Wspomniany ju¿ Kodeks Prawa Kanonicznego z 25 stycznia 1983 r. za-wiera szereg rozwi¹zañ chroni¹cych rodzinê i jej prawa. Wiêksza czêæ norm w omawianej materii znajduje siê w tytule siódmym (Ma³¿eñstwo) kan.
10551165 KPK, czwartej Ksiêgi KPK (Uwiêcaj¹ce zadania Kocio³a). Tytu³ ten, sk³adaj¹cy siê z dziesiêciu rozdzia³ów27, powiêcony jest w ca³oci
ma³-¿eñstwu kanonicznemu. Istotnymi przymiotami ma³¿eñstwa kanonicznego s¹ jednoæ i nierozerwalnoæ (kan. 1056), a powstaje ono przez wyra¿enie
zgody stron miêdzy osobami [mê¿czyzn¹ i kobiet¹] prawnie do tego zdolny-mi, wyra¿onej zgodnie z prawem (kan. 1057 § 1). Elementy charakteryzuj¹ce ma³¿eñstwo znajdziemy w kan. 1055, który brzmi: [§ 1] Ma³¿eñskie przy-mierze, przez które mê¿czyzna i kobieta tworz¹ ze sob¹ wspólnotê ca³ego
¿ycia, skierowan¹ ze swej natury do dobra ma³¿onków oraz do zrodzenia i wychowania potomstwa, zosta³o miêdzy ochrzczonymi podniesione przez Chrystusa Pana do godnoci sakramentu. [§ 2.] Z tej racji miêdzy ochrzczo-nymi nie mo¿e istnieæ wa¿na umowa ma³¿eñska, która tym samym nie by³aby sakramentem. Kanon 1055, jakkolwiek nie definiuje czym jest
ma³-¿eñstwo, opisuje je dwoma terminami foedus (przymierze) i contractus (umo-wa). Foedus odwo³uje siê do biblijnej koncepcji przymierza, jakie zawiera³ Bóg ze swoim ludem wybranym i kanonicznie mo¿na je odnieæ do momentu, gdy powstaje ma³¿eñska wiê; contractus opisuje natomiast, charakter mo-ralno-prawny tej wiêzi i odnosi siê kanonicznie do ju¿ istniej¹cego ma³¿eñ-stwa28. W doktrynie kanonicznej rozró¿nia siê matrimonium in fieri, czyli powstaj¹ce w momencie wyra¿enia zgody ma³¿eñstwo (zawarcie ma³¿eñ-stwa), które miêdzy ochrzczonymi jest równie¿ sakramentem, oraz matrimo-nium in facto esse, czyli wype³nienie tego sakramentu w codziennym ¿yciu (instytucja ma³¿eñstwa)29. Znakiem tego wype³nienia jest tzw. dope³nienie ma³¿eñstwa (czyli pierwsze po lubie dokonane na sposób ludzki i przy pe³nej wolnoci wspó³¿ycie seksualne), które czyni je nierozerwalnym. Ele-menty zawarte w kan. 1055-1057, takie jak: istota ma³¿eñstwa pojmowanego jako stan ¿ycia (in facto esse), istotne w³aciwoci ma³¿eñstwa (jednoæ i nierozerwalnoæ) oraz instytucjonalne cele ma³¿eñstwa (dobro ma³¿onków oraz zrodzenie i wychowanie potomstwa), uprawniaj¹ do wyliczenia obowi¹zków
27 Wstêp (kan. 1055-1062), rozdzia³ 1: Pasterska troska i czynnoci poprzedzaj¹ce za-warcie ma³¿eñstwa (kan. 1063-1072), rozdzia³ 2: Przeszkody zrywaj¹ce w ogólnoci (kan.
1073-1082), rozdzia³ 3: Poszczególne przeszkody zrywaj¹ce (kan. 1083-1094), rozdzia³ 4:
Zgoda ma³¿eñska (1095-1107), rozdzia³ 5: Forma zawarcia ma³¿eñstwa (1108-1123), roz-dzia³ 6: Ma³¿eñstwa mieszane (1124-1129), rozroz-dzia³ 7: Ma³¿eñstwa zawarte tajnie (kan.
1130-1133), rozdzia³ 8: Skutki ma³¿eñstwa (kan. 1134-1140), rozdzia³ 9: Roz³¹czenie
ma³-¿onków (kan. 1141-1155), rozdzia³ 10: Uwa¿nienie ma³¿eñstwa (kan. 1161-1165).
28 Por. P. Bianchi, Il Matrimonio canonico, w: Corso Istituzionale di diritto canonico, red. Gruppo Italiano Docenti di Diritto Canonico, Milano 2005, s. 390.
29 Por. J. Hendriks, Diritto matrimoniale. Commento ai canoni 1055-1165 del Codice di diritto canonico, Milano 1999, s. 17.
ma³¿eñskich mieszcz¹cych siê w obrêbie dobra ma³¿onków, dobra potomstwa, dobra jednoci i dobra sakramentu30 Obowi¹zkami tymi by³yby: obowi¹zek wspólnoty ¿ycia i mi³oci, obowi¹zek aktu ma³¿eñskiego, obowi¹zek przyjêcia i wychowania potomstwa; a przymiotami tych obowi¹zków: obustronnoæ, trwa³oæ, ci¹g³oæ, wy³¹cznoæ i nieodwo³alnoæ31.
Rozró¿nienie miêdzy matrimonium in fieri i in factum esse jest wa¿ne tak¿e z technicznego punktu widzenia, bo ma³¿eñstwo, które z ró¿nych po-wodów nie zosta³oby skonsumowane na sposób ludzki, a wiêc przez tradycyj-ny stosunek p³ciowy i przy pe³nej wolnoci obu stron, mog³oby zostaæ rozwi¹-zane na mocy dyspensy papieskiej (kan. 1141). Dzieje siê tak zarówno w przypadku ma³¿eñstw zawartych miêdzy ochrzczonymi (nie chodzi tylko o ochrzczonych w Kociele katolickim, ale równie¿ w chrzecijañskich wspól-notach niekatolickich, które wa¿nie wed³ug Kocio³a katolickiego udzielaj¹ chrztu), jak i pomiêdzy osob¹ ochrzczon¹ a nieochrzczon¹. Warto zaznaczyæ,
¿e Koció³ rozpoznaje ma³¿eñstwo jako instytucjê z prawa naturalnego, a prawo do zawarcia ma³¿eñstwa przypisuje ka¿demu, kto jest do tego zdol-ny, a wiêc i niekatolikom, w tym tak¿e nieochrzczonym. Koció³ uzna zatem za wa¿ne ma³¿eñstwo (zawsze monogamiczne) zawarte np. przez osoby nie-ochrzczone (zawsze przez mê¿czyznê i kobietê). Zrozumia³y zatem jest kan. 1143, wyznaczaj¹cy mo¿liwoæ rozwi¹zania na mocy przywileju Paw³owego (bo opi-sanego w listach w. Paw³a) ma³¿eñstwa dwóch osób nieochrzczonych, z któ-rych jedna przyjê³a chrzest. Ma³¿eñstwo takie zostaje rozwi¹zane przez sam fakt zawarcia nowego ma³¿eñstwa przez stronê ochrzczon¹, jeli strona nie-ochrzczona odesz³a. Uwa¿a siê, ¿e strona nienie-ochrzczona odchodzi, je¿eli nie chce mieszkaæ ze stron¹ ochrzczon¹ lub mieszkaæ z ni¹ w zgodzie bez obrazy Stwórcy, chyba ¿e strona ochrzczona po przyjêciu chrztu da³a s³uszny powód odejcia (kan. 1143 § 2). Nale¿y spe³niæ jednak wiele warunków (por. kan.
11441146), aby kan. 1143 móg³ mieæ zastosowanie32. Rozwi¹zanie ma³¿eñ-stwa w dwóch opisanych wy¿ej sytuacjach bywa przez niektórych nazywane rozwodem. O ile od biedy mo¿na by tak nazwaæ rozwi¹zanie ma³¿eñstwa przez przywilej Paw³owy, o tyle na pewno rozwi¹zanie dyspens¹ ma³¿eñstwa wa¿nie zawartego a niedope³nionego nie mo¿na tak nazwaæ, bo nie mówimy o ma³¿eñstwie nierozerwalnym. Nie ma zatem mo¿liwoci rozwi¹zania przez rozwód ma³¿eñstwa wa¿nie zawartego w Kociele katolickim i dope³nionego.
Najczêciej jednak spotykamy siê w s¹dzie kocielnym z procesem o orzeczenie niewa¿noci ma³¿eñstwa, w którym bada siê, czy ma³¿eñstwo zosta³o zawarte wa¿nie. Przepisy procesowego prawa ma³¿eñskiego w odnie-sieniu do procesu o niewa¿noæ ma³¿eñstwa (kan. 16711691) zosta³y
zrefor-30 P. Bianchi, Quando il matrimonio è nullo?, Milano 1998, s. 225 nn.
31 P.J. Viladrich, Komentarz do kan. 1095-1107, w: Kodeks Prawa Kanonicznego. Ko-mentarz, red. P. Majer, Kraków 2011, s. 815816, za: M. Kubala, Zaburzenia natury seksu-alnej a wa¿noæ ma³¿eñstwa kanonicznego, w: Ochrona ma³¿eñstwa i rodziny w Polsce. Za-gadnienia prawne, red. J. Krzynówek, J. Krzywkowska, Olsztyn 2015, s. 107114.
32 Por. W. Góralski, Ma³¿eñstwo kanoniczne, Warszawa 2011, s. 351366.
mowane od 8 grudnia 2015 r. na podstawie motu proprio papie¿a Franciszka Mitis Iudex Dominu Iesus33. Jak uzasadnia³ we wstêpie do tego dokumentu papie¿ Franciszek, publikowane przepisy nie maj¹ na celu promowania niewa¿noci ma³¿eñstwa, ale przyspieszenie procesów [ ], aby serca wier-nych, którzy oczekuj¹ na wyjanienie swojej sytuacji, nie by³y zbyt d³ugo zniewolone przez mroki w¹tpliwoci z powodu opónieñ w wydaniu wyro-ku34. Przyczyn niewa¿noci ma³¿eñstwa nale¿y upatrywaæ w trzech mo¿li-wych dziedzinach: przeszkodach ma³¿eñskich, wadach zgody ma³¿eñskiej oraz braku zachowania kanonicznej formy zawarcia ma³¿eñstwa.
Przeszkody zawarcia ma³¿eñstwa mog¹ pochodziæ zarówno z prawa
Bo-¿ego (naturalnego i pozytywnego), jak równie¿ z prawa ludzkiego, m.in.
tak¿e kanonicznego35. Od przeszkód z prawa kocielnego Koció³ mo¿e dys-pensowaæ; nie ma natomiast kompetencji w dyspensowaniu od przeszkód z prawa Bo¿ego. Prawodawca kocielny ustanowi³ 12 zrywaj¹cych przeszkód ma³¿eñskich: brak wymaganego wieku36, niemoc p³ciowa (impotencja)37, istniej¹cy wêze³ ma³¿eñski38, ró¿na religia39, wiêcenia40, wieczysty publiczny
lub czystoci z³o¿ony w instytucie zakonnym41, uprowadzenie kobiety42,
33 List Apostolski motu proprio Mitis Iudex Dominus Iesus reformuj¹cy kanony Ko-deksu Prawa Kanonicznego dotycz¹ce spraw o orzeczenie niewa¿noci ma³¿eñstwa, Biblos 2015, tekst ³aciñsko-polski. Por. Praktyczny komentarz do Listu apostolskiego motu proprio Mitis Iudex Dominus Iesus papie¿a Franciszka, red. P. Skonieczny, Tarnów 2015; Proces ma³¿eñski wed³ug motu proprio Mitis Iudex Dominus Iesus, red. J. Krajczyñski, P³ock 2015.
34 List Apostolski motu proprio Mitis Iudex Dominus Iesus, s. 1011.
35 P. Gajda, Prawo ma³¿eñskie Kocio³a Katolickiego, Toruñ 2000, s. 81; J.T. Martín de Agar, Los impedimentos matrimoniais, protecção de valores ou causa de nulidade?, Cele-bração Liturgica 6 (1988/1999), s. 12311237.
36 KPK, kan. 1083 § 1. Przeszkoda wieku zachodzi wtedy, jeli mê¿czyzna nie ma ukoñczonych 16, a niewiasta 14 lat.
37 KPK, kan. 1084. Przez niemoc p³ciow¹ nale¿y rozumieæ niezdolnoæ do ma³¿eñskiego obcowania cielesnego, która polega na wrodzonym lub nabytym braku, wystêpuj¹cym u mê¿czyzny i kobiety, uniemo¿liwiaj¹cym akt p³ciowy z natury swej zmierzaj¹cy do zro-dzenia potomstwa. Niemocy p³ciowej, jako podstawy istnienia przeszkody, nie mo¿na myliæ z pojêciem niep³odnoci. Niemoc p³ciowa powoduj¹ca niewa¿noæ ma³¿eñstwa polega na nie-zdolnoci uprzedniej, trwa³ej, absolutnej lub wzglêdnej dokonania stosunku ma³¿eñskiego.
38 KPK, kan. 1085 § 1. Ka¿de ma³¿eñstwo zawarte wa¿nie kanonicznie powoduje w konsekwencji zaistnienie wêz³a, który stanowi przeszkodê uniemo¿liwiaj¹c¹ zawarcie po-nownego zwi¹zku, dopóki pierwszy wêze³ nie zostanie rozwi¹zany.
39 KPK, kan. 1086 § 1. Prawodawca ma na uwadze zabezpieczenie wiary strony kato-lickiej oraz chrzest i katolickie wychowanie dzieci zrodzonych z ma³¿eñstw mieszanych wyznaniowo.
40 KPK, kan. 1087. ród³em przeszkody staj¹ siê wiêcenia diakonatu, prezbiteratu i biskupie.
41 KPK, kan. 1088. Przez profesjê zakonn¹ cz³onkowie zobowi¹zuj¹ siê publicznym
lubem do zachowania trzech rad ewangelicznych (ubóstwa, czystoci i pos³uszeñstwa) zo-staj¹ konsekrowani przez pos³ugê Kocio³a Bogu i w³¹czeni do instytutu z prawami i obo-wi¹zkami okrelanymi w prawie kan. 654.
42 KPK, kan. 1089. Dla zaistnienia przeszkody uprowadzenia konieczne jest porwanie lub zatrzymywanie kobiety z zastosowaniem si³y, podstêpu, groby dla zawarcia z ni¹
ma³-¿eñstwa.
wystêpek (ma³¿onkobójstwo)43, pokrewieñstwo w linii prostej oraz do 4 stop-nia w³¹cznie w linii bocznej44, powinowactwo we wszystkich stopniach linii prostej45, przyzwoitoæ publiczna w 1 stopniu linii prostej46, pokrewieñstwo ustawowe (przysposobienie)47. Trzy z tych przeszkód (impotencjê, pokrewieñ-stwo w pierwszym stopniu linii prostej, istniej¹cy wêze³ ma³¿eñski), Koció³ uznaje za pochodz¹ce z prawa Bo¿ego, a wiêc niepodlegaj¹ce dyspensie.
Zawarcie ma³¿eñstwa jest odpowiedzialnym aktem, który wymaga od nupturientów wystarczaj¹cej dojrza³oci fizycznej i psychicznej, uzdalniaj¹cej do po¿ycia ma³¿eñskiego oraz do uwiadomienia sobie w sposób wystarczaj¹-cy praw oraz obowi¹zków ma³¿eñskich i rodzinnych. Przepisy prawa kano-nicznego wymieniaj¹ tak¿e tytu³y niewa¿noci ma³¿eñstwa, p³yn¹ce z bra-ków po stronie zgody ma³¿eñskiej (kan. 1095-1103): niewystarczaj¹ce u¿y-wanie rozumu; powa¿ny brak rozeznania oceniaj¹cego co do istotnych uprawnieñ i obowi¹zków ma³¿eñskich wzajemnie przekazywanych i przyj-mowanych; niezdolnoæ do podjêcia istotnych obowi¹zków ma³¿eñskich z przyczyn natury psychicznej; brak odpowiedniej wiedzy dotycz¹cej natury i celów ma³¿eñstwa; b³¹d co do osoby ma³¿onka lub co do zasadniczo zamie-rzonego przymiotu osoby; podstêp; b³¹d co do istoty ma³¿eñstwa; podstêpne wprowadzenie w b³¹d; symulacja ca³kowita (wykluczaj¹ca wszystkie cechy sakramentalnego zwi¹zku ma³¿eñskiego) albo symulacja czêciowa (wyklu-czaj¹ca istotny przymiot lub inny istotny element ma³¿eñstwa); warunek co do przysz³oci; przymus lub ciê¿ka bojañ. Wszystkie te braki musz¹ byæ powa¿nymi defektami osobowoci lub przejawami niedojrza³oci osobowej.
Ostatni¹ przyczyn¹ dla stwierdzenia niewa¿noci ma³¿eñstwa s¹ wady formy kanonicznej zawarcia ma³¿eñstwa (kan. 1108), czyli niezachowanie przepisów prawa kanonicznego, które s¹ konieczne przy wyra¿aniu zgody ma³¿eñskiej (np. obecnoæ 2 wiadków zwyk³ych podczas wypowiadania s³ów przysiêgi ma³¿eñskiej)48.
W wielu innych normach kodeksowych ustawodawca kocielny chroni rodzinê, chocia¿ nie u¿ywa wprost okrelenia rodzina. Ochrona ta przeja-wia siê m.in. w szczegó³owo rozpisanym duszpasterskim i prawnym
przygo-43 KPK, kan. 1090. Przeszkoda ma³¿onkobójstwa, czyli wystêpku, zachodzi wtedy, gdy jedna ze stron ze wzglêdu na chêæ zawarcia ma³¿eñstwa z okrelon¹ osob¹ zadaje mieræ jej wspó³ma³¿onkowi lub w³asnemu (§ 1) oraz wtedy, gdy ma³¿eñstwo usi³uj¹ zawrzeæ te osoby, które poprzez fizyczny lub moralny wspó³udzia³ spowodowa³y mieræ wspó³ma³¿onka (§ 2).
44 KPK, kan. 1091. Nie zezwala siê na ma³¿eñstwo, jeli istnieje podejrzenie, ¿e strony s¹ spokrewnione w linii prostej (§ 1) lub w drugim stopniu linii bocznej (§ 2).
45 KPK, kan. 1092. Przeszkoda powinowactwa zachodzi pomiêdzy mê¿em a krewnymi
¿ony oraz pomiêdzy ¿on¹ a krewnymi mê¿a.
46 KPK, kan. 1093. Przeszkoda powstaje z niewa¿nego ma³¿eñstwa, z chwil¹ nawi¹za-nia wspó³¿ycia oraz z notorycznego lub publicznego konkubinatu.
47 KPK, kan. 1094.
48 Zdarzaj¹ siê sytuacje wyj¹tkowe, które nie pozwalaj¹ zachowaæ formy zwyczajnej (KPK, kan. 1116).
towaniu do zawarciu ma³¿eñstwa. Niestety, mimo wielu wymagañ stawia-nych nupturientom (m.in. udzia³ w katechizacji, ukoñczenie kursów
przed-lubnych, odbycie wizyt w poradni ma³¿eñskiej, rozmowa z kap³anem, tzw.
protokó³ z rozmowy kanonicznej z narzeczonymi) i obowi¹zku g³oszenia za-powiedzi, nie udaje siê zapobiec du¿ej iloci spraw o niewa¿noæ ma³¿eñstwa, które trafiaj¹ do s¹dów kocielnych. Z tego powodu duszpasterze winni troszczyæ siê o to, aby wierni byli pouczani o znaczeniu ma³¿eñstwa chrzeci-jañskiego oraz o obowi¹zkach ma³¿onków i chrzecijañskich rodziców49. Na-le¿y nieustannie przypominaæ rodzicom, ¿e to w³anie do nich naNa-le¿y troska o ¿ycie dziecka i jego katolickie wychowanie50.
Zgodnie z kan. 1398 KPK wszyscy, którzy brali udzia³ w dokonaniu aborcji podlegaj¹ ekskomunice latae sententiae51. Sposobów na spêdzanie p³odu jest wiele i polegaæ one mog¹ na za¿yciu rodków pochodzenia che-micznego, rolinnego lub zwierzêcego, które maj¹ spowodowaæ poronienie lub na zewnêtrznych, mechanicznych zabiegach (³y¿eczkowanie, wprowa-dzenie do macicy cia³ obcych, uderzenie w brzuch, noszenie ciê¿arów, gwa³-towne ruchy, skok z wysokoci, forsowne uprawianie sportów)52.
Przestêpstwem kocielnym jest tak¿e oddanie dziecka do chrztu lub te¿
na wychowanie w religii niekatolickiej. Gro¿¹cymi za to przestêpstwo kara-mi jest cenzura lub inna sprawiedliwa kara53. Rodzicom przys³uguje prawo do wolnoci wyboru szko³y dla swoich dzieci54, pomocy ze strony nauczycieli oraz szkó³55. Ponadto wierni winni zabiegaæ, aby ustawy pañstwowe dotycz¹-ce kszta³dotycz¹-cenia gwarantowa³y wychowanie religijne i moralne zgodne z su-mieniem rodziców56. Katolickie wychowanie musi mieæ charakter wszech-stronny57 i byæ przekazywane za pomoc¹ s³ów i przyk³adu osób najbli¿-szych58. Wychowanie to powinno byæ tak ukierunkowane, aby dzieci po osi¹-gniêciu pe³noletnoci mog³y z poczuciem odpowiedzialnoci pod¹¿aæ za swym powo³aniem i wiadomie wybraæ stan ¿ycia59. Szczególnie wa¿ne jest kszta³-towanie w dzieciach prawid³owego sumienia, aby wiedzia³y, co w ¿yciu jest dobre, a co z³e.
Dobre imiê dziecka chroni regulacja zawarta w kan. 110 KPK, który stanowi, ¿e dzieci adoptowane powinny byæ traktowane na równi z dzieæmi rodzonymi. Oprócz kategorii dzieci prawego pochodzenia, prawodawca
wpro-49 KPK, kan. 1063.
50 KPK, kan. 226 § 2.
51 KPK, kan. 1398.
52 F. B¹czkowicz, Prawo kanoniczne. Podrêcznik dla duchowieñstwa, t. 3, Opole 1958, s. 533.
53 KPK, kan. 1366.
54 KPK, kan. 797.
55 KPK, kan. 796 § 1-2.
56 KPK, kan. 799.
57 KPK, kan. 1136.
58 R. Sztychmiler, Obowi¹zki ma³¿eñskie, Warszawa 1999, s. 263.
59 KPK, kan. 1136. Por. Kodeks Prawa Kanonicznego , red. P. Majer, s. 854855.
wadzi³ kategoriê dzieci, które nale¿y uwa¿aæ za dzieci prawego pochodzenia (tj. urodzone od 180 dni od zawarcia ma³¿eñstwa do 300 dni od rozwi¹zania po¿ycia ma³¿eñskiego)60.
Ochronie praw rodziny s³u¿¹ tak¿e normy zawarte w kan. 1152-1153 KPK, które okrelaj¹ warunki separacji ma³¿eñskiej. Przyczyn¹ separacji (rozdzielenia) jest przewa¿nie cudzo³óstwo którego z ma³¿onków. Co do za-sady zaleca siê, aby wspó³ma³¿onek w trosce o dobro rodziny nie odmawia³ cudzo³o¿nemu wspó³ma³¿onkowi przebaczenia i nie zrywa³ z ni¹ ¿ycia
ma³-¿eñskiego. Strona niewinna traci prawo do separacji, je¿eli zgodzi³a siê na cudzo³óstwo, sta³a siê jego przyczyn¹ lub sama tak¿e pope³ni³a cudzo³ó-stwo61. Ma³¿onkowie, po orzeczonej separacji, nadal trwaj¹ w ma³¿eñstwie i ci¹¿y na nich tak¿e obowi¹zek wzajemnej pomocy62.
Niezwykle istotna w osi¹gniêciu spokoju rodzinnego jest pomoc ducho-wa. Zgodnie z kan. 529 KPK na proboszczu spoczywa obowi¹zek odwiedzania wiernych, umacniania ich wiary, uczestniczenia w ich troskach, niepokoju, smutku, wspierania chorych i otaczania opiek¹ osób biednych, cierpi¹cych, samotnych, wygnañców, starania siê, aby ma³¿onkowie i rodzice otrzymali pomoc w wype³nianiu w³asnych obowi¹zków oraz popierania wzrostu ¿ycia chrzecijañskiego w rodzinach63. Ponadto, w kan. 1128 KPK ustawodawca nak³ada na duszpasterzy obowi¹zek duchowego wspierania ma³¿eñstw mie-szanych wyznaniowo.
Obowi¹zuj¹cy Kodeks Prawa Kanonicznego Jana Paw³a II, oprócz przy-toczonych powy¿ej norm, zawiera wiele innych przepisów chroni¹cych
bezpo-rednio lub pobezpo-rednio instytucjê rodziny, m.in. brak rozwodów; zakaz przyj-mowania komunii w. przez osoby ¿yj¹ce w zwi¹zkach niesakramentalnych, co potwierdza nierozerwalnoæ ma³¿eñstwa; urz¹d obroñcy wêz³a ma³¿eñ-skiego, który broni wa¿noci i wiêtoci ka¿dego zaskar¿onego ma³¿eñstwa.
Bez w¹tpienia Koció³ katolicki dostrzega wartoæ rodzinnej wspólnoty, na-zywa j¹ domowym Kocio³em, podkrela jej godnoæ jako podstawowej wspólnoty chrzecijañskiego ¿ycia. Ma³¿eñstwo i rodzina stanowi¹ pierwsz¹ p³aszczyznê spo³ecznego zaanga¿owania katolików wieckich. Niestety, w dzisiejszych czasach ludzie nie s¹ przychylni wierze, dlatego na rodzinach chrzecijañskich ci¹¿y wa¿ny obowi¹zek: powinny stanowiæ ogniska ¿ywej wiary64.
60 KPK, kan. 1138 § 2.
61 KPK, kan. 1152 § 1.
62 Por. T. Rakoczy, Separacja kanoniczna jako gwarancja nierozerwalnoci ma³¿eñstwa dla ma³¿onków i spo³ecznoci Kocio³a, w: Ma³¿eñstwo na ca³e ¿ycie?, red. R. Sztychmiler, J. Krzywkowska, Olsztyn 2011, s. 193; por. W. Góralski, Ma³¿eñstwo kanoniczne , s. 368373.
63 KPK, kan. 529 § 1.
64 Catechismus Catholicae Ecclesiae, Città del Vaticano 1992, n. 1656.