Rozszerzona typologia Vendlera zastosowana do języka francuskiegodo języka francuskiego

Zważywszy na to, że cztery kategorie czasownikowe Vendlera są szeroko omówione w literaturze przedmiotu, przedstawię je od razu na materiale języka francuskiego, który jest pod wieloma względami podobny do an-gielskiego. Stosując klasyfikację Vendlera do języka francuskiego, będę odwoływać się do opisu aspektu gramatycznego dokonanego w pierw-szym rozdziale. Chodzi o pewne gramemy czy peryfrazy werbalne, które posłużą do przeprowadzenia testów Vendlerowskich.

Przedstawiona poniżej typologia nie odpowiada do końca typologii Vendlerowskiej: została poszerzona o jedną kategorię, a dokładnie, o wy-rażenia chwilowe nie implikujące wewnętrznej granicy (por. czasowniki typu usłyszeć powyżej). Przyjęty przeze mnie polski termin „chwilowe” oznacza sytuacje krótkotrwałe i  odpowiada angielskiemu points czy punctual, francuskiemu points i włoskiemu puntuali. Wprowadzając tę piątą kategorię czasowników opieram się na obserwacjach kilku języ-koznawców68, ale głównie na artykule autorstwa Moensa & Steedmana (1988), na pracach Denisa Apothéloza (zob. m.in. Apothéloz & Nowakow-ska 2010)69, na teorii aspektu Karolaka (zob. poniżej) oraz na klasyfika-cji czasowników włoskich autorstwa Bertinetto’ego (1991). Postaram się wyjaśnić, skąd bierze się potrzeba wyodrębnienia tej piątej kategorii.

68 M.in. Comrie (1976 : 42–43) pisze, że czasownik cough (= zakasłać / kaszlnąć) de-notuje sytuację punktową (punctual situation). Termin ten jednak nie jest używa-ny w takim znaczeniu, w jakim ja go używam. Jak widać po podaużywa-nym przykładzie, chodzi mu o czasowniki semelfaktywne, przeciwstawiając je czasownikom itera-tywnym, które są duratywne (por. Smith 1991). Jak wiadomo termin „semelfak-tywny” jest używany w aspektologii polskiej dla wąskiej grupy czasowników. To nie znaczy, że te czasowniki nie wchodzą do grupy czasowników chwilowych nie-tranzycjonalnych. Jak pokazałam, takie czasowniki występują w języku polskim dzięki specyficznej derywacji (por. Comrie o języku rosyjskim w: 1976: 42–43). 69 Opracowania naukowe D. Apothéloza znam dzięki współpracy naukowej

prowa-dzonej w ramach ekipy badawczej francusko-polskiej na podstawie długoletniej umowy pomiędzy Uniwersytetem Lotaryńskim (wcześniej: Uniwersytet Nancy 2) a Uniwersytetem Pedagogicznym w Krakowie.

Zacznę jednak od wyodrębnienia kategorii Vendlerowskich, starając się powtórzyć jego rozumowanie. Pisząc o języku francuskim po polsku, je-stem zmuszona do tłumaczenia przykładów, lecz tłumaczenie nie będzie oznaczało „zastosowania” testów Vendlera do polskiego. Temu tematowi poświęcę kolejny podrozdział. Przedstawię tę typologię, posługując się wykładem Vendlera (1957/1967), choć użyję do niego przykładów fran-cuskich70.

Na wstępie rozróżniamy dwie grupy wyrażeń czasownikowych, które albo łączą się z peryfrazą werbalną <être en train de + bezokolicznik>, albo nie. Ta peryfraza ma znaczenie progresywne i odpowiada znaczeniu czasów angielskich typu continuous (zob. rozdział pierwszy, 1.1.2.). Pe-ryfraza nie łączy się z wyrażeniami czasownikowymi, takimi jak:

(60) craindre (bać się, obawiać się), être amoureux (być zakochany), être beau (być piękny),

être assis (być siedzący),

habiter Cracovie (mieszkać w Krakowie), se cogner à la table (uderzyć się w stół), arriver à (przybyć do),

naître (urodzić się), rencontrer (spotkać),

atteindre le sommet (dotrzeć do szczytu).

Pozostałe wyrażenia czasownikowe charakteryzują się łączliwością z tą peryfrazą. Chodzi o takie wyrażenia jak: nager (pływać) czy écrire un article (pisać artykuł). Łączą się z peryfrazą progresywną, gdyż ozna-czają procesy rozwijające się w czasie, co znaczy, że są duratywne a nie krótkotrwałe i można je sobie wyobrazić jako ciąg sekwencji po sobie następujących, czego nie można powiedzieć o  wyrażeniach wymienio-nych w (60). Takie procesy niektórzy lingwiści (Verkuyl 2005) nazywają „dynamicznymi”. Choć Vendler ich tak nie nazywa, pokazuje, że dzielą one z czasem jego główną właściwość. Chodzi o to, że czas nigdy nie stoi w  miejscu, tj. mija. Zatem te wyrażenia dynamiczne nie tylko są zlo-kalizowane w teraźniejszości, przeszłości i przyszłości, ale podążają do przodu dostosowując się do upływu czasu71.

70 Jestem wdzięczna Denisowi Apothélozowi za pomoc w wyborze wyrażeń francu-skich oraz za opracowanie graficzne.

71 Nie podejmuję tu tematu kierunku czasu: czy podąża on do przodu, czy upływa? Obydwa kierunki są odzwierciedlone w wyrażeniach językowych, jak to opisywali Guillaume (1929, 1933/1964) oraz Koschmieder (1929, 1934). Mimo że ich zało-żenia przypominają kognitywistyczne modele analizy czasu, nie są oni cytowani w ramach tych modeli ani uznawani za ich prekursorów.

Teraz przechodzę do dokładniejszej charakterystyki tej grupy wyra-żeń czasownikowych, które łączą się z peryfrazą progresywną. Można je z kolei podzielić na takie, które łączą się z wyrażeniem adwerbialnym <pendant (przez) + miara czasu> oraz takie, które się łączą z <en (w) + miara czasu>. Pierwsze nazywamy activities (czynnościami), a drugie accomplishments (dokonaniami). Punkt (61) zawiera przykłady pierw-szych, a (62) – drugich:

(61) nager (pływać), travailler (pracować), souffrir (cierpieć).

(62) écrire un article (napisać artykuł), manger une pomme (zjeść jabłko), traverser la forêt (przejść przez las), ranger sa chambre (sprzątnąć swój pokój), réparer le moteur (naprawić silnik).

Ta różnica bierze się z  tego, że accomplishments implikują swoim znaczeniem punkt kulminacyjny (ang. climax)72, a activities – nie. Moż-na wyjaśnić tę różnicę, posługując się za Vendlerem logiką prawdziwo-ściową. Jeśli dany subiekt wykonuje teraz czynność pływania i ją prze-rwie, to można orzec zgodnie z prawdą, że pływał, za to, gdy zatrzymamy czynność pisania artykułu, nie można orzec o danym subiekcie, że napi-sał artykuł. Vendler odróżnia te dwie kategorie także za pomocą termi-nu „jednorodności”. Otóż activities są jednorodne, gdyż każdy „atom” wykonywanej czynności ma taki sam charakter, czego nie można powie-dzieć o kategorii accomplishments.

Pragnę dodać tu pewne wyjaśnienia. Wyrażenie nager en une heure (pływać w godzinę) jest niezrozumiałe, żeby nie powiedzieć, niemożli-we. Brak tu zakotwiczenia kwantyfikatora czasu: od jakiego punktu na osi czasu należy liczyć jedną godzinę? Za to accomplishments dostarcza-ją takiego zakotwiczenia: jest nim punkt kulminacyjny czynności, która jest na niego ukierunkowana. Dlatego kombinują się z <en (w) + miara czasu>, jak widzimy w écrire un article en une semaine (napisać arty-kuł w tydzień). Innymi słowy, pisanie trwało tydzień, co jest liczone po-cząwszy od zakończenia tej czynności, czyli powstania całego artykułu. Z kolei istnienie tego punktu kulminacyjnego przeszkadza w jakimś sen-sie w łączeniu się accomplishments z <pendant (przez) + miara czasu>. Zatem, połączenie typu écrire un article pendant une heure (napisać artykuł przez godzinę) budzi wątpliwości. Jest inaczej przy activities: nager pendant une heure (pływać przez godzinę) jest poprawne. Wi-dzimy więc, że activities można łatwo ograniczać czasowo za pomocą

kwantyfikatora, czyli wyrażenia, które odpowiada na pytanie pendant combien de temps? (jak długo? dosł. przez ile czasu)73.

W  kolejnym etapie testowania francuskich wyrażeń czasowników, wracam do tych, które nie łączyły się z peryfrazą progresywną, wyliczo-nych w punkcie (60). Zostaną one poddane testowi łączliwości z okre-ślonym lokalizatorem czasowym, czyli wyrażeniem odpowiadającym na pytanie kiedy? Proponuję precyzyjne wyrażenie à 8 h. (o 8 godz.). Wyra-żenia podane poniżej w (63) nie przechodzą tego testu pozytywnie, a te wyliczone w (64) przechodzą go pozytywnie:

(63) craindre (bać się, obawiać się), être amoureux (być zakochany), être malade (być chory),

être assis (być siedzący),

habiter Cracovie (mieszkać w Krakowie). (64) se cogner à la table (uderzyć się w stół),

arriver à (przybyć do), naître (urodzić się), rencontrer (spotkać),

atteindre le sommet (dotrzeć do szczytu).

Różnica między (63) i (64) wynika z długości trwania sytuacji. Wyraże-nia czasownikowe states (stany), egzemplifikowane przez (63), oznaczają sytuacje długotrwałe, czyli duratywne. Ta cecha właśnie uniemożliwia im łączenie się z lokalizatorem typu à 8 h. (o 8 godz.). Zaś wyrażenia cza-sownikowe achievements (osiągnięcia), egzemplifikowane przez (64), oznaczają sytuacje krótkotrwałe, dlatego łączą się z tym lokalizatorem74. Do przykładów z (63) i (64) zastosujmy jeszcze poprzedni test: łącz-liwości z wyrażeniem adwerbialnym <pendant (przez) + miara czasu>. Jedynie wyrażenia duratywne, czyli states75, mogą się z  nim łączyć, w przeciwieństwie do achievements76.

73 Rozróżnienie pomiędzy kwantyfikatorem a lokalizatorem czasowym jest istotne dla opisu aspektu.

74 W tym miejscu Vendler pisze o specyficznym zachowaniu pewnych achievements, tj. o ich niemożności kombinacji z now (teraz). Użyte w czasie simple present nie oznaczają sytuacji aktualnych tylko przeszłe (presens historicum) albo przyszłe bliskie; np. Now he finds the treasure (Teraz znajduje skarb). Laskowski (1998) pisze o podobnym zachowaniu się przykładowo czasownika przyjeżdżać. Zdanie

Maria przyjeżdża może albo oznaczać sytuację przyszłą (‘Maria przyjedzie’), albo przeszłą, jeśli się znajduje w kontekście z innymi czasownikami oznaczającymi ciąg zdarzeń mających miejsce w przeszłości.

75 Przypomnijmy, że Vendler uważał za stany użycia habitualne. Pokazywał nie tylko takie, które wynikają z regularnie powtarzalności czynności, ale też takie, które wynikają ze znaczenia leksykalnego; np. angielski czasownik to rule (rządzić). 76 W  kategorii stanów Bertinetto wyróżnia stany permanentne i  niepermanentne

po-A  teraz zastosujemy test łączliwości z  wyrażeniem adwerbialnym <en (w) + miara czasu>. Żadne z nich nie mogą się łączyć z tym ad-werbium. Wyjaśnienie tego stanu rzeczy dla kategorii states jest według mnie identyczne do tego w przypadku activities: ani jedne, ani drugie nie implikują wewnętrznej granicy77. Jak pisałam wcześniej, tego typu wyrażenia nie wyznaczają żadnego punktu, od którego można by liczyć trwanie. Dlatego nie są możliwe połączenia takie jak: être amoureux en deux heures (dosł. być zakochany w dwie godziny)78 i habiter Cracovie en deux années (mieszkać w Krakowie w dwa lata). Trudniejszy do wy-jaśnienia jest brak łączliwości z <en (w) + miara czasu> z kategorią achievements. Za Vendlerem porównam je z  accomplishments, które łączą się z <en (w) + miara czasu>. Gdy mówimy réparer le moteur en une heure (naprawić silnik w godzinę), to une heure wyznacza czas trwania naprawiania, czyli sytuacji oznaczonej przez czasownik réparer. Inaczej jest przy achievements. Jeśli można wyobrazić sobie połączenia takie jak se cogner à la table en une heure (uderzyć się w stół w godzinę) lub arriver à Cracovie en une heure (przybyć do Krakowa w godzinę), nie będą one znaczyć, że jedna godzina to czas trwania uderzenia się w stół czy przybycia do Krakowa. Obecność <en une heure (w godzi-nę)> przy wyrażeniach typu achievements świadczy o istnieniu w szer-szym kontekście tekstowym jakiegoś punktu odniesienia, który pozwo-liłby odpowiedzieć na pytanie: uderzyć się w stół w godzinę od czego? od jakiego zdarzenia?

Powyższe testy pozwalają na wyznaczenie czterech kategorii Vendle-rowskich: states, activities, accomplishments i achievements. Proponu-ję test, który spowoduje rozbicie kategorii achievements na dwa. Test jest trudny do zrozumienia dla polonofona, a może nawet także, jak zaraz zobaczymy, dla anglofona. Polega on na tym, że po pierwsze wyraże-nia te odmiewyraże-niamy w czasie przeszłym złożonym passé composé (PC), który opisałam w rozdziale pierwszym, omawiając fazę postterminalną (1.1.3.5.)79. Ma on znaczenie rezultatywne, podobnie jak angielski pre-sent perfect, choć nie jest z nim identyczny. Po drugie, sprawdzamy, czy

chodzić z, być Polką, być inteligentnym, nie łączą się z wyrażeniem adwerbialnym <przez + miara czasu>, chyba, że lokutor stara się stworzyć nowe znaczenie. 77 Vendler nie charakteryzował wyrażeń czasownikowych za pomocą obecności czy

braku wewnętrznej granicy (zob. poniższy wykład).

78 Można się zastanawiać, czy takie połączenie nie mogłoby sugerować interpretacji inchoatywnej wyrażenia stanowego être amoureux (‘zacząć kochać’).

79 W  punkcie 1.1.3.5. opisałam wartość rezultatywną francuskich czasów nych. W proponowanym teście mogłyby być zatem użyte pozostałe czasy złożo-ne: zaprzeszły plus-que-parfait czy przyszły uprzedni futur antérieur. Omawiając w pierwszym rozdziale przykłady (25), (26) i (27), pisałam o zdolności francu-skich czasów złożonych do kombinowania się z wyrażeniem miary czasu, które „liczą” czas trwania stanu wynikającego z sytuacji, które one wyrażają.

łączą się z kwantyfikatorem typu <depuis (od) + miara czasu>. Wyra-żenia czasownikowe z  (65), które poddają się temu testowi, nazywam „chwilowymi tranzycjonalnymi”, a te z (66), które mu się nie poddają, nazywam „chwilowymi nietranzycjonalnymi”.

(65) arriver à (przybyć do), naître (urodzić się),

atteindre le sommet (dotrzeć do szczytu). (66) se cogner à la table (uderzyć się w stół),

rencontrer (spotkać).

Żeby zrozumieć, dlaczego ten test jest pozytywny dla wyrażeń czasowni-kowych z (65), popatrzmy na następujące zdanie:

(67) Marc est arrivé à Cracovie depuis une heure. Marek przybyć.3sg.pC⁸⁰ do Krakowa od jednej godziny ≈ Marek przyjechał do Krakowa i jest tu/tam od godziny.

Jak widać, w tłumaczeniu polskim nie można było użyć czasownika przy-być (*Marek przybył do Krakowa od jednej godziny), który nie łączy się z <od + miara czasu>. Inaczej niż polski czas przeszły, francuski czas passé composé jest czasem kombinującym dwie informacje. Pierwsza to umieszczenie danej sytuacji przed momentem mówienia, a druga doty-czy fazy postterminalnej, tzn. ten czas francuski implikuje interwał, któ-ry po niej następuje, bo jest przedstawiany jako jej konsekwencja (por. rozdział pierwszy, 1.1.3.5. Faza postterminalna). Z analizy leksykalnej czasownika arriver (przybyć) wynika, że konsekwencją przybycia w ja-kieś miejsce jest obecność w nim. Co więcej, czas passé composé po-zwala na mierzenie trwania tzw. stanu rezultatywnego, co stwierdzamy na podstawie jego łączliwości z depuis une heure (od jednej godziny). Punkt, od którego zaczyna się mierzenie trwania stanu rezultatywnego, to moment mówienia, gdyż chodzi o czas przeszły passé composé, a nie czas zaprzeszły plus-que-parfait, czy czas przyszły uprzedni futur an-térieur. Zatem w analizie (67), jedna godzina to miara interwału pomię-dzy przybyciem Marka do Krakowa i momentem mówienia.

Czasowniki o takich samych właściwościach semantycznych jak ar-river (przybyć) są tranzycjonalne81, przy czym tranzycja to dla mnie coś więcej niż granica wewnętrzna, gdyż o  ograniczeniu sytuacji możemy mówić i przy limitatywności i przy perfektywności (por. ang. bounded, fr. borné). Termin „tranzycja” jest kalką z francuskiego (transition). Cza-sowniki tranzycjonalne (fr. verbes transitionnels) oznaczają przejście

80 Przypominam, że objaśnienie skrótów znajduje się na początku książki.

81 Oczywiście, niedogodnością terminu „tranzycjonalny” jest jego zbytnia bliskość formalna z terminem „tranzytywny”, czyli „przechodni”.

od sytuacji, którą nazywają, do innej, którą implikują. Druga sytuacja stanowi konsekwencję pierwszej nie na zasadzie wnioskowania o cha-rakterze pragmatycznym, ale w oparciu o znaczenie leksykalne czasow-nika. Oprócz tej charakterystyki, czasowniki, takie jak arriver, oznaczają krótkotrwałą sytuację, i dlatego są nazywane „chwilowymi”. Czasowniki o takim znaczeniu jak arriver przypominają czasowniki tzw. zmiany sko-kowej Laskowskiego (1998), czyli te, które ja nazywałam „inchoatywny-mi” (zob. powyżej).

Przejdźmy do czasowników chwilowych nietranzycjonalnych. Przy-kładowo, czasownik taki jak rencontrer (spotkać) posiada, podobnie jak arriver (przybyć), cechę krótkotrwałości, ale jego znaczenie jest prost-sze od znaczenia arriver. Czasownik rencontrer oznacza tylko jedną sy-tuację: nie implikuje jednocześnie drugiej sytuacji, która byłaby konse-kwencją tej pierwszej. Zatem, nie implikując stanu rezultatywnego, nie łączy się z wyrażeniem <depuis + kwantyfikator czasowy>82:

(68) ?? Marc a rencontré Marie depuis une heure. Marek spotkać.3sg.pC Maria od jednej godziny83

Skoro, podobnie do języka francuskiego, angielski posiada czasy złożo-ne typu perfect, można sobie zadać pytanie, dlaczego Vendler nie wpro-wadził rozgraniczenia na achievements tranzycjonalne i achievements nietranzycjonalne84. O ile wiem, w angielskim podobny test byłby nie-możliwy. Wynika to prawdopodobnie z innego użycia angielskiego since, w porównaniu z francuskim depuis. Since nie łączy się z kwantyfikato-rem czasowym, lecz jedynie z lokalizatoz kwantyfikato-rem, np. since yesterday, since his father died, *since two days (zob. Schaden 2005).

Wnioski płynące z powyższych testów i analiz ujmę w schemat gra-ficzny. Przedstawia on podział francuskich wyrażeń czasownikowych na pięć kategorii. Skrót kw.Cz. oznacza ‘kwantyfikator czasowy’, a znaki plus (+) i minus (−) wyniki pozytywny i negatywny testu łączliwości. Ter-min „achievements” pozostawiam przy wyrażeniach czasownikowych chwilowych tranzycjonalnych, a wyrażenia chwilowe nietranzycjonalne zostały opatrzone angielskim terminem „points”.

82 Zob. inne testy proponowane przez językoznawców w: Bertinetto (1991), Vetters (1996).

83 Ponieważ wypowiedź (68) jest dziwna, żeby nie powiedzieć niemożliwa w języku francuskim, nie potrafię znaleźć dla niej odpowiedniej parafrazy w języku pol-skim.

84 Język włoski pozwala na rozróżnienie czasowników chwilowych tranzycjonal-nych i chwilowych nietranzycjonaltranzycjonal-nych, czyli jak je odpowiednio nazywa Berti-netto (1991): verbi trasformativi i verbi puntuali. Nie tylko przeprowadza on test za pomocą <da (od) + miara czasu>, identyczny do tego w języku francuskim, ale poświęca dużo czasu na analizę takich przypadków, co było bardzo pomocne w zrozumieniu tego zjawiska.

Schemat 5. Wyniki Vendlerowskich testów łączliwości na materiale francuskim (klasyfikacja rozszerzona)

Pokażmy jeszcze podział na pięć kategorii za pomocą obecności lub braku następujących cech wyrażeń czasownikowych: duratywny, dyna-miczny, tranzycjonalny.

duratywny dynamiczny tranzycjonalny

states + − −

activities + + −

accomplishments + + +

achievements − + +

points − + −

Tabela 2. Aspekt leksykalny według wybranych cech semantycznych Jak pisałam wcześniej, terminy Vendlerowskie nie znajdują adekwat-nych odpowiedników w języku polskim. Dlatego zamiast nich proponuję terminy opisowe. Oto moja propozycja:

–states – wyrażenia duratywne niedynamiczne (nietranzycjonalne); –activities – wyrażenia duratywne dynamiczne nietranzycjonalne; –accomplishments – wyrażenia duratywne (dynamiczne) tranzycjonalne; –achievements – wyrażenia chwilowe tranzycjonalne;

–points – wyrażenia chwilowe nietranzycjonalne.

FRANCUSKIE WYRAŻENIA CZASOWNIKOWE <+ en kw.Cz.> <− pendant KW.CZ.> ACCOMPLISHMENTS écrire un article réparer le moteur manger une pomme

traverser la forêt ranger sa chambre ACTIVITIES travailler nager souffrir STATES être amoureux être beau craindre habiter Cracovie être assis ACHIEVEMENTS arriver à naître atteindre le sommet POINTS se cogner à la table rencontrer

<− être en train de>

<+ depuis KW.CZ.>

<− pendant KW.CZ.> <− à 8h>

<− depuis KW.CZ.>

<+ être en train de>

<+ pendant KW.CZ.> <– à 8h>

<− en KW.CZ.> <+ pendant KW.CZ.>

Wyrażenia duratywne są tu przeciwstawione chwilowym, czyli niedu-ratywnym, a tranzycjonalne – nietranzycjonalnym. Cechy podane w na-wiasach wynikają z pozostałych.

Moja propozycja ma na celu ujednolicenie terminologii. Dlatego też nie używam terminów, takich jak „teliczny”, który jest dwuznaczny. Dla jednych językoznawców znaczy ‘duratywny tranzycjonalny’ (Garey 1957; Comrie 1976; Laskowski 1998; Karolak 2007), a dla innych tylko ‘tranzycjonalny’, czyli taki, który może być duratywny lub nie (Bertinetto 1991). Można zatem też źle zrozumieć termin „ateliczny”. Przykładowo, dla Laskowskiego nie wyznacza on po prostu czasowników, które nie im-plikują zmiany stanu. Określa on wszystkie czasowniki oprócz duratyw-nych tranzycjonalduratyw-nych, zatem wśród czasowników ateliczduratyw-nych znajdują się m.in. czasowniki „zmiany skokowej”. Za to dla Bertinetto'ego, cza-sowniki ateliczne będą to po prostu czacza-sowniki nietranzycjonalne.

Nie używam też terminu „semelfaktywny”, który dla niektórych języ-koznawców znaczy ‘chwilowy nietranzycjonalny’. Tutaj przyczyna leży gdzieindziej. Jak pisałam powyżej, w badaniach kontrastywnych, semel-faktywny ma inne znaczenie niż w języku polskim. Chodzi o czasowniki oznaczające czynność jednokrotną i niemające powiązania z czasowni-kami wewnętrznie iteratywnymi. Taka systemowa relacja, oparta na relacji morfologiczno-semantycznej, jest charakterystyczna dla języka polskiego i nie ma odpowiednika w języku francuskim. Dlatego propo-nowałam powyżej (zob. 2.1.1. Czasowniki iteratywne), żeby je nazywać „kwantowymi”, co podkreśla ich relację meronimiczną z czasownikami wewnętrznie iteratywnymi. Ta relacja jest o wiele bardziej wyspecjali-zowana niż relacja pomiędzy czasownikami oznaczającymi jedną sytu-ację i czasownikami iteratywnymi. Przykładowo, czasownik czytać nie jest kwantowy (w znaczeniu podanym wyżej), choć istnieje czasownik czytywać, który oznacza powtarzanie sytuacji czytania85.

Od rozpowszechnienia typologii Vendlera wielu językoznawców pi-sało o nieadekwatności jego testów. Głównym zarzutem, jaki mu się sta-wia, to to, że wykluczone przez niego łączliwości są jednak możliwe. Na jego obronę można powiedzieć, że on tego nie wykluczał. Przykładowo, nie pisał, że analogiczne do naszego przykładu arriver à Cracovie en une heure (przybyć do Krakowa w godzinę) kombinacje w języku angiel-skim nie są niemożliwe. Sam wyjaśniał taki przypadek, pisząc, co wtedy kwantyfikuje w godzinę. Prawdą jest, że skupiał się na regularnościach

85 Oczywiście nie mam siły sprawczej, żeby przestać nazywać czasowniki, o których tu mowa, „semelfaktywnymi”. Jednak należy sobie zdać sprawę z tego, że języko-znawcy niebędący slawistami używają tego terminu w znaczeniu etymologicznym ‘jednokrotny’. Zdarza się, że nawet językoznawcy piszący o języku polskim uży-wają tego terminu w tym znaczeniu; przykładowo, czasownik jechać jest określa-ny przez romanistę jako semelfaktywokreśla-ny w przeciwieństwie do jeździć, który jest iteratywny.

i pewne przykłady uważał za dziwne lub za skrajne przypadki (bordeline cases), ale tego nie ukrywał i pisał, że na tym etapie analizy nie będzie ich brał pod uwagę86. Szkoda tylko, że nie kontynuował tej analizy. Ską-dinąd jego analiza była dosyć dogłębna: dużo czasu poświęcił polisemii wyrażeń czasownikowych. Przykładowo, nie tylko opisywał znaczenie progresywne typu Are you smoking?, ale też znaczenie habitualne typu Do you smoke?, nawet znaczenie „generyczne” czasownika takiego jak to rule, które różni się od znaczenia habitualnego, gdyż nie nazywa czyn-ności, które dany subiekt wykonuje; nazywa funkcję bycia monarchą (ruler) (por. smoker)87.

Ja też zgadzam się z tym, że wyniki tych testów nie są jednoznaczne. W wielu przypadkach, dokonując nieakceptowalnych dla Vendlera po-łączeń, „tworzymy” inne znaczenie danego wyrażenia czasownikowego, a może je nawet forsujemy. Takie kreatywne podejście użytkownika do swojego języka nie jest zresztą niczym wyjątkowym.

2.3.2. Vendlerowska typologia a polskie wyrażenia