Innowacje stanowią reakcje na zmiany w społeczeństwie, uwzględniające globalne trendy. Procesy innowacyjne w edukacji świadczą o jakościowo nowym i twórczym etapie w rozwoju teorii pedagogicznej oraz wdrażaniu wyników do praktyki pedagogicznej21. Są rezultatem kreatywności nauczycieli i naukowców.
Innowacje edukacyjne są możliwe dzięki zasobom indywidualnym nauczycieli.
Badania dowodzą związków między produktywnością, rozwojem gospodarczym, zmianami i podatnością na zmiany a potencjałem twórczym ludzi; pokazują też, że zmianom oświatowym sprzyja kreatywność nauczycieli. Projekty wspierania aktywności innowacyjnej i proinnowacyjnej poprzez rozwijanie uzdolnień twór-czych nauczycieli oraz uczniów stanowią znaczącą część wszystkich innowacji wprowadzanych w systemie kształcenia nauczycieli oraz w edukacji początkowej.
Obecnie główny nurt zmian w nauczaniu początkowym wiąże się z wprowa-dzeniem na Ukrainie od września 2012 roku nowych państwowych standardów nauczania dla edukacji wczesnoszkolnej22. Nowe zasady przyjęto dla obszarów:
język i literatura, matematyka, nauki przyrodnicze, nauki społeczne, zdrowie i kultura fizyczna, technologia, sztuka. W dokumencie założono następujące priorytetowe zadania edukacji początkowej:
■
nauczanie ,,uczenia się” – aby dzieci nabyły zdolność do korzystania z szero-kiego zakresu informacji i możliwości wytwarzania wiedzy;■
nauczanie pracy – kształtowanie elementarnych umiejętności, zdolności i technik pracy, wśród nich motywacji, podejmowania decyzji, współpracy, obowiązkowości;19 O.A. ДУБАСЕНЮК: Інновації в сучасній освіті…, s. 15–16.
20 I.B. ІВАНЮК, O.B. ОВЧАРУК: Аналітичний звіт. Створення каталогу освітніх інновацій та інноваційних проектів в Україні. Київ 2013; http://lib.iitta.gov.ua/844/1/civic_education.
pdf (dostęp: 1.07.2015).
21 I.M. ДИЧКIВСЬКА: Iнновацiйнi педагогiчнi технологiï: Навчальний посiбник. Київ 2004, s. 4.
22 Державний стандарт початкової загальної освіти; http://old.mon.gov.ua/ua/often-requested/state-standards/ (dostęp: 28.06.2015).
Innowacje w teorii i praktyce wczesnoszkolnej na Ukrainie 123
■
nauczanie współistnienia z innymi – w nauce/pracy, w relacjach rówieśni-czych, w rodzinie;■
nauczanie ,,jak żyć” – kształtowanie indywidualnego sensu życia, odpowie-dzialności za siebie, rozwoju duchowego, bycia obywatelem.Obok pytań o treści nauczania pojawiają się pytania o to, jak nauczać.
W literaturze metodycznej dużo uwagi poświęca się kwestii wyboru sposobów nauczania wczesnoszkolnego. Za najbardziej efektywne uznawane są metody interaktywne, szczególnie te wykorzystujące narzędzia technologii informa-cyjnej23. Uczenie się jest zarówno procesem społecznym, jak i indywidualnym.
Współpraca z innymi wspomaga uczenie się i sprzyja jego skuteczności. Opi-sując walory metod interaktywnych, podkreśla się, że komunikacja i dialog pozwalają na bieżącą kontrolę efektów uczenia. Co więcej, podczas kształcenia interaktywnego dochodzi do poznania sposobów myślenia, wartości i prze-konań uczniów. Kształcenie to ponadto zapewnia warunki, w których każdy uczeń ma poczucie sukcesu, samodzielnie pracuje, w których nie występuje rywalizacja. Metody interaktywne zwiększają zaangażowanie i aktywność twórczą uczniów, samodzielność dochodzenia do wiedzy, umiejętność zbiera-nia i wyszukiwazbiera-nia informacji, sprzyjają myśleniu krytycznemu, jak również – poprzez udział w grupowym rozwiązywaniu problemów – sprzyjają uspo-łecznieniu. Są szczególnie przydatne w pracy z dziećmi zdolnymi24. Metody interaktywne oznaczają całkowitą zmianę stylu pracy dydaktycznej. Na etapie wczesnoszkolnym są rekomendowane: analiza przypadków, dyskusja, mapy umysłu, drama, burza mózgów, gry dydaktyczne, projekty, symulacje, nauczanie problemowe.
Nauczyciele edukacji początkowej najczęściej podejmują działania innowa-cyjne w następujących obszarach:
■
integracja treści nauczania, sprzyjająca aktywności poznawczej uczniów;■
wspieranie kreatywności dzieci;■
wykorzystanie gier dydaktycznych;■
wykorzystanie metody projektów;■
prowadzenie niestandardowych lekcji z wykorzystaniem technologii informa-tycznych;■
wdrażanie metodyki ,,doświadczania sukcesu”, wspierającej aktywność umy-słową uczniów poprzez kształtowania umiejętności radzenia sobie z trudnoś-ciami oraz zwiększanie pilności i pewności siebie;■
rozwijanie myślenia twórczego uczniów;■
lekcje ,,twórczej matematyki”, sprzyjające rozwojowi logicznego myślenia, wyobraźni przestrzennej i kreatywnego podejścia do rozwiązywania zadań;23 O. ПОМЕТУН, Л. ПИРОЖЕНКО: Сучасний урок. Інтерактивні технології навчання. Київ 2004, s. 10.
24 B.B. ХИМИНЕЦЬ, М.Ю. КІРИК: Інновації в початковій школі. Тернопіль 2012.
Teresa Giza
124
■
wprowadzenie elementów wychowania prozdrowotnego w nauczaniu począt-kowym25.Wybierając przykłady innowacji, warto wskazać dwie interesujące inicjatywy, nieznane z perspektywy polskiej. Są to metodyka KARUS oraz Universal 4 online.
Metodyka KARUS (КАРУС) jest oparta na wieloletnich badaniach teoretyczno -praktycznych. W tym sensie przypomina, znaną w Polsce i wykorzystywaną także u nas w edukacji początkowej, teorię rozwiązywania zadań wynalazczych TRIZ Gienricha Altszullera. KARUS jest autorską koncepcją opracowaną w Laborato-rium Psychologii Twórczości przy Państwowej Akademii Nauk Pedagogicznych Ukrainy przez znanego psychologa Valentina O. Molyakę26. Strategia KARUS jest psychologicznym programem wspierania kreatywności. Obejmuje ona metody diagnozy i wspierania kreatywności w procesie rozwiązywania problemów rze-czywistych i symulowanych. Metody pracy uwzględniają specyfikę myślenia twór-czego, ale także, jak dowodzi autor, odzwierciedlają procesy twórcze zachodzące w przyrodzie. Znajdują zastosowanie w wielu dziedzinach: naukowej, technicznej, artystycznej, pedagogicznej, komunikacyjnej27, choć pierwotnie opracowano je dla potrzeb rozwiązywania zadań technicznych; są odpowiednie dla różnych grup wie-kowych. KARUS to skrót od nazw pięciu cząstkowych taktyk metodycznych: kom-binowania, analogii, rekonstrukcji, uniwersalnych połączeń i permutacji losowych.
Metody bloku kombinowanie opierają się na założeniu, że nowe obiekty powstają przez połączenie, podział oraz zmianę parametrów już istniejących. W analogii wykorzystuje się poszukiwanie nowości poprzez wskazywanie podobieństw do znanych przedmiotów. Strategia rekonstrukcji bazuje na mechanizmach trans-formacji obiektu na obiekt podobny, zamianę jego właściwości i funkcji. Taktyka uniwersalna opiera się na łączeniu metod kombinowania, analogii i rekonstrukcji, taktyka przekształceń losowych zakłada natomiast szukanie nowych i cennych rozwiązań poprzez zestawianie odległych od siebie obiektów. Realizacja systemu KARUS w celach treningowych obejmuje nie tylko kształtowanie umiejętności rozwiązywania twórczych zadań, ale także umiejętności pracy w warunkach braku czasu, informacji czy środków oraz innych ograniczeń.
Inna znacząca innowacja oświatowa Ukrainy to projekt Universal 4 online (Діагностично-проектуючий комплекс “Універсал 4 online”), realizowany przy Wydziale Projektowania Rozwoju Zdolności Instytutu Dziecka Zdolnego Pań-stwowej Akademii Nauk Pedagogicznych28. Jest to system oparty na innowacyj-nej technologii informatyczinnowacyj-nej oraz na psychologii wychowawczej i edukacyjinnowacyj-nej, mający na celu projektowanie indywidualnego środowiska rozwojowego dzieci
25 Są one opisywane w cytowanej literaturze przedmiotu i licznych materiałach metodycz-nych, m.in. B.B. ХИМИНЕЦЬ, М.Ю. КІРИК: Інновації в початковій…
26 W.A. МОЛЯКО: Творческая конструктология (пролегомены). Київ 2007.
27 Np. eksperyment prowadzony z wykorzystaniem metod KARUS: Л.І. ХІМЧУК: Розвиваємо технічне мислення молодших школярів. ,,Обдарована дитина” 2008, nr 1, s. 31–34.
28 http://engineering.iod.gov.ua (dostęp: 26.06.2015).
Innowacje w teorii i praktyce wczesnoszkolnej na Ukrainie 125 i młodzieży. Obejmuje osiem współzależnych i uzupełniających się technologii psychologiczno-pedagogicznych w zakresie diagnostyki, analizy, projektowania, programowania, modelowania, planowania, tworzenia oraz realizacji, stanowią-cych spójną całość systemu wychowawczo-dydaktycznego szkoły. Za pomocą technologii informatycznych dokonywane jest analiza gromadzonych danych na temat rozwoju społecznego, zaburzeń rozwojowych, zdolności poznawczych, zdrowia i rozwoju fizycznego, aspiracji i systemu wartości, aktywności szkolnej i pozaszkolnej, sytuacji rodzinnej oraz sytuacji rówieśniczej. Model ma docelowo służyć ocenie potencjału uzdolnień uczniów i opracowywaniu indywidualnych programów wsparcia rozwojowego, z uwzględnieniem sytuacji społecznej i szkolnej oraz indywidualnych potencjałów, a także do monitorowania rozwoju uczniów. Wyniki badań pilotażowych potwierdzają efektywność weryfikowanych rozwiązań. Publikowanych jest wiele opracowań metodycznych wspomagających realizację programu. Wyrażana jest nadzieja, że uda się go stosować na masową skalę w szkolnictwie państwowym.
Warto nadmienić, że działania innowacyjne podejmowane są także na pozio-mie wychowania przedszkolnego. Mają one na celu objęcie opieką przedszkolną jak największej liczby pięciolatków i wyrównanie startu szkolnego dzieci. Wiele innowacji pedagogicznych jest realizowanych na poziomie regionalnym, np.
Tęczowa technologia edukacyjna (Веселкова педагогічна технологія)29 i Kolosok (Колосок)30. Do inspirowania działań nowatorskich oraz popularyzacji innowa-cji przyczyniają się czasopisma skierowane do nauczycieli edukainnowa-cji początkowej, w szczególności Початкова школа i Початкова освіта31.
Bibliografia
Boczarowa O., Giza T.: System oświatowy i polityka oświatowa Ukrainy, „Nowe Horyzonty Edukacji” 2015, nr 4–1, s. 63–68.
Bybluk M.: Innowacje i eksperymenty pedagogiczne „okresu przełomu”. Doświadczenia radzieckie, rosyjskie, ukraińskie. Bydgoszcz 2015.
ХІМЧУК Л.І.: Розвиваємо технічне мислення молодших школярів. ,,Обдарована дитина” 2008, nr 1, s. 31–34.
ХИМИНЕЦЬ B.B., КІРИК М.Ю.: Інновації в початковій школі. Тернопіль 2012.
ЧОРНИЙ B.В., ЗАЯРНА Д.О.: Pадянський період в українській педагогіці: Становле-ння педагогічного новаторства. ,,Наукові Праці Донецького Національного Технічного Університету”. Серія: Педагогіка, Психологія І Соціологія 2012, bипуск 11 (202); http://ea.dgtu.donetsk.ua:8080/jspui/bitstream/123456789/1/Chor niy.pdf (dostęp: 20.04.2017).
29 http://wsh.ucoz.ua/ (dostęp: 26.06.2015).
30 http://kolosok.org.ua (dostęp: 26.06.2015).
31 http://www.pochatkova-shkola.net/journal.htm, http://www.osvitaua.com/pog/ (dostęp:
26.06.2015).
Teresa Giza
126
Country Report Ukraine, Ministry of Education and Science of Ukraine. Kyiv 2010.
http://www.coe.int/…/Ukraine_CountryReport_rev10-1.doc (dostęp: 20.08.2012).
Державний стандарт початкової загальної освіти. http://old.mon.gov.ua/ua/often-requested/state-standards/ (dostęp: 28.06.2015).
ДИЧКIВСЬКА I.M.: Iнновацiйнi педагогiчнi технологiï: Навчальний посiбник. Київ 2004.
ДУБАСЕНЮК O.A.: Інновації в сучасній освіті. W: Інновації в освіті: інтеграція науки і практики: збірник науково-методичних праць. Pед. О.А. ДУБАСЕНЮК. Житомир 2014.
Giza T.: Problemy kształcenia nauczycieli na Ukrainie. W: Poznać–Zrozumieć–Doświad-czyć. Konstruowanie wiedzy nauczyciela wczesnej edukacji. Red. J. Bonar, A. Buła.
Kraków 2013, s. 161–173.
ГОНЧАРЕНКO C.У.: Украї́нський педагогі́чний словнúк. Київ 1997.
ІВАНЮК I.B., ОВЧАРУК O.B.: Аналітичний звіт. Створення каталогу освітніх інновацій та інноваційних проектів в Україні. Київ 2013. http://lib.iitta.gov.
ua/844/1/civic_education.pdf (dostęp: 1.07.2015).
ЯРОВЕНКО Т.С.: Види інновацій в освіті та їх класифікація. http://vestnikdnu.com.
ua/archive/201264/yarovenko.html (dostęp: 26.06.2012).
КРЕМЕНЬ В.Г.: Освіта і наука України: шляхи модернізації (факти, роздуми, перспективи). Київ 2003.
КУСТОВА H.Д.: Творча робота над сюжетними задачами як одна з умов розвитку ключових компетентностей молодших школярів. http://teacherjournal.in.ua/
shkilni-predmeti/mladshaya-shkola/1901-tvorcha-robota-nad-siuzhetnymy-zada chamy-iak-odna-z-umov-rozvytku (dostęp: 20.04.2017).
МОЛЯКО W.A.: Творческая конструктология (пролегомены). Київ 2007.
Національна доктрина розвитку освіти. Офіційний вісник України. 2002, N 16.
http://www.president.gov.ua/documents/151.html (dostęp: 26.06.2012).
ПОМЕТУН O., ПИРОЖЕНКО Л.: Сучасний урок. Інтерактивні технології навчання.
Київ 2004.
Study on Teacher Education for Primary and Secondary Education in Six Countries of the Eastern Partnership: Armenia, Azerbaijan, Belarus, Georgia, Moldova and Ukraine.
Final Report, http://ec.europa.eu/education/more-information/doc/2011/teacherre-port_en.pdf (dostęp: 20.08.2012).
Ukraine; World Data on Education, 2010/11; http://www.ibe.unesco.org/fileadmin/user_
upload/Publications/WDE/2010/pdf/versions/Ukraine.pdf (dostęp: 20.08.2012).
ВАКУЛЕНКО В.М.: Bиди інновацій в освіті та їх класифікація. ,,Вісник Національної академії Державної прикордонної служби України”, Педагогічні науки 2010, 4.
Закон України, Про інноваційну діяльність: Відомості Верховної Ради України (ВВР). 2002, N 36. http://zakon.rada.gov.ua/go/40-15 (dostęp: 26.06.2015).
Netografia
http://engineering.iod.gov.ua (dostęp: 26.06.2015).
http://kolosok.org.ua (dostęp: 26.06.2015).
http://www.osvitaua.com/pog/ (dostęp: 26.06.2015).
http://www.pochatkova-shkola.net/journal.htm (dostęp: 26.06.2015).
http://wsh.ucoz.ua/ (dostęp: 26.06.2015).
Innowacje w teorii i praktyce wczesnoszkolnej na Ukrainie 127 Innovations in the theory and practice of early school education in Ukraine
Abstract
Article shows interpretation of category “innovations in education” in Ukraine. Problem of changes in different fields of life in this country is important because of political/structural transformation since 1991. In pedagogical theory and practise we can see tendency to go back to the post war ideas as well as using different country ideas. Also there are some new ideas. Innovative solutions in primary education are connected with changed in 2012 national standards of teaching primary education and new technologies.
Keywords: innovation in education in Ukraine, innovation classification, examples of innovations in the initial education.
Teresa Giza, doktor habilitowana, od 2008 roku profesor nadzwyczajny we Wszechnicy Świę-tokrzyskiej w Kielcach. Obszar badań: pedagogika zdolności i twórczości. W latach 2010–2013 brała udział w badaniach w ramach międzynarodowego projektu ,,Nauka-Sztuka-Edukacja”. Od 2010 roku współpracuje naukowo z uczelniami na Ukrainie, obecnie – z Katolickim Uniwersyte-tem Ukraińskim we Lwowie.