Eksploatacja złóż kruszywa naturalnego, zlokalizowanych na lub pod dnem śródlądowych wód powierzchniowych −

pozwolenie wodnoprawne czy koncesja?

Przystępując do analizy pierwszego problemu poruszonego w uwagach wstępnych, najpierw należy przybliżyć treść regulacji p.w., dotyczących korzystania z  wód. Podstawowe znaczenie w tym zakresie należy przypisać art. 31 p.w., który w ust. 1 przewiduje, że korzystanie z wód polega na ich używaniu na potrzeby ludności oraz gospodarki. Ustęp 3 tego art. stanowi, że korzystanie z wód polega na korzystaniu powszechnym, zwykłym lub szczególnym. Z kolei stosownie do art. 31 ust. 4 p.w., przepisy ustawy dotyczące korzystania z wód stosuje się odpowiednio do zachowań określonych w tym przepisie, w tym m.in. do wydobywania z wód powierzchniowych kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów (pkt 7).

Pojęcie powszechnego korzystania z wód zostało zdefi niowane w art. 34 p.w. W myśl ust. 1 tego art. prawo do powszechnego korzystania z wód przysługuje każ-demu i  obejmuje śródlądowe powierzchniowe wody publiczne, morskie wody we-wnętrzne wraz z  morskimi wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej oraz wody

morza terytorialnego, jeżeli przepisy nie stanowią inaczej19. Stosownie do art. 34 ust.

2 ustawy, powszechne korzystanie z wód służy do zaspokajania potrzeb osobistych, gospodarstwa domowego lub rolnego, bez stosowania specjalnych urządzeń tech-nicznych, a także do wypoczynku, uprawiania turystyki, sportów wodnych oraz, na zasadach określonych w przepisach odrębnych, amatorskiego połowu ryb. Art. 34 ust. 3 cytowanej ustawy wymienia natomiast zachowania, które wykraczają poza zakres powszechnego korzystania z  wód, w  tym w  szczególności wydobywanie kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów z morskich wód wewnętrznych wraz z wodami

16 Inne nazwy tej pogłębiarki to pogłębiarka ssąco-tłocząca, ssącą-refulująca lub refuler, zob. J. Ol-szewski, J. Osuchowski i in., op. cit., s. 224-225 i 258.

17 Szalanda to barka przystosowana do przewozu kruszywa odbieranego z pogłębiarki, zazwyczaj wy-posażona w klapy denne lub boczne do rozładunku na wodzie, zob. J. Olszewski, J. Osuchowski i in., op. cit., s. 307.

18 Szerszej: W. Kozioł, Ł. Machniak, J. Goleniewska, op. cit.

19 Zgodnie z art. 35 p.w., powszechne korzystanie z wód może zostać rozciągnięte na inne wody po-wierzchniowe na podstawie uchwały rady powiatu.

wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej jak również z wód morza terytorialnego (pkt 1), a także wydobywanie kamienia i żwiru z potoków górskich (pkt 3).

Defi nicja zwykłego korzystania z wód ujęta jest w art. 36 p.w. Zgodnie z ust. 1 zdanie 1 tego art., prawo do zwykłego korzystania z wód przysługuje właścicielowi gruntu i obejmuje wody stanowiące jego własność oraz wody podziemne znajdujące się w jego gruncie. W myśl art. 36 ust. 2 ustawy, zwykłe korzystanie z wód służy za-spokojeniu potrzeb własnego gospodarstwa domowego oraz gospodarstwa rolnego. Z kolei w art. 36 ust. 3 ustawy określone są zachowania, które nie mieszczą się w za-kresie korzystania zwykłego.

Artykuł 37 p.w. defi niuje szczególne korzystanie z wód jako korzystanie wykra-czające poza korzystanie powszechne lub zwykłe, przykładowo wymieniając w pkt 1-8 zachowania stanowiące korzystanie szczególne.

W tym miejscu należy wyjaśnić, że wydobywanie z wód powierzchniowych ka-mienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów w istocie nie jest korzystaniem z wód, ale na podstawie art. 31 ust. 4 pkt 7 p.w. do takiej działalności przepisy ustawy

o ko-rzystaniu z wód stosuje się odpowiednio20. W art. 37 pkt 7 cytowanej ustawy

wydo-bywanie z  wód kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów zostało zaliczone do szczególnego korzystania z wód. Stosownie do art. 122 ust. 1 pkt 1 ustawy, wy-dobywanie z wód kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów, jako szczególne korzystanie z  wód, co do zasady, wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego. Pozwolenie wodnoprawne na wspomnianą działalność wydaje na okres nie dłuższy

niż 5 lat marszałek województwa, a na terenach zamkniętych21 dyrektor regionalnego

zarządu gospodarki wodnej (art. 127 ust. 4 oraz art. 140 ust. 2 pkt 5a i ust. 2a p.w.). Wyjątek od reguły, zgodnie z którą wydobywanie z wód kamienia, żwiru, pia-sku oraz innych materiałów stanowi szczególne korzystanie z  wód, wymagające pozwolenia wodnoprawnego, przewiduje art. 34 ust. 4 ustawy. W myśl tego uregu-lowania, wydobywanie kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów w granicach powszechnego korzystania z wód może odbywać się, po uzyskaniu zgody właściciela wody, w  miejscach wyznaczonych przez radę gminy w  drodze uchwały. Wydoby-wanie kruszywa w  ramach powszechnego korzystania z  wód może dotyczyć tylko śródlądowych powierzchniowych wód publicznych, z  wyłączeniem potoków

gór-20 Por.: B. Rakoczy, [w:] Prawo wodne. Komentarz, B. Rakoczy, Z. Bukowski, K. Szuma, Warszawa 2013, s.  177 oraz I. Koza, L. Osuch-Chacińska, M. Pełda-Sypuła, M. Rytelewski, Nowe Prawo Wodne, Zielona Góra 2002, s.  33-35. Odmiennie W. Radecki, [w:] Prawo wodne. Komentarz, W. Radecki, W. Rejman, J. Rotko, J. Sommer, Wrocław 2002, s. 96.

21 W myśl art. 3 pkt 40 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. − Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1232 ze zm.), przez teren zamknięty rozumie się teren, a w szczególnych przypadkach obiekt budowlany lub jego część, dostępny wyłącznie dla osób uprawnionych oraz wyznaczony w sposób określony w ustawie z dnia 17 maja 1989 r. − Prawo geodezyjne i kartografi czne (Dz.U. z 2010 r., Nr 193, poz. 1287 ze zm.).

skich22, powinno służyć zaspokojeniu potrzeb osobistych, gospodarstwa domowego lub rolnego i nie może być prowadzone z użyciem specjalnych urządzeń

technicz-nych23. Tak więc zakres zastosowania regulacji art. 34 ust. 4 cytowanej ustawy jest

bardzo ograniczony24.

Kolejny wyjątek ujęty jest w  art. 124 pkt 3 p.w. Przepis ten stanowi, że po-zwolenie wodnoprawne nie jest wymagane na wydobywanie kamienia, żwiru, piasku

oraz innych materiałów w  związku z  utrzymywaniem wód, szlaków żeglownych25

oraz remontem urządzeń wodnych26. Stosownie do art. 21 ust. 1 ustawy,

utrzymy-wanie wód jest obowiązkiem ich właściciela. Zgodnie zaś z art. 22 ust. 1 cytowanej ustawy, utrzymywanie śródlądowych wód powierzchniowych polega na zachowaniu lub odtworzeniu stanu ich dna lub brzegów oraz na konserwacji lub remoncie ist-niejących budowli regulacyjnych w celu zapewnienia swobodnego spływu wód oraz

lodów, a także właściwych warunków korzystania z wód27. Z kolei remonty urządzeń

wodnych przeprowadzane w celu zachowania funkcji tych urządzeń, w myśl art. 64 ust. 1 p.w., mieszczą się w zakresie szerszego pojęcia utrzymania urządzeń wodnych.

Obowiązek utrzymania urządzeń wodnych spoczywa na ich właścicielach28. Kwestię

utrzymania śródlądowych dróg wodnych reguluje natomiast art. 43 u.ż.ś. Stosownie do ust. 4 tego art., utrzymanie tych dróg w stanie zapewniającym bezpieczną żeglugę,

22 Zgodnie z  art. 9 ust. 1 pkt 9 p.w., potokami górskimi są cieki naturalne spełniające łącznie na-stępujące kryteria: (a) powierzchnia zlewni jest nie większa niż 180 km2, (b) stosunek przepływu o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% do przepływu średniego z wielolecia jest większy niż 120, (c) spadek zwierciadła jest nie mniejszy niż 0,3%.

23 Por. art. 34 ust. 1 i 2 oraz ust. 3 pkt 1 i 3 p.w.

24 Szerzej: I. Koza, L. Osuch-Chacińska, M. Pełda-Sypuła, M. Rytelewski, op. cit., s. 36-38.

25 Stosownie do art. 5 ust. 1 pkt 5 u.ż.ś., szlak żeglowny to pas wody przeznaczony do żeglugi.

26 W myśl art. 9 ust. 1 pkt 19 p.w., urządzeniami wodnymi są urządzenia służące kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z  nich, a  w szczególności: (a) budowle: piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a także kanały i rowy, (b) zbiorniki, obiekty zbiorników i stopni wodnych, (c) stawy rybne oraz stawy przeznaczone do oczyszczania ścieków, rekreacji lub innych celów, (d) obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych, (e) obiekty energetyki wodnej, (f ) wyloty urządzeń kanalizacyjnych, służące do wprowadzania ścieków do wód lub urządzeń wodnych oraz wyloty urządzeń służące do wprowadzania wody do wód lub urządzeń wodnych, (g) stałe urządzenia służące do połowu ryb lub do pozyskiwania innych organizmów wodnych, (h) mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska oraz (i) stałe urzą-dzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych.

27 Por. też art. 24 i art. 26 p.w.

28 Zgodnie z  art. 64 ust. 2 p.w., właściciel urządzenia wodnego, znajdującego się na śródlądowych wodach powierzchniowych, jest obowiązany do zapewnienia obsługi, bezpieczeństwa oraz wła-ściwego funkcjonowania tego urządzenia, z  uwzględnieniem wymagań wynikających z  warun-ków utrzymywania wód. Jednak, stosownie do ust. 1a tego art., w kosztach utrzymania urządzeń wodnych uczestniczy ten, kto odnosi z nich korzyści, a ustalenia i podziału kosztów dokonuje na wniosek właściciela urządzenia wodnego, w drodze decyzji, organ właściwy do wydania pozwolenia wodnoprawnego.

co do zasady, należy do jednostek organizacyjnych ministra właściwego do spraw

gospodarki wodnej, wykonujących zadania administracji drogi wodnej29.

Wydobywanie kruszywa naturalnego może odbywać się również w ramach

ro-bót polegających na regulacji koryt cieków naturalnych30 (art. 67-69 p.w.). Zgodnie

z  art. 67 ustawy, regulacja koryt cieków naturalnych (regulacja wód) służy popra-wie warunków korzystania z  wód i  ochronie przeciwpowodziowej (ust. 1), polega na podejmowaniu przedsięwzięć, których zakres wykracza poza działania związane z utrzymaniem wód, a w szczególności na kształtowaniu przekroju podłużnego i po-przecznego oraz układu poziomego koryta cieku naturalnego (ust. 2) i powinna za-pewnić dynamiczną równowagę koryta cieku naturalnego (ust. 3). W myśl art. 122 ust. 1 pkt 2 cytowanej ustawy, regulacja wód wymaga pozwolenia wodnoprawnego. Wydaje się, że w omawianym przypadku wydobywanie kruszywa może być prowa-dzone na podstawie pozwolenia wodnoprawnego na regulację wód, bez konieczności uzyskiwania odrębnego pozwolenia na szczególne korzystanie z wód.

Zakres regulacji p.g.g. wyznacza przede wszystkim art. 1 tej ustawy, który w ust. 1 pkt 2 stanowi, że ustawa określa zasady i warunki podejmowania, wykonywania oraz zakończenia działalności w zakresie wydobywania kopalin ze złóż. Z kolei, w myśl art. 6 ust. 1 pkt 19 p.g.g., złożem kopaliny jest naturalne nagromadzenie minerałów, skał oraz innych substancji, których wydobywanie może przynieść korzyść gospodar-czą. W kontekście tej defi nicji zasadnym jest postawienie pytania, czy nagromadzenia kruszywa naturalnego pod śródlądowymi wodami powierzchniowymi należy uznać za złoża kopalin w rozumieniu przywołanej regulacji. Wątpliwości w tym zakresie może w szczególności wywoływać okoliczność, iż nagromadzenia kruszywa pod wo-dami powierzchniowymi często, przynajmniej częściowo, występują na dnie akwenu. Dotyczy do zwłaszcza wód płynących, w których kruszywo pozyskuje się z osadów

aluwialnych31. W literaturze technicznej wyróżnia się jednak pojęcie złoża

odkryw-kowego, przez które rozumie się złoże naziemne lub zalegające pod stosunkowo

cienką warstwą nadkładu, kwalifi kujące się do eksploatacji odkrywkowej32. Naturalne

nagromadzenia kruszywa, występujące na lub pod dnem wód śródlądowych, należy więc kwalifi kować jako złoża odkrywkowe. Okoliczność, iż kruszywo naturalne

czę-29 Administratorami śródlądowych dróg wodnych są dyrektorzy 7 Regionalnych Zarządów Gospo-darki Wodnej z  siedzibami: w  Gdańsku, w  Gliwicach, w  Krakowie, w  Poznaniu, w  Szczecinie, w Warszawie i we Wrocławiu − por. art. 92 ust. 1 p.w. oraz § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z  dnia 27 czerwca 2006  r. w  sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i  regionów wodnych (Dz.U. z 2006 r. Nr 126, poz. 878 ze zm.).

30 W myśl art. 9 ust. 1 pkt 1c p.w., przez cieki naturalne należy rozumieć rzeki, strugi, strumienie i potoki oraz inne wody płynące w sposób ciągły lub okresowy, naturalnymi lub uregulowanymi korytami.

31 Szerzej: T. Pycia, Eksploatacja kruszywa z koryt rzek i dolin rzecznych, www.gliwice.rzgw.gov.pl/index. php/en/news/menupliki/prezentacje/fi les-download/245_86cdef282f778d8bbee 0718df752752e. Aluwium (osady aluwialne) stanowią namuły, piasek, żwir, otoczaki i inne produkty erozji osadzane przez płynącą wodę: Międzynarodowy Słownik Hydrologiczny, s. 11.

ściowo albo całkowicie zalega na dnie akwenu nie ma natomiast znaczenia dla uzna-nia jego nagromadzeuzna-nia za złoże kopaliny. W konsekwencji, jeżeli występujące na dnie lub pod dnem śródlądowych wód powierzchniowych nagromadzenie kruszywa naturalnego spełnia warunek sformułowany w art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy, tzn. jego wydobywanie może przynieść korzyść gospodarczą, wówczas nagromadzenie to jest złożem kopaliny w rozumieniu wspomnianej regulacji.

Wobec powyższego, działalność polegającą na pozyskiwaniu kruszywa z dna lub spod dna wód śródlądowych należy kwalifi kować jako działalność w zakresie wydo-bywania kopalin ze złóż wymienioną w art. 1 ust. 1 pkt 2 p.g.g. Stosownie zaś do art. 21 ust. 1 pkt 2 ustawy, działalność w zakresie wydobywania kopalin ze złóż może być wykonywana po uzyskaniu koncesji.

Zgodnie z tym, co zostało już wspomniane, art. 3 pkt 1 p.g.g. przewiduje, że ustawy nie stosuje się do korzystania z  wód w  zakresie uregulowanym odrębnymi przepisami. Wymienione „odrębne przepisy” to głownie regulacje działu II p.w. W myśl art. 31 ust. 4 pkt 7 p.w., przepisy ustawy dotyczące korzystania z wód stosuje się odpowiednio do wydobywania z wód powierzchniowych kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów. Z kolei art. 37 pkt 7 p.w. wymienia przedmiotową działal-ność jako jedną z form szczególnego korzystania z wód.

Interpretacja zacytowanych przepisów może prowadzić do wniosku, że skoro do eksploatacji złóż kruszywa naturalnego zlokalizowanych na lub pod dnem wód śródlądowych stosuje się przepisy p.w. dotyczące korzystania z wód, to regulacja art. 3 pkt 1 p.g.g. wyłącza stosowanie przepisów p.g.g. do takiej działalności.

Artykuł 4 pkt 1 nieobowiązującej już ustawy z  dnia 4 lutego 1994  r. Prawo geologiczne i  górnicze również stanowił, że ustawy nie stosuje się do korzystania z  wód w  zakresie uregulowanym odrębnymi przepisami. Na tle tego unormowa-nia oraz przedstawionych wcześniej przepisów p.w., w literaturze wyrażono pogląd, zgodnie z którym działalność polegająca na wydobywaniu kamienia, żwiru, piasku, itp. w ramach szczególnego korzystania z wód w zasadzie nosi cechy działalności go-spodarczej, co oznaczałoby konieczność spełnienia wymagań wynikających zarówno z ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. (zwłaszcza uzyskania koncesji), jak i p.w. (w tym

uzyskania pozwolenia wodnoprawnego)33.

Powyższy pogląd został następnie zaakceptowany w wyrokach WSA

w Krako-wie z dnia 14 grudnia 2009 r.34 i NSA z dnia 15 kwietnia 2011 r.35. W szczególności

w  uzasadnieniu drugiego z  wymienionych orzeczeń stwierdzono, że w  przypadku szczególnego sposobu korzystania z wód polegającego na gospodarczym,

zorganizo-33 Tak A. Lipiński, R. Mikosz, Ustawa prawo geologiczne i  górnicze. Komentarz, wyd. 2 zm., War-szawa 2003, s. 23. W tym samym stanie prawnym zbliżony pogląd zaprezentowali również I. Koza, L. Osuch-Chacińska, M. Pełda-Sypuła, M. Rytelewski, op. cit., s. 43 − wspomniani autorzy stwier-dzili, że wydobywanie kopalin ze złóż, niezależnie od tego, na jakich obszarach jest wykonywane, wymaga uzyskania koncesji.

34 Sygn. akt III SA/Kr 912/08, LEX 581739.

wanym i ciągłym wydobywaniu kopaliny w postaci żwiru i piasku, działalność taka wymaga uzyskania koncesji, jak i pozwolenia wodnoprawnego. Nadto w obydwu wy-rokach podniesiono, że z treści art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. nie wyni-kało, aby do korzystania z wód w ogóle nie miało zastosowanie prawo geologiczne i górnicze. Norma ta oznaczała tylko tyle, że prawa geologicznego i górniczego nie stosowało się do korzystania z  wód jedynie w  zakresie uregulowanym odrębnymi przepisami. Tym samym, zdaniem sądów administracyjnych, do korzystania z wód w  zakresie nieuregulowanym w  odrębnych przepisach zastosowanie znajdowała ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. NSA wskazał również na treść art. 15 ust. 4 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Przepis ten zabraniał wydobywania kopalin inaczej, niż jako koncesjonowana działalność gospodarcza w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r.

o swobodzie działalności gospodarczej36.

Przechodząc do oceny, aktualność przedstawionego wyżej stanowiska w obec-nym stanie praww obec-nym, w pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że treść art. 3 pkt 1 p.g.g. i art. 4 pkt 1 uchylonej ustawy z dnia 4 lutego 1994 r., jest identyczna. Art. 15 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. stanowił, że koncesji wymaga działalność gospodarcza w zakresie wydobywania kopalin ze złóż. Aktualnie analogiczne

unor-mowanie ujęte jest w art. 21 ust. 1 pkt 2 p.g.g.37 W nowym p.g.g. brak jest natomiast

regulacji, która odpowiadałaby normie art. 15 ust. 4 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. (zakaz wydobywania kopalin inaczej niż w ramach koncesjonowanej działalności go-spodarczej). P.w. obowiązuje od dnia 1 stycznia 2002 r., a przepisy art. 31 ust. 4 pkt 7 i art. 37 pkt 7 tej ustawy do tej pory nie były nowelizowane.

Brak w p.g.g. regulacji, której treść odpowiadałaby art. 15 ust. 4 ustawy z dnia 4 lutego 1994  r., należy wiązać z  pojawieniem się w  nowej ustawie unormowania umożliwiającego właścicielowi (użytkownikowi wieczystemu) gruntu wydobywanie na potrzeby własne ze swojej nieruchomości piasku lub żwiru bez konieczności uzy-skiwania koncesji (art. 4 p.g.g.). Z faktu rezygnacji w p.g.g. z przepisu wyraźnie za-kazującego wydobywania kopalin inaczej niż w ramach koncesjonowanej działalności gospodarczej nie można natomiast wywodzić, że obecnie działalność wydobywczą można wykonywać bez zachowania rygorów tej ustawy, na podstawie odrębnych przepisów.

Za trafnością poglądu, w myśl którego z prowadzeniem działalności, polegającej na eksploatacji złóż kruszywa położonych na lub pod dnem wód śródlądowych wiąże się konieczność spełnienia wymagań wynikających zarówno z p.w., jak i p.g.g., prze-mawia również treść art. 23 ust. 1 pkt 2 drugiej z wymienionych ustaw. Przepis ten przewiduje bowiem, że udzielenie koncesji na wydobywanie kopalin z gruntów pod wodami śródlądowymi wymaga uzgodnienia z organem odpowiedzialnym za

utrzy-36 Dz.U. z 2013 r. poz. 672 ze zm.

37 Przepis ten przewiduje, że działalność w zakresie wydobywania kopalin ze złóż może być wykony-wana po uzyskaniu koncesji. Zob. też art. 46 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej.

manie wód oraz opinii organu właściwego do wydania pozwolenia wodnoprawnego. Ponadto w p.w. nie występuje regulacja, która w stosunku do działalności, polegającej na wydobywaniu spod wód powierzchniowych kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów, wyłączałaby stosowanie przepisów p.w., z uwagi na to, że działalność ta

wymaga uzyskania koncesji na podstawie p.g.g.38. W p.w. brak jest też unormowania,

które w zakresie wymienionej działalności wyłączałoby stosowanie p.g.g.

Wobec powyższego, w  moim przekonaniu, stanowisko, zgodnie z  którym, w  przypadku wydobywania kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów pro-wadzonego w  ramach szczególnego korzystania z  wód, konieczne jest spełnienie wymagań wynikających zarówno z  prawa wodnego (w tym uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego), jak i prawa geologicznego i górniczego (zwłaszcza uzyskanie kon-cesji), zachowało aktualność po wejściu w życie p.g.g. Na tle obecnego stanu

praw-nego przedstawiony pogląd uzyskał także aprobatę w literaturze39.

W mojej ocenie, w aktualnym stanie prawnym, działalność polegająca na eks-ploatacji złóż kruszywa naturalnego, zlokalizowanych na lub pod dnem śródlądowych wód powierzchniowych, podlega jednocześnie rygorom p.w. i p.g.g. Wykonywanie takiej działalności, co do zasady, wymaga pozwolenia wodnoprawnego na szczególne korzystanie z wód (art. 122 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 37 pkt 7 p.w.) oraz koncesji na wydobywanie kopalin ze złóż (art. 21 ust. 1 pkt 2 p.g.g.).

W razie wydobywania kruszywa w  ramach regulacji wód (art. 67-69 p.w.) oprócz koncesji, wymagane jest również pozwolenie wodnoprawne na taką regulację (art. 122 ust. 1 pkt 2 p.w.). Natomiast wydobywanie kruszywa naturalnego w związku z  utrzymywaniem wód, szlaków żeglownych oraz remontem urządzeń wodnych, zwolnione z obowiązku uzyskania pozwolenia wodnoprawnego (art. 124 pkt 3 p.w.), może być prowadzone po wydaniu koncesji.

Z kolei kwestia, czy po wejściu w  życie p.g.g. wydobywanie kruszywa w  wa-runkach powszechnego korzystania z  wód może odbywać się bez koncesji, jest na tyle złożona, że w ramach niniejszego opracowania może zostać jedynie zasygnali-zowana. W odniesieniu do tego problemu warto zauważyć, że zakres przedmiotowy regulacji art. 34 ust. 4 p.w. jest inny niż art. 4 ust. 1 p.g.g. W granicach powszechnego korzystania z wód wydobycie kruszywa naturalnego może być prowadzone jedynie spod śródlądowych, powierzchniowych wód publicznych, z  wyłączeniem potoków górskich. Tak więc, stosownie do art. 10 ust. 2 w zw. z art. 14 ust. 1 p.w., wydobycie to dotyczy wyłącznie gruntów, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego. Natomiast wydobywanie piasku lub żwiru na „potrzeby własne”, o którym mowa w art. 4 p.g.g., może odbywać się jedynie w granicach

nie-38 W szczególności takie wyłączenie nie zostało przewidziane w art. 8 ust. 1 p.w.

39 Por. K. Szuma, [w:] op. cit., s. 586-587. Prezentowane jest również odmienne stanowisko, w myśl którego wydobywanie kamienia, piasku lub żwiru z wód powierzchniowych odbywa się na podsta-wie przepisów p.w., a nie p.g.g − tak H. Schwarz, Prawo geologiczne i górnicze. Komentarz, tom 1 (art. 1-103), Wrocław 2012, s. 48.

ruchomości gruntowej, której właścicielem (użytkownikiem wieczystym) jest osoba fi zyczna.

Artykuł 31 ust. 4 pkt 7 p.w. stanowi o wydobywaniu kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów z wód powierzchniowych, a w art. 37 pkt 7 tej ustawy mowa jest o wydobywaniu z wód. Przepisy te nie wskazują, do jakich akwenów mają zasto-sowanie. W myśl art. 7 ust. 1 p.w., przepisy ustawy stosuje się m.in. do wód śródlą-dowych. Próbę rozstrzygnięcia kwestii, czy eksploatacja złóż kruszywa w sztucznych zbiornikach wodnych, powstających w  następstwie robót górniczych (w akwenach eksploatacyjnych), jest szczególnym korzystaniem z wód, wymagającym pozwolenia wodnoprawnego, należy poprzedzić odpowiedzią na pytanie, czy wody zgromadzone w takich zbiornikach są wodami śródlądowymi.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 p.w., wody dzielą się na powierzchniowe i podziemne. Ustawa zawiera tylko defi nicję wód podziemnych, przez które należy rozumieć wszystkie wody, znajdujące się pod powierzchnią ziemi w strefi e nasycenia, w tym wody gruntowe, pozostające w bezpośredniej styczności z gruntem lub podglebiem (art. 9 ust. 1 pkt 22). W zakresie wód powierzchniowych przyjmuje się, że są to wszystkie wody, które nie są wodami podziemnymi. Podział wód na powierzchniowe i podziemne ma więc charakter dychotomiczny, tzn. woda nie może być jednocześnie

wodą powierzchniową i wodą podziemną40. W hydrologii wody powierzchniowe

de-fi niuje się jako wody płynące lub stojące, występujące bezpośrednio na powierzchni skorupy ziemskiej, do których należą oceany, morza, jeziora, stawy, rzeki, małe cieki,

itp.41.

Kolejny podział wód ujęty jest w art. 5 ust. 2 p.w., który przewiduje, że wody, z wyjątkiem wód morza terytorialnego i morskich wód wewnętrznych, są wodami

śródlądowymi. Wody, które nie są wodami morza terytorialnego42 ani wodami

mor-skimi wewnętrznymi43, są więc wodami śródlądowymi44.

Stosownie do art. 5 ust. 3 p.w., śródlądowe wody powierzchniowe dzielą się na: 1) płynące, do których zalicza się wody:

a) w ciekach naturalnych, kanałach oraz w źródłach, z których cieki biorą początek;

b) znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wod-nych o ciągłym bądź okresowym naturalnym dopływie lub odpływie wód powierzchniowych;

c) znajdujące się w  sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących; oraz

40 B. Rakoczy, [w:] op. cit., s. 49-50. Podobnie: W. Radecki, [w:] op. cit., s. 22.

41 Międzynarodowy Słownik Hydrologiczny …, s. 162.

42 W zakresie pojęcia morza terytorialnego zob. art. 5 ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 934 ze zm.).

43 Por. art. 4 ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i admi-nistracji morskiej.

2) stojące, do których zalicza się wody, znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych, niezwiązanych bezpośrednio w sposób