Francuskie czasy złożone

Język francuski dysponuje stosunkowo dużą liczbą czasów złożonych, spośród których niektóre mogą się wydawać dublonami. Dlatego też, dla łatwiejszego odnalezienia się w  gąszczu tych francuskich czasów, po-dzielę ich prezentację na dwie części: czasy podstawowe i czasy ograni-czone do określonych kontekstów.

3.5.1.1. Podstawowe czasy złożone

Język francuski wyróżnia zasadniczo trzy czasy o  znaczeniu rezulta-tywnym: czas przeszły złożony passé composé, czas zaprzeszły plus- -que-parfait oraz czas przyszły uprzedni futur antérieur. Są one

two-28 To znaczenie przejęły formy złożone po łacińskim perfectum, które było jednak wyrażone za pomocą formy prostej. Zaś złożona forma bierze się z konstrukcji z orzecznikiem dopełnienia, przypominającej polską konstrukcję mam odrobione

lekcje (zob. rozdział 5), a którą może egzemplifikować przykład cytowany przez Wilmeta (1997: 357) Inclusum in Curia senatum habuerunt (Cyceron). Ta kon-strukcja powoli wyparła formę prostą łacińskiego perfectum m.in. poprzez dese-mantyzację czasownika habeo (mieć). W kwestii tego procesu gramatykalizacji, ciekawe się wydają badania Apothéloza (2016, 2017a), który wykazuje, że w ję-zyku staro- i średnio-francuskim czas prosty passé simple posiadał w pewnych określonych kontekstach znaczenie perfectum egzystencjalnego. Jednak tego zna-czenia nie uznaje się za tradycyjny aspekt „accompli”.

rzone przez dodanie imiesłowu przymiotnikowego biernego (participe passé) do odpowiedniego czasownika posiłkowego avoir (mieć) lub être (być). Popatrzmy na morfologię tych czasów na przykładzie czasownika chanter (śpiewać) w trzeciej osobie liczby pojedynczej, odmieniającego się z czasownikiem posiłkowym avoir (mieć):

czasownik chanter czas złożony analiza morfologiczna czasownik posiłkowy (aux) 3. os. l. poj. imiesłów przymiotnikowy bierny (participe passé) (pp)

passé composé (PC) a chanté

plus-que-parfait (PQP) avait chanté

futur antérieur (FA) aura chanté

Tabela 3. Morfologia francuskich czasów złożonych

Jak widać powyżej, czasownik posiłkowy jest odmieniany w różnych czasach. Dla passé composé (PC) jest to czas teraźniejszy, dla plus-que -parfait (PQP) – czas przeszły imperfektywny imparfait, a dla futur an-térieur (FA) – czas przyszły prosty futur simple. Te trzy czasy wskazują różne epoki czasowe, w których jest usytuowany stan rezultatywny. Czas przeszły złożony passé composé umieszcza go w momencie mówienia, i dlatego mógłby się nazywać présent composé (czas teraźniejszy zło-żony), jak proponował Wilmet (1997: 353)29. Za to czas zaprzeszły plus -que-parfait umieszcza stan rezultatywny w przedziale czasowym przed momentem mówienia (lub innym odniesieniem tekstowym), a czas przy-szły uprzedni futur antérieur umieszcza go w przedziale czasowym po momencie mówienia. Poniższa tabela zestawia te dane:

czas złożony czasownika ^{3. os. l. poj.}

chanter czas werbalny czasownika posiłkowego usytuowanie stanu rezultatywnego

passé composé (PC) a chanté teraźniejszy

(présent) ^{moment mówienia}

plus-que-parfait (PQP) avait chanté przeszły

imperfektywny (imparfait)

przedział czasowy przed momentem mówienia

futur antérieur (FA) aura chanté przyszły prosty

(futur simple) ^{przedział czasowy} po momencie mówienia

Tabela 4. Usytuowanie stanu rezultatywnego na osi czasu

29 Odpowiadało by to terminologii angielskiej, która przykładowo w nazwie Present

Perfect kładzie akcent nie na czynność przeszłą tylko na stan teraźniejszy, który z niej wynika.

Warto zaznaczyć, że nieosobowe formy czasownika mogą także mieć strukturę, składającą się z czasownika posiłkowego avoir (mieć) lub être (być) i imiesłowu biernego, czego nie pokazują powyższe tabele. I tak czasownik chanter posiada bezokolicznik złożony avoir chanté oraz imiesłów przysłówkowy uprzedni ayant chanté. Jak pisałam w rozdziale pierwszym, francuskiego bezokolicznika złożonego nie należy utożsa-miać z polskim bezokolicznikiem perfektywnym.

Obecnie przechodzę do zilustrowanie znaczenia rezultatywnego w tych trzech epokach czasowych. Przypomnę tu przykłady z rozdziału pierwszego (1.1.3.5), dane przy okazji prezentacji fazy postterminalnej. Przykłady te nie są autentyczne, tzn. zostały wymyślone tak, żeby unie-możliwić inne interpretacje czasu złożonego. Zawierają one czasow-nik s’endormir (usnąć) w trzech czasach złożonych30. Zwróćmy przede wszystkim uwagę na to, że czasownik ten użyty w czasie złożonym nie oznacza zaśnięcia jako wydarzenia, lecz kładzie akcent na stan z nie-go wynikający, co pokazuje niegramatyczność dosłownez nie-go tłumaczenia na język polski. Stan wynikający z sytuacji wyrażonej przez czasownik jest usytuowany w interwale zawierającym moment mówienia w przy-kładzie (14), poprzedzającym moment mówienia w (15) i następującym po momencie mówienia w (16). Kolejno są to następujące czasy złożo-ne: passé composé (PC) w  (14), plus-que-parfait (PQP)w  (15) i  futur antérieur (FA) w (16):

(14) Les enfants se sont endormis depuis un bon quart d’heure. dzieci usnąć.3pl.pC od dobry kwadrans

≈ Dzieci śpią co najmniej od kwadransa. / ≈ Dzieci zasnęły co najmniej

kwadrans temu.

Dosł. *Dzieci zasnęły co najmniej od kwadransa. (15) Quand 9 heures sonnèrent,

kiedy dziewiąta bić.3pl.ps

les enfants s’étaient endormis depuis un bon quart d’heure. dzieci usnąć.3pl.pqp od dobry kwadrans

Kiedy wybiła dziewiąta, ≈ dzieci spały co najmniej od kwadransa. /

Kie-dy wybiła dziewiąta, ≈ dzieci zasnęły co najmniej kwadrans przedtem. Dosł. Kiedy wybiła dziewiąta, *dzieci zasnęły przedtem co najmniej od

kwadransa.

(16) Quand 9 heures sonneront, kiedy dziewiąta bić.3pl.fs

les enfants se seront endormis depuis un bon quart d’heure.

30 Czasownik ten odmienia się z czasownikiem posiłkowym être (być), gdyż wystę-puje z zaimkiem zwrotnym, a właściwie – pseudo-zwrotnym.

dzieci usnąć.3pl.fa od dobry kwadrans

Kiedy wybije dziewiąta, ≈ dzieci będą spały co najmniej od kwadransa. /

Kiedy wybije dziewiąta, ≈ dzieci zasną co najmniej kwadrans przedtem31.

Dosł. Kiedy wybije dziewiąta, *dzieci zasną przedtem co najmniej od

kwadransa.

W (14) stan wynikający z zaśnięcia trwa w momencie mówienia, któ-ry służy jako punkt odniesienia. Jak widać w (14), punkt ten nie jest wskazany za pomocą jakiegoś wyrażenia przysłówkowego32. Skądinąd, punkt odniesienia pozwala na ustalenie momentu zaśnięcia: należy li-czyć od momentu mówienia cofając się na osi czasu (dobry kwadrans). W (15) punkt odniesienia dla stanu rezultatywnego jest dany tekstowo za pomocą czasu przeszłego prostego passé simple (PS): 9 heures son-nèrent. To moment, w którym wybiła dziewiąta. Należy on do interwału pokrytego stanem rezultatywnym: jest z nim częściowo styczny. Oczy-wiście, zaśnięcie miało miejsce przez dziewiątą, gdyż o  tej godzinie dzieci już spały co najmniej od kwadransa. Te dwa zdarzenia, wybicie godziny dziewiątej i zaśnięcie dzieci, miały miejsce w interwale czaso-wym poprzedzającym moment mówienia. W (16) stan rezultatywny jest umieszczony w przyszłości, tj. po momencie mówienia, ale przed innym zdarzeniem w przyszłości, a mianowicie wybiciem godziny dziewiątej. Ten punkt odniesienia, podobnie jak w (15), jest podany explicite: tutaj za pomocą czasu przyszłego prostego futur simple (FS): 9 heures sonne-ront. Zważywszy na użycie czasów przyszłych obydwa zdarzenia mają miejsce w interwale czasowym znajdującym się po momencie mówie-nia, zaś interwał pokryty snem dzieci jest częściowo styczny z godziną dziewiątą.

Istotne jest, że cytowane zdania zawierają wyrażenie <depuis (od) + miara czasu>, które wyklucza jakąkolwiek wątpliwość co do interpre-tacji rezultatywnej francuskich czasów złożonych. Dzieje się tak, gdyż to wyrażenie służy do zmierzenia długości trwania stanu wynikające-go z sytuacji wyrażonej przez czasownik, stanu, który nie jest wyrażony przez czasownik. To dlatego zdania francuskie (14), (15) i (16) nie mogą być przetłumaczone dosłownie na język polski, bo dałyby zdania niegra-matyczne:

31 Osobnym problemem, do tej pory niepoddanym analizie, jest rola partykuły już w  próbie oddania znaczenia rezultatywnego na język polski. Będzie tu chodzi-ło o  już o  znaczeniu wcześniejszości (Nowakowska 2013c). Por. Kiedy wybiła

dziewiąta, dzieci spały już co najmniej od kwadransa. / Kiedy wybije dziewiąta, dzieci będą spały już co najmniej od kwadransa.

32 Jak wiadomo, wskaźniki sytuacji mówienia (ja-tu-teraz) pojawiają się tylko w szczególnych przypadkach (zob. Levinson 1983). Jak mówił prof. Karolak, nie są wyrażane, lecz dane przez sytuację mówienia.

(14a) *Dzieci zasnęły co najmniej od kwadransa.

(15a) *Kiedy wybiła dziewiąta, dzieci zasnęły (były) co najmniej od kwa-dransa33.

(16a) *Kiedy wybije dziewiąta, dzieci zasną co najmniej od kwadransa.

Mimo tego, że polski czasownik zasnąć jest tranzycjonalny, nie jest w stanie akcentować w wypowiedzi stanu wynikającego ze zmiany po-między byciem na jawie a snem, jak to czynią złożone czasy francuskie. Jest to dodatkowy argument, który można dodać do dyskusji na temat tego, czy czasowniki tranzycjonalne mają same z  siebie znaczenie re-zultatywne (zob. powyżej, punkt 3.4). Jak widać, oznaczają one samą tranzycję (tutaj: tranzycję pomiędzy jawą a snem), ale nie wyznaczają systemowo stanu z niej wynikającego. Dlatego też nie można go mierzyć. Popatrzmy na tłumaczenie polskie dodane do przykładów (14) – (16)34. Niegramatyczność zdań będących tłumaczeniem dosłownym zmusiła mnie do zastąpienia czasownika zasnąć czasownikiem stanowym spać, który wyraża stan poprzedzony zaśnięciem. Stąd znak przybliżenia ≈ w moim tłumaczeniu, a nie – równości. Jest rzeczą jasną, że czasownik spać pozwala na łączenie się z wyrażeniem <od + miara czasu>, który kwantyfikuje długość trwania sytuacji (spanie) wyrażonej przez czasow-nik. Tutaj tracimy w tłumaczeniu zdarzenie, które doprowadziło do tej sytuacji.

Drugim możliwym do wyobrażenia tłumaczeniem powyższych przy-kładów jest wyrażenie samej czynności zlokalizowanej w czasie:

(14b) ≈ Dzieci zasnęły co najmniej kwadrans temu.

(15b) ≈ Kiedy wybiła dziewiąta, ≈ dzieci zasnęły (były) co najmniej kwadrans przedtem.

(16b) ≈ Kiedy wybije dziewiąta, ≈ dzieci zasną co najmniej kwadrans przedtem.

Jak widać, wyrażenia co najmniej kwadrans temu i co najmniej kwa-drans przedtem nie kwantyfikują żadnego stanu, lecz lokalizują zaśnię-cie na osi czasu. Nie ma tu mowy o  jakiejkolwiek interpretacji

rezul-33 Do niegramatyczności tego zdania dochodzi niemożność oddania francuskiego czasu zaprzeszłego, czyli wskazania na czynność uprzednią w stosunku do innej czynności w przeszłości, chyba że dodamy do czasownika formę były.

34 Używam często terminu „tłumaczenie”, który z pewnością jest inaczej rozumiany w  studiach o  przekładzie. Jak widać, chodzi mi nie o  spójność czy „płynność” tekstu tłumaczenia, ale możliwość czy niemożność oddania znaczenia gramatycz-nego. W przypadku niemożności, staram się sprecyzować, które komponenty zna-czeniowe nie odpowiadają tym istniejącym w oryginale.

tatywnej. Znak ≈ oznacza zastąpienie w  tłumaczeniu kwantyfikatorów czasu lokalizatorami, co powoduje utratę znaczenia rezultatywnego35.

Należy wyraźnie zaznaczyć, że dzięki istnieniu czasów złożonych, język francuski może mierzyć sytuację, która nie jest wyrażona przez czasownik. Innymi słowy, czasownik s’endormir nie zmienia znaczenia ‘zasnąć’, gdy jest odmieniony w czasie złożonym. Gdyby czasy złożone nie wskazywały na stan wynikający z czynności wyrażonej przez czasow-nik, nie można by było ich łączyć z wyrażeniem <depuis (od) + miara czasu>. Taka kombinacja jest wykluczona dla języka polskiego, co ozna-cza, że zasnąć w (14b), (15b) i (16b) nie ma dwu-czasowego (dwu-czło-nowego) znaczenia aspektowego.

Zauważmy, że skądinąd wyrażenie miary łączy się bez problemu z  czasownikami duratywnymi w  obu językach. Wtedy jednak zawsze mierzy trwanie sytuacji wyrażonej przez dany czasownik, a  nie stan z niego wynikający, jak widzimy poniżej:

(17a) Czekam / czekałem od godziny.

(17b) J’attends / J’attendais depuis une heure. (18a) Mówi / Mówiła od godziny.

(18b) Elle parle / Elle parlait depuis une heure.

Oczywiście, w  języku francuskim używa się w  tej sytuacji czasów prostych. Powtórzmy jeszcze raz: francuskie czasy złożone pozwalają na kwantyfikowanie treści niewyrażonej przez czasownik36.

Dodajmy, że taka łączliwość jest ograniczona do czasowników chwi-lowych tranzycjonalnych, jakim jest właśnie s’endormir (zasnąć) (zob. punkt 2.3.1). Łączliwość z <depuis (od) + miara czasu> tych francu-skich czasowników w czasach złożonych jest zatem tylko jednym z ar-gumentów za tym, że te czasy mają znaczenie rezultatywne. Czasowniki tranzycjonalne chwilowe, jak i wszystkie pozostałe, mogą też mieć ta-kie znaczenie bez konieczności mierzenia interwału pokrytego stanem

35 Taka strata znaczenia rezultatywnego w tłumaczeniach na język polski jest dość nagminna, choć powoduje niepożądane zmiany w sposobie narracji. Francuskie czasy złożone są używane nie do „popychania” akcji do przodu, ale jej zatrzyma-nia, tj. do pokazania drugiego planu narracji.

36 Podobną właściwość mają czasy złożone języka włoskiego, ale nie – angielskie-go. W języku angielskim wynika to prawdopodobnie z istnienia aspektu ciągłego (continuous), który może się łączyć z formami perfect. Wtedy ten interwał jest wyrażany za pomocą <for (przez) + miara czasu>. Drugą przyczyną może być inne funkcjonowanie przyimka since (od) w porównaniu z francuskim depuis. Jak wspominałam w rozdziale drugim (2.3.1), since łączy się jedynie z lokalizatorem czasowym, tak jak to widać w: since yesterday, since his father died, *since two days (zob. Schaden 2005).

rezultatywnym. Można wyrazić znaczenie rezultatywne używając przy-kładowo czasownika tranzycjonalnego duratywnego remplir (wypełnić / wypełniać) w czasie przeszłym złożonym passé composé: Voilà! J’ai rempli le formulaire. (≈ Proszę! Wypełniłem formularz.). Lokutor, poda-jąc komuś formularz, komunikuje stan rezultatywny styczny z punktem odniesienia, jakim jest tu moment mówienia. Krótko mówiąc, mierzenie interwału stanu rezultatywnego nie jest warunkiem koniecznym znacze-nia rezultatywnego francuskich czasów złożonych. Koniecznym warun-kiem jest brak lokalizacji sytuacji na osi czasu37.

Wróćmy do przykładów francuskich (15) i (16), które zawierają tek-stowe wskaźniki punktu odniesienia za pomocą zdania czasowego wska-zującego godzinę dziewiątą. W języku francuskim czasy złożone służą do wyrażenia czynności uprzedniej w stosunku do danego punktu odniesie-nia. Jak się domyślamy, uprzedniość jest warunkiem rezultatywności, gdyż tzw. stan rezultatywny wynika zawsze z czynności uprzedniej, a nie – z równoczesnej czy późniejszej (zob. Nowakowska 2010b). Skoro język francuski gramatykalizuje to znaczenie, miejsce czasownika w sekwen-cji tekstowej nie ma takiego znaczenia jak w języku polskim. Jak widać w tłumaczeniu (15b) i (16b), które podają czynności zgodnie z ich kolej-nością w przykładach francuskich, uprzedniość zaśnięcia w stosunku do wybicia godziny dziewiątej może być zachowana jedynie dzięki wyraże-niu co najmniej kwadrans przedtem. Bez niego chronologia wydarzeń byłaby odwrotna (Wybiła dziewiąta, dzieci zasnęły38; Wybije dziewiąta, dzieci zasną). Język francuski obywa się tu bez podobnych wskaźników tekstowych dzięki formom złożonym odpowiedniego czasu.

Przykłady (14), (15) i (16) zawierały czasownik nieprzechodni (s’en-dormir – zasnąć), który był stosunkowo łatwy do wyrażenia w  języku polskim za pomocą czasownika o  znaczeniu stanowym (spać). Gorzej jest z  tłumaczeniem czasownika przechodniego takiego jak livrer (do-starczyć)39, użytego kolejno w trzech czasach złożonych40:

(19) Jean a livré son article depuis un mois déjà. Jan dostarczyć.3sg.pC swój artykuł od miesiąc już ≈ Artykuł Jana jest oddany do druku już od miesiąca.

37 Lokalizacja czasowa sytuacji spowodowałaby użycie nierezultatywne czasu passé

composé; np. Jean s’est endormi il y a dix minutes. (Jan zasnął dziesięć minut

temu). Nawet z samego tłumaczenia wynika, że nie chodzi o informację w postaci ‘(teraz) Jan śpi’.

38 Tutaj lekarstwem byłby czas zaprzeszły.

39 Czasownik ten jest oddany w tłumaczeniu przez zwrot oddać do druku.

40 Ten czasownik odmienia się z czasownikiem avoir (mieć), gdyż jest czasownikiem przechodnim.

(20) Jean avait livré son article depuis un mois déjà. Jan dostarczyć.3sg.pqp swój artykuł od miesiąc już Il commença à s’impatienter.

on zacząć.3sg.ps niecierpliwić się

≈ Artykuł Jana był oddany do druku od miesiąca. Dlatego Jan zaczął się niecierpliwić41.

(21) Jean aura livré son article depuis un mois déjà. Jan dostarczyć.3sg.fa. swój artykuł od miesiąc już Il commencera à s’impatienter.

on zacząć.3sg.fs. niecierpliwić się

≈ Artykuł Jana będzie wtedy oddany do druku od miesiąca. Jan zatem zacznie się niecierpliwić.

W (19) punktem odniesienia jest moment mówienia niedany explicite. Taki stan rzeczy jest możliwy dzięki wartości aspektowej czasu przeszłe-go passé composé, który łączy dwie epoki: przeszłość i teraźniejszość. Czynność oddania artykułu miała miejsce przed momentem mówie-nia, ale jej skutki są nadal obecne w momencie mówienia. W zdaniach (20) i (21) nie ma żadnego wskaźnika tekstowego stanowiącego punkt odniesienia, jak to było w (15) i (16) (zdania czasowe). Za punkt odnie-sienia służy tu drugie zdanie zawierające czasownik commencer w cza-sie przeszłym prostym passé simple (commença) i przyszłym prostym futur simple42 (commencera). To znaczy, że w momencie, gdy Jan zaczy-na się niecierpliwić, trwa stan wynikający z oddania artykułu. Oczywi-ście, jak to wynika z użytych dwóch różnych czasów, to zniecierpliwienie ma miejsce w interwale przed momentem mówienia w (20), a w (21) – po tym momencie. Dodajmy, że podobnie jak tutaj, w przykładach (15) i (16) też występowały czasy proste. W zdaniach czasowych mogą pełnić rolę punktów odniesienia.

Jak już wiemy, zdań z czasami złożonymi w kombinacji z miarą czasu nie można przetłumaczyć na polski dosłownie. Użyłam tu więc strony biernej, która oddaje znaczenie stanu wynikającego z czynności dostar-czenia artykułu, czyli oddania go do druku. Zauważmy, że pomimo uży-cia formy biernej nie jest wykluczone zastąpienie w (19) i (20) kwantyfi-katora czasowego lokalizatorem typu już miesiąc temu / wcześniej.

41 Partykuła już nie ma racji bytu ani w tłumaczeniu tego zdania, ani w (21). W tych kontekstach nie odpowiada francuskiemu déjà. Polskie już różni się m.in. od fran-cuskiego déjà swoim charakterem deiktycznym (zob. Nowakowska 2011, 2013c; Nowakowska & Apothéloz 2011).

42 Gramatyczna etykietka simple (prosty) bierze się tu z  opozycji morfologicznej w stosunku do dwóch czasów przyszłych złożonych: futur antérieur (czas przyszły uprzedni) i futur proche (czas przyszły bliski). Pierwszy ma wartość perfektową, a drugi – prospektywną (por. rozdział pierwszy).

W  przykładach (20) i  (21) obserwujemy różnicę pomiędzy czasow-nikiem w formie złożonej a czasowczasow-nikiem w formie prostej. W (20) jest to czas przeszły prosty passé simple (commença – zaczął), a w (21) – czas przyszły prosty futur simple (commencera – zacznie). Jak pisałam, czasy złożone są używane do wyrażenia uprzedniości, która wiąże się ściśle z rezultatywnością. Z kolei rezultatywność jest z definicji relacją wynikania. Te znaczenia, uprzedniości i wynikania, starałam się oddać w tłumaczeniu za pomocą wyznaczników takich jak: wtedy, zatem, dla-tego. Można chyba zaproponować zdania naturalniejsze od poprzednich, które by wyrażały relacje wynikania czy uprzedniości. Jak widać poni-żej, tłumaczenia odbiegają zupełnie od struktury składniowej oryginału:

(20a) ≈ Jan zaczął się niecierpliwić, bo jego artykuł został oddany do druku miesiąc temu.

(21a) ≈ Jan zacznie się niecierpliwić po miesiącu od oddania jego artykułu do druku.

W (20a) komunikujemy przyczynę zniecierpliwienia się Jana za po-mocą zdania przyczynowego, a w (21a) komunikujemy uprzedniość za pomocą syntagmy wprowadzonej przez przyimek po (po miesiącu).

Przypomnę jeszcze to, co podkreślałam omawiając poprzednie przy-kłady. Co prawda mierzenie stanu rezultatywnego za pomocą wyrażenia <depuis (od) + miara> ułatwia unaocznienie znaczenia rezultatywne-go francuskich czasów złożonych43, ale nie jest ono warunkiem koniecz-nym. Popatrzmy na przykład, z którego usunięto wyrażenie miary czasu:

(19a) Jean a livré son article . Jan dostarczyć.3sg.pC swój artykuł ≈ Jan oddał do druku swój artykuł.

Jeśli to zdanie jest aktualnym komunikatem przekazanym przez jed-nego interlokutora do drugiego, to punktem odniesienia jest moment mówienia. To wystarczy, żeby frankofon rozumiał go jako ‘artykuł Jana jest obecnie w druku’. Jak widać, podobnie jest w języku polskim, jeśli wypowiedź nie należy do sekwencji narracyjnej (zob. poniżej).

Należy tu dodać, że przysłówek maintenant (teraz) w  wypowiedzi zawierającej czas passé composé nie jest i nie może być lokalizatorem sytuacji, gdyż ona jest uprzednia w stosunku do momentu mówienia (zob. Vet 1980, 1992). Nie można zapominać, że czas passé composé lokalizuje wyrażaną sytuację przed momentem mówienia44. Rolę przysłówka main-tenant (teraz) zilustruję prostym przykładem:

43 Także dla samych frankofonów.

44 To tak, jakbyśmy powiedzieli po polsku Teraz Piotr wyszedł. Albo ta wypo-wiedź jest niemożliwa ze względu na brak łączliwości pomiędzy teraz a czasem

(22) Maintenant Pierre est sorti. teraz Piotr wyjść.3sg.pC

≈ Teraz Piotra nie ma45.

W (22) maintenant (teraz) nie funkcjonuje jako lokalizator wyjścia Piotra na osi czasu. Wskazuje natomiast moment zawarty w interwale czasowym pokrytym stanem wynikającym z wyjścia Piotra, co pokazuje polskie tłumaczenie. Przysłówek maintenant jest ewidentnie w pozycji tematycznej, dlatego może się łączyć z passé composé o znaczeniu re-zultatywnym. Wypowiedź spreparowana na podstawie (22) w  wyniku przestawienia tego przysłówka do pozycji finalnej jest trudna do wy-obrażenia, chyba że maintenant jest wypowiedziany z akcentem rema-tycznym46. Wtedy intencja komunikacyjna jest taka sama jak w (22):

(22a) Pierre est sorti maintenant. Piotr wyjść.3sg.pC teraz

≈ Piotra teraz nie ma.

Maintenant nie jest lokalizatorem nawet wtedy, gdy (22a) jest frag-mentem tekstu opowiadanego w czasie teraźniejszym historycznym:

(22b) Pierre se lève, il prend vite le petit déjeuner. Piotr wstaje, szybko je śniadanie.

Il est sorti maintenant. On wyjść.3sg.pC teraz

≈ Piotr wstaje, szybko je śniadanie. Teraz już go nie ma.

Jest ewidentne, że przysłówek maintenant (teraz) użyty w sekwen-cji narracyjnej nie wskazuje momentu mówienia47. Wskazuje moment,

W dokumencie Rezultatywność w języku francuskim i polskim (Stron 157-172)