Anna Poznańska, Wojciech Dobrowolski
Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie