Implikacje poligamii w sferze praw i wolnoœci systemu Europejskiej konwencji praw cz³owieka

Przywo³ane wypowiedzi organów strasburskich nie pozostawiaj¹ w¹tpli-woœci co do jednoznacznie krytycznej oceny poligamii. Jak jednak uczy

do-œwiadczenie innych systemów miêdzynarodowej ochrony praw cz³owieka, nie

Wspomniany wyrok, wraz z nie do koñca wzajemnie spójnymi wyrokami w sprawach Val-lianatos i inni przeciwko Grecji (wyrok z 7.11.2013 r. , skargi nr nr 29381/09 i 32684/09) oraz Oliari i inni przeciwko W³ochom (wyrok z 21.07.2015 r., skargi nr nr 18766/11 i 36030/11) umocni³y bardzo, i to w krótkim czasie, pozycjê jednop³ciowych zwi¹zków part-nerskich, zapewniaj¹c – na podstawie ostatniego z tych orzeczeñ, pod warunkiem jego uprawomocnienia – w istocie prawo do zawarcia takiego zwi¹zku, nawet wbrew prawu krajowemu.

musi siê to przek³adaæ na negowanie wszystkich konsekwencji istnienia tego rodzaju zwi¹zków. Interesuj¹co rysuje siê zatem pytanie o to, w kontekœcie jakich standardów systemu EKPC rodz¹ siê spory wynikaj¹ce z poligamii oraz w jaki sposób s¹ one rozwi¹zywane.

Nawet bez zag³êbiania siê w orzecznictwo wydaje siê oczywiste, ¿e bê-dzie chodziæ o kr¹g normatywny sk³adaj¹cy siê w pierwszej kolejnoœci z uprawnieñ chroni¹cych rodzinê i prawa w rodzinie, podczas gdy sprawy spoza tej grupy przepisów bêd¹ mia³y raczej charakter incydentalny. Oczywi-ste jest tak¿e, ¿e w obu przypadkach istotn¹ rolê mo¿e odgrywaæ klauzula antydyskryminacyjna z art. 14 Konwencji.

Jak siê okazuje, konfrontacja tych za³o¿eñ z praktyk¹ organów strasbur-skich potwierdza w zasadzie ich trafnoœæ. Zaskakuj¹ca mo¿e byæ jedynie stosunkowo niewielka liczba sporów ogniskuj¹cych siê wokó³ poligamii. Gdy-by oceniaæ skalê tego problemu wy³¹cznie z perspektywy intensywnoœci jego podejmowania w orzecznictwie strasburskim – co jednak mo¿e byæ myl¹ce bior¹c pod uwagê z³o¿onoœæ okolicznoœci wp³ywaj¹cych na z³o¿enie skargi indywidualnej z art. 34 EKPC – to nale¿a³oby uznaæ, ¿e nie jest on znacz¹cy.

Konwencja europejska nie zawiera przepisu, który na podobieñstwo art. 23 ust. 1 MPPOP, art. 17 ust. 1 Amerykañskiej konwencji praw cz³owieka czy art. 18 ust. 1 AKPCL, chroni³by rodzinê jako zbiorowoœæ. Co prawda, pewne-go potencja³u w tym wzglêdzie nie mo¿na odmówiæ jej art. 12, w którym sformu³owano prawo do zawarcia ma³¿eñstwa i za³o¿enia rodziny, ale nie zosta³ on do tej pory wyzyskany przez Trybuna³, a ponadto przepis ten dotyczy wy³¹cznie rodzin bêd¹cych konsekwencj¹ ma³¿eñstwa. W tych okolicznoœciach za kluczow¹ dla rodzin regulacjê systemu EKPC nale¿y uznaæ art. 8, gwarantuj¹cy m.in. prawo do poszanowania ¿ycia rodzinnego

– uprawnienie, którego istot¹ jest ochrona wiêzi rodzinnej, a wiêc tego, co de facto konstytuuje rodzinê. Gdy wiêŸ ta, w wyniku dzia³añ b¹dŸ zaniechañ pañstwa–strony Konwencji, jest zrywana, nara¿ona na zerwanie b¹dŸ utrud-nia siê jej podtrzymywanie i rozwijanie, istnieje ryzyko, ¿e dzieje siê to z pogwa³ceniem tej gwarancji. W katalogu takich sytuacji wysokie miejsca zajmuje uniemo¿liwienie rodzinie unifikacji poprzez odmowê jej cz³onkom prawa wjazdu do kraju pobytu innej nale¿¹cej do niej osoby b¹dŸ rozdziele-nie rodziny w wyniku wydalenia z kraju pobytu jej cz³onka. Zwa¿ywszy, ¿e poligamia jest dla przyt³aczaj¹cej wiêkszoœci pañstw europejskich proble-mem zrodzonym przez imigracjê, art. 8 okazuje siê najwa¿niejszym kontek-stem prawnym dla zwi¹zanych z ni¹ sporów.

Orzecznictwo dotycz¹ce ³¹czenia i rozdzielania rodzin imigranckich rz¹-dzi siê kilkoma generalnymi zasadami, wspólnymi dla ró¿nych sytuacji fak-tycznych. Po pierwsze, Trybuna³ przyjmuje, ¿e pañstwa–strony Konwencji maj¹ prawo kontroli przyp³ywu cudzoziemców i bezpañstwowców na swoim terytorium, a art. 8 nie mo¿e byæ rozumiany jako nak³adaj¹cy na nie ogólny obowi¹zek respektowania wyboru dokonanego przez ma³¿onków co do kraju

ich zamieszkania oraz wyra¿ania zgody na osiedlenie siê w nim ma³¿onka, który nie posiada obywatelstwa tego kraju⁴⁵. Po drugie, brak takiego ogólne-go obowi¹zku nie oznacza zarazem pe³nej swobody decydowania o ³¹czeniu b¹dŸ nie³¹czeniu rodzin. Trybuna³ wskazuje bowiem, ¿e „zakres zobowi¹za-nia pañstwa odnoœnie do dopuszczezobowi¹za-nia na swoje terytorium krewnych imi-grantów, którzy siê na nim osiedlili, bêdzie ró¿ny w zale¿noœci od konkret-nych okolicznoœci zwi¹zakonkret-nych z zainteresowanymi osobami oraz interesem ogólnym”⁴⁶. Jak to przypomnia³a jakiœ czas temu Wielka Izba, chodzi o takie okolicznoœci, jak zakres, w jakim mo¿e dojœæ do przerwania ¿ycia rodzinnego, zakres wiêzi w danym pañstwie–stronie Konwencji, wystêpowanie nieprze-zwyciê¿alnych przeszkód dla prowadzenia ¿ycia rodzinnego w kraju pocho-dzenia cudzoziemca, a tak¿e wzglêdy kontroli imigracyjnej, np. naruszanie prawa imigracyjnego oraz wzglêdy porz¹dku publicznego przemawiaj¹ce za jego wydaleniem⁴⁷. Wa¿ne jest ponadto, czy w czasie powstawania wiêzi rodzinnej, osoby zainteresowane by³y œwiadome, ¿e ze wzglêdu na status imigracyjny którejœ z nich, prowadzenie ¿ycia rodzinnego w kraju goszcz¹-cym od pocz¹tku obarczone bêdzie niepewnoœci¹. ¯adna decyzja nie mo¿e te¿

zapaœæ bez uwzglêdnienia dobra dziecka, jeœli sprawa go dotyczy⁴⁸.

Trzeci¹ ze wspomnianych zasad, wykraczaj¹c¹ swym znaczeniem poza kwestiê ³¹czenia i rozdzielania rodzin, jest zachowanie s³usznej równowagi miêdzy konkuruj¹cymi interesami, tj. interesem jednostki oraz interesem spo³ecznoœci jako ca³oœci. W zakresie tych rozstrzygniêæ pañstwu–stronie

s³u-¿y dodatkowo pewien margines oceny⁴⁹. Trybuna³ bada zastosowanie tej zasady zarówno na gruncie wynikaj¹cych z art. 8 ust. 1 obowi¹zków pozy-tywnych, jak i warunków ograniczenia prawa do poszanowania ¿ycia rodzin-nego, okreœlonych w ust. 2 tego przepisu. Pozwala to na zbli¿enie do siebie orzecznictwa narastaj¹cego w tych dwóch obszarach w doœæ spontanicznym procesie, któremu brakowa³o dyscypliny teoretycznej. Mo¿na tu pozwoliæ so-bie na dygresjê, ¿e – wbrew praktyce Trybuna³u – koncepcja obowi¹zków pozytywnych powinna znajdowaæ zastosowanie tylko w zakresie rekonstru-owania treœci uprawnienie (np. obowi¹zku wyra¿enia zgody na po³¹czenie rodziny – jeœli uznaæ go za obowi¹zek pozytywny – jako elementu prawa do poszanowania ¿ycia rodzinnego), natomiast dopuszczalnoœæ niezrealizowania

45 Wyrok ETPC w sprawie Abdulaziz, Cabales i Balkandali przeciwko Wielkiej Brytanii z 28.05.1985 r., skargi nr nr 9214/80 9473/81 9474/81, §§ 67-68. Dotyczy to tak¿e innych relacji rodzinnych, w tym relacji dziecko – rodzic, por. np. wyrok ETPC w sprawie Rodri-gues da Silva and Hoogkamer przeciwko Holandii z 31.01.2006 r., skarga nr 50435/99.

46 Wyrok ETPC w sprawie Gül przeciwko Szwajcarii z 19.02.1996 r., skarga nr 23218/

/94, § 38. Dotyczy to tak¿e ma³¿onka, por. np. wyrok ETPC w sprawie Darren Omoregie i inni przeciwko Nowegii z 31/07/2008, skarga nr 265/07.

47 Wyrok ETPC w sprawie Jeunesse przeciwko Holandii z 3.10.2014 r., skarga nr 12738/10, § 107.

48 Ibidem, §§ 108-109.

49 Np. wyrok ETPC w sprawie Nunez przeciwko Norwegii z 28.06.2011 r., skarga nr 55597/09, § 68.

tych obowi¹zków, czyli w istocie ingerencja w uprawnienie, powinna byæ rozpatrywana z punktu widzenia warunków jego ograniczenia – w przypad-ku prawa, którego dotyczy ten fragment artyprzypad-ku³u, z punktu widzenia klau-zuli limitacyjnej z jego ust. 2.

Nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e miêdzy cz³onkami rodziny poligamicznej mo¿e rozwin¹æ siê ¿ycie rodzinne w rozumieniu art. 8 Konwencji. Jak podkreœla siê w orzecznictwie, jest ono kwesti¹ faktów i zale¿y od istnienia w praktyce bliskich relacji osobistych⁵⁰. Niemniej, na jego ustalenie miêdzy okreœlonymi osobami dzia³aj¹ swoiste domniemania wynikaj¹ce z wêz³a ma³¿eñskiego

³¹cz¹cego ma³¿onków lub wiêzi biologicznej istniej¹cej miêdzy rodzicami a ich biologicznymi dzieæmi⁵¹. O ile fakt relacji poligamicznej nie zmienia nic, jeœli chodzi o drugie z tych domniemañ⁵², to w odniesieniu do pierwszego mo¿na broniæ pogl¹du, ¿e w przypadku uznania przez pañstwo–stronê Kon-wencji wiêzi ma³¿eñskiej miêdzy dwoma ma³¿onkami z takiego zwi¹zku, domniemanie to powinno przestaæ dzia³aæ wobec kolejnych wspó³tworz¹cych go ma³¿onków. Mia³oby to pewne praktyczne zastosowanie, gdyby o dopusz-czeniu lub pozostawieniu na terytorium pañstwa–strony kolejnego ma³¿onka decydowa³a wiêŸ istniej¹ca miêdzy nim a ma³¿onkiem, który w tym pañstwie uzyska³ prawo pobytu.

Domniemanie wynikaj¹ce z wiêzi biologicznej dzia³a do uzyskania przez dziecko pe³noletnoœci. PóŸniej, o istnieniu ¿ycia rodzinnego przes¹dzaj¹ do-datkowe elementy œwiadcz¹ce o stanie zale¿noœci miêdzy rodzicami a ich doros³ymi dzieæmi⁵³. Gdy w sprawie M. i O. M. przeciwko Holandii takich elementów zabrak³o, fakt, ¿e chodzi³o o po³¹czenie poligamisty zamieszkuj¹-cego z jedn¹ ze swych ¿on w pozwanym pañstwie z pe³noletnim synem zrodzonym ze zwi¹zku z drug¹ ¿on¹, straci³ na znaczeniu, bowiem sam art. 8 w ogóle nie znalaz³ w tym przypadku zastosowania⁵⁴.

W tej samej sprawie Europejska Komisja Praw Cz³owieka sformu³owa³a jednak dwie regu³y kierunkowe, dotycz¹ce ³¹czenia i rozdzielania rodzin

50 Np. wyrok w sprawie M. P. E. V. i inni przeciwko Szwajcarii z 8.07.2014 r., nr skargi 3910/13, § 31.

51 Ibidem.

52 W sprawie E.A. i A.A. przeciwko Holandii (decyzja EKmPC z 6.1.1992 r., skarga nr 14501/89) ojciec nie zamieszkiwa³ ze swoim ma³oletnim synem powitym ze zwi¹zku z ¿on¹, która pozosta³a w Maroku – podczas gdy on ¿y³ z drug¹ ¿on¹ w Holandii – przez okres oœmiu lat. Mimo tego Komisja ustali³a, ¿e nie dosz³o do zerwania wiêzi rodzinnej opieraj¹c siê na takich okolicznoœciach, jak niemal coroczne pó³toramiesiêczne wizyty ojca w Maroku, partycypowanie w kosztach utrzymania marokañskiej rodziny oraz regularny, telefoniczny kontakt z synem. Sam fakt pozostawania w zwi¹zku poligamicznym, tym bar-dziej nie mo¿e wp³ywaæ na ¿ycie rodzinne ojca i jego biologicznych dzieci zrodzonych w ma³¿eñstwie uznanym przez pañstwo–stronê Konwencji. Ponownie, istotne jest tylko to, czy drugie ma³¿eñstwo nie wp³ynê³o na faktyczne zerwanie tych wiêzi; por. wyrok ETPC w sprawie Al-Nashif pprzeciwko Bu³garii z 20.06.2002 r. (skarga nr 50963/99, §§ 112-113).

53 M. P. E. V. i inni przeciwko Szwajcarii, § 31.

54 Decyzja EKmPC w sprawie M. i O. M. przeciwko Wielkiej Holandii z 5.10.1987 r., skarga nr 12139/86.

poligamicznych. S¹ one w istocie zaadaptowaniem na potrzeby sporów zwi¹-zanych z t¹ praktyk¹ dwóch pierwszych zasad dotycz¹cych ³¹czenia i roz-dzielania rodzin imigranckich, o których wspomina³em wy¿ej. Po pierwsze, pañstwa strony nie maj¹ wynikaj¹cego z Konwencji obowi¹zku „uznawania w pe³ni ma³¿eñstw poligamicznych, które pozostaj¹ w konflikcie z ich w³a-snym ordre public”. Po drugie, „nie znaczy to, ¿e ojciec i jego dzieci zrodzone z ró¿nych ¿on w ma³¿eñstwach poligamicznych nie maj¹ ¿adnego prawa do poszanowania ¿ycia rodzinnego”⁵⁵.

W orzecznictwie owe zasady precyzowa³y siê w dwóch kontekstach: sa-mego art. 8 oraz zakazu dyskryminacji z art. 14 w zwi¹zku z art. 8. W obu, zasadnicze znaczenie odegra³y decyzje podjête przez Europejsk¹ Komisjê Praw Cz³owieka w 1992 r., w sprawach E.A. i A.A. przeciwko Holandii oraz Bibi przeciwko Wielkiej Brytanii. Przedmiotem pierwszej z nich by³a skarga obywateli Maroka, ojca i jego ma³oletniego syna, na odmowê przyznania drugiemu z nich prawa pobytu na terytorium pozwanego pañstwa, na któ-rym pierwszy ze skar¿¹cych legalnie zamieszkiwa³ wraz z jedn¹ ze swych

¿on. Nie by³a to jednak matka ch³opca, ta ostatnia wraz z jego rodzeñstwem

¿y³a w Maroku. Sprawa druga zainicjowana zosta³a skarg¹ ma³oletniej córki, posiadaj¹cej obywatelstwo brytyjskie, której matce, obywatelce Bangladeszu, odmówiono prawa wjazdu na terytorium Wielkiej Brytanii, ze wzglêdu na fakt, ¿e jej m¹¿, a ojciec skar¿¹cej, który tak¿e uzyska³ ju¿ obywatelstwo brytyjskie, zamieszkiwa³ Zjednoczone Królestwo ze swoj¹ drug¹ ¿on¹. W obu sprawach Komisja uzna³a, ¿e dosz³o do ingerencji w ¿ycie rodzinne, oceniaj¹c ich dopuszczalnoœæ pod k¹tem wype³nienia warunków sformu³owanych w klauzuli limitacyjnej do³¹czonej do art. 8. Na uwagê zas³uguj¹ zw³aszcza jej ustalenie w zakresie celowoœci i koniecznoœci badanych ingerencji.

W sprawie E.A. i A.A. Komisja przyjê³a, ¿e dzia³ania Holandii s³u¿y³y ochronie dobrobytu gospodarczego kraju, który jest celem czêsto wskazywa-nym, gdy w grê wchodzi polityka imigracyjna pañstwa. Z kolei w sprawie Bibi, ingerencjê uzasadnia³a ochrona moralnoœci oraz praw i wolnoœci in-nych, co nale¿y wi¹zaæ z faktem powo³ania siê przez Komisjê w uzasadnie-niu na sprzecznoœæ, jaka zachodzi miêdzy poligami¹ a wyrastaj¹c¹ z

chrze-œcijañstwa, monogamiczn¹ kultur¹ Wielkiej Brytanii.

Badaj¹c, czy ograniczenia praw skar¿¹cych by³y konieczne, Komisja w obu przypadkach rezerwowa³a dla pozwanych pañstw margines oceny.

W obu te¿ w istocie sprawdza³a, czy zrównowa¿one zosta³y interesy skar¿¹-cych i interes publiczny. W sprawie holenderskiej, o pozytywnym wyniku testu koniecznoœci zdecydowa³ argument, ¿e ubiegaj¹cy siê o pobyt ch³opiec by³ tak¿e cz³onkiem rodziny, która pozosta³a w Maroku. Mo¿na to rozumieæ jako wskazanie faktu, ¿e jego dobro nie zosta³oby dramatycznie nara¿one na szwank w wyniku odmówienia mu prawa pobytu, jak i ¿e ta odmowa nie podwa¿y³aby istoty jego prawa do poszanowania ¿ycia rodzinnego, które

55 Ibidem.

móg³by w pe³ni wieœæ w innej konfiguracji osobowej. Z drugiej strony,

odwo-³ano siê do prawa pañstwa do w³asnej polityki imigracyjnej, wskazuj¹c na jej powi¹zanie ze wzglêdami porz¹dku publicznego i w ten niejasny sposób nawi¹zuj¹c do publicznego wymiaru poligamii.

Bardziej precyzyjne stanowisko Komisja przedstawi³a w sprawie brytyj-skiej. Dochodz¹c i tym razem do wniosku, ¿e ingerencja by³a konieczna, Komisja podkreœli³a, ¿e sytuacja, w jakiej znalaz³a siê matka skar¿¹cej, by³a wynikiem decyzji œwiadomie podejmowanych przez ni¹ oraz przez innych cz³onków jej rodziny. Rodzice skar¿¹cej, decyduj¹c siê, by ich ma³oletnia córka przenios³a siê do ojca mieszkaj¹cego w Wielkiej Brytanii wiedzieli, ¿e odseparuje j¹ to od matki, która nie by³a uprawniona do sta³ego pobytu w tym kraju. Ojciec skar¿¹cej móg³ jednak nawi¹zaæ ¿ycie rodzinne z matk¹ skar¿¹cej w rodzinnym Bangladeszu lub w Wielkiej Brytanii, ale nie uczyni³ tego przez niemal¿e 20 lat, wybieraj¹c ¿ycie z drug¹ ¿on¹ w kraju imigracji i nara¿aj¹c tym samym skar¿¹c¹ i jej matkê na trudnoœci zwi¹zane z do³¹-czeniem do niego. Powinien byæ on przy tym œwiadomy generalnego braku akceptacji dla poligamii w pañstwie osiedlenia.

Podobnie jak w sprawie E.A. i A.A., Komisja odnios³a siê aprobuj¹co równie¿ do polityki imigracyjnej prowadzonej przez pozwane pañstwo. Tym razem jednak okreœli³a jednoznacznie ten jej element, który wp³yn¹³ na tê ocenê, a którym by³o odrzucenie poligamii w obronie kulturowej to¿samoœci pañstwa.

Jak wspomina³em, w obu sprawach pojawi³y siê tak¿e zarzuty dyskryminacji w zakresie korzystania z prawa do poszanowania ¿ycia rodzinnego – w sprawie E.A. i A.A. zrzut dyskryminacji dziecka ze wzglêdu na ma³¿eñstwo, w którym siê ono urodzi³o, w sprawie Bibi zarzut dyskryminacji ze wzglêdu na p³eæ.

W¹tek dyskryminacji zaistnia³ te¿ w wa¿ny sposób we wczeœniejszej sporze M. i O.M. przeciwko Holandii, który by³ ju¿ w pracy powo³ywany.

Rozpoczêcie od tej ostatniej sprawy jest o tyle istotne, ¿e w trakcie jej rozstrzygania Komisja odnios³a siê do prowadzonej przez pozwane pañstwo polityki przyznawania prawa pobytu tylko jednemu ma³¿onkowi i dzieciom z jednego ma³¿eñstwa, zauwa¿aj¹c, ¿e mo¿e ona stwarzaæ problemy w przy-padku dzieci ma³oletnich z innego ma³¿eñstwa, ni¿ to, które otrzyma³o zgodê na pobyt. Uwaga ta nie mia³a dalszych konsekwencji, bowiem w sprawie chodzi³o o dziecko pe³noletnie, które nie pozostawa³o w wiêzi rodzinnej z ojcem. Kilka lat póŸniej Komisja, ju¿ w nieco zmienionym sk³adzie perso-nalnym, nie potwierdzi³a tej w¹tpliwoœci. Jej zdaniem taka polityka jest co prawda przejawem ró¿nicowania ludzi ze wzglêdu na urodzenie, ale ma ono obiektywne i rozs¹dne uzasadnienie, a wiêc nie jest dyskryminuj¹ca. Komi-sja podnios³a w szczególnoœci, ¿e sytuacja prawna syna, ubiegaj¹cego siê o pobyt w Holandii, jest pochodn¹ sytuacji jego matki niemaj¹cej do tego prawa, w przeciwieñstwie do drugiej ¿ony jego ojca⁵⁶.

56 E.A. i A.A. przeciwko Holandii.

Z kolei w sprawie Bibi, w odpowiedzi na zarzut dyskryminacji ze wzglê-du na p³eæ, przejawiaj¹cej siê w mo¿liwoœci wyboru przez mê¿a poligamistê, z któr¹ ¿on¹ zamieszka w kraju swej imigracji, Komisja zauwa¿y³a, ¿e w istocie dyskryminacja ta wynika z praktyki wielo¿eñstwa, za któr¹ pozwa-ne pañstwo nie odpowiada.

W kontekœcie omawianej tematyki nie od rzeczy bêdzie wspomnieæ o dyrektywie Rady Unii Europejskiej w sprawie prawa do ³¹czenia rodzin obywateli pañstw trzecich legalnie zamieszkuj¹cych Uniê⁵⁷. Akt ten, rzecz jasna, nie jest czêœci¹ systemu EKPC, niemniej jest wi¹¿¹cy dla wiêkszoœci pañstw nale¿¹cych do tego systemu i z tego wzglêdu jest nieobojêtny dla interpretacji art. 8 Konwencji, którego poszanowanie zreszt¹ deklaruje⁵⁸.

Ju¿ wœród motywów dyrektywy podnosi siê, ¿e „Prawo do ³¹czenia rodzi-ny powinno byæ wykorodzi-nywane zgodnie z wartoœciami i zasadami uznawarodzi-nymi przez Pañstwa Cz³onkowskie, w szczególnoœci w odniesieniu do praw kobiet i dzieci, co uzasadnia ewentualne podjêcie œrodków ograniczaj¹cych skiero-wanych przeciwko wnioskom o ³¹czenie rodzin poligamicznych” (ust. 11 pre-ambu³y); zapewnia siê te¿ pañstwom cz³onkowskim swobodê w zakresie de-cyzji o zezwoleniu na ³¹czenie rodzin w przypadku dzieci kolejnego ma³¿onka w ma³¿eñstwach poligamicznych oraz uwalnia inne pañstwa cz³onkowskie od koniecznoœci uznawania za cz³onka rodziny osób znajduj¹cych siê w opisanej sytuacji, które uzyska³y takie zezwolenie (ustêp 10 preambu³y). Z kolei z dyspozycji dyrektywy wynika, ¿e prawo do ³¹czenia rodzin nie przys³uguje kolejnym ma³¿onkom, a unifikacja dziecka cudzoziemca zamieszkuj¹cego pañstwo cz³onkowskie i kolejnego ma³¿onka mo¿e byæ poddana ogranicze-niom (art. 4 ust. 4).

Z kolei ³¹czenie i rozdzielanie rodzin obywateli Unii, którzy korzystaj¹ ze swojej wolnoœci przemieszczania siê w ramach tej organizacji⁵⁹, podlega regu³om dyrektywy w sprawie prawa obywateli Unii i cz³onków ich rodzin do swobodnego przemieszczania siê i pobytu na terytorium pañstw cz³onkow-skich⁶⁰. Dokument ten nie nawi¹zuje wprost do poligamii, ale przewiduje mo¿liwoœæ ograniczenia wspomnianej swobody ze wzglêdu na porz¹dek

57 Dyrektywa Rady 2003/86/WE z 22.09.2003 r. w sprawie prawa do ³¹czenia rodzin, Dz. U. UE, L 251, s. 12. Dyrektywa nie ma zastosowania wobec obywateli pañstw cz³on-kowskich Unii ani osób ubiegaj¹cych siê o status uchodŸcy.

58 Ust. 2 wstêpu. Jak zauwa¿y³ Trybuna³ Sprawiedliwoœci Unii Europejskiej przepisy tej dyrektywy „nale¿y interpretowaæ w œwietle praw podstawowych, a zw³aszcza prawa do poszanowania ¿ycia rodzinnego uznanego zarówno w EKPC, jak i w karcie [praw podsta-wowych – RM]”, wyrok TSUE z 4.03.2010 r. w sprawie Chakroun przeciwko Minister van Buitenlandse Zaken, C-578/08, § 44.

59 Ci obywatele Unii, którzy nie korzystaj¹ z tego prawa podlegaj¹ w zakresie unifika-cji rodzinnej z obywatelami pañstwa trzeciego, co do zasady, regulacjom krajowym.

60 Dyrektywa 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 29.04.2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i cz³onków ich rodzin do swobodnego przemieszczania siê i pobytu na terytorium Pañstw Cz³onkowskich, zmieniaj¹ca rozporz¹dzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylaj¹ca dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG,Dz. U. UE, L 158 z 2004 r., s. 77.

publiczny, bezpieczeñstwo publiczne lub zdrowie publiczne (art. 27 ust. 1 i nast.). Tym niemniej, z komunikatu Komisji Europejskiej dotycz¹cego sto-sowania tej dyrektywy wynika, ¿e „pañstwa cz³onkowskie nie s¹ zobowi¹za-ne do uznawania ma³¿eñstw poligamicznych, zawartych zgodnie z prawem w kraju trzecim, które mog¹ byæ sprzeczne z ich w³asnym porz¹dkiem praw-nym”, przy czym musi siê to odbywaæ „bez uszczerbku dla obowi¹zku nale¿y-tego uwzglêdnienia dobra dzieci pochodz¹cych z takich ma³¿eñstw”⁶¹.

Bior¹c to wszystko pod uwagê dochodzimy do wniosku, ¿e art. 8 Kon-wencji nie stoi na przeszkodzie polityce jednego ma³¿onka w przypadku

³¹czenia rodzin poligamicznych (w œwietle dyrektywy 2003/86/WE jawi siê ona wrêcz jako polityka obowi¹zkowa). Gdy dochodzi do uznania wiêzi ro-dzinnej miêdzy dwoma ma³¿onkami z takiego ma³¿eñstwa, korzystaj¹ oni wraz ze swoimi ma³oletnimi dzieæmi z takiej samej ochrony art. 8 jak rodzi-ny monogamiczne. Fakt istnienia innego ma³¿onka ma dla tych relacji zna-czenie tylko o tyle, o ile wp³ywa faktycznie na zerwanie ³¹cz¹cych ich wiêzi rodzinnych.

Z art. 8 nie musi byæ te¿ sprzeczna polityka dzieci z jednego ma³¿eñstwa, pod warunkiem jednak, ¿e nie jest ona bezwyj¹tkowa. Jakkolwiek interes dziecka plasuje siê na szczycie interesów uwzglêdnianych w orzecznictwie Trybuna³u strasburskiego, to nie s¹dzê, by w tym kontekœcie móg³ byæ rozu-miany tak szeroko, by np. zawsze przemawiaæ za unifikacj¹ dziecka (ze zwi¹zku z kolejnym ma³¿onkiem) z tym z rodziców, który zamieszkuje bogat-sze pañstwo, daj¹ce lepbogat-sze perspektywy jego rozwoju. Z drugiej strony, inte-res dziecka bêdzie prawdopodobnie przewa¿aæ nad wzglêdami porz¹dku pu-blicznego pañstwa–strony Konwencji, gdy nie ma ono mo¿liwoœci prowa-dzenia wspólnego z rodzicami ¿ycia rodzinnego w kraju pochoprowa-dzenia b¹dŸ

w innym kraju, z którym on i jego rodzice s¹ ¿yciowo zwi¹zani, albo gdy taka mo¿liwoœæ oznacza dla cz³onków rodziny wystawienie siê na powa¿ne niebez-pieczeñstwo, np. ryzyko utraty ¿ycia lub zdrowia.

Problem poligamii mo¿e ujawniæ siê tak¿e bez imigranckiego kontekstu, dotycz¹c wy³¹cznie obywateli pañstwa–strony EKPC. Mam tu na myœli zda-rzenia ze sfery prywatnej, równoleg³ej do porz¹dku pañstwowego, którym towarzyszyæ mog¹ ¿¹dania prawnej akceptacji ich konsekwencji w sferze publicznej. Warto wiêc odnotowaæ, ¿e w ocenie Trybuna³u strasburskiego art.

8 nie nak³ada na pañstwa–strony Konwencji obowi¹zku uznania ma³¿eñstw religijnych⁶².

61 Komunikat Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady z 2.07.2010 r., Wytyczne w celu skuteczniejszej transpozycji i stosowania dyrektywy 2004/38/WE w sprawie prawa obywateli Unii i cz³onków ich rodzin do swobodnego przemieszczania siê i pobytu na teryto-rium pañstw cz³onkowskich,KOM(2009)313, pkt 2.1.1. Z kolei do polityki zerowej tolerancji

61 Komunikat Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady z 2.07.2010 r., Wytyczne w celu skuteczniejszej transpozycji i stosowania dyrektywy 2004/38/WE w sprawie prawa obywateli Unii i cz³onków ich rodzin do swobodnego przemieszczania siê i pobytu na teryto-rium pañstw cz³onkowskich,KOM(2009)313, pkt 2.1.1. Z kolei do polityki zerowej tolerancji