Podział kompetencji w zakresie zadań kontrolno-nadzorczych

Jak wcześniej zauważono, zadania tego rodzaju były i są po 1 października 2001 r. nadal wykonywane przede wszystkim przez organy Inspekcji Ochrony Środowiska, chociaż zarówno ustawa p.o.ś. jak i ustawa Prawo wodne podejmują kwestię wykony-wania zadań tego typu przez inne organy administracji.

I tak zgodnie z art. 379 ust.1 p.o.ś. marszałek województwa, starosta oraz wójt (burmistrz lub prezydent miasta) sprawują kontrolę przestrzegania i stosowania prze-pisów o ochronie środowiska w zakresie objętym właściwością tych organów. Kontrola powinna dotyczyć wszystkich przepisów pozostających we właściwości wskazanych

organów34, przepis nie ogranicza obowiązku tylko do zadań wynikających z p.o.ś. Na

gruncie Prawa wodnego dochodzi jednak do wątpliwości, czy organami kontrolnymi mogą być organy administracji samorządowej. Zgodnie z art. 156 ust. 2 p.w. do grupy organów wykonujących kontrolę w zakresie gospodarowania wodami należą Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, dyrektorzy regionalnych zarządów gospo-darki wodnej, organy Inspekcji Sanitarnej oraz organy Inspekcji Ochrony Środowi-ska. Wskazana grupa organów nie pokrywa się z wyliczeniem organów właściwych w sprawach gospodarowania wodami dokonanym w art. 4 ust. 1 p.w., do których zo-stały zaliczone oprócz Prezesa KZGW i dyrektorów regionalnych zarządów również takie organy, jak minister właściwy ds. gospodarki wodnej, wojewodowie i  organy

33 I tak np. na podstawie art. 15 ust. 2 pkt 3 p.w. właściwy starosta, realizując zadanie z zakresu admi-nistracji rządowej, w drodze decyzji ustala linię brzegu dla cieków naturalnych, natomiast marszałek województwa, zgodnie z art. 15 ust. 2 pkt 2 p.w. – w drodze decyzji ustala linie brzegów dla wód granicznych oraz śródlądowych dróg wodnych.

34 Odwołanie do właściwości oznacza konieczność brania pod uwagę zarówno właściwości miejsco-wej, rzeczowej jak i funkcjonalnej oraz ustalania takiej właściwości na podstawie odpowiedniego przepisu zobowiązującego do wykonania określonego zadania. Na gruncie ustawy p.o.ś. właściwość rzeczowa marszałka województwa, starosty oraz wójta określona jest zarówno generalnie, poprzez uznanie ich za „organy ochrony środowiska”, a także indywidualnie, poprzez nałożenie odpowied-niego obowiązku konkretnym przepisem.

jednostek samorządu terytorialnego. Jak widać zespół organów w jednym i drugim przypadku jest różny, chociaż zasadą obowiązującą w  prawie jest wiązanie upraw-nień kontrolnych z  ustalonym zakresem właściwości organu. Literalne brzmienie art. 156 ust. 2 p.w. jasno i wyraźnie wskazuje, że funkcje kontrolne nie przysługują

głównym organom decyzyjnym wskazanym w ustawie35. Co prawda w wykonywaniu

czynności kontrolnych, Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej oraz dyrek-torzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej, w  ramach art.  161 p.w., zostały zobowiązane do współdziałania z innymi organami kontroli, organami administracji publicznej, organami obrony cywilnej oraz organizacjami społecznymi. Treścią tego współdziałania może być rozpatrywanie wniosków o przeprowadzenie kontroli, do składania których upoważniony jest wskazany wyżej krąg podmiotów, przy czym o  ile zasadność takiego stwierdzenia nie budzi wątpliwości w  przypadku organów obrony cywilnej oraz organizacji społecznych, to w przypadku organów administracji publicznej jest niejasna. Jak zauważa J. Rotko rozsądnym wydaje się teza, że nie

zło-żenie wniosku nie zamyka im drogi do podjęcia własnych czynności kontrolnych36.

Wówczas można by utrzymywać, że organy administracji publicznej niewymienione w kręgu organów uprawnionych do wykonywania kontroli, a posiadające uprawnie-nia decyzyjne w  zakresie gospodarowauprawnie-nia wodami, mogą dokonywać kontroli ich przestrzegania samodzielnie bądź mogą wystąpić z wnioskiem o jej przeprowadzenie właśnie do Prezesa Krajowego Związku Gospodarki Wodnej lub do właściwego dy-rektora regionalnego zarządu. Nie wydaje się bowiem, aby intencją ustawodawcy było wyłączenie uprawnień kontrolnych wojewodów oraz organów jednostek samorządu terytorialnego w zakresie gospodarowania wodami.

I rzeczywiście ustawodawca w art. 140 ust. 3 p.w. wskazuje, że organ właściwy do wydawania pozwolenia wodnoprawnego, którym jest odpowiednio starosta lub marszałek województwa oraz dyrektor regionalnego zarządu – jest właściwy w spra-wach stwierdzenia wygaśnięcia, cofnięcia lub ograniczenia tego pozwolenia, a także orzeczenia o przeniesieniu prawa własności urządzenia wodnego na własność wła-ściciela wody, a w przypadku naruszenia interesów osób trzecich lub zmiany sposobu użytkowania wód w  regionie wodnym, w  drodze decyzji, może nałożyć na zakład posiadający pozwolenie obowiązek wykonania ekspertyzy oraz opracowania lub ak-tualizowania instrukcji gospodarowania wodą (art. 133 ust. 1 p.w.).

Zgodnie z art. 136 ust. 1  p.w. pozwolenie wodnoprawne właściwy organ może cofnąć lub ograniczyć bez odszkodowania w konkretnie wskazanych przypadkach: jeżeli zakład zmienia cel i  zakres korzystania z  wód lub warunki wykonywania uprawnień ustalonych w pozwoleniu, urządzenia wodne wykonane zostały niezgod-nie z  warunkami ustalonymi w  pozwoleniu wodnoprawnym lub niezgod-nie są należycie utrzymywane, zakład nie realizuje obowiązków wobec innych zakładów posiadają-cych pozwolenie wodnoprawne, uprawnionych do rybactwa oraz osób narażonych na

35 Uwagę na ten problem zwrócił już J. Rotko (red.), Prawo wodne. Komentarz, Wrocław 2002, s. 392.

szkody, albo nie realizuje przedsięwzięć ograniczających negatywne oddziaływanie na środowisko, ustalonych w pozwoleniu, zasoby wód podziemnych uległy zmniej-szeniu w sposób naturalny, zakład nie rozpoczął w terminie korzystania z uprawnień wynikających z  pozwolenia wodnoprawnego, z  określonych powodów, lub nie ko-rzystał z tych uprawnień przez okres co najmniej 2 lat, nastąpiła zmiana przepisów, o których mowa w art. 45 ust. 1 pkt 3 i ust. 2 p.w. bądź jest to konieczne dla osiągnię-cia celów środowiskowych w zakresie wynikającym z planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza, warunków korzystania z wód regionu wodnego lub warunków korzystania z wód zlewni i uzasadnione wynikami monitoringu wód. Wskazane or-gany zostały również zobowiązane do przeglądu ustaleń pozwoleń wodnoprawnych na pobór wody lub wprowadzanie ścieków do wód, do ziemi lub urządzeń kanali-zacyjnych, a także realizacji tych pozwoleń co najmniej raz na 4 lata, a w przypadku zaistnienia wyżej wskazanych okoliczności, do cofnięcia lub ograniczenia z urzędu pozwolenia wodnoprawnego bez odszkodowania. Pozwolenie wodnoprawne można również cofnąć lub ograniczyć za odszkodowaniem, jeżeli jest to uzasadnione inte-resem społecznym albo ważnymi względami gospodarczymi (art. 137 ust. 1 p.w.). O odszkodowaniu orzeka w drodze decyzji organ właściwy do cofnięcia lub

ograni-czenia pozwolenia wodnoprawnego37.

Kolejną kompetencją o charakterze kontrolno-nadzorczym organu właściwego do wydania pozwolenia wodnoprawnego, wynikającą z art. 162 ust. 1  p.w., jest we-zwanie zakładu do usunięcia w określonym terminie zaniedbań w zakresie gospo-darki wodnej, w wyniku których może powstać stan zagrażający życiu lub zdrowiu ludzi albo zwierząt bądź środowisku. Jeżeli zaniedbania zakładu nie zostaną usunięte w określonym terminie, właściwy organ może wydać decyzję o unieruchomieniu za-kładu lub jego części, do czasu usunięcia zaniedbań. Ponowne podjęcie wstrzymanej działalności może nastąpić za zgodą organu, działającego w porozumieniu z właści-wym dyrektorem regionalnego zarządu, po stwierdzeniu, że usunięto zaniedbania. Należy przy tym zaznaczyć, iż przepisów tych nie stosuje się, jeżeli zaniedbania do-tyczą wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi.

7. Podsumowanie

W podsumowaniu należy stwierdzić, iż zadania administracji publicznej w zakresie gospodarowania wodami można ująć w czterech podstawowych kategoriach: organi-zatorskie, bezpośrednio wykonawcze, zobowiązująco-reglamentacyjne i  kontrolno--nadzorcze. Do ich realizacji zaangażowano zarówno organy administracji rządowej jak i samorządowej, chociaż głównym zamiarem ustawodawcy wyrażonym w art. 4 ust. 1 pr. w. było powołanie w tym celu wyspecjalizowanych organów administracji

37 Odszkodowanie przysługuje od starosty, z budżetu powiatu – jeżeli cofnięcie lub ograniczenie po-zwolenia jest uzasadnione interesem społecznym lub tego, kto odniesie korzyści z  cofnięcia lub ograniczenia pozwolenia wodnoprawnego – jeżeli cofnięcie lub ograniczenie pozwolenia wodno-prawnego jest uzasadnione ważnymi względami gospodarczymi.

rządowej w postaci Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej – centralnego organu administracji rządowej oraz dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej – terenowych organów rządowej administracji niezespolonej, zarządzają-cych gospodarką wodną zgodnie z  naturalnym podziałem hydrografi cznym kraju, w  oparciu o  obszary dorzeczy i  regiony wodne. I takie rozwiązanie należy uznać za słuszne, chociaż nie zostało doprowadzone do końca. Pomimo bowiem powoła-nia wyodrębnionych organów – przede wszystkim dyrektorów RZGW, faktem jest utrzymujące się rozproszenie zadań zobowiązująco-reglamentacyjnych w  zakresie gospodarki wodnej. Mianowicie zabrakło powierzenia organom administracji rządo-wej niezespolonej całości zadań zobowiązująco-reglamentacyjnych, co jest niezbędne dla pełnego scalenia spraw gospodarki wodnej w organach specjalistycznych, z rów-noczesnym odciążeniem starostów i  marszałków województw od spraw specyfi cz-nych, często im odległych. Powierzenie wyspecjalizowanym organom administracji rządowej niezespolonej całokształtu spraw zarządzania zasobami wodnymi mogłoby przyczynić się do usunięcia uciążliwości administracyjnych, z którymi mamy obecnie do czynienia.