Zanim zajmê siê rodzinnym wymiarem standardu s³usznego wynagro-dzenia, chcia³bym wskazaæ, ¿e z problemami rodziny kojarzy siê tak¿e art. 2 Karty, zw³aszcza jego ust.3, w kontekcie którego EKPS zwraca³ uwagê na jego cel, którym jest ochrona pracowników przed wszelkimi nadu¿yciami [...] w obrêbie jego w³asnej rodziny, i podkrela³, ¿e pracownicy rodzinni w rolnictwie powinni byæ chronieni w takiej mierze, jak inne kategorie pra-cowników.71 W zwi¹zku za z art. 3 Karty zaakcentowano m.in., ¿e pracow-nicy na w³asnym rozrachunku, wspomagani przez cz³onków swych rodzin, musz¹ byæ odpowiedzialni za rodki bezpieczeñstwa i zdrowia s³u¿¹ce ochro-nie tych ostatnich.72 Komitet za domaga³ siê od Francji wyjanienia, czy przepisy prawne dotycz¹ce bezpieczeñstwa i zdrowia pracowników znajduj¹ zastosowanie równie¿ do farm, w których zatrudnieni s¹ jedynie cz³onkowie rodziny farmera, jak te¿ pozytywnie ocenia³ nowe ustawodawstwo szwedz-kie specjalnie siê odnosz¹ce do farm rodzinnych.73
Co do standardu s³usznego wynagrodzenia w art. 4 ust. 1 Karty, Komitet ju¿ na samym pocz¹tku wskaza³, ¿e postanowienie to, które zobowi¹zuje Umawiaj¹ce siê Pañstwa do podejmowania w³aciwych rodków dla zapew-nienia godnego poziomu ¿ycia pracownikom i ich rodzinom, wymaga od tych pañstw czynienia ci¹g³ych wysi³ków dla osi¹gniêcia celów ustalonych tym postanowieniem Karty, bior¹c przy tym pod uwagê fakt, ¿e status spo³ecz-no-gospodarczy pracownika i jego rodziny podlega zmianom oraz ¿e jego podstawowe potrzeby, które pocz¹tkowo skupiaj¹ siê na zaspokajaniu czysto materialnych potrzeb elementarnych, takich jak wy¿ywienie i mieszkanie,
71 Por. Conclusions IV, s. 1 7. Por. te¿, w zwi¹zku z art. 2 ust. 2, akcent na potrzebê ochrony dzieci i m³odzie¿y na farmach poprzez zapewnienie, by nie pracowali przez nad-mierna liczbê godzin, czy to w okresie zajêæ szkolnych, czy tez w czasie wakacji szkolnych
Conclusions III, s. 12.
72 Parliamentary Assembly, Report, Doc.3276rev., pkt 17 [w:] Prawa rodziny
Orzecznictwo KNE, s. 166.
73 Conclusions V, s. 1 9, 20. W trybie skarg zbiorowych Komitet nie spotka³ siê z pro-blemami wymiaru rodzinnego art. 2 i 3 Karty.
zmierzaj¹ nastêpnie w kierunku zapotrzebowañ o coraz to bardziej zaawan-sowanym i z³o¿onym charakterze, takich jak u³atwienia edukacyjne oraz korzyci kulturalne i socjalne.74
Komitet wyjani³, ¿e o zobowi¹zaniach tych mo¿na powiedzieæ, i¿ s¹ wype³nione, jedynie wtedy, gdy w praktyce po³o¿ono kres wynagrodzeniom, które nie umo¿liwiaj¹ [...] zagwarantowania osobom, które je otrzymuj¹, oraz ich rodzinom, godnego poziomu ¿ycia.75 Zaznaczy³ zarazem, ¿e realizacji
polityki pe³niejszego zatrudnienia...nie mo¿na uznaæ za daj¹cy siê zaakcep-towaæ powód obni¿ania p³ac do tak niskiego poziomu, ¿e pracownik nie mo¿e ju¿ zachowaæ »godnego« standardu ¿ycia dla siebie i dla swojej rodziny.76 W póniejszej uwadze interpretacyjnej Komitet podkreli³, ¿e »godny po-ziom ¿ycia«, który znajduje siê w samym sercu tego postanowienia Karty, ma na wzglêdzie nie tylko bazowe potrzeby czysto materialne, takie jak po¿ywie-nie, ubranie i mieszkapo¿ywie-nie, ale ogarnia równie¿ zasoby niezbêdne dla uczest-nictwa w aktywnoci kulturalnej, edukacyjnej i spo³ecznej. Wynika st¹d, ¿e gwarantowanie godnego poziomu ¿ycia oznacza zapewnienie p³acy minimal-nej (uzupe³niaminimal-nej w razie potrzeby dodatkowymi wiadczeniami), której wy-sokoæ ma wystarczaæ na zaspokojenie wszystkich tych potrzeb.77
Z natury rzeczy art. 7 Karty dysponuje zrozumia³ym wymiarem rodzin-nym. EKPS podkreli³, w zwi¹zku z jego ust. 1, generalny zakres tego postanowienia, które znajduje zastosowanie do wszystkich kategorii pracy (w³¹czaj¹c w to rolnictwo, prace domowe i sektor us³ug), w tym do przed-siêbiorstw rodzinnych.78 W szczególnoci, wytykaj¹c niedoci¹gniêcia Grecji, Komitet przypomnia³ swoje sta³e orzecznictwo, stosownie do którego art. 7 ust. 1 stosuje siê do wszystkich typów pracy, w³¹czaj¹c w to prace rolne i domowe o charakterze rodzinnym, których nie mo¿na a priori uznaæ za pracê »lekk¹« w rozumieniu tego postanowienia.79
74 Conclusions I, Strasbourg 19691970, s. 26. Co do informacji niezbêdnych dla zwe-ryfikowania tego standardu por., ibidem, s. 176. Por. Recueil de Jurisprudence relative a la Charte Sociale Eueropeenne, Strasbourg 1982, s. 2931.
75 Conclusions III, s. 23. Por. o wiele bardziej precyzyjne wskazania Komitetu, [w:] Conclusions V, s. 2526. Co do dochodu postawionego do dyspozycji rodziny, w której tylko jeden rodzic pracuje Conclusions XI-2, s. 66.
76 Conclusions XI-2, s. 28.
77 Conclusions XIX-3 (2010). Introduction generale, s. 5, pkt 10. W trybie skarg zbio-rowych Komitet nie zajmowa³ siê w kontekcie art. 4 problemami jego wymiaru rodzin-nego.
78 Conclusions V, s. 55. Za naruszenie Karty uzna³ Komitet brak ustawodawstwa re-guluj¹cego zatrudnienie dzieci nale¿¹cych do rodziny pracodawcy por. Conclusions VII, s.42. Por. te¿: Conclusions X-2, s. 79.
79 Conclusions XII-1, s. 133134. Por. te¿: Conclusions XII-2, s. 1 1 9. W zwi¹zku z art. 7 ust. 3, por.: Conclusions I, s. 187; Conclusions II, s. 32; Conclusions VI, s. 46; Conclusions VII, s. 45. Co do odmiennego pogl¹du Komitetu Rz¹dowego patrz: Prawa rodzi-ny...Orzecznictwo KNE, s. 188. Zgromadzenie Parlamentarne popar³o pogl¹d KNE por.
ibidem, s. 189190. W kontekcie ust. 10 por. Conclusions V, s. 7374; Conclusions XII-1, s. 135; Conclusions XIII.2, s. 301; Conclusions XIII-3, s. 311.
W decyzji z 9 wrzenia 1999 r. EKPS potwierdzi³, ¿e zakaz z art. 7 ust. 1
odnosi siê do wszystkich sektorów gospodarki i wszystkich typów przedsiê-biorstw, w tym do przedsiêbiorstw rodzinnych, jak te¿ do wszelkich form pracy, op³acanej b¹d nie; doda³ przy tym: Praca w rodzinie (pomoc w domu) tak¿e wchodzi w zakres art. 7 ust. 1, nawet gdy praca taka nie jest wykonywana dla przedsiêbiorstwa w sensie prawnym i ekonomicznym tego s³owa, a dziecko formalnie nie jest pracownikiem. Chocia¿ wykonywanie takiej pracy przez dzieci mo¿na uwa¿aæ za normalne, a nawet stanowi¹ce sk³adnik ich wychowania, w razie nadu¿yæ mo¿e ona tak¿e zawieraæ ryzyka, które art. 7 ust. 1 na ma celu wyeliminowaæ.80
Wymiar rodzinny prawa do zdrowia w art. 11 EKS kojarzyæ mo¿na z ustaleniem Komitetu na samym pocz¹tku jego prac, ¿e system medycyny i zdrowia musi obejmowaæ m.in. rodki specjalne dla ochrony zdrowia ma-tek, dzieci i osób w podesz³ym wieku.81 W decyzji z 11 wrzenia 2012 r.
uzna³ siê on za zwi¹zany miêdzynarodowo uznan¹ zasad¹ najlepszych inte-resów dziecka i przypomnia³, ¿e bezp³atne konsultacje i przegl¹dy powinny byæ zapewnione kobietom ciê¿arnym i dzieciom w ca³ym kraju.82 W zwi¹zku z zaskar¿onym sposobem realizowania edukacji seksualnej w szko³ach chor-wackich, Komitet uzna³ priorytetowe znaczenie rodziny jako najbardziej
w³a-ciwej struktury dla zapewniania edukacji zdrowotnej, ale te¿ podkreli³, ¿e
zobowi¹zanie z art. 11 ust. 2 nie godzi, jego zdaniem, w prawa rodziców do wyjaniania i doradzania swoim dzieciom, do wykonywania wobec swoich dzieci naturalnych funkcji rodzicielskich w charakterze edukatorów, b¹d
ukierunkowywania ich dzieci stosownie do w³asnych rodzicielskich przeko-nañ religijnych i filozoficznych, co jednak nie przeszkodzi³o mu w uznaniu,
¿e dyskryminacyjne stwierdzenia zawarte w materia³ach edukacyjnych u¿y-wanych w zwyk³ym programie szkolnym w wietle klauzuli niedyskrymi-nacji stanowi¹ naruszenie art.11 ust.2.83 Z perspektywy rodziny mo¿na te¿ spojrzeæ na decyzjê Komitetu we w³oskiej sprawie aborcyjnej dotycz¹cej problemów powodowanych sprzeciwem sumienia lekarzy.84
W kontekcie art. 12 EKS Komitet podkreli³, ¿e najwy¿sze znaczenie ma to, by systemy zabezpieczenia spo³ecznego by³y adekwatne dla ochrony spo³eczeñstwa, zw³aszcza jeli chodzi o rodziny, osoby niepe³nosprawne,
80 International Commission of Jurists (ICJ) v. Portugal, sk.1/1998, dec. z 9.09.1999, pkt 27 i 28, odpowiednio.
81 Conclusions I, s. 59, pkt 2.
82 Medecins du Monde International (MMI) v. France, sk. nr 67/2011, dec.
z 11.09.2012, pkt 141 i 149, odpowiednio. Por. co do dzieci w kontekcie ich bezdomnoci
DCI v. Belgium, sk. nr 69/2011, dec. z 23.10.2012, pkt 117-118.
83 INTERIGHTS v.Croatia, sk.nr 45/2007, dec. z 30.03.2009 r., pkt 44, 50 i 66,79, odpowiednio. Komitet odwo³a³ siê do rekomendacji Komitetu Ministrów Rady Europy nr R(88)7 w sprawie szkolnej edukacji zdrowotnej oraz do wyroku ETPC w sprawie Kjeld-sen, Busk Madsen and Pedersen v. Denmark z 7 grudnia 1976 r.
84 International Planned Parenthood Federation European Network (IPPF EN) v. Ita-ly, sk. nr 87/2012, dec. z 10.03.2014 r.
osoby w podesz³ym wieku i pracownikówmigrantów.85 O dziwo, to w zwi¹z-ku z art. 13 Karty Komitet ocenia³ brytyjsk¹ praktykê kredytów rodzinnych, jak te¿ zasi³ków rodzinnych na Wyspie Man86, podobnie jak chcia³ badaæ stopieñ pokrycia z pomocy socjalnej potrzeb rodziny.87 Gdy IFHR domaga³a siê od Komitetu stwierdzenia, ¿e niedostatek w Belgii adekwatnych placó-wek dla wysoce uzale¿nionych doros³ych osób niepe³nosprawnych pozbawia te osoby i ich rodziny praw gwarantowanych przez art. 13 ust. 3, Komitet uzna³, ¿e je¿eli takie osoby, a w szczególnoci ich rodziny popadaj¹ w niedostatek zasobów materialnych, ubóstwo, wykluczenie spo³eczne i jak dodaje IFHR wykluczenie ze stosunków pracy, sytuacja taka jest raczej konsekwencj¹ polityki i praktyki pañstwa pozwanego wobec niepe³nospraw-noci, których zgodnoæ z Kart¹ bêdzie oceniana na podstawie innych odpo-wiednich postanowieñ [...].88
W tej¿e sprawie, ale badanej na podstawie art. 14 Karty, Komitet uzna³,
¿e dostêp osób niepe³nosprawnych do wiadczeñ opieki spo³ecznej mo¿na uznaæ za równy i efektywny, jeli pañstwostrona oferuje rozmaite i liczne metody opieki nad takimi osobami ze strony wspólnoty oraz jeli liczba i jakoæ rzeczywicie zapewnianych wiadczeñ opieki spo³ecznej odpowiada
tak cile, jak to tylko mo¿liwe specyficznym, praktycznym, indywidual-nym potrzebom zainteresowanych osób, tak, by zapewniæ zainteresowaindywidual-nym u¿ytkownikom, a nade wszystko ich rodzinom, dokonywanie swobodnego wyboru, pod warunkiem, ¿e dzia³aj¹ one na rzecz tych osób, a nie zamiast nich.89 Ocenia³ te¿ tê sytuacjê z perspektywy art. 15 Karty i uzna³, ¿e
w zakresie, w jakim osoby te s¹ wykluczone z placówek opieki dziennej czy nocnej, pozostaj¹ one w domu ze swoimi rodzinami, przy czym zgodnie z art. 15 ust. 3 do pañstwstron nale¿y zapewnienie, by s³u¿by socjalne podejmowa³y dzia³ania s³u¿¹ce niezbêdnemu przystosowaniu domu, tak, by pozwoliæ tym osobom na zintegrowanie siê i godny byt w rodzinie i w rodo-wisku spo³ecznym.90
Jeli chodzi o art. 17 Karty z 1961 r., informacje, jakich od pañstwstron domaga³ siê Komitet, jednoznacznie wskazuj¹, ¿e dominuj¹ca by³a w tym kontekcie perspektywa rodziny.91 Komitet zajmowa³ siê sytuacj¹ prawn¹
85 Conclusions XII-1, s. 3334. Por. co do porodów szpitalu ibidem, s. 183184, jak równie¿ co do dodatków rodzinnych dla cudzoziemców Conclusions XII-2, s. 179180.
86 Conclusions XII-1, s. 189190 i 192.
87 Addendum to Conclusions IX-2, Strasbourg 1987, s. 33.
88 International Federation of Human Rights (IFHR, fr. FIDH) v. Belgium, sk. nr 75/
/2011, dec. z 18.03.2013, pkt 9, w zw. z pkt 162.
89 Ibidem, pkt 110. Doda³, ¿e powa¿ne problemy zdrowotne takich osób owocuj¹ kom-pletnym brakiem kontroli nad ich ¿yciem i sk³aniaj¹ je do domagania siê wraz z ich rodzinami, dzia³aj¹cymi w ich imieniu, a nie zamiast nich by ich indywidualnoæ i ludz-ka godnoæ by³y uszanowane ibidem, pkt 208.
90 Ibidem, pkt 175.
91 Conclusions I, s. 77. Por. Conclusions III, s. 87.
dzieci pozama³¿eñskich,92 dzieæmi pozbawionymi ogniska domowego,93 wsparciem dla matek, zw³aszcza matek niezamê¿nych, przed i po porodzie,94 a tak¿e ochron¹ prawn¹ nale¿n¹ na podstawie art. 17, mimo ¿e o niej w nim siê nie wspomina.95
W zmienionym art. 17 ZEKS akcentuje siê obowi¹zek podejmowania przez pañstwastrony rodków zapewniaj¹cych dzieciom i m³odzie¿y pieczê, pomoc, edukacjê i szkolenie z uwzglêdnieniem praw i obowi¹zków ich ro-dziców, jak równie¿ zapewnienia ochrony i pomocy specjalnej pañstwa dzieciom i m³odzie¿y czasowo b¹d ostatecznie pozbawionym wsparcia ze strony ich rodziny.96
Jeli chodzi o orzecznictwo EKPS w trybie skargowym, skargi opierane na art. 17 najczêciej dotyczy³y zakazu kar cielesnych wobec dzieci, na które-go urzeczywistnienie Komitet energicznie nastawa³.97 We wspomnianej ju¿
wy¿ej sprawie EUROCEF v. France Komitet stan¹³ wobec problemu zawie-szenia zasi³ków rodzinnych jako sankcji wobec rodziców za wagary ich dzieci i uzna³, ¿e nie tylko, ¿e zawieszenie zasi³ków rodzinnych z powodu wagarów mo¿e dodatkowo utrudniaæ sytuacjê gospodarcz¹ i spo³eczn¹ odnonej rodzi-ny (utrudniaj¹c tym samym stwarzanie warunków niezbêdrodzi-nych dla pe³nego rozwoju rodziny, jak tego wymaga art. 16), ale tak¿e, ¿e nie ma ¿adnego dowodu na to, i¿by pomaga³o to w osi¹gniêciu celu powrotu dziecka do szko³y (co jest tak¿e jednym z celów Karty w art.17 mówi siê o »trosce o regularne uczêszczanie do szkó³«).98
W zwi¹zku z art. 19, Komitet ju¿ na samym pocz¹tku stwierdzi³, ¿e zobowi¹zania pañstw imigracyjnych dotycz¹ obywateli innych stron m.in.
w celu towarzyszenia lub po³¹czenia siê z cz³onkiem rodziny, za zobowi¹-zania pañstw emigracyjnych dotycz¹ swoich w³asnych obywateli pragn¹cych z takich samych motywów udaæ siê za granicê.99 W sposób szczególny
zaak-92 Por. Conclusions I, s. 77; Conclusions IV, s. 106.
93 Conclusions III, s. 87.
94 Ibidem. Por. Conclusions VIII, s. 190.
95 Por. Conclusions IV, s. 105. Por. w¹tpliwoci Komitetu Rz¹dowego Rapport du Comite Gouvernementale, 3e cycle, CG/CVh.Soc.(74)14, s. 89, 11. Por. te¿: Prawa rodzo-ny...Orzecznictwo KNE, s. 6869.
96 Por. Prawa rodziny... Orzecznictwo KNE, s. 238239. W komentarzu podkrela siê,
¿e art. 17 ZEKS chroni dzieci niezale¿nie od takich czynników, jak ich urodzenie czy status ma³¿eñski ich rodziców (pkt 70), za s³owo »rodzice« w ust. 1.a. nale¿y pojmowaæ jako obejmuj¹ce tak¿e opiekunów prawnych lub inne osoby ponosz¹ce prawnie odpowie-dzialnoæ za dziecko (pkt 72) ibidem, s. 240.
97 Por.: Organisation Mondiale contra Torture (OMCT) v. Greece, sk.nr 17/2003, dec.
z 7.12.2004; OMCT v. Ireland, sk. nr 18/2003, dec. z 7.12.2004; OMCT v. Belgium, sk.
nr 21/2003, dec. z 7.12.2004 ze stwierdzeniem naruszenia art. 17; dec. z 7.12.2004;
OMCT v. Italy, sk. nr 19/2003, dec. z 7.12.2004; OMCT v. Portugal, sk. nr 20/2003, dec.
z 7.12.2004 ze stwierdzeniem braku naruszenia art. 17. W OMCT v. Portugal, sk.nr 34/
/2006, dec. z 5.12.2006 jednak ze stwierdzeniem naruszenia art. 17.
98 EUROCEF v. France, sk. nr 82/2012, dec. z 19.03.2013, pkt 38.
99 Conclusions I, s. 81.
centowa³ zobowi¹zania w dziedzinie u³atwiania migrantom dostêpu do mieszkañ rodzinnych, albowiem niedostatek rodków tej mierze wywo³uje reperkusje dla po³¹czenia rodziny pracownikamigranta (ust. 6) i wymaga nie tylko rodków administracyjnych i prawnych, ale te¿ faktycznych dla u³atwienia mniej lub bardziej zapewnienia takiej rodzinie mieszkania.100
Komitet w trybie sprawozdawczym poza wy¿ej ju¿ przedstawion¹ pro-blematyk¹ ³¹czenia rodziny pracownikamigranta na podstawie art. 19 ust. 6
dopatrywa³ siê zobowi¹zañ pañstwstron Karty wobec rodzin na podstawie art. 19 w kontekcie jego ust. 1101, 2102, 4103 oraz 9 i 10104. W trybie skargo-wym stwierdza³ naruszenie praw mieszkaniowych rodzin romskich na pod-stawie art. 19 ust. 4105 albo na podstawie ust. 8106.
W kontekcie prawa osób w podesz³ym wieku do ochrony socjalnej na tle art. 23 ZEKS Komitet w sprawie fiñskiej stwierdzi³, ¿e Funkcjonowanie zasi³ków opiekuñczych dla cz³onków rodziny troszcz¹cych siê o starszego krewnego jest jednym ze sposobów urzeczywistniania art. 23, który Komitet w swoich konkluzjach uwzglêdnia.107 Z kolei w zwi¹zku z art. 30 ZEKS w swym owiadczeniu interpretacyjnym Komitet wskaza³, ¿e wymagane po-dejcie praw cz³owieka akcentuje bardzo cis³¹ wiê miedzy skutecznoci¹ prawa uznanego w art. 30 Karty a korzystaniem z praw uznanych przez inne postanowienia, takich jak [...] socjalna, prawna i gospodarcza ochrona rodziny (art. 16) [...], nie zapominaj¹c o istotnym oddzia³ywaniu klauzuli niedyskryminacji (art. E), która oczywicie obejmuje niedyskryminacjê ze wzglêdu na ubóstwo.108 We wspominanej ju¿ wy¿ej sprawie francuskiej, w której zarzucono równie¿ naruszenie praw rodzin wynikaj¹cych z art. 30, w zwi¹zku z art. E, Komitet uzna³, ¿e pozbawienie takich osób zasi³ków rodzinnych stanowi¹ce naruszenie art. 16 Karty, nie mo¿e byæ uwa¿ane za stanowi¹ce tak¿e naruszenie art. 30 Karty, poniewa¿ globalne,
skoordyno-100 Ibidem, s. 8182.
101 Conclusjons XI-1, s. 156157.
102 Conclusions II/A, Strasbourg 1971, s. 64; Conclusions III, s. 9899; Conclusions IV, s. 117118.
103 Conclusions II/A, s. 67; Conclusions IV , s. 123124; Conclusions X-2, s. 152;
Conclusions XI-1, s. 159160.
104 Conclusions I/A, s. 86; Conclusions VIII/A, s. 225; Conclusions IX/A, s. 116; Conc-lusions X-1, s. 155 co do ust. 9; oraz ConcConc-lusions IX-2, s. 102 co do ust. 10.
105 European Roma Rights Center (ERRC) v. France, sk. nr 51/2008, dec. z 19.10.2009, pkt 112 zdaniem Komitetu, ustalenie naruszenia art. 31 oznacza ustalenie, ¿e dosz³o tak¿e do naruszenia art. 19 ust. 4.c.. Podobnie w: ERRC v. Italy, sk. nr.27/2004, pkt 35 i 41).
106 Por. Centre for Housing Rights and Evictions (COHRE) v . Italy, sk. nr 58/2009, dec. z 25.06.2010, pkt 143, 161; COHRE v. France, sk. nr 63/2010, dec. z 28.06.2011, pkt 78-79; European Roma and Travellers Forum (ERTF) v. France, sk. nr 64/2011, dec.
z 24.01.2012, pkt 66-67; MMI v. France, sk. nr 67/2011, dec. z 11.09.2012, pkt 117, 183.
107 The Central Association of Carers in Finland (CACF) v. Finland, sk. nr 70/2011, dec. z 4.12.2012, pkt 47.
108 ESC ECSR. Conclusions (2013). General Introduction. January 2014: Statement on Interpretation on Article 30, s. 1112.
wane podejcie przyjête przez rz¹d francuski stworzy³o jasne ramy analitycz-ne, zestaw w³aciwych priorytetów i wspiera³o w³aciwe dzia³ania.109
Na tle art. 31 ZEKS Komitet stwierdzi³, ¿e W³adze musz¹ te¿ zwracaæ szczególn¹ uwagê na oddzia³ywanie ich wyborów politycznych na grupy naj-bardziej upoledzone, w tym przypadku na jednostki i rodziny cierpi¹ce wykluczenie i ubóstwo.110 Podobnie, w innej sprawie francuskiej Komitet uzna³, ze niezadowalaj¹ce urzeczywistnianie ustawodawstwa dotycz¹cego zapobiegania eksmisjom oraz brak rodków dla zapewnienia rozwi¹zañ na rzecz schronienia dla eksmitowanych rodzin stanowi naruszenie art. 31 ust.
2 Zrewidowanej Karty.111
W szczególnoci na tle problemów mieszkaniowych Romów w Portugalii Komitet podkreli³, ¿e oferowane Romom budownictwo socjalne powinno byæ na ile to tylko mo¿liwe odpowiadaj¹cym im kulturowo. Przenoszenie rodzin romskich do bloków mieszkaniowych czêsto uniemo¿liwia³o spotkania rodzinne i okazjonalne, zwa¿ywszy na zerwanie ich rodków bytowania w charakterze wspólnoty oraz wiêzi solidarnoci. Co wiêcej, staj¹ oni tak¿e wobec wrogiego nastawienia s¹siadów w blokach mieszkaniowych. Komitet uwa¿a zatem, ¿e w polityce planowania nale¿y na te problemy zwracaæ uwagê.112
Zobowi¹zania konkretne pañstwstron na podstawie art. 16 EKS/ZEKS
Jak ju¿ wy¿ej wskaza³em, art. 16 Karty gwarantuje rodzinie ka¿dej rodzinie, a nie tylko rodzinom niesprawnym, upoledzonym czy wykluczo-nym tytu³ do ochrony i pomocy, realizowanej przez pañstwo w ramach wszechstronnej rzeczywistej polityki rodzinnej: zabezpieczaj¹cej jej
mo¿liwo-ci pe³nego rozwoju, a wiêc co do stopnia optymalnej; obejmuj¹cej ochro-nê prawn¹, gospodarcz¹ i socjaln¹, a wiêc co do jej zakresu czy przedmiotu
wyczerpuj¹c¹, pe³n¹, kompletn¹.
109 EUROCEF v. France, sk. nr 82/2012, dec. z 19.03.2013, pkt 58-59. Komitet
podkre-li³ przy okazji, ¿e Francja ma najwy¿szy wskanik zasi³ków rodzinnych: ibidem, pkt 60.
110 International Movement ATD Fourth World (ATD) v. France, sk. nr 33/2006, dec.
z 5.12.2007, pkt 67. Komitet doda³: [...] musi istnieæ adekwatne zabezpieczenie dostêpnych mieszkañ. Mieszkanie jest postrzegane jako dostêpne, gdy gospodarstwo domowe mo¿e op³aciæ koszty pierwotne (depozyt, czynsz z góry), czynsze bie¿¹ce oraz/lub inne koszty (u¿ytkowania, utrzymywania i zarz¹dzania) w skali d³ugoterminowej i zachowuje zdolnoæ do utrzymywania minimalnego standardu ¿ycia, okrelonego przez spo³eczeñstwo, w które-go sk³ad dane które-gospodarstwo domowe wchodzi ibidem, pkt 94.
111 Federation Europeenne des Associations Nationales Travaillant avec les Sans-abri (FEANTSA) v. France, sk. nr 39/2006, dec. z 5.12.2007, pkt 92. Por. ibidem, pkt 63, 124, 143i 160.
112 ERRC v. Portugal, sk. nr 61/2010, dec. z 30.06.2011, pkt 49. Por. ibidem, pkt 50.
Por. MMI v. France, sk. nr 67-2011, dec. z 11.09.2012, pkt 63.
Komitet w trybie sprawozdawczym nie pokusi³ siê o bardziej precyzyjne zdefiniowanie warunków ¿ycia niezbêdnych dla pe³nego rozwoju rodziny.113 W swych wnioskach konkretnych skupia³ siê raczej na szczegó³owych rod-kach, wymienionych w art. 16 in fine, nie kojarz¹c ich z urzeczywistnianiem owych warunków niezbêdnych dla pe³nego rozwoju rodziny, a nawet nie wi¹¿¹c ich z konkretnymi typami ochrony (prawnej, gospodarczej, socjalnej), wobec czego ich kwalifikowanie do jednego z tych typów mo¿e budziæ w¹tpli-woci.
Owszem, gdy Komitet stawia wymagania wobec tekstów ustaw krajo-wych,114 co do kompetencji centralnych oraz regionalnych i lokalnych orga-nów pañstwa,115 co do rodzin de facto czy rodzin adopcyjnych,116 co do rów-noci w ma³¿eñstwie czy wspólnej w³adzy rodzicielskiej,117 co do prawa do poszanowania ¿ycia rodzinnego,118 co do opiekunów119 czy wreszcie co do dowartociowania pracy domowej kobiet120 mo¿emy zak³adaæ, ¿e mamy do czynienia z ochron¹ prawn¹ rodziny.
Przypomnijmy, ¿e sam art. 16 wyranie mówi o ochronie ¿ycia rodzinne-go, jak równie¿, ¿e w trybie skargowym Komitet niejednokrotnie odwo³ywa³ siê do art. 8 EKPC. Tak np. w sprawie greckiej stwierdzi³, ¿e kontekcie
adekwatnych miejsc postojowych (obozowisk) dla grup wêdrownych art. 16 zawiera zobowi¹zania podobne do zobowi¹zañ z art. 8 Europejskiej Kon-wencji Praw Cz³owieka.121 Z kolei w sprawie w³oskiej Komitet uzna³, ¿e
równolegle do art. 8 EKPC, art. 16 Zrewidowanej Karty chroni prawo do osobistego rozwoju oraz prawo do ustanawiania i rozwijania relacji z innymi ludmi i wiatem zewnêtrznym.122 Wreszcie w sprawie francuskiej Komitet generalnie wskaza³, ze wynikaj¹cy na podstawie art. 16 obowi¹zek promo-wania gospodarczej, prawnej i socjalnej ochrony rodziny, a wiêc i pe³nego rozwoju rodziny, jest cile zwi¹zany z obowi¹zkiem zapewnienia poszanowa-nia ¿ycia rodzinnego wpisanym w art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Cz³o-wieka.123
113 Por. wzmianka w: Conclusions I/A, s. 75.
114 Conclusions III/A, s. 8586; Conclusions IX/A, s. 99 (co do Holandii).
115 Conclusions III/A, s. 85 (co do W³och); Conclusions XII-2, s. 203204 (co do Nie-miec).
116 Addendum aux Conclusions VIII, s. 13; Conclusions VIII/A, s. 187188 (co do W³och); Conclusions X-1, s.1290130 (co do Grecji).
117 Conclusions V, s. 113114; Conclusions X-1, s. 129130; Conclusions XII-1, s. 213214.
Por. Conclusions XI-2, s. 141142 (co do dzieci pozama³¿eñskich).
118 Conclusions XI-1, s. 144145 (co do Holandii i wraz z powo³aniem siê na wyrok ETPC w sprawie Berrehab). Por. Conclusions XII-1, s. 213 (co do Holandii i wykonania przez ni¹ ww. wyroku Trybuna³u). Por. opinia Komitetu Rz¹dowego w tym przedmiocie
Governmental Committee, Report 11(1), s. 92.
119 Conclusions XII-1, s. 214 (co do Szwecji).
120 Conclusions V, s. 115.
121 ERRC v. Greece, sk. nr 15/2003, dec. z 8.12.2004, pkt 25.
122 COHRE v. Italy, sk. nr 58/2009, dec. z 25.06.2010, pkt 129.
123 EUROCEF v. France, sk. nr 82/2012, dec. z 19.03.2013, pkt 27.
Nie ma takiej jasnoci kwalifikacji, jeli chodzi o wyranie wymienione w treci art. 16 jako rodki gospodarczej, prawnej i socjalnej bez jakiego-kolwiek rozró¿nienia ochrony ¿ycia rodzinnego, obok innych w³aciwych
rodków zasi³ki socjalne124 i rodzinne125, ulgi podatkowe126 i zasi³ki dla nowo¿eñców127. Kojarz¹ siê one czêsto z prawem do s³usznego wyna-grodzenia (art. 4), prawem do zabezpieczenia spo³ecznego (art. 12) oraz z prawem do pomocy socjalnej i medycznej (art. 13). Na pierwszy rzut maj¹ one charakter socjalny czy spo³eczny, ale nie jest to wcale takie pewne.
Oto w ostatniej sprawie francuskiej EKPS uzna³, ¿e zasi³ki rodzinne...stano-wi¹ jeden ze rodków zapewniania ochrony gospodarczej, zgodnie z art. 16 Karty, jako ¿e pomaga³y zabezpieczyæ zgodnie z art. 16 Karty dodatko-we dochody celem osi¹gniêcia wystarczaj¹cego poziomu gospodarczego
Oto w ostatniej sprawie francuskiej EKPS uzna³, ¿e zasi³ki rodzinne...stano-wi¹ jeden ze rodków zapewniania ochrony gospodarczej, zgodnie z art. 16 Karty, jako ¿e pomaga³y zabezpieczyæ zgodnie z art. 16 Karty dodatko-we dochody celem osi¹gniêcia wystarczaj¹cego poziomu gospodarczego