Proces kształcenia, obejmujący przygotowanie pedagogiczne oraz glotto-dydaktyczne, opiera się na założeniach humanistycznej orientacji kształcenia nauczycieli z elementami koncepcji pragmatycznej i obejmuje:
1. Kształcenie humanistyczne – rozumiane jako kształtowanie osobowości przyszłego nauczyciela-wychowawcy dzieci.
2. Poznawcze usprawnianie o charakterze ogólnopedagogicznym – jako wy-posażanie w wiedzę o różnych kontekstach nauczycielskiego działania; jest to wiedza o człowieku w interpretacji filozoficznej, psychologicznej, socjolo-gicznej, biomedycznej i zdrowotnej – jako przedmiocie i podmiocie procesu edukacyjnego oraz jako podmiocie autorefleksji.
3. Preparację językową i glottodydaktyczną – w obrębie wybranego języka obcego, rozumianą jako:
■
doskonalenie umiejętności językowych w stopniu pozwalającym na kom-petentne oraz swobodne wprowadzanie elementów języka obcego w nurt edukacji elementarnej;■
zapoznanie z teoretycznymi podstawami nauczania języka obcego dzieci (znajomość pojęć, teorii nauczania i uczenia się języka obcego ze szcze-gólnym uwzględnieniem teorii glottodydaktycznych dotyczących edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej);■
przygotowanie do planowania i monitorowania własnego rozwoju w zakre-sie szeroko rozumianych kompetencji językowych i glottodydaktycznych.4. Kształcenie sprawnościowe – tak w zakresie modułu pedagogicznego, jak i glottodydaktycznego – rozwijające główne grupy kompetencji: instrumen-talnych, innowacyjnych i metodologicznych.
W strukturze planu studiów wyodrębniono pięć głównych bloków treściowych oraz przedmioty uzupełniające i fakultatywne. Są to:
A – Przedmioty z zakresu treści podstawowych – elementy filozofii, etyki, logiki oraz socjologii edukacji.
B i C – Przedmioty z zakresu treści kierunkowych – obejmujące podstawy nauk psychologiczno-pedagogicznych – przedmioty podstawowe z zakresu kształcenia ogólnego oraz przedmioty kierunkowe stanowiące podbudowę teoretyczną dla przedmiotów dotyczących studiowanej specjalności.
D – Przedmioty z zakresu specjalności głównej – stanowiące podstawy treś-ciowe oraz metodyczne wychowania przedszkolnego oraz edukacji wczesno- szkolnej.
Gabriela Kapica, Kornelia Solich
136
E – Przedmioty z zakresu specjalności dodatkowej – teoretyczne, praktyczne i metodyczne podstawy procesu glottodydaktycznego w obrębie wybranego języka obcego.
F – Przedmioty uzupełniające z zakresu specjalności dodatkowej – logopedia, diagnoza i terapia psychopedagogiczna, edukacja zdrowotna, dydaktyka gier i zabaw edukacyjnych, lektorat języka obcego (jako drugiego), a także wycho-wanie fizyczne, gimnastyka korekcyjna, edukacja regionalna oraz międzykultu-rowa.
G – Przedmioty fakultatywne – do wyboru – np. różnego rodzaju warsztaty (m.in. plastyczne, muzyczne, techniczne, teatralne) oraz inne zajęcia dodatkowe wspomagające metodykę edukacji elementarnej i obcojęzycznej (np. psychopeda-gogika kreatywności).
H – Praktyka pedagogiczna – śródroczne praktyki obserwacyjne i asystenckie oraz terenowe praktyki ciągłe w placówkach przedszkolnych i szkolnych (około 12 tygodni).
Przyjęta tu struktura studiów nawiązuje do pionierskich rozwiązań w za- kresie kształcenia nauczycieli przedszkola oraz klas początkowych zapropo-nowanych przez Ryszarda Więckowskiego jeszcze w latach 90. ubiegłego stu-lecia. W projekcie tym okres wieku dziecięcego ujmowany jest całościowo, co umożliwia pełną integrację edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Dlatego przedmioty specjalistyczne w ujęciu treściowym i organizacyjnym obejmują zagadnienia zarówno dotyczące średniego, jak i późnego dzieciństwa (obecna nazwa – edukacja elementarna)16.
*
Wprowadzenie języka obcego do systemu edukacji wczesnoszkolnej i nadanie mu statusu przedmiotu obowiązkowego pociąga za sobą szereg konsekwencji.
Muszą sobie z nich zdawać sprawę przede wszystkim nauczyciele podejmujący pracę z dzieckiem. Dotyczą one głównie procedur działania dostosowanych do specyfiki psychiki dziecka, jego potrzeb oraz możliwości. Można je – w naj-większym skrócie – zaliczyć do następujących obszarów pracy dydaktyczno- -wychowawczej:
■
osiąganie celów edukacyjnych zgodnych z rekomendacjami Rady Europy;■
przestrzeganie określonych zasad kształcenia, priorytetowych w pracy z dziećmi, tak w zakresie edukacji językowej, jak i edukacji elementarnej w ogóle;■
optymalizacja metod i technik pracy dostosowanych do predyspozycji uczest-ników procesu edukacji obcojęzycznej, faworyzowanie strategii ludycznej;16 R. Więckowski: Pedagogika wieku dziecięcego – nowa specjalność edukacyjna, „Życie Szkoły” 1992, nr 9, s. 516–517; E. Marek: Koncepcje kształcenia dzieci i ich nauczycieli w twórczo-ści Ryszarda Więckowskiego. Piotrków Trybunalski 2013, s. 294–295.
W poszukiwaniu skutecznej koncepcji kształcenia nauczycieli języka obcego dzieci 137
■
kształtowanie pozytywnej motywacji do nauki języka obcego, dawanie dzie-ciom radości z jego uczenia się;■
wykorzystywanie na co dzień najnowocześniejszych i najwartościowszych po-zapodręcznikowych środków dydaktycznych, w tym mediów elektronicznych;■
przyjęcie oraz realizacja właściwego systemu wartościowania osiągnięć ucz-niów, dostosowanego do poziomu oraz możliwości młodszych uczniów17.Istnieje obawa, że część nauczycieli przygotowywanych do pracy w tradycyj-nym systemie kształcenia może mieć braki w teoretycznej wiedzy pedagogicznej i glottodydaktycznej, a w przypadku jej posiadania – może nie dysponować umiejętnością odpowiedniego jej wykorzystania w praktyce szkolnej. Można sądzić, że nauczycielskie postawy wobec tej wiedzy mają charakter bierny.
Jak podkreśla S. Palka – niezbędna jest tu zmiana stylu kształcenia, polegająca na odchodzeniu od działań, w ramach których kandydatom na nauczycieli „ekspo-nuje się treści poszczególnych dyscyplin pedagogicznych, głównie teorii kształcenia i teorii wychowania, jako układy zamknięte, podręcznikowo sztywne i trwałe (…) [Nauczyciele powinni] umieć rozpoznawać i wyjaśniać zjawiska pedagogiczne oraz ich uwarunkowania na terenie szkoły i w środowisku lokalnym, by na podstawie tego rozpoznania podejmować trafne decyzje, a także umieć i chcieć nasycać proces dydaktyczno-wychowawczy elementami poszukiwań, odkryć, twórczej aktywności dzieci”18.
17 Więcej o wszystkich wyżej zasygnalizowanych zagadnieniach: H. Komorowska: Muzzy na serio, czyli wczesny start w nauce języka obcego, „Języki Obce w Szkole” 1992, nr 4, s. 324–332;
H. Komorowska: Nauczanie języka obcego dzieci…, s. 214–219; tejże: Metodyka nauczania języ-ków obcych…, s. 32–34 oraz 91–92; J. Kapica-Curzytek: Twórcza postawa dzieci w uczeniu się języka angielskiego, „Języki Obce w Szkole”, 1992, nr 3, s. 222–234; A. Lipska: Elementy zabawy w nauczaniu języków obcych, „Języki Obce w Szkole”, 1997, nr 3, s. 228–232; G. Kapica: Język obcy w systemie edukacji wczesnoszkolnej. W: Język w przestrzeni edukacyjnej. Red. R. Mrózek. Kato-wice 2000, s. 219–222; M. Szot: Dziesięć dobrych rad metodycznych dla nauczycieli uczących języ-ka obcego w klasach I–III, „Języki Obce w Szkole”, 2000, nr 6; E. Wieszczeczyńsjęzy-ka: Koncepcje nauczania języka obcego…; T. Siek-Piskozub: Uczyć się bawiąc. Strategia ludyczna na lekcji języka obcego. Warszawa 2001; J. Iluk: Jak uczyć małe dzieci języków obcych. Katowice 2002; M. Pamuła:
Metodyka nauczania języka obcego w kształceniu zintegrowanym. Warszawa 2006; K. Deleżyń-ska: Rola gier i zabaw w nauczaniu małych dzieci. „Języki Obce w Szkole” 2005, nr 9, s. 103–109;
G. Pasternacka-Ochocka: Dajmy naszym dzieciom radość z uczenia się języka obcego. „Języki Obce w Szkole” 2010, nr 2, s. 100–105; J. Gładysz: Rola tekstów narracyjnych we wczesnoszkol-nym nauczaniu języków obcych. „Języki Obce w Szkole” 2011, nr 1, s. 10–14; M. Szpotowicz: Lek-cja języka obcego…, s. 4–10 oraz M. Szpotowicz: Wczesna nauka języka w Europie…, s. 191–198;
P. Szerszeń: Media elektroniczne w glottodydaktyce. „Języki Obce w Szkole” 2011, nr 3, s. 28–30;
K. Tarnowska: Rola pomocy dydaktycznych w nauczaniu języka angielskiego dzieci w wieku przedszkolnym. W: Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna. Badania, opinie, inspiracje. Red.
M. Karwowska-Struczyk, D. Sobierańska, M. Szpotowicz. Warszawa 2011b, s. 239–248;
G. Erenc-Grygoruk: Nauczanie języków obcych w edukacji wczesnoszkolnej. Kraków 2013.
18 S. Palka: Skuteczność procesu kształcenia studentów uniwersyteckiego kierunku nauczanie początkowe. W: Skuteczność kształcenia nauczycieli klas początkowych. Red. H. Moroz. Katowice 1993, s. 23–26.
Gabriela Kapica, Kornelia Solich
138
Skuteczną pomocą w przezwyciężaniu takiego stylu pracy jest systematyczne rozwijanie kreatywności studentów i przygotowywanie ich do działalności ba-dawczej oraz innowacyjnej, a następnie prowadzenie jej w ciągu całej kariery zawodowej. Istotą pedagogicznych działań twórczych jest przede wszystkim refleksyjny, krytyczny i twórczy stosunek do własnych działań, uwzględniający permanentnie zachodzące zmiany w otaczającej rzeczywistości.
Proces uobecniania języka obcego w edukacji wczesnoszkolnej w naszym kraju trwa już od 25 lat, głównie za sprawą oddolnych działań podejmowanych przez rodziców, nauczycieli i dyrektorów szkół na przełomie lat 80. i 90. ubie-głego stulecia. Przykładem może tu być włączenie nauki języka francuskiego do klasy I od roku szkolnego 1990/1991 w Szkole Podstawowej nr 3 w Żorach.
Zajęcia w swojej klasie, po zdobyciu odpowiednich kwalifikacji glottodydaktycz-nych, prowadziła wówczas autorka cytowanej tu publikacji dotyczącej edukacji obcojęzycznej dzieci19.
Przygotowanie nauczycieli zdolnych do nauczania języka obcego stało się obecnie ważnym, by nie powiedzieć – priorytetowym składnikiem preparacji zawodowej nauczycieli – specjalistów edukacji elementarnej. Mimo wielolet-niego już kształcenia studentów pedagogiki w tym zakresie zapotrzebowanie na specjalistów wzrasta.
Scharakteryzowana tu koncepcja od ponad dziesięciu lat jest realizowana w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Raciborzu na kierunku pedago- giki – specjalność główna: edukacja elementarna, specjalność dodatkowa – język obcy. Szczególną uwagę zwraca się na doskonalenie kompetencji glottodydak-tycznych. Im lepsze opanowanie języka obcego, tym swobodniejsze posługiwanie się nim w kontaktach z dziećmi, tym większa pewność co do poprawności jego nauczania.