Pojêcie „rodziny

Zwraca przede wszystkim uwagê przyjêcie w art. 16 ambitnego standar-du „pe³nego rozwoju rodziny”, który w sposób oczywisty jest czymœ o wiele bardziej wymagaj¹cym ni¿ jakiœ „standard przetrwania”. O wiele bardziej ambitnego ni¿ standard zawarty w Konstytucji RP, stosownie do którego pañstwo li tylko w swej polityce „uwzglêdnia dobro rodziny”, a „szczególn¹ pomoc ze strony w³adz publicznych” przewiduje jedynie dla „rodzin znajduj¹-cych siê w trudnej sytuacji materialnej i spo³ecznej, zw³aszcza wielodziet-nych i niepe³wielodziet-nych”.³²

Europejski Komitet Praw Spo³ecznych (a w³aœciwie: KNE EKS) ju¿

w I cyklu badania sprawozdañ pañstw–stron jednoznacznie zwróci³ uwagê,

¿e w art. 16 „zachowane jest tradycyjne stwierdzenie, ¿e rodzina stanowi podstawow¹ komórkê spo³eczeñstwa”, ale w po³¹czeniu z oczekiwaniem przy-jêcia przez wspó³czesne pañstwo „pewnych zadañ, w szczególnoœci zapewnie-nia warunków ¿ycia niezbêdnych dla pe³nego rozwoju rodziny”, co oznacza

„obowi¹zek wdro¿enia rzeczywistej polityki rodzinnej, jaka ma byæ urzeczy-wistniana w dziedzinach, w których rodziny zdaj¹ siê zagro¿one tym bar-dziej, im bardziej œrodki, jakimi one same mog¹ rozporz¹dzaæ, pozostaj¹ nazbyt ograniczone”.³³ Komitet dodawa³, ¿e oczekiwana „polityka rodzinna winna byæ urzeczywistniana poprzez wdro¿enie ró¿norodnych dzia³añ, za-równo harmonizowanych z istniej¹cymi œrodkami pomocy socjalnej i zabez-pieczenia spo³ecznego, jak te¿ œrodki takie uzupe³niaj¹cych”.³⁴

Od pocz¹tku te¿ EKPS oczekiwa³ od pañstw–stron „przedk³adania co dwa lata wystarczaj¹cych wskazañ co do rozmaitych badanych sektorów, a zw³aszcza co do krajowego systemu zasi³ków rodzinnych, wprowadzania gwarancji redukcji wydatków na korzyœæ rodzin, wyposa¿enia spo³eczno-kul-turalnego do dyspozycji rodzin, organizacji partycypacji rodzin w obronie ich interesów, prawnej ochrony rodziny, zw³aszcza na wypadek konfliktów

ma³-¿eñskich, budownictwa mieszkañ rodzinnych, jak te¿ poprawy gospodarczego i spo³ecznego po³o¿enia rodzin w skali krajowej”.³⁵

W dalszym ci¹gu swojego orzecznictwa – i tego w trybie badania spra-wozdañ, i tego w trybie rozstrzygania skarg zbiorowych – Komitet skupia³

32 Por. art. 71 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r.

33 Comite d’experts independents de la Charte sociale europeenne. Coclusions I/A (da-lej: Conclusions...), Strasbourg 1969–1970, s. 75. Por. Prawa rodziny...Orzecznictwo KNE, s. 21–22.

34 Ibidem. Por. pozytywna ocenê dotycz¹c¹ Niemiec – Conclusions I/B, s. 2–3/. Jak wyjaœnia³ Komitet Rz¹dowy, „polityka rodzinna jako ca³oœæ” obejmuje m.in. te jej fragmen-ty, które ³¹cz¹ siê z korzystaniem z innych chronionych w Karcie praw, a mianowicie z prawa do zabezpieczenia spo³ecznego (art. 12) oraz prawa do pomocy socjalnej i medycz-nej (art. 13) – Governmental Committee. 9th Report, Doc.T-SG(86)I, s. 20. Por. Prawa ro-dziny...Orzecznictwo KNE, s. 42–43.

35 Conclusions I/A, s. 76–76.

siê raczej na poszczególnych wybranych fragmentach owych œrodków wspie-rania rodzin, by – ju¿ na zaawansowanym stadium swego orzecznictwa w trybie skarg zbiorowych – powróciæ do warstwy ogólnej i wskazaæ, ¿e

„poszanowanie prawa rodziny do ochrony gospodarczej, prawnej i spo³ecznej wymaga od pañstw przyjmowania w³aœciwych œrodków dla popierania dobro-bytu i rozwoju rodziny. Obejmuje to g³ównie œrodki pozytywne s³u¿¹ce ochro-nie socjalnej, zasi³ki, pomoc gospodarcz¹ i przywileje podatkowe, jak te¿

ochronê prawn¹, œrodki dotycz¹ce relacji rodzinnych i cz³onków rodziny”.³⁶ Akcentuj¹c jeszcze póŸniej „znaczenie prawa rodziny do ochrony socjal-nej, prawnej i gospodarczej, w kontekœcie prawa europejskiego praw cz³owie-ka w ogóle, a Karty Socjalnej w szczególnoœci”, przypominaj¹c zarazem jej opis „jako podstawowej komórki spo³eczeñstwa”, EKPS wskaza³, ¿e „wynika-j¹cy z art. 16 obowi¹zek wspierania gospodarczej, prawnej i socjalnej ochro-ny rodziochro-ny, a wiêc tak¿e pe³nego rozwoju rodziochro-ny” jest: po pierwsze, „œciœle zwi¹zany z obowi¹zkiem zapewnienia poszanowania ¿ycia rodzinnego wpisa-nym w art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Cz³owieka”,³⁷ po drugie zaœ,

„pañstwa dysponuj¹ swobod¹ wyboru œrodków, za poœrednictwem których zapewni¹ socjaln¹, prawn¹ i gospodarcz¹ ochronê rozmaitych typów rodzin, z których sk³ada siê spo³eczeñstwo”.³⁸

Komitet nie porywa³ siê na definiowanie pojêcia rodziny w rozumieniu art. 16 i w ogóle EKS. O tym jednak, ¿e nie podchodzi³ do tego pojêcia formalistycznie i bardzo w¹sko, œwiadczy fakt, ¿e – gdy w I sprawozdaniu Antyli Holenderskich napotka³ wzmiankê o „rodzinie »faktycznej«” – natych-miast za¿yczy³ informacji, „jaki jest zakres ochrony, z której taka rodzina korzysta”, zw³aszcza w sferze œwiadczeñ z tytu³u zabezpieczenia spo³ecznego, mieszkalnictwa, œrodków o charakterze fiskalnym itd.”.³⁹ Pozytywnie te¿

oceni³ nowe œrodki francuskie jako „poszerzaj¹ce ochronê rodziny”, gdy prze-pisy ustawy o finansach z 1987 r. usunê³y „pewne nierównoœci miêdzy zwi¹z-kami ma³¿eñskimi i pozama³¿eñskimi”.⁴⁰

Z ogromn¹ satysfakcj¹ przywita³ Komitet w jednym z pañstw–stron nowe ustawodawstwo, nie tylko wprowadzaj¹ce do praktyki zasadê niedy-skryminacji i równoœci praw i obowi¹zków partnerów w ma³¿eñstwie i

za³o-¿ycieli rodziny”, ale obejmuj¹ce równie¿ „prawne uznanie gospodarczej war-toœci pracy wspó³ma³¿onka dla gospodarstwa domowego, postawionej na

36 Defence for Children International (DCI) v. Belgium, sk. 69/2011, dec. z 23 paŸdzier-nika 2012, pkt 134.

37 European Committee for Home-Based Priority Action for the Child and the Family (EUROCEF) v. France, sk.82/2012, dec. z 19 marca 2013, pkt 27.

38 Ibidem, pkt 28.

39 Addendum aux Conclusions VIII, Strasbourg 1985, s.13.

40 Conclusions X-2, Strasbourg 1988, s. 135. Komitet mówi zgo³a o „rodzinie

pozama³-¿eñskiej” i pozytywnie odbiera ustalenie ustawy francuskiej z 1987 r., zgodnie z którym

– jeœli chodzi o dzieci pozama³¿eñskie – „w³adza rodzicielska mo¿e byæ mimo wszystko wykonywana wspólnie przez rodziców na podstawie ich zwyczajnej wspólnej deklaracji

z³o-¿onej sêdziemu opiekuñczemu” – por. Conclusions XI-2, Strasbourg 1991, s. 142.

stopie równoœci z prac¹ ¿ywiciela rodziny”.⁴¹ Z drugiej strony, EKPS stwier-dzi³, ¿e „przepis, zgodnie z którym zwi¹zek nie ma prawa do uzupe³nienia dochodu rodzinnego, chyba ¿e to mê¿czyzna jest zatrudniony na pe³nym etacie, nie mo¿e byæ uznany za daj¹cy siê pogodziæ z zasad¹ równoœci mê¿-czyzn i kobiet”.⁴²

Zwa¿ywszy, ¿e – jak wy¿ej widzieliœmy – w tekœcie art. 16 wystêpuje wyraŸnie kategoria „¿ycia rodzinnego” oraz ¿e Komitet wyraŸnie nawi¹zuje przy interpretacji tego postanowienia do obowi¹zku poszanowania ¿ycia ro-dzinnego na podstawie art. 8 EKPC, jak te¿, ¿e w ogóle z ogromn¹ estym¹ podchodzi do orzecznictwa Europejskiego Trybuna³u Praw Cz³owieka, czêsto-kroæ równie¿ nim siê posi³kuj¹c, co do zasady mo¿na przyj¹æ, ¿e szerokie rozumienie rodziny w art. 8 EKPC, zdecydowanie szersze ni¿ w kontekœcie jej art. 12, jest aktualne tak¿e w sferze EKS, chyba ¿e przeczy³yby temu wyraŸne postanowienia Karty i dlatego Komitet gor¹co wspiera³ œrodki na rzecz pomocy dla samotnego rodzica z dzieæmi.⁴³

Szczególnie siê to uwidacznia³o w kontekœcie sprawozdañ dotycz¹cych wykonywania – bardzo szeroko przez Komitet interpretowanych – zobowi¹-zañ pañstw–stron na podstawie art. 17 Karty z 1961 r.⁴⁴ Warto zauwa¿yæ, ¿e

– mimo ograniczenia formu³y ochronnej art. 17 do „ochrony socjalnej i gospo-darczej” – Komitet stopniowo coraz to bardziej k³ad³ akcent na oczekiwane elementy ochrony prawnej, by ju¿ w IV cyklu kontrolnym stwierdziæ, ¿e chocia¿ „postanowienie to – w przeciwieñstwie do art.16⁴⁵ – nie wspomina wyraŸnie o ochronie prawnej zainteresowanych osób”, „trudno od³¹czaæ ochronê socjaln¹ i gospodarcz¹ matki i dziecka od zapewnianego im statusu prawnego”, zw³aszcza ¿e „polityka socjalna w tej dziedzinie nie mog³aby byæ urzeczywistniana bez uwzglêdniania praw przyznanych osobom chronionym oraz obowi¹zków osób powo³anych do zapewniania po¿¹danej ochrony”.⁴⁶

W zwi¹zku ze zmian¹ w ZEKS podmiotu chronionego na podstawie art. 17 (dzieci i m³odzie¿, zamiast matek i dzieci – T.J.), w Za³¹czniku do art. 16 wyraŸnie potwierdzono, ¿e „ochrona zapewniana tym postanowieniem obej-muje rodziny z samotnym rodzicem”. Wyjaœniono przy tym w Komentarzu,

41 Conclusions V, Strasbourg 1977, s.114. Por. co do Holandii – Conclusions X-1, Stras-bourg 1987, s.130.

42 Ibidem, s. 115. Potêpi³ te¿ prawo i praktykê Malty jako nie zapewniaj¹ce pozycji równoœci pod wzglêdem uprawnieñ i obowi¹zków partnerom w ma³¿eñstwie, zwracaj¹c zw³aszcza uwagê na to, ze „w³adza rodzicielska przyznawana by³a wy³¹cznie mê¿owi” oraz

¿e „to m¹¿ zarz¹dza³ wspóln¹ w³asnoœci¹ ma³¿onków” – Conclusions XII-2, Strasbourg 1993, s. 204.

43 Por. na tle sprawozdania Niemiec – Conclusions VIII/A, Strasbourg 1984, s. 187–188.

44 Por. Prawa rodziny...Orzecznictwo KNE, s. 57–88.

45 Tak¿e w przeciwieñstwie do art. 17 ZEKS, który w stosunku do dzieci i m³odzie¿y przewiduje ochronê socjaln¹, prawn¹ i gospodarcz¹.

46 Wyjaœnia³ przy tym: „prawo nie jest li tylko odzwierciedleniem rzeczywistoœci gospo-darczej i spo³ecznej, lecz j¹ te¿ okreœla poprzez sposób, w jaki reguluje stosunki, które dziedzin tych dotycz¹” – Conclusions IV, Strasbourg 1975, s. 105–106. Por. w¹tpliwoœci w tym wzglêdzie Komitetu Rz¹dowego – Rapport du Comite Governementale, 6^e cycle, s. 11.

ze „odnoœnymi »matkami« mog¹ byæ matki samotne, ale mog¹ te¿ one ¿yæ w zwi¹zku”; ochrona zaœ taka „dotyczy w szczególnoœci kobiet, które nie s¹ objête art. 8 oraz/lub kobiet, które nie s¹ objête ¿adnym systemem zabezpie-czenia spo³ecznego zapewniaj¹cym niezbêdn¹ pomoc finansow¹ w rozs¹dnym okresie przed i po urodzeniu dziecka, jak te¿ adekwatn¹ pomoc medyczn¹ podczas po³ogu”.⁴⁷

Co wiêcej, na podstawie art. 16 Karty EKPS uwzglêdni³ „ochronê socjal-n¹ i gospodarcz¹ wszystkich osób ca³odziennie zajmuj¹cych siê w domu pie-cz¹ nad ma³ymi dzieæmi, rodzicem w podesz³ym wieku lub osob¹ niepe³no-sprawn¹”, a we wnioskach dotycz¹cych Szwecji z satysfakcj¹ odnotowa³, ¿e

„od 1989 r. krewny b¹dŸ bliski przyjaciel osoby w podesz³ym wieku mo¿e braæ przerwy w pracy, rekompensowane z systemu ubezpieczeñ spo³ecznych, do 30 dni rocznie, dla potrzeb opiekowania siê cz³onkiem rodziny w pode-sz³ym wieku albo bliskim przyjacielem w podepode-sz³ym wieku”.⁴⁸ Tak wiêc, w kontekœcie ochrony osób w podesz³ym wieku kr¹g „rodzinny” obejmowany ochron¹ na podstawie art. 16 Karty niepomiernie siê poszerza, daleko wy-kraczaj¹c poza jej tradycyjne granice pojêciowe.

Jest w EKS/ZEKS specyficzny kontekst praw rodziny, w zwi¹zku z któ-rym spotykamy definicjê rodziny sformu³owan¹ dla potrzeb tego w³aœnie specjalnego kontekstu. Otó¿, art. 19 Karty gwarantuje „prawo pracowników–

–migrantów oraz ich rodzin do ochrony i pomocy”, zobowi¹zuj¹c w szczegól-noœci w ust. 6 pañstwa przyjmuj¹ce do „u³atwiania w miarê mo¿liwoœci po³¹czenia rodziny pracownika–cudzoziemca, który uzyska³ pozwolenie na osiedlenie siê na danym terytorium”, przy czym – stosownie do Za³¹cznika do Karty – rodzina taka oznacza „jego ¿onê i pozostaj¹ce na jego utrzymaniu dzieci do ukoñczenia 21. roku ¿ycia”.

W praktyce wykonywania przez pañstwa–strony zobowi¹zañ wynikaj¹-cych z tego postanowienia Karty EKPS dopatrywa³ siê wielu

nieprawid³owo-œci i uporczywie dopomina³ siê o skrupulatne przestrzeganie zobowi¹zañ.

Generalnie podkreœli³, ¿e „zasada ³¹czenia rodzin jest jedynie refleksem uznania w Karcie (art. 16) obowi¹zku zapewniania przez pañstwa socjalnej, prawnej i gospodarczej ochrony rodziny, która jest traktowana jako »podsta-wowa komórka spo³eczeñstwa«”.⁴⁹

Wczeœnie te¿ – w zwi¹zku z b³êdnym u¿yciem w definicji s³owa „¿ona”

(wife) – Komitet wyjaœni³, ze „u¿yty w Karcie termin »pracownik« odnosi siê zarówno do pracowników, jak i do pracownic, poza przypadkiem, gdy kon-tekst narzuca odmienn¹ interpretacjê”, ¿e „w konsekwencji rodzina pracow-nika–migranta figuruj¹ca w Za³¹czniku do Karty obejmuje dzieci (ale nie jej

47 Komentarz do art. 16 ZEKS – por. Prawa rodziny...Orzecznictwo KNE, s. 237–238.

48 Conclusions XII-1, Strasbourg 1992, s. 213–214.

49 Conclusions VIII/A, Strasbourg 1984, s. 216–217. Por. Prawa rodziny...Orzecznictwo KNE, s. 127.

mê¿a) na utrzymaniu pracownicy”.⁵⁰ PóŸniej podkreœli³, ¿e „faktycznie nie ma ograniczeñ, nawet poœrednich, jeœli chodzi o mo¿liwoœæ ubiegania siê kobiety zamê¿nej, ¿ywicielki rodziny [...] o do³¹czenie do niej dzieci pozosta-j¹cych na jej utrzymaniu”; poniewa¿ w niektórych pañstwach tak¹ mo¿liwoœæ rozci¹gano tak¿e na mê¿a pracownicy, Komitet wskaza³, ¿e to „wykracza poza sformu³owania tego postanowienia Karty, jak jest ono interpretowane w Za³¹czniku do tego dokumentu”.⁵¹

Najwiêcej w¹tpliwoœci wzbudza³o kryterium wieku obejmuj¹ce dzieci na utrzymaniu w wieku poni¿ej 21. roku ¿ycia. Komitet konsekwentnie wytyka³ RFN przyjêcie wieku poni¿ej 16 lat,⁵² innym pañstwom – wieku poni¿ej 18 lat⁵³ czy wykluczanie dzieci w wieku 19–20 lat,⁵⁴ w tym wykluczanie tylko synów w wieku 19–20 lat.⁵⁵ Komitet podkreœla³, ¿e prawem do po³¹czenia rodziny nie s¹ objête dzieci nie pozostaj¹ce na utrzymaniu pracownika–

–migranta,⁵⁶ dzieci, które w kraju pochodzenia nie s¹ samotne⁵⁷ ani dzieci, które zawar³y ma³¿eñstwo.⁵⁸ Komitet konsekwentnie siê przeciwstawia³, gdy dochodzi³o pod tymi wzglêdami do redukowania zakresu zobowi¹zañ li tylko do pracowników bêd¹cych obywatelami pañstw cz³onkowskich Wspólnot/Unii Europejskiej.⁵⁹ Generalnie Komitet zaakcentowa³, ¿e „bior¹c pod uwagê same sformu³owania tego za³¹cznika, nie powinien on w ¿aden sposób byæ interpretowany jako zezwalaj¹cy na ustalenie, w charakterze regu³y ogólnej, granicy wieku ni¿szej od 21 lat”.⁶⁰

W praktyce niejednego pañstwa–strony Karty jako przeszkodê dla objê-cia cz³onka rodziny zakresem jej po³¹czenia stawiano wzglêdy zdrowotne.

50 Conclusions IV, Strasbourg 1975, s. 127. Por. Prawa rodziny...Orzecznictwo KNE, s. 119.

51 Conclusions V, Strasbourg 1977, s. 139. Por. Prawa rodziny...Orzecznictwo KNE, s,121.

52 Conclusions X-2, Strasbourg 1988, s.155; Conclusions XI-2, Strasbourg 1991, s.158.

Por. Prawa rodziny...Orzecznictwo KNE, s. 142, 151.

53 Conclusions VIII/A, s. 218–219; 220; Conclusions IX/A, Strasbourg 1985, s. 113;

Conclusions X-1, Strasbourg 1987, s. 149; Conclusions XI-1, s. 162; Conclusions XII-1, s. 239; Por. Prawa rodziny... Orzecznictwo KNE, s. 128, 132, 133, 137, 138, 148 i 152.

54 Conclusions VIII/A, s. 219–220; Conclusions IX/A, s. 113–114; Conclusions X-1, s. 150; Conclusions X-2, s. 154–155; Conclusions XI-1, s. 163; Conclusions XII-2, s. 225-226;

por. Prawa rodziny...Orzecznictwo KNE, s. 129, 130, 131, 134, 135, 139, 141, 149 i 153.

55 Conclusions VII, Strasbourg 1981, s. 112; Conclusions VIII/A, s. 218-219, 220; Conc-lusions X-1, s. 152; ConcConc-lusions XI-1, s. 163–164; ConcConc-lusions XII-1, s. 239; por. Prawa rodziny...Orzecznictwo KNE, s. 122, 128, 132, 140. 150 i 152.

56 Conclusions VIII/A, s. 216–217; Conclusions XI-1, s. 163–164; por. Prawa rodzi-ny...Orzecznictwo KNE, s. 126 i 149.

57 Conclusions VIII/A, s. 220; Conclusions IX/A, s. 113–114; Conclusions X-2, s. 155–156;

por. Prawa rodziny...Orzecznictwo KNE, s. 132, 134, 135 i 143.

58 Conclusions IX/A, s. 114–115; Conclusions X-1, s. 150–151; por. Prawa rodzi-ny...Orzecznictwo KNE, s. 135 i 139.

59 Conclusions IX/A, s. 114–115; Conclusions X-1, s.152; Conclusions XII-1, s. 239–240;

por. Prawa rodziny...Orzecznictwo KNE, s. 135, 140 i 152.

60 Conclusions VIII/A, s. 216–217. Por. ibidem, s. 218; Conclusions XI-1, s. 1 64. Por.

te¿: Prawa rodziny...Orzecznictwo KNE, s. 126, 127 i 150

W szczególnoœci pañstwa przyjmuj¹ce nie chcia³y dopuszczaæ do sytuacji, by potrzeby leczenia np. dziecka czy radzenia z jego niepe³nosprawnoœci¹ by³y wy³¹cznym motywem migracji pracowniczej.⁶¹ Bez wzglêdu na to, czy

chodzi-³o o choroby zakaŸne,⁶² choroby umys³owe lub psychiczne⁶³ b¹dŸ inne choro-by⁶⁴, Komitet generalnie przeciwstawia³ siê traktowaniu choroby jako uza-sadnionej podstawy dla wykluczania cz³onka rodziny z zakresu prawa do jej po³¹czenia. Oczekiwa³ od pañstw–stron przedstawienia listy chorób, które mog³yby uzasadniaæ odmowê zgody na po³¹czenie rodziny ze wzglêdu na zdrowie i stanowczo podkreœla³, ¿e odmowa taka „mo¿e byæ usprawiedliwio-na jedynie, jeœli choroba stanowi zagro¿enie zdrowia publicznego b¹dŸ ewen-tualnie porz¹dku publicznego”.⁶⁵

Podobnie, Komitet stale wytyka³ Wielkiej Brytanii wykluczenie z zakre-su prawa do po³¹czenia rodziny s³u¿by domowej⁶⁶ czy ni¿szego personelu szpitalnego⁶⁷, zamieszka³ych odpowiednio w domu lub w szpitalu, nie daj¹c siê przekonaæ argumentowi, ¿e warunkiem wstêpnym takiego zatrudnienia jest bycie osob¹ samotn¹ czy bezdzietnym ma³¿eñstwem. I przeciwnie, Komi-tet przychylnie siê ustosunkowywa³ do przypadków poszerzonego postrzega-nia rodziny pracownika–migranta, z rozci¹ganiem prawa do po³¹czepostrzega-nia ro-dziny np. na rodziców pracownika⁶⁸ czy na relacje „quasi-ma³¿eñskie”.⁶⁹ Co istotne, Komitet uzna³, ¿e nie ma podstaw do wykluczania z prawa do po³¹-czenia rodziny pracowników na kontraktach zagranicznych, sukcesywnie od-nawianych.⁷⁰

61 Conclusions III/A, Strasbourg 1973, s. 106–107. Por. Prawa rodziny... Orzecznictwo KNE, s. 118.

62 Conclusions X-1, s. 149–150; Conclusions XI-1, s. 162–163; por. Prawa rodzi-ny...Orzecznictwo KNE, s. 137 i 148.

63 Conclusions VIII/A, s. 218–219; Conclusions IX/A, s. 113–114; Conclisions X-1, s.149–150; Conclusions XI-1, s. 162–163; por. Prawa rodziny...Orzecznictwo KNE, s. 129, 134, 137 i 148.

64 Conclusions V, s. 138–139; Conclusions VIII/A, s. 217–218; Conclusions X-1, s. 150;

Conclusions X-2, s. 155–156, 157; Conclusions XI-2, s. 1 57. Por. Prawa rodziny...Orzecznic-two KNE, s. 120, 124, 130, 139, 142, 150 i 155.

65 Conclusions XII-2, s. 228. Por. Prawa rodziny...Orzecznictwo KNE, s. 155.

66 Conclusions III/A, s. 105–106; Conclusions V, s. 139–140; Conclusions VII, s. 113;

Conclusions VIII/A, s. 220–221; Conclusions IX/A, s. 115; Conclusions X-1, s. 151–152;

por. Prawa rodziny – Orzecznictwo KNE, s. 117, 118, 121. 123, 132, 135 i 140.

67 Conclusions V, s. 141–142; Conclusions VII, s. 113; Conclusions VIII/A, s. 220–221;

Conclusions IX/A, s. 115; Conclusions X-1, s. 151–152; por. Prawa rodziny – Orzecznictwo KNE, s. 121, 123, 132, 135 i 140.

68 W przypadku Norwegii Komitet „z radoœci¹” odnotowa³, ¿e prawem do po³¹czenia rodziny s¹ obejmowani tak¿e „rodzice pozostaj¹cy na utrzymaniu, zw³aszcza jeœli s¹ samot-ni, a tak¿e inni krewsamot-ni, którzy zdaj¹ siê stanowiæ czêœæ gospodarstwa domowego” – Conc-lusions VIII/A, s. 218–219. Podobnie w stosunku do W³och – ConcConc-lusions X-2, s. 155–156.

Por. Prawa rodziny...Orzecznictwo KNE, s. 1 31 i 1 43.

69 Dotyczy³o to Szwecji – Conclusions IX/A, s. 113–114. Por. Prawa rodziny... Orzecz-nictwo KNE, s. 134.

70 Dotyczy³o to RFN – Conclusions XI-2, s. 1 58. Por. Prawa rodziny... Orzecznictwo KNE, s. 151.

Generalnie mo¿na stwierdziæ, ze w kontekœcie art. 19 ust. 6 Karty Komi-tet, z jednej strony, dostrzega³ i docenia³ specyfikê rozumienia „rodziny pra-cownika–migranta”, dostrzegaj¹c i doceniaj¹c, z drugiej strony, znaczenie kategorii rodziny w rozumieniu art. 16 Karty i ochrony jej tam zapewnianej dla realnoœci ochrony na podstawie art. 19 Karty. Nie wyra¿a³ zgody na

œcieœniaj¹ce rozumienie przez pañstwa strony rodziny pracownika–migranta maj¹cej tytu³ do po³¹czenia, i – przeciwnie – przychylnie siê ustosunkowywa³ do rozszerzonej wizji ³¹czonej rodziny.

Zobowi¹zania konkretne pañstw w interakcji postanowieñ